…. Nói một cách khác, không có vụ di cư, không có tờ Sáng Tạo, không có Dương Nghiễm Mậu. Rượu Chưa Đủ "chưa đủ", nó cần một, hay nhiều hình ảnh khác nữa để tự khẳng định, để hoàn tất: chúng bổ túc cho nhau, những đứa con tư sinh của một miền đất. Nói rõ hơn, Dương Nghiễm Mậu là một "dị bản", của một Thanh Tâm Tuyền quá trí thức, quá Tây-phương, quá say mê Malraux... Một Thanh Tâm Tuyền "khác", khô, cứng, thật chững chạc, nhưng cũng thật cảm động... Nguyễn Đình Toàn, lại một Thanh Tâm Tuyền khác nữa, một bên là mặt trời, một bên là bóng đêm, chúng bổ túc cho nhau. Dẫn chứng quá nhiều: Chị Em Hải (Nguyễn Đình Toàn) là một dị bản của kịch Ba Chị Em (Thanh Tâm Tuyền). Đêm Lãng Quên, truyện ngắn được Võ Phiến tuyển chọn ở hải ngoại, khi viết về những tác giả Miền Nam, thoát thai từ một truyện ngắn của Thanh Tâm Tuyền, tôi không còn nhớ tên, viết về ông già gác dan, (gác ga-ra?) (1) cho cặp nhân tình tạm trú, cuối cùng bị gã con trai nện cho sặc máu mũi, gục xuống một đống... Trước khi bỏ đi, gã thét cô bồ: lột cái xú-chiêng ra, ném lên mặt khứa lão! Mùi vị đàn bà, cuộc tình hối hả... làm ông lão tỉnh dậy, thấy mình đang ở Thiên Đàng, hay phía bên kia Địa Ngục (Chiến Tranh)... Hãy so sánh với Đêm Lãng Quên, về một già muốn làm con ong hút nhị từ cô gái.... Chất hung bạo trong thơ Thanh Tâm Tuyền tràn lan ra văn. Ở Nguyễn Đình Toàn, lại là sự tắt nghẹn, hết hơi, của những bóng dáng đàn bà, không còn đủ hơi sức, để kéo lê, thân xác của chính họ: Cái Chết, Cái Sống đều thoi thóp như nhau. Bóng dáng của Thần Chết, của Chiến Tranh lảng vảng ở trước, hoặc sau đời sống: nó vắng mặt, như một từ chối quyết liệt, bởi những con người đứng bên lề...

Thanh Tâm Tuyền và Pasternak

Note: Tối qua, trước khi đi ngủ, Gấu đọc một câu thơ của Pablo Neruda, mà Gabriel Garcia Marquez lấy, làm đề từ cho cuốn Clandestine in Chile của ông, thú quá, bèn dịch để tặng cho chính Gấu, nhân lần sinh nhật thứ 70.
Thế rồi, sáng dậy, lớ ngớ làm sao, delete mất tiêu. Sau đó, cứ lơ ma lơ mơ, hình như đánh mất một cái gì đó, hoá ra là quà tặng, mình tặng cho mình, nhân cái tuổi thất thập cổ lai hi!

Oh, dark captain,
defeated in my country
may your proud
wings
still soar above
the final wave, the wave of death.

Pablo Neruda
from "Ode to the Voyager Albatross"

Translated from Spanish by Magaret Peden

Ôi, vị thuyền trưởng đen đúa kia ơi
bị đá văng ra khỏi quê hương của tôi
cầu cho đôi cánh ngạo nghễ của ông
vẫn hiên ngang vượt lên đầu sóng dữ,
ngọn sóng cuối cùng
của Thần Chết.

Lệnh tha của Công An Tiền Giang.

Cái cú nhà làm phim người Chile, từ bên ngoài lén lút trở về, chơi một cuốn phim 12 năm đất nước Chile sống dưới sự lãnh đạo anh minh của nhà độc tài Pinochet, vào đầu năm 1985, lạ thay cũng là cái cú mà Gấu đã toan tính thực hiện, từ bên trong nước chơi một phóng sự dài gồm hình ảnh, bài viết , phỏng vấn... về 10 năm Đại Thắng Mùa Xuân!
Gấu đã kể sơ sơ vài lần về vụ này, mà sự thất bại của nó đã đưa Gấu vô trại tù Bà Bèo, Tiền Giang, sau nhờ một ông cậu vợ, được tha. Sau chuyến đó, tới chuyến bỏ chạy quê hương bằng đường bộ, thành công, nhờ tắm nước sông Chín Con Rồng ở ngay chân ngôi chùa Long Vân Tự, tại Parksé mà được đổi kiếp.

Sách Quí

Cuốn sách quí giá nhất của tôi, là tờ thông hành.
Salman Rushdie

Nhịp của thời gian.

Ôm em trong tay mà đã nhớ em những ngày sắp tới.

TTT

Nếu trong thơ có tí mùi của ngày sắp tới, nếu thi sĩ là một thứ tiên tri, thì nhạc luôn có mùi của hiện tại, và khi hiện tại qua rồi, thì bản nhạc sẽ cất giữ cho những người đã từng nghe nó, chút kỷ niệm về nơi chốn, nhạc và người cùng gắn bó. Thành thử, vấn đề nghe ở đâu, vào lúc nào, một bản nhạc, là cũng rất ư quan trọng. Những cư dân của Sài Gòn, và nói chung Miền Nam đều giữ riêng cho họ, kỷ niệm lần đầu nghe nhạc Trịnh Công Sơn, thí dụ vậy, và sẽ nhớ ra rằng, bản nhạc đã ra đời, vào thời điểm nào.

Nhưng nhất, vẫn là kỷ niệm những bài nhạc lính.

TCS do chưa từng đi lính, nên không thể diễn tả được cái cảm giác, nỗi hoài mong, "Một mai qua cơn mê, qua cuộc đời bình bồng, anh lại về bên em".
Đây là một thiệt thòi của riêng ông, ảnh hưởng tới chúng ta.
Gấu này chẳng đã từng lèm bèm rất nhiều lần, về cái lần nghe bản Tinh Nhớ, khi nó vừa mới ra lò, lần bị gọi đi trình diện nhập ngũ tại Quang Trung, vào những ngày cận Tết, và đêm khuya, nghe một tay tân binh đang chờ kiểm tra sức khoẻ như Gấu, nhớ nhà, nhớ bồ, và cứ thế huýt sáo miệng bản nhạc, khiến Gấu gần như phát khùng, vì nhớ Sài Gòn.

Và nhớ cô bạn.

Bây giờ, nhớ lại, Gấu hiểu ra rằng, những ngày liền trước đó, Gấu hẳn đã từng nghe bản nhạc Tình Nhớ, rồi mang theo cùng với mình vô Trung Tâm Ba, đợi đêm khuya, và, đến hẹn lại lên, mỗi lần tay tân binh chưa từng nhìn thấy mặt, huýt sáo miệng điệu nhạc, là Gấu bèn sẵn sàng, đi thêm lời:

Ôi áo xưa lồng lộng
Đã xô giạt trời chiều
Như bờ xa nước cạn
Đã chìm vào cơn mưa

Và Gấu cũng hiểu tại sao "bạn hiền" Đặng Tiến lại lầu bầu:

Tình Nhớ thì có liên can gì tới phản chiến?

Khi đọc ông phán như vậy, Gấu rất ngạc nhiên.
Nhưng sau hiểu: Ông có cùng tình trạng như TCS, nghĩa là chưa từng có một ngày quân vụ.

Đừng nghĩ là, Gấu nói cạnh nói khoé ông. Nhưng đây là một thiệt thòi lớn lao vô cùng, vào lúc cuối đời.

Cái tay thi sĩ Đỗ KH, "cũng" bạn hiền của Gấu, chẳng đã sợ hãi, sẽ lâm vào tình trạng đó, và đã phải trở về, nhập ngũ, đi vài đường tay súng, tay đàn [bà], trước khi cuộc chiến chấm dứt, sao?

Bạn có nhớ cái tay Rhett Butler trong Cuốn theo chiều gió, đang cùng em Scarlett di tản, nghe sắp mất Miền Nam bèn đá cho em một phát, trở về bắn một vài phát đạn, trước khi đăng ký trình diện học tập cải tạo?

Ôi, chẳng lẽ, khi TTT ôm Em [Sài Gòn] trong tay, mà đã tiên tri ra được cái nỗi "Nhớ Em những ngày sắp tới", khi ông nằm an nghỉ tại một nghĩa trang, ở Huê Kỳ?
Chắc hẳn thế, vì bạn ông là Mai Thảo, lúc sắp đi, hỏi Cậu Ngọc Dzũng:

Sắp về tới Ký Con chưa? (1)

(1) Ký Con là con phố ngày nào Sáng Tạo tá túc.

Gấu này, do may mắn, thoát đời lính, nhưng cái cảm giác, nỗi hoài mong, qua cuộc đời bình bồng, anh lại về bên em, là cũng nếm sơ sơ, suốt mấy tuần lễ nằm Trung Tâm Ba Tuyển Mộ Nhập Ngũ Quang Trung, ngong ngóng chờ đến ngày cuối tuần, trở về Sài Gòn, "Hi" một tiếng với Gấu Cái, rồi lấy xe Honda, chạy suốt Sài Gòn, tới một con hẻm ở đường Nguyễn Trãi, Chợ Lớn, nhìn cô bạn, coi dung nhan vưỡn vậy, hay vì nhớ Gấu, mà có tí sút giảm nào chăng?

Ấy đấy, chính vào thời gian đó, Gấu được nghe bản 24 giờ phép

---

EUGENIO DE ANDRADE (1923-2005)

Brief September Elegy

I don't know how you came,
but there must be a road
leading back from death.

You are seated in the garden,
your hands in your lap, filled with sweetness,
your eyes resting on the last roses
of these vast and calm September days.

What music do you follow so intently
that you don't even notice me?
What forest, or river, or sea?
Or is it within yourself
that everything still sings?

I would like to speak to you,
just to tell you that I'm here,
but I'm afraid,
afraid the music all will stop
and you will cease to see the roses.
Afraid of breaking the thread
with which you weave un-remembered days.

With what words
or kisses or tears
can one awake the dead without harming them,
without bringing them to that black foam
where bodies and bodies repeat themselves,
parsimoniously, among shadows?

Stay as you are then,
filled with sweetness
seated, gazing at the roses,
and so very far away
you don't even notice me.

Bi Khúc Ngắn, Tháng Chín

Tôi không biết bằng cách nào bạn tới
Hẳn là phải có con đường
Dẫn người chết trở lại

Bạn ngồi ở ngoài vườn
Tay đặt trên đùi, ngọt ngào, êm ái làm sao
Mắt bạn dừng lại ở những bông hồng cuối cùng
Của những ngày Tháng Chín, thênh thang và êm ả.

Âm nhạc nào bạn lắng nghe
Đến chẳng nhận ra sự hiện diện của tôi?
Rừng nào, hay sông nào, hay biển nào?
Hay là nó ở trong chính bạn
Mọi ngày xưa, vẫn hát?

Tôi muốn nói với bạn
Chỉ để rằng, có tôi ở đây
Nhưng tôi lại sợ
Âm nhạc sẽ ngưng
Và bạn sẽ ngừng ngắm những bông hồng
Sợ làm đứt sợi tơ
Với nó, bạn dệt những ngày không thể nào tưởng nhớ được

Bằng những lời nào
Những cái hôn nào
Những giọt nước mắt nào
Chúng ta có thể đánh thức những người đã chết
Mà không làm tổn thương họ?
Không khiến họ trở lại biển đen
Nơi xác người, xác người, tự chúng lập lại chúng,
Một cách dè sẻn, giữa những cái bóng?

Cứ ở đó nhé
Tràn đầy êm ái, ngọt ngào
Ngắm những bông hồng,
Xa ơi là xa
Chẳng cần bạn để ý gì đến tôi.

EUGENIO DE ANDRADE (1923-2005)

Brief September Elegy

I don't know how you came,
but there must be a road
leading back from death.

You are seated in the garden,
your hands in your lap, filled with sweetness,
your eyes resting on the last roses
of these vast and calm September days.

What music do you follow so intently
that you don't even notice me?
What forest, or river, or sea?
Or is it within yourself
that everything still sings?

I would like to speak to you,
just to tell you that I'm here,
but I'm afraid,
afraid the music all will stop
and you will cease to see the roses.
Afraid of breaking the thread
with which you weave un-remembered days.

With what words
or kisses or tears
can one awake the dead without harming them,
without bringing them to that black foam
where bodies and bodies repeat themselves,
parsimoniously, among shadows?

Stay as you are then,
filled wi th sweetness
seated, gazing at the roses,
and so very far away
you don't even notice me.

Translated from the Portuguese by Alexis Levitin

Time of Grief

SMALL OBJECTS 

My contemporaries like small objects,
dried starfish that have forgotten the sea,
melancholy stopped clocks, postcards
sent from vanished cities,
and blackened with illegible script,
in which they discern words
like "yearning;' "illness;' or "the end."
They marvel at dormant volcanoes.
They don't desire light. 

Chuyện nhỏ, Vật nhỏ 

Người cùng thời với GNV thích ba chuyện nhỏ,
sao biển khô, quên mẹ mất biển cả từ đời nảo đời nào,
những chiếc đồng hồ buồn ngưng chạy, những tấm bưu thiếp,
gửi từ những thành phố đã biến mất,
đen thui với những chữ không làm sao đọc được,
như ‘khát khao’, ‘bịnh’ hay, ‘sau cùng’.
Họ ngỡ ngàng trước những ngọn núi lửa đã nguội, và đang ngủ.
Họ đếch thích ánh sáng 

LIFE IS NOT A DREAM 

In the beginning, freezing nights and hatred.
Red Army soldiers fired automatic pistols
at the sky, trying to strike the Highest Being.
Mother cried, perhaps remembering
the sentimental stories of her childhood.
Coldwater Street ran beside the river
as if trying to outrace it-
or to reach its distant sources,
still pure beyond a doubt, recalling the dawn's joy. 

If life is a dream,
then the phoenix may actually exist.
But in Krakow life revived
under the sign of common pigeons:
in the Planty Gardens, alongside veterans
clad in the tattered uniforms
of at least three armies,
young beauties made appearances,
and music-loving plane trees donned
their finest new foliage outside Symphony Hall. 

Should one honor local gods?
A beggar at the marketplace in Lucca
moved from stand to stand
garnering tributes-proud as Diana.
It's more difficult to find nymphs
where we live, though,
and great Pan didn't leave his calling card.
Important memories-stern monuments
to monotheism - were inscribed
only in the trees and on church walls. 

We tried courage, since there was no exit.
We tried cunning, but it failed.
We tried patience and fell asleep.
We wrote poems like leaflets and leaflets
like pages from burgeoning epics.
Dreams grew like hibiscus flowers.
Dark wells opened in the night.
We tried cynicism; some of us succeeded.
There was great joy, don't forget.
We tried time; it was tasteless, like water.

Finally, much later, for unknown
reasons, the clocks began
to revolve ever faster above us,
as in archival, silent films.
And life went on, inevitable life,
so skeptical, so practiced,
coming back to us so insistently
that one day we felt the taste of ordinary failure,
of common tragedy upon our lips,
which was a kind of triumph. 

Đời thì không phải là 1 giấc mơ

Vào lúc thoạt đầu, thì là những đêm lạnh giá, và hận thù
Hồng Quân bắn súng lục như điên
Lên bầu trời, tính hăm dọa Thượng Đế.
Mẹ khóc, có lẽ nhớ những câu chuyện làm mủi lòng khi còn là 1 cô bé
Con phố Coldwater Street chạy kế bên con sông,
Như muốn vượt lên nó –
hay là tới được những nguồn xa xôi,
vẫn trinh nguyên, vượt quá hồ nghi, gợi nhớ niềm vui rạng đông 

Nếu đời là 1 giấc mơ,
thì chim phượng hoàng hẳn là có thực.
Nhưng cuộc sống ở Krakow đã sống lại
dưới dấu hiệu của những con chim bồ câu chung:
tại công viên, dọc theo những cựu chiến binh,
trong những bộ quân phục rách bươm, của ít nhất là ba thứ quân đội,
những em xinh như mộng khoe nhan sắc,
và những cây tiêu huyền mê âm nhạc
xúng xính trong những tàng lá đầu tiên tuyệt vời của chúng,
ở phía bên ngoài Viện Âm Nhạc Hòa Tấu. 

Liệu ai đó có nên vinh danh những vị thổ thần?
Một đấng ăn mày ở Chợ Bến Thành nhích nhích,
từ 1 chỗ lạy ông đi qua, tới 1 chỗ lạy bà đi lại,
thu gom những đồng bạc Cụ Hồ,
ấy chết xin lỗi, những lời vinh danh, tưởng niệm – hãnh diện như Diana.
Tuy nhiên, thật quá khó, để mà tìm những nàng ‘nymphs’,
và vị thần Pan vĩ đại thì lại quên không để lại tấm thẻ gọi điện thoại.
Những kỷ niệm quan trọng – những đài tưởng niệm lạnh lùng thờ độc thần –
thì chỉ được khắc ở trên cây hay trên tường nhà thờ.

Chúng ta thử can đảm, kể từ khi không còn lối ra.
Chúng ta thử bịp, nhưng thất bại.
Chúng ta thử kiên nhẫn, và ngủ gục.
Chúng ta làm thơ như những tờ rơi, tờ rớt
như những trang sách từ những sử thi, hùng ca đang nở rộ.
Những giấc mơ mọc lên như những bông dâm bụt.
Những cái giếng âm u mở vào ban đêm
Chúng ta thử trò đểu giả; có vài tên thành công
Có niềm vui lớn, đừng quên
Chúng ta thử thời gian; nó nhạt thếch như nước lã. 

Sau cùng, mãi thật lâu sau đó,
Không hiểu vì những lý do gì, những cái đồng hồ tích tắc trở lại,
nhưng chạy ngược chiều, nhanh như chưa từng như thế, ở trên đầu chúng ta,
Như trong những cuốn phim câm, chứa trong kho.
Và cuộc đời lại tiếp tục, cuộc đời không thể nào tránh được,
Thật nản, thật thực dụng.
Nó trở lại với chúng ta thật nhẫn nại, thật nài nỉ, dai như điả đói
đến một ngày nào đó, chúng ta cảm thấy mùi của sự thất bại bình thường,
của bi kịch chung,
ở trên môi của chúng ta,
giống như là 1 thứ chiến thắng. 

Charles Simic, Poet Laureate, nhà thơ với vòng nguyệt quế, ["nhà thơ nhà nước", với thế giới CS], đã gọi cảm giác ‘gai gai’ như thế, là "sành điệu"!
Hy sinh đã đau đớn rồi, hy sinh để góp phần dựng nên cái nhà Mít đàng hoàng, đâu chẳng thấy, mà chỉ thấy cỗ máy toàn trị, lại càng đau đớn, và hàng năm tưởng niệm thì lại vừa đau lại vừa nhục!
Chúng ta là những kẻ sành điệu về cái sự độc ác!
Connoisseurs of Cruelty, Những kẻ sành điệu về sự độc ác là tên bài viết của nhà thơ Simic, khi điểm một số sách mới ra lò viết về Bosnia trên tờ NYRB, số đề ngày 12 Tháng Ba, 2009. Trong số đó, có cuốn của Wojciech Tochman, và cái tên của cuốn sách của ông miêu tả đúng cái tình trạng gai gai của chúng ta, nhưng ông gọi là, "Như ăn sỏi, ăn đá: Sống sót Quá khứ Bosnia" [Like Eating a Stone: Surviving the Past in Bosnia, by Wojciech Tochman, Antonia Lloy-Jones dịch từ tiếng Ba Lan, nhà xb Atlas, 141p, $20.00]
Chúng ta cũng đang sống sót Quá Khứ Cuộc Chiến Thần Kỳ. "Chúng ta" cũng cảm thấy gai gai, như ăn sỏi ăn đá, mỗi lần tưởng niệm một liệt sĩ nằm xuống vì nghĩa cả, như Dương Thị Xuân Quý, như Đặng Thuỳ Trâm, thí dụ.

Nhưng chắc chắn đếch có tên sĩ quan Ngụy, là thằng em trai của Gấu, trong số những kẻ được vinh danh, tưởng niệm, ở cả hai bên Quốc Cộng!

Gấu đếch cho phép!

Walter Benjamin coi Herodote là người kể chuyện đầu tiên của người Hy Lạp, và một trong câu chuyện ông kể, là về một vì vua Hy Lạp bị kẻ thù bắt, và làm nhục bằng cách bắt nhà vua đứng nhìn cuộc diễu hành của kẻ thắng trận, và trong số những tù nhân lũ lượt đi qua, có cô con gái của nhà vua. Dân chúng nhìn thấy công chúa bị làm nhục ồ lên khóc, nhưng nhà vua tỉnh bơ, và chỉ bật khóc, khi thấy người hầu già trong số những tù nhân. Ngài bật khóc, vò tai, đấm đầu tỏ ra hết sức đau lòng.

Walter Benjamin giải thích, câu chuyện kể chỉ mở ra, bằng chi tiết mới mẻ đó, nó chỉ trở nên sống động, đúng vào có cái chi tiết lạ thường đó, thấy con gái bị làm nhục, không khóc, mà thấy người hầu bị hành hạ thì bật lên khóc.

Montaigne, qua Benjamin kể lại, khi được hỏi, trả lời: Khi nỗi đau thật đầy, thì chỉ cần một giọt nước là làm tràn ly.
Nhưng, theo Benjamin, người ta có thể giải thích, nỗi đau công chúa bị làm nhục là nỗi đau riêng, của hoàng gia. Hay, nỗi đau tự chứa trong nó, và chỉ bùng ra, vào lúc ‘détente’ [relax]. Nhìn thấy người hầu già là lúc xả ra, xì ra, của nỗi đau.
*

Gấu này lèm bèm, lăng ba vi bộ chán chê, chỉ để nói, có lẽ đã đến lúc détente rồi.
Cứ gân cổ lên hoài, niệt sĩ, niệt sĩ, không có gì quí hơn độc nập tự do, chưa chán sao?
Ba mươi năm mới có ngày nay, vui sao nước mắt lại trào. Trào vãi ra rồi, ‘détente’ là… dzừa!

Khi cơn đau lên đầy, là thuyền đã ra khơi.

Note: Đọc lại bài cũ, nhờ server đầu tháng lòi ra, cùng lúc, đọc bài sau đây, của 1 trong “Ba Lan Tam Kiệt”, và bèn “liên tưởng”, thi sĩ BMQ/Orpheus, thay vì tham dự lễ vinh danh và tưởng niệm cái con mẹ gì đó, bèn làm 1 chuyến ngao du địa ngục, tìm phu nhân, nhà văn- liệt sĩ Dương Thị Xuân Quý/Eurydice, và trở về lại dương thế, cùng lúc, khám phá ra 1 thứ thơ mới cho xứ Mít:
Thơ của phản ảnh và bóng đen.
Orpheus comes into the light of day. He with joyful pride that he has experienced a revelation and discovered new kind of literature, called, from now on, the poetry of reflection and darkness.

II

THE GODS OF THE COPYBOOK HEADINGS 

H.E.O 

To Kasia 

DO WE HAVE to? asks Eurydice. Hermes smiles, he is silent. As they walk, darkness parts before them and immediately closes after them. They pass through countless gates.
    -Is it necessary? asks Eurydice. Orpheus is old, I won't live with him much longer. I have forgotten the herbs I used for his throat which was sore from singing. I have forgotten what it is to get up at dawn. Or what a man wants when he touches my belly.
    -Your memory will come back, Hermes says, gently and without conviction.
    -You want to cheer me up, says Eurydice.
    The road goes uphill, it is not a road but an obedient parting of cliffs. Flints smell like dried lightning. The small pebbles underfoot have completely forgotten the sea.
    -Does he see us? Eurydice asks with concern.
    With a motion of his head, Hermes denies it.
    -I see his back. Always, when I was alive, I was moved by a man's back; it is helpless. But I don't feel this any longer. Tenderness-what is tenderness?
    -The joy of touch, Hermes answers, a kind of lower ecstasy.
    -My fingers are no longer alive, complains Eurydice. I couldn't a needle or remove a mote from the eye of someone I loved.
    One more turn and the descent begins. Darkness, as if slanted, leaning over another deeper darkness.
    -Eurydice, Hermes says in a low voice, I will reveal the secret of fate. Orpheus will soon die in suspicious circumstances. You will be free and take as husband a healthy athlete with shoulders like the branches an oak. He will be a young man, without imagination, wise enough not to desire unattainable things. You can't imagine how invigorating it will be after a life with a talented crybaby.
    -I think, Eurydice says quickly, they would stone me to death rather than permit a second marriage. I will become a national widow, an advertisement for faithfulness and poetry. They will put me on a cliff where I am supposed to mutter inspired prophecies, or imprison me in a temple which amounts to the same thing. Then I will die for a second time. How does one die a second time? I hope it isn't as painful and difficult as the first.
    Orpheus hears all of this through the pouring darkness. For the first time he admires Eurydice's wisdom. Is it really necessary to die in order become an adult?
A basalt landscape opens before him, as stately as a burnt forest, motionless as the eye of a volcano or the inside of thick matter. Azure of night burnt by nothingness.        

I sang dawns the coronations of the sun
the journey of colors from morning to evening
but I forgot about you
                              eternal night 

    Orpheus suddenly turns toward the shadows of Eurydice and Hermes and shouts in rapture-I've found it! The shadows disappear. Orpheus comes into the light of day. He bursts with joyful pride that he has experienced a revelation and discovered new kind of literature, called, from now on, the poetry of reflection and darkness.

Zbigniew Herbert: The Collected Prose 1948-1998

Eurydice, Hermes thầm thì nói, ta sẽ bật mí phần số của mi. Orpheus chẳng mấy chốc sẽ chết trong những hoàn cảnh ám muội. Mi sẽ được tự do, và sẽ có 1 ông chồng khoẻ mạnh, một lực sĩ vai rộng như cánh phản. Một người đàn ông trẻ, không tưởng tượng, “liên tưởng” cái con mẹ gì hết, khôn như 1 tên Bắc Kít, hay tệ lắm, thì cũng đủ để mà không ao ước những điều quá tầm tay, đếch sờ tới được. Mi không thể nào tưởng tượng ra được cuộc đời sẽ đẹp, sẽ cường tráng, sẽ sướng điên lên như thế nào, sau khi vớ phải 1 thằng chồng chỉ biết vòi.
-Chúng sẽ không cho tôi lấy chồng lần nữa đâu. Chúng sẽ ném đá tôi cho tới chết. Tôi sẽ trở thành một góa phụ quốc gia, một “dấu ấn” của trung kiên và thi ca. Chúng sẽ đẩy tôi tới mỏm đá, ở đó, tôi sẽ thì thầm những điều tiên tri hứng khởi, hay bỏ tù tôi, vì một điều cũng như thế. Và rồi tôi sẽ chết một lần thứ nhì.
Như thế nào, chết lần thứ nhì? Tôi hy vọng nó không đến nỗi đau đớn và khó khăn như lần đầu.

Orpheus nghe tất cả những lời nói đó qua bóng tối dày đặc cứ thế tuôn trào. Lần đầu tiên, anh cảm phục sự khôn ngoan, thông thái của Eurydice.
Liệu có cần phải chết đi để trở thành một người lớn?

Đường ra trận mùa này đẹp lắm
Không có gì quý hơn Độc lập, Tự do!
Ta vượt Trường Sơn cùng tiếng gọi Bác Hồ
Ta dấn bước như chính lòng ta gọi
Trăm dốc nghìn đèo không rời đích Tự do
Ta ca ngợi những buổi bình minh
Mặt trời chân lý chiếu qua tim
Ta quên Em của Ta,
Đêm Dịu Hiền
Đêm Vĩnh Cửu

Orpheus bất thình lình quay về phía những cái bóng của Eurydice và Hermes, và sảng khoái la lên - Ta kiếm thấy rồi!
Những cái bóng biến mất.
Orpheus trở về với ánh sáng ban ngày. Anh bật ra niềm tự hào, hãnh diện, sung sướng, rằng thì là mình đã trải qua mặc khải, và đã khám phá ra một thứ văn chương mới, được gọi là, kể từ giờ này, thơ của phản chiếu và của bóng đêm

Tuyệt tác thế giới

Cũng trong số báo TLS 7 March 2014 có bài của Robert Chandler, viết về nhà thơ thất lạc của Gulag, a lost poet of Gulag. Bài này làm nhớ Nguyễn Chí Thiện và những vần thơ tù của ông.
Tuy nhiên, nhà thơ thất lạc mà Chandler kiếm ra, hóa ra là nhà văn số 1 của Gulag - thê lương hơn nhiều so với Solz nên đáng số 1 hơn, theo GCC – tác giả của cuốn Chuyện kể về trại tù Kolyma Tales.  

Bài này tuyệt vời. Đúng dịp 30 Tháng Tư, vinh danh mấy nhà tù VC, Nguyễn Chí Thiện, Thanh Tâm Tuyền, Tô Thùy Yên….

Cái cú Nadeau khám phá Chalamov, kẻ sống sót trại tù Kolyma, khủng khiếp nhất Gulag, mà chẳng thú sao?
Tôi không tin là có Chalamov, cho đến khi ông ta gửi hình cho tôi.
Chalamov, je n'étais pas sûr qu'il existait! Jusqu'à ce qu'un jour il m'envoie lui-même sa photo. (1)

Về câu hỏi, tại sao đầy tù cải tạo lên phía Bắc, đã có một lần Gấu đưa ra một câu trả lời, khi đọc một số Granta.
Nay có câu trả lời đơn giản hơn của Shalamov:

Nature simplifies itself as it heads toward the poles (and we head north now because so many scores of thousands were doing so, as Stalin's rule developed, and as the camps crazily multiplied). Nature simplifies itself, and so does human discourse.

Thiên nhiên tự giản tiện chính nó khi hướng về phía cực, (và chúng tôi, bây giờ hướng bắc, ấy là vì hàng hàng lớp lớp đã đang làm như thế, khi chế độ Stalin phát triển, khi nhà tù cứ khùng điên nở rộ, tăng trưởng lên mãi). Thiên nhiên tự giản tiện, và cũng vậy, cách ăn nói của con người cứ thế co lại.

Kolyma Tales [Chuyện trại tù Kolyma]

Varlam Chalamov

L'ancien Zek rend visite à Pasternak dès sa sortie du Goulag en 1953.
"La porte s'ouvrit aussitôt, Pasternak était sur le seuil. Des cheveux gris, un teint mat, de grands yeux brillants, une mâchoire lourde, des mouvements vifs et harmonieux. Un petit vestibule, un porte-manteau, à droite la porte de son cabinet de travail, et au fond, une pièce avec un piano jonché de pommes, un profond divan contre le mur, des chaises. Aux murs, des aquarelles de son père.”

Vừa ra tù là đi kiếm Pasternak liền. Bài trên TLS cho biết lý do. Ông sống sót, 1 cách nào đó, là nhờ thơ Pasternak:

Và tôi thầm thì chúng, như những lời cầu nguyện.
Chúng là nước làm tôi sống lại
They were water to revive me
Bức tượng Phật, keep me safe, giữ mạng sống, nơi trận tiền
Ngôi sao dẫn đường của tôi.

Nguyễn Chí Thiện thì có Lý Bạch, bạn thơ/nhậu.

Don't you realize what it means if the Chinese stay? ... The last time the Chinese came, they stayed one thousand years!
The French are foreigners . . . Colonialism is dying out. Nothing will be able to withstand world pressure for independence. They may stay for a while, but they will have to go because the white man is finished in Asia. But if the Chinese stay now, they will never leave.
As for me, I prefer to smell French shit for five years, rather than Chinese shit for the rest of my life.

Tháng Ba, 1946, năm năm trước khi Greene tới Việt Nam, Ho [HCM] ký hòa ước với Tây, thừa nhận, sự ra đi của họ để lại một khoảng trống. Viễn ảnh một Việt Nam độc lập trong khối Liên Hiệp Pháp, do Tây nhử, làm Ho khoái. Ông chửi đám bộ hạ phò Tầu:
Mấy bồ có hiểu nghĩa là gì, chuyện đám Tầu ở lại? Lần chót tụi nó ở một ngàn năm! Tây dù sao cũng mũi lõ, họ có thể ở một thời gian, và rồi sẽ cút, vì tụi da trắng hết thời ở Á Châu rồi. Ta thà ngửi cứt Tây năm năm còn hơn ngửi cứt Tầu cả đời!

Norman Sherry: Tiểu sử Greene, chương 24: Bonjour Vietnam [Sherry trích câu này từ Hồ Sơ Ngũ Giác Đài, The Pentagon Papers, Senator Gravel Edition, vol 1, Beacon Press, 1979, trang 49-50] 

Cái đoạn gạch đít trên, được Tô Hoài, diễn tả, trong Bút Ký, qua những lời tố cáo Việt Minh bắt tay với Tây, của một nhân vật Hà Nội của ông, trong không khí thủ đô tưng bừng, hăm hở vô Nam:

Chúng ta còn ở Hà Nội làm gì? Để đến khi họ chiến thắng trở về thì chúng ta được góp vào cái đuôi người , chảy đi xem duyệt binh chăng?
Không Hà nội không ai nghĩ như thế. Đời đương lên và đẹp vô cùng đẹp. Chiều nay, gã bạn hoạ sĩ gác trên đã nhờ người đi hỏi han hộ xem ở “trong ấy” có cần người vẽ thì đễ gã vào.
Hà Nội bây giờ thế cả. Cái quê yêu quí nhất của người ta bây giờ là ở đâu trong đất nước có kẻ dám phá cuộc cách mạng. Buổi chiều cuối năm này, chúng tôi nhớ Nam bộ, cái quê một lúc, cái quê muôn đời đương rừng rực máu. Chúng ta và các anh. Gã đi rồi.

Cũng vẫn giấc mơ đó, hiện giờ, ở những người con dân xứ Mít, tìm đủ mọi cách chạy trốn đất nước, dù có phải bán mình cho Mafia Đỏ.

V/v viết như là một cách để kiếm sống

Trông vào viết để có miếng ăn ư? Tôi nghĩ, tốt nhất, nên bỏ cái ý nghĩ đó đi. Đây là kinh nghiệm của riêng tôi. Lý do tôi viết – ‘văn chương lạnh’ – tôi gọi như vậy - bởi vì nó không liên quan tới thị trường. Đây là một yêu cầu nội tại. Chỉ khi nào bị thúc bách thì tôi mới cầm lên cây viết. Không phải để bán sách. Có thị trường sách, và chúng ta không chống đối chuyện khuyến mãi sách, bởi vì có thứ văn hóa tiêu thụ. Nhưng chúng ta đừng lẫn lộn hai thứ đó. Nhà văn phải thật là rạch ròi về đường ranh giữa sự tiêu thụ văn hóa, cultural consumption, và văn chương nghiêm túc. Liệu anh ta viết cho sự tiêu thụ của người khác hay là viết cho chính anh ta? Theo cái nhìn của tôi, văn chương nghiêm túc được viết dính cứng vào với mình, serious literary writing is inherent written for oneself. Chính là vì viết cho chính mình như thế mà chúng ta mới đạt tới được cái chân thực của cuộc đời, và nhờ đó mà có một cái gì có giá trị để mà cống hiến cho độc giả. Cũng vậy, là với những từ, những con chữ. Khi độc giả đọc chúng, họ cũng có thể kinh nghiệm chúng. Điều này “chuyển hóa” người đánh dấu, [This ‘transcends’ the marker]. Descartes nói, “Tôi suy tư vậy tôi hiện hữu”. Với nhà văn, điều này không có nghĩa, “Tôi trình bầy chính tôi, vậy tôi hiện hữu [‘I express myself therefore I am']," nhưng mà là, “Tôi viết, vậy tôi hiện hữu”. Bằng viết, anh ta không còn sống trong mù lòa, ngớ ngẩn, mà trong sự sáng suốt của tâm hồn. Tự thân, kinh nghiệm tự hiểu mình và xác nhận giá trị những gì viết ra - xẩy ra trong khi viết – thì cũng là khẳng định giá trị của nhà văn và điều này đủ là một phần thưởng rồi.

V/v Mai Thảo viết về NDT

Có vài chi tiết sai. Vì NDT còn sống, GCC viết ra đây những gì Gấu biết, nếu cần anh còn có thể đính chính.
NDT làm cho DPT/Sài Gòn như 1 freelance, như “từ” bây giờ gọi. Có thể anh là nhân viên khế ước. Gấu chẳng bao giờ hỏi, nhưng đoán thế. Không thể có chuyện biệt phái.
Chứng cớ là có lần anh bị Quân Cảnh tó vì trốn động viên, đưa vô Trung Tâm Ba Tuyển Mộ Nhập Ngũ, ở Quang Trung. GCC có lên thăm anh những ngày anh nằm ở đây, có lần đi cùng với Võ Đại Tôn, cũng bạn NDT. Sau đó, nhờ Nguyễn Mạnh Côn can thiệp, anh được tha, nhưng phải về làm tờ “Hoa Tình Thương”, do mấy bà Tuớng Tá đứng làm chủ xị, để thổi hứng chiến đấu chống VC vào quân đội VNCH. Gấu nhớ là có lần cũng đóng góp bài.

Vào lúc anh bị bắt, Gấu có hơi ngạc nhiên, hỏi bà xã của anh, khi anh vừa bị bắt và còn nằm ở đồn Quân Cảnh, bị bắt hả, đi lính thì đi lính chứ sợ gì, thì cũng vô Thủ Đức, rồi ra trường làm 1 tên sĩ quan VNCH, bảnh tỏng, có gì đâu mà sợ. Bà bật cười, chồng tui đâu có tí bằng cấp nào như anh mà đi trường sĩ quan Thủ Đức!

Viết lại ở đây, là vì bà xã anh rất quí Gấu, trong số bè bạn của anh. Sau xẩy chuyện, là do chuyện khác.
Lỗi về phần gia đình của GCC, nhưng hai bên hết còn liên lạc.

NDT viết trước đám HPA, NQT, NDD, DPQ. Anh đã nổi tiếng, và là 1 trong những người chọn bài cho tờ Văn. Khi HPA học sư phạm Đà Lạt, ra trường, về Sài Gòn, chính GCC giới thiệu anh với NDT, và từ đó, anh viết cho Văn.
Anh chẳng hề có ý làm mới tiểu thuyết, theo kiểu "tiểu thuyết mới" của Tẩy. Thành ra không hề có cái chuyện, trong đám tiểu thuyết mới, anh bảnh nhất, như MT phán.
Nói cho rõ, chứ chẳng hề có tí đôi co.

Hà, hà!

NDT gặp MT là mày tao, còn Gấu, đâu dám, vì ông là bạn của TTT, anh của Gấu, vì Gấu chơi với ông em của TTT.
Cách viết của đám có tên chung là tiểu thuyết mới Mít, khác hẳn nhau, đó là điều giống đám tiểu thuyết mới Tẩy. Có chung bảng hiệu mà chẳng ai viết giống ai. NDT viết văn ẻo lả, nhẹ nhàng, hình như có lần Gấu nghe MT khen, như những giọt mưa gặp gió nhẹ, bay nghiêng nghiêng.
Gấu đâu viết thứ văn đó.
HPA lại càng không.
Cái vụ MT không ưa Gấu là có thể, ông biết, Gấu không đọc được ông!
Có đọc, khi còn đi học, Quá mê Chúc Thư Đỉnh Trời, như mê Dòng Sông Định Mệnh của DQS.
Đúng khi đọc được văn Tây, của, thí dụ Camus, Sartre, là bèn hết mê!
Một phần là do khiếu thưởng ngoạn thay đổi, một phần do thách đố, cho chính mình, phải làm sao cắt nghĩa được cuộc chiến. Bởi thế mà đọc Lukacs, vưỡn thí dụ.

V/v bằng cấp. Gấu chỉ có cái Tú tài 2. Toán nhe. Đậu xong Tú Tài là đói rã cổ họng. Gấu xin ý kiến ông anh, ông phán, nhà nghèo, học tới đó được rồi, kiếm cái gì làm, vừa làm vừa học. Gấu bèn nộp đơn thi vô Bưu Điện, đúng lúc đó, vừa mới thành lập. Gấu học trước đám bạn bè như HPA, NDD, NXH, Thầy Đạo, Thầy Quân. Họ học, khi có cái gọi là động viên, rớt là đi lính. Chính vì thế, anh nào cũng học Triết, thứ dễ nhất. Đó là sự thực. Gấu ra trường, học hàm thụ, lấy cái chứng chỉ Dự Bị Triết, tính chơi cái cử nhân, dễ ợt, cứ cua Thầy sao, trả bài Thầy, là đậu. Nhưng vô chứng chỉ Triết Tây, gặp ngay NVT, bèn trở lui. Đó cũng là sự thực. Ông này, đi đâu cũng "thằng đó học tui". Nghe quê 1 cục. Bèn bye Văn Khoa. Vả chăng cái bằng Bưu Điện của Gấu có giá hơn cử nhân Triết nhiều. Nó cần đủ thứ tri thức, chưa kể thực hành. Khác hẳn những thứ bằng khác, chỉ có phần tri, mà không có phần hành.
Mấy ông bạn của Gấu, đậu xong, ra trường xong đi dậy học, có ông nào cầm đến cuốn sách triết nữa đâu. Nếu có cầm thì cũng để “ta đây, thầy triết”. Trong khi Gấu đọc, 1 thứ triết khác, nhờ thế sau này, vẫn tiếp tục đọc, viết được.
Nếu không học Bưu Điện, là chẳng thể nào quen Cao Bồi, thí dụ. Chẳng hề biết gì về cuộc chiến cả.

---

Làn Sóng Mới & Tiểu Thuyết Mới

Sau “Hiroshima Tình Tôi”, Alain Resnais chuyển thể tiểu thuyết của Duras, bọn chúng ta, những tiểu thuyết gia khác, phải làm gì?

Paris Match 6 & 12 Mars 2014

Đám con cháu cách mạng thì bao giờ cũng vô ơn, và cách mạng phải biết ơn, nó là như thế.
The children of the revolution are always ungrateful, and the revolution must be grateful that it is so.

Ursula K. Le Guin, 1983.

Bạn có thể dùng câu trên, để trả lời nhà văn, cha đẻ ra quái vật Núp, xưa rồi, và mới đây, Hội Nhà Thổ, khi ông ta chửi đám Mít trẻ ở trong nuớc là vô cảm cái con mẹ gì.
Trên net cũng có 1 em du học người Nhật, viết thư ngỏ gửi Mít trẻ, đất nước các bạn thì giầu có mà các bạn thì không ngoan.
Hay như 1 cái thư mà GCC nhận được từ 1 bạn học cũ, khen 1 bài viết của 1 em ở Hà Nội, viết về hiện tượng vô cảm ở xứ Mít, tuyệt cú mèo!
TV sẽ thu gom và làm thành 1 trang “vô cảm”.
Theo GCC nhảm hết.
Cái gốc của vô cảm là hậu quả tất yếu của cuộc chiến Mít, khi Thiên Sứ biến thành Quỉ Đỏ.
Tưởng là sẽ có 1 cái nhà Mít to đùng, hoá ra có 1 lũ Bọ.

Có đất nước nào, dân tộc nào mà đến cả Thượng Đế, trước khi ngủ còn mong, ngủ dậy, biến thành….  Mít?
Có thứ trẻ nào, nhỏ máu đầu ngón tay, viết đơn tình nguyện xẻ dọc Trường Sơn đi kíu nước?
Đâu chỉ vài người, mà vài thế hệ? 

The French in Indochina

When the battle's lost and won

Tây mũi lõ ở Đông Dương

Khi trận đánh thua và thắng
*
Valley of Death: The Tragedy at Dien Bien Phu That Led America into the Vietnam War.
Thung Lũng Tử Thần: Bi kịch Điện Biên Phủ khiến Mẽo vô nước Mít
By Ted Morgan. Random House; 752 pages; $35. Presidio Press

Cú này, thật, và cú đầu độc tù Phú Lợi, giả, đưa đến cuộc chiến thần thánh chống Mẽo cứu nước

DBP là một tiền đồn cô quạnh ở vùng núi Việt Nam, một xứ sở thuộc địa của Tây, nơi lính Tẩy đụng độ với Việt Minh, không phải thứ du kích đói rách mà là một đội quân được trang bị bằng những vũ khí mới tinh, mới ra lò, bởi TQ, ngay vào đầu thập niên 1950. Vào mùa Xuân 1954, khi đám đầu sỏ Đông Tây – Dulles, Eden, Molotov, Chu Ân Lai - gặp nhau ở Geneva, để quyết định tương lai Đông Dương thuộc Pháp, thì 10 ngàn lính Tẩy dồn thành một cục tại DBP, để nhử Việt Minh mò tới quần thảo.
Hầu hết đám lính không phải Tẩy chính cống, mà là Algerians, Ma rốc, Phi châu, Việt… gian, cùng với một dúm tinh nhuệ Tây nhẩy dù. Còn có bốn tiểu đoàn Lê Dương, sĩ quan Tây, nhưng binh lính hầu hết thì là Đức, rất nhiều trong số đó là những kẻ sống sót tại mặt trận Nga. Còn có một đàn bướm di động nữa, vừa là bướm vừa là y tá!
*

Bức điện tín của Phạm Xuân Ẩn, chấm dứt cuộc chiến, hối thúc Bắc Việt đừng lo lắng chi hết về cái chuyện Yanke mũi lõ trở lại Việt Nam, nhờ vậy mà BV bỏ ngỏ Miền Bắc thúc quân ào ào, thần tốc dượt tông tông Thiệu bỏ chạy có cờ, không kịp mang theo ấn tín, cây gậy đả cẩu, và như thế, tất nhiên đâu có thì giờ mang theo 17 tấn vàng, vậy mà ông mang tiếng cho tới khi me-xừ Oánh lên tiếng, không phải ổng, mà là VC chia nhau! 

PXA không thể ngờ, không phải Yankee mũi lõ, mà là Tầu Phù đã chiếm Bắc Bộ Phủ từ hồi nảo hồi nào, từ đầu thập niên 1950, rồi!

Bây giờ đọc mấy anh VC chửi Tẫu như điên, Gấu thấy nực cười. Không có Tẫu, làm sao có chiến thắng 30 Tháng Tư, thống nhất đất nước, VC Bắc Kít làm chủ? Khi nó trang bị anh bộ đội Cụ Hồ, đến cái lông chim, cũng “made in China”, sao không chống?

Đâu phải Bác Hồ không cảnh cáo chuyện này: Ta thà ngửi cứt Tây năm năm còn hơn ngửi cứt Tầu cả đời

Cũng PXA, trấn an chủ Mẽo Time, làm gì có chuyện đó, trong khi tờ Le Monde bị Xịa lừa, đi trang nhất, Mặt Trận Giải Phóng họp báo ở Tây Ninh, tuyên bố ly khai với Miền Bắc: Sau 1975, quả có chuyện này, mấy anh VC miệt vườn lập câu lạc bộ, đếch thèm chơi với Yankee mũi tẹt nữa!

007 Mít sập tiệm: Điềm báo chế độ VC?

Có thể lắm. Chuyên đóng vai “Ván bài bật ngửa” [“bật” nhe, không phải “lật”], biểu tượng người hùng của “chế độ ta”, người không mặt, bi giờ sập tiệm, không phải là điềm báo động chế độ sập ư?

GCC post liền mẩu S.O.S, trên, để cứu nguy 007 Mít. Đọc 1 phát là “Y tá dạo ngày nào” bèn xì tiền ra liền, đếch cần nhân dân, nhà hảo tâm nào khác.
Nghe nói, cũng bà con gì đó!
Hà, hà!
Đã có tiền lệ rồi. Thời ông Thầy của GCC, VKK, còn sống, có lần ông kể cho lũ học trò của ông nghe, có những tên Tẩy mũi lõ, ở bên mẫu quốc, đói quá, bèn mò qua Hà Nội, chẳng làm gì hết, cứ mỗi lần cần tiền là ra nhà hàng Godard, ngửa cái mũ lên. Bọn mũi lõ bèn bỏ tiền vô. Thấy đủ mức cần dùng, là đi.

Để “bảo chứng” cho cú lừa mang theo lương thực 10 ngày, là cú học tập 3 ngày tại cơ quan. Gấu thực sự chỉ trải qua ba ngày học tập cải tạo tại Trung Ương Cơ Xưởng VTD Bưu Điện, số 11 PDP, đúng nơi làm việc đầu tiên, sau khi ra trường. Hết 3 ngày, ngày ngày vô Sở, chẳng có việc làm gì làm, thời gian quân quản, thế là chuồn, đi chích.
Ra ngay Bến Tầu Sài Gòn. Đi cổng sau, dành cho nhân viên ra vô, quẹo trái, đi bộ tà tà, tới bờ sông, thì vẫn nơi cũ cảnh cũ, làm một mũi, thuê cái ghế bố nằm phê, hà hà!

Đám sĩ quan Ngụy hầu hết dính quả lừa này: 10 ngày phù du, sau là về cùng xây cái nhà Mít mới, hoành tráng bằng trăm bằng muời nhà cũ!

Lần đầu tiên trình diện Sếp trực tiếp, Gấu sững người. Ông ta xanh lét, gầy nhom, đúng ba thằng VC trèo cọng đu đủ đếch ép chê chi hết. Đủ thứ bịnh, sốt rét, gan, thiếu ăn. Món ăn ông ta mê nhất là món mì gói, ông ta giải thích, cực gọn, tiện, phải Cách Mạng thành công, ông mới được thưởng thức. Và đúng như Brodsky phán, về ông con trai bà chị nhà thơ, bao nhiêu nỗi khổ của đám VC đổ hết lên đầu tụi Ngụy.

Chuyện cũng bình thường. Trong lịch sử, bao nhiêu thành phố chống giặc ngoại xâm hăng quá, khi thua, chúng vô, làm cỏ sạch. Bởi thế mà VC phán, tha không “biển máu” là may quá cho tụi Ngụy mi rồi, kêu ca gì nữa!

JULIA HARTWIG 1921- 

Expectation of an imminent calamity. Many people have lived through such a moment, but they haven't left poems about it.
Yet those moments are an integral part of history, of many cities and countries.

Ngửi thấy mùi thảm họa. Nhiều người Mít đã trải qua một khoảnh khắc như thế, nhưng họ quên không để lại 1 bài thơ.
Tuy nhiên, những khoảnh khắc này là 1 phần toàn thể của lịch sử, của nhiều thành phố và xứ sở. 

ABOVE US 

Boys kicking a ball on a vast square beneath an obelisk
and the apocalyptic sky at sunset to the rear
Why the sudden menace in this view
as if someone wished to turn it all to red dust
The sun already knows
And the sky knows it too
And the water in the river knows
Music bursts from the loudspeakers like wild laughter
Only a star high above us
stands lost in thought with a finger to its lips

Ở bên trên chúng ta 

Trẻ con chơi đá banh ở một công viên rộng lớn
bên dưới Đài Kỷ Niệm Điện Biên
và bầu trời tận thế thì đỏ mọng,
‘không gian bỗng đỏ rực, rồi đêm xuống trùm lên tất cả’
Tại sao cái sự hăm dọa bất thần như thế
Như thể có 1 người nào đó ao ước biến tất cả thành bụi đỏ
[Có phải đốt sạch Trường Sơn, thì cũng đốt]
Mặt trời biết điều đó
Bầu trời cũng biết điều đó
Nước sông Sài Gòn cũng biết luôn
Nhạc “Như có Bác H trong ngày vui như thế này”,
bỗng ré lên như 1 tiếng cười man rợ
từ chiếc loa của Ban Thông Tin Phường Bến Nghé
Chỉ có 1 ngôi sao ở thật cao trên đầu chúng ta,
thì vẫn như lạc lõng trong suy tư,
với ngón tay đặt lên đôi môi

Eternities

A child lifted in his mother's arms to see a parade
And that old man throwing breadcrumbs

To the pigeons crowding around his feet in the park,
Could they be the same person?

The blind woman who may know the answer recalls
Seeing a ship as big as a city block

Glide one night all lit up past her kitchen window
On its way to the dark and stormy Atlantic.

Charles Simic. Granta: Summer 2013: Travel

Vĩnh Cửu

Đứa bé níu tay mẹ, cố ngước nhìn đám rước ngày 30 Tháng Tư 1975
Ba muơi năm mới có ngày hôm nay
Vui sao nước mắt lại trào.
Và cái tay già khằn, vừa lùn vừa lé, đang ném những mẩu bánh mì cho đàn bồ câu
quanh quẩn dưới chân anh già ở 1 công viên Toronto, Canada
Phải chăng là cùng 1 người?

Người đàn bà mù có thể có câu trả lời
Nhớ lại
Đã có 1 lần nhìn thấy 1 con tầu to bằng cả 1 góc biển Đông,
Chạy suốt mảnh đất hình chữ S
Đưa bà và hai đứa con đến bến cảng Xề Gòn
Trong 1 đêm tối thui, bão tố đầy trời.

As you sip your brand of scotch,
crush a roach, or scratch your crotch,
as your hand adjusts your tie,
people die.

In the towns with funny names,
hit by bullets, caught in flames,
by and large not knowing why,
people die.

In small places you don't know
of, yet big for having no
chance to scream or say goodbye,
people die.

People die as you elect
brand-new dudes who preach neglect,
self-restraint, etc.-whereby
people die.

Too far off to practice love
for thy neighbor/brother Slav,
where your cherubs dread to fly,
people die.

While the statues disagree,
Cain's version, history
for its fuel tends to buy
those who die.

As you watch the athletes score,
check your latest statement, or
sing your child a lullaby,
people die.

Time, whose sharp bloodthirsty quill
parts the killed from those who kill,
will pronounce the latter band
as your brand.
                [1992]

Joseph Brodsky: Collected Poems in English
* 

Chuyện trò với Brodsky, chương Tưởng nhớ Akhmatova.

Volkov: Lev Gumilyov con trai của Akhmatova, trách mẹ nhiều lần là đã không lo lắng đủ, not doing enough, cho anh ta, khi còn là đứa con nít cũng như trong những năm tù. Tôi có nói chuyện với 1 hoạ sĩ già Latvian, cùng ở trại tù với Lev. Khi tôi nhắc tới Akhmatova, mặt ông ta đanh lại và nói, bà ta gửi những gói quà nhỏ xíu cho thằng con.
Nghe cứ như chính giọng ông con.

Brodsky: Lev trách, blame, mẹ, và anh nói điều gì đó, làm bà đau lắm. Tôi nghĩ những cú đau tim của bà là do ông con trai hay 1 trong những lý do của căn bịnh. Nhưng không hẳn như bạn nói. Ý của những lời nói của Lev là vầy: Với bà thì cách tốt đẹp nhất xẩy ra cho tôi, là chết ở trong tù VC Liên Xô.
Anh ta muốn nói, với bà, “như là 1 thi sĩ”.
Ngay cả 1 người bạn cũ phán như thế, thì tôi cũng vặc lại anh ta, mi là thứ heo chó, huống hồ đây là ông con trai do mình đẻ ra!
Lev đã trải qua 18 năm trong tù, và thời gian dài đằng đẵng đã làm anh ta thành què quặt (and those years apparently maimed him). Anh ta bèn quyết định, ta đã khổ như thế, thì ta có thể làm bất cứ điều gì.

GCC đọc đoạn trên, và THNM, bèn liên tưởng đến cuộc chiến Mít, kèm với nó là chiều dài lịch sử dựng nước Mít.

Cả 1 bốn ngàn năm văn hiến như thế, Bắc Kít chỉ biết đói và lạnh, thì chỉ nêu cái cú khủng nhất. Trong khi Nam Kít, cả 1 cuộc sống thiên đàng dài dài, từ mùa màng cho đến thời tiết, thiên nhiên ưu đãi, lòng người cũng mở toang ra cùng với nó. Nhưng trên hết, và sau cùng, giả như cuộc chiến ngắn đi 1 chút, có lẽ Bắc Kít đã không đối xử tàn tệ đến mức như thế!
Ba mươi năm mới có ngày nay, vui sao nước mắt lại trào!

Hà, hà!

Đúng là 1 thời đắng nghét! [chữ của DMT, khi viết về 007 Mít, NCT]

Brodsky. Lev did blame her, and he said something to her that tormented Akhmatova greatly. I think it may have been the cause of her heart attack, one of the causes in any event. This isn't an exact quotation, but the sense of Gumilyov's words was this: "For you it would have been even better if I'd died in the camp." He meant "for you as a poet."
Even if an old friend had said it, my first thought would have been, "What a pig you are really." But this was her son saying it! Lev Gumilyov spent eighteen years locked up, and those years apparently maimed him. He decided that because he had endured so much, he could do anything, that from then on everything would be forgiven.
In the case of Lev Gumilyov, all kinds of psychological elements are layered in here as well. Above all, in the absence of his father, he was the man of the family, and although she was both a mother and a poet and Akhmatova, nonetheless, she was a woman. Therefore he thought he could tell her anything he felt like. All of this is the poor man's Freud, of course, but that's apparently how he manifested his masculinity. I gave this quite a lot of thought at one time-and Akhmatova would be the first to condemn me for getting mixed up in this-but her son did not end up occupying the high ground here. With this sentence about its being "better for her," he showed that he had let the camps cripple him, that ultimately the system had got what it was after.

Solomon Volkov: Conversations with Joseph Brodsky. Remembering Anna Akhmatova

"For you it would have been even better if I'd died in the camp." He meant "for you as a poet."

Đây là thái độ của đám nhà văn Miền Nam chạy thoát cuộc chiến từ ngay những ngày đầu. Họ đều nghĩ, đám đi tù VC thì đều đã chết rồi. 
Tốt nhất, là chúng chết trong tù VC, như là những nhà văn Ngụy!

Tưởng niệm Brodsky nhân ngày mất của ông

January 2001

Archangelsk, cái lạnh mặn, những con người Baltic nhạt
Trẻ con ném những trái banh tuyết vô những bức tượng Xô Viết 

Cái ớn lạnh Bắc Cực của mặt trăng vào giữa trưa
Cây bao, bộ hành cuộn.

Mặt trời rùng mình sau những ống khói
Như một tên lính cứng lạnh ngay tại chỗ

Ở Viện Bảo Tàng Viễn Bắc lù tù mù ánh đèn
Ðề tài là về cuộc lưu vong nội xứ của nhà thơ 

Siêu hình đấu với Lịch sử, và
Cuộc chiến đấu thê lương giữa Thơ và Thời gian

Một Cuộc Chiến Lạnh chẳng hề chấm dứt.
Thì cũng y chang tình yêu của nhà thơ với những bến cảng sũng nước

Và những con mèo bướng bỉnh, đặc biệt giống Nga
Xanh, tới từ Bạch Hải

Sau đó, là một cuộc tản bộ lầy lội trong tuyết, trong không khí mặn mùi muối
Ngủ trong áo choàng ở những trại lính đã được cải tạo

Suốt đêm tôi nghe có những tiếng giầy nhà binh bị bóp nghẹn
Của một đội quân diễn hành qua những con phố

Dưới cái vỏ thật là dầy của đêm đen
Nhưng vào buổi sáng, cái buổi sáng tưởng niệm,