Trăm Năm Văn
Chương
Trăm Năm Văn
Chương
Người
ta so sánh Houellebecq, người mà ông xb cuốn tiểu thuyết đầu tay của
ông ta, «
Extension du domaine de la lutte», [Mở rộng vùng chiến đấu] với Perec.
Ông nghĩ
sao?
Khi tới gặp
tôi, Houellebecq tuyên bố: "Ông
đã từng in Perec. Tôi là ‘tân Perec’ đây". Tôi trả lời ông ta: Thứ
nhất,
ông không phải là Perec. Thứ nhì, Perec trở thành nổi tiếng sau khi
ngỏm. Còn
ông, chưa ngỏm mà. Tôi đọc cuốn
tiểu thuyết của ông ta và bị quyến rũ bởi lối viết giản dị, không cường
điệu, và
vũ trụ của những khung
cảnh mà ông ta diễn tả. Ông ta có điều gì mới, nhưng tôi ngần ngại, vì
tôi vừa mới xb khá nhiều tác giả trẻ,
và họ làm tôi cạn
láng, và nếu in tay này nữa thì
chỉ từ chết đến bị thương mà
thôi. Thế rồi bà vợ của ông ta nhẩy xổ tới nhà tôi, và xỉa xói: Ðúng là
1 sự nhục
nhã, nếu không in cuốn này. Thế là tôi đành chịu thua bà ta.
Ông có bực khi ông ta đưa
«Les
particules élémentaires» [Hạt cơ bản] cho Flammarion xb?
Thời gian đó, tôi đã chê tuyển tập thơ
của ông ta rồi. Nhưng tôi tin là, ông ta đưa ra đề nghị để tôi từ chối,
như vậy
ông ta có cớ đánh bài chuồn.
Con người
thường là hèn hơn tác phẩm mà họ viết
ra….
Tôi chưa gặp
họ, [thứ dữ]. Thí dụ, Chalamov.
Ông ta chuyển cho tôi, có thể nói, bằng va li ngoại giao: tay tùy viên
đại sứ ỡ
Moscow giấu một cuộn vi phim ở trong đáy cái xắc tay của ông ta… Nhưng
tôi đếch
cần, bởi vì, là trốt kít, tôi đã từng
đương
đầu với sự trừng phạt của đám đệ tử Stalin, và bị coi là phần tử không
chơi được
trong những bách khoa từ điển Xô Viết. Chalamov, tôi không chắc là ông
ta hiện
hữu. Cho tới 1 bữa, chính ông ta gửi cho tôi hình của ổng. Còn chuyện
nữa, liên
quan tới Walter Benjamin. Tôi biết có ông ta, qua Adrienne
Monnier, tôi hay ghé tiệm sách. Bà giới thiệu tôi nhiều tác giả bảnh,
giới thiệu
tôi với Gide, Michaux. Tôi liên lạc với Suhrkamp, nhà xb Ðức của ông
ta…. Ðó là
1 người mà với ông ta, người ta có thể sống, Benjamin.
Những tác giả nào, mà ông
có thể sống với họ?
Khi thấy mình OK, thì tôi đọc Montaigne,
để có thêm can đảm. Khi thấy Not OK, tôi đọc Kafka.
Người
ta so sánh Houellebecq, người mà ông xb cuốn tiểu thuyết đầu tay của
ông ta, «
Extension du domaine de la lutte», [Mở rộng vùng chiến đấu] với Perec.
Ông nghĩ
sao?
Khi tới gặp
tôi, Houellebecq tuyên bố: "Ông
đã từng in Perec. Tôi là ‘tân Perec’ đây". Tôi trả lời ông ta: Thứ
nhất,
ông không phải là Perec. Thứ nhì, Perec trở thành nổi tiếng sau khi
ngỏm. Còn
ông, chưa ngỏm mà. Tôi đọc cuốn
tiểu thuyết của ông ta và bị quyến rũ bởi lối viết giản dị, không cường
điệu, và
vũ trụ của những khung
cảnh mà ông ta diễn tả. Ông ta có điều gì mới, nhưng tôi ngần ngại, vì
tôi vừa mới xb khá nhiều tác giả trẻ,
và họ làm tôi cạn
láng, và nếu in tay này nữa thì
chỉ từ chết đến bị thương mà
thôi. Thế rồi bà vợ của ông ta nhẩy xổ tới nhà tôi, và xỉa xói: Ðúng là
1 sự nhục
nhã, nếu không in cuốn này. Thế là tôi đành chịu thua bà ta.
Ông có bực khi ông ta đưa
«Les
particules élémentaires» [Hạt cơ bản] cho Flammarion xb?
Thời gian đó, tôi đã chê tuyển tập thơ
của ông ta rồi. Nhưng tôi tin là, ông ta đưa ra đề nghị để tôi từ chối,
như vậy
ông ta có cớ đánh bài chuồn.
Con người
thường là hèn hơn tác phẩm mà họ viết
ra….
Tôi chưa gặp
họ, [thứ dữ]. Thí dụ, Chalamov.
Ông ta chuyển cho tôi, có thể nói, bằng va li ngoại giao: tay tùy viên
đại sứ ỡ
Moscow giấu một cuộn vi phim ở trong đáy cái xắc tay của ông ta… Nhưng
tôi đếch
cần, bởi vì, là trốt kít, tôi đã từng
đương
đầu với sự trừng phạt của đám đệ tử Stalin, và bị coi là phần tử không
chơi được
trong những bách khoa từ điển Xô Viết. Chalamov, tôi không chắc là ông
ta hiện
hữu. Cho tới 1 bữa, chính ông ta gửi cho tôi hình của ổng. Còn chuyện
nữa, liên
quan tới Walter Benjamin. Tôi biết có ông ta, qua Adrienne
Monnier, tôi hay ghé tiệm sách. Bà giới thiệu tôi nhiều tác giả bảnh,
giới thiệu
tôi với Gide, Michaux. Tôi liên lạc với Suhrkamp, nhà xb Ðức của ông
ta…. Ðó là
1 người mà với ông ta, người ta có thể sống, Benjamin.
Những tác giả nào, mà ông
có thể sống với họ?
Khi thấy mình OK, thì tôi đọc Montaigne,
để có thêm can đảm. Khi thấy Not OK, tôi đọc Kafka.


Ðiều gì đưa đẩy ông làm
xb?
Tôi là 1 trong những tay
Trốt Kít đầu tiên ở Pháp, nhưng sau
chiến tranh tất cả những gì tôi tin tưởng thì đều rã ra thành cám. Tôi là ký giả của tờ Chiến Ðấu, giữ mục văn học.
Với đám Trốt kít, tụi này muốn thay đổi thế giới; nhưng với văn chương,
thì lại
là một cách khác để vung vẩy với cuộc đời, qua những nhà văn. Làm xuất
bản đối
với tôi là ảo tưởng tiếp tục chiến đấu bằng những phương tiện khác.
Ở mỗi bảng
hiệu như Corrêa, Julliard, Denoël.., họ đều bảo đảm cho tôi muốn in cái
gì thì
in. Bản văn đầu tiên là “Những ngày của cái chết của chúng ta”, của
David
Rousset, viết về kinh nghiệm tù của ông ta. Ðể chọc quê thiên hạ, tôi
gọi tuyển tập của tôi là
“Ðường đời”.
Trên “Ðường Ðời”, rất nhanh ông gặp toàn
những tác giả lớn...
Tôi có nhiều may mắn trong
đời. Tôi có ông bạn Max-Pol
Fouchet xì cho cái tin, ở Mẽo, có 1 tay ghiền rượu viết về rượu ghiền
rất tới.
Ðó là Malcolm Lowry, với cuốn “Bên trên núi lửa”. Max-Pol thử dịch,
nhưng bản dịch
của ông bị Gallimard chê. Khi đó, tay biên tập của tôi không dư dả cho
lắm phải
dựa vào Câu Lạc Bộ Sách Tiếng Tây, thế là cuốn sách ra lò trong
“collection” của
tôi. Một cái may nữa của tôi, là vớ được Henry Miller.
Miller, ông rành ông ta lắm mà...
Tôi có viết 1 bài về «Tropique du
Cancer» trên tờ Chiến Ðấu. Tôi thật đắc địa, phải nói như vậy. Tôi là
nguời bênh
ông ta khi ông bị chửi viết sách khiêu dâm. Nhưng tiếng nói của tôi
không đủ mạnh,
thế là tôi phôn cho Gide, cho Martin du Gard và nhiều người khác nữa,
chúng
tôi thành
lập một uỷ bản bảo vệ, điều này cũng không ngăn được việc cấm bày bán
tác phẩm…
nhưng tôi có đi một đường trao đổi, liên lạc với Miller (cuốn sách được
in năm sau
đó, tại nhà xb Buchet-Chastel). Miller qua Tây và ở nhà tôi. Như để cám
ơn, ông
ta bèn cho tôi in những tác phẩm tiếp theo của ông. Nhờ ông ta, tôi
quen Lawrence
Durrell, và in “Tứ Khúc BHD và Sài Gòn” ["Tứ Khúc Alexandrie",
sorry].
Cuốn “Những
Ngày của cái chết của chúng ta”, TV đã từng giới thiệu, qua bài viết của
Octavio Paz.
Ông là người
xb cuốn đầu tay thật bảnh của Georges Perec, « Les choses», [Những Sự
Vật]. Phản
ứng của ông khi đọc?
Georges, khi
còn trẻ măng đã cộng tác với tờ báo của tôi, Les Lettres nouvelles, vài năm
trước đó. Anh thầu trang điện ảnh. Gia nhập lực lượng “paras”, ở Pau.
Có liên lạc thư từ với tôi. Khi trở về Paris, một bữa, anh ta mang tới
bản thảo "Choses”. Tôi quan tâm tới vũ trụ mới này, tính hiện đại của
nó, như được miêu tả.
Nhưng tôi phán, phần thứ ba của cuốn sách có vẻ thuổng “Giáo dục tình
cảm”, của
Flaubert. Ông chịu Thầy phán lắm, và bèn sửa lại, và cuốn tiểu thuyết
sau đó được Juliard
in, vớ giải Renaudot, 200.000 ấn bản bán ra, thành công độc nhất trong
nghề xb
của tôi.
Người ta so
sánh Houellebecq, người mà ông xb cuốn tiểu thuyết đầu tay của ông ta, «
Extension du domaine de la lutte»,
[Mở rộng vùng chiến đấu] với Perec. Ông nghĩ
sao?
Khi tới gặp
tôi, Houellebecq tuyên bố: "Ông đã từng in Perec. Tôi là ‘tân Perec’
đây".
Tôi trả lời ông ta: Thứ nhất, ông không phải là Perec. Thứ nhì, Perec
trở thành
nổi tiếng sau khi ngỏm. Còn ông, chưa ngỏm mà.



Note: Bài phỏng
vấn tuyệt quá. Toàn những giai thoại thần sầu.
Nadeau trăm tuổi!
Câu Nadeau trả lời tay 'sư
phụ'
của NL, tuyệt!
Khi anh ta mò
đến tui, vỗ ngực xưng tên, "Ông đã từng in Perec. Tôi là 1 tân Perec
đây."
Tôi
biểu
hắn:
Thứ
nhất,
mi
không phải là Perec. Thứ nhì, Perec nổi tiếng sau khi chết. Còn mi, còn
sống nhăn!
Ui chao
GNV
cứ thử tưởng tượng bạn quí của Gấu đem
Mù Sương tới gặp ông tiên chỉ VP, nhà xb
Thời Mới!
Cái cú
Nadeau khám phá Chalamov, kẻ sống sót trại tù Kolyma, khủng khiếp nhất
Gulag,
mà chẳng thú sao?
Tôi không
tin là có Chalamov, cho đến khi ông ta gửi hình cho tôi.
Chalamov, je
n'étais pas sûr qu'il existait! Jusqu'à ce qu'un jour il m'envoie
lui-même sa
photo.

Đúng là 1 kỳ
nhân, người khám phá ra thiên tài!
Chỉ thiếu
NTHL!
Nadeau, cent
ans de littérature
Il a
découvert et publié quelques-uns des plus grands écrivains mondiaux.
Maurice
Nadeau a 100 ans le 2 l mai. Ses entretiens avec Laure Adler
(Verdier/France
Culture) célèbrent cet anniversaire. Visite à un contemporain capital.
Un père tué
à Verdun, une mère femme de ménage, le jeune homme fait des études
brillantes
et s'engage très tôt en politique. Compagnon de Pascal Pia au journal Combat, né de la Résistance, Maurice
Nadeau va révéler au xxe siècle des auteurs majeurs, Malcolm Lowry,
Gombrowicz,
Chalamov, Perec et... Houellebecq. Le critique, qui se dit journaliste
d'abord,
continue de diriger sa Quinzaine
littéraire (fondée en 1966) et l'éditeur de publier les livres
qu'il aime.
Le dernier, «Plantation Massa-Lanmaux», de Yann Garvoz, lui est arrivé
par la
poste. Une rencontre avec Maurice Nadeau n'est pas seulement le
privilège de
converser avec un immense serviteurde la littérature qui n'a jamais
cédé. C'est
aussi le bonheur de voir un homme de 100 ans debout, extraordinairement
vivant,
pour le meilleur.
PROPOS
RECUEILLIS PAR VALÉRIE MARIN LA MESLÉE ET FRANCOIS-GUILLAUME LORRAIN
Le Point:
Qu'est-ce qui vous a amené au métier d'éditeur?
Maurice Nadeau: J'avais
été un
des premiers trotskistes de France, mais après la guerre ce à quoi je
croyais
était tombé en miettes. J'étais journaliste à Combat,
je tenais la rubrique littéraire. Avec les trotskistes, on
avait voulu transformer le monde; avec la littérature, c'était une
autre façon
d'agir sur le monde, à travers les écrivains. L'édition a été pour moi
l'illusion
de continuer le combat par d'autres moyens. Chez chaque éditeur qui m'a
hébergé, Corrêa, Julliard, Denoël, etc., j'ai obtenu une clause qui me
garantissait de pouvoir publier ce que je voulais. Le premier texte que
j'ai
édité a été «Les jours de notre mort», de David Rousset, sur son
expérience des
camps. Par provocation, j'avais appelé la collection «Le Chemin de la
vie ».
Sur ce «
Chemin», très vite vous rencontrez de grands auteurs ...
J'ai eu
beaucoup de chance dans ma vie. J'avais comme ami Max-Pol Fouchet, qui
me dit
qu'aux Etats-Unis le livre d'un poivrot sur l'alcoolisme faisait
florès. Il
s'agissait de Malcolm Lowry et d'«Au-dessous du volcan». Max-Pol avait
essayé
de le traduire, mais sa traduction avait été refusée par Gallimard. A
l'époque,
Corrêa, mon éditeur, qui ne pouvait s'engager financièrement seul, a dû
s'allier au Club français du livre, et j'ai proposé alors que le roman
paraisse
dans ma collection. Une autre de mes chances fut de publier Henry
Miller.
Miller, que vous avez très bien connu ...
J'avais
écrit un article très élogieux sur« Tropique du Cancer» dans Combat. J'étais à la bonne place,
j'avais pris sa défense quand il était accusé de pornographie. Comme ma
voix
n'avait pas assez de poids, j'avais téléphoné à Gide, à Martin du Gard
et
d'autres pour que nous formions un comité de défense, ce qui n'a pas
empêché le
livre d'être interdit à l'étalage ... Mais j'ai entamé ainsi une
correspondance
avec Miller (elle sera publiée l'an prochain chez Buchet-Chastel), qui
est venu
en France et habitait chez moi. En guise de reconnaissance, il m'a
donné à
publier la suite de son œuvre. C'est lui qui m'a recommandé Lawrence
Durrell
et« Le quatuor d'Alexandrie ». L’édition est un enchaînement de
circonstances.
Vous êtes
l'éditeur du premier grand texte de Georges Perec, « Les choses», qui
paraît en
1965. Quelle a été votre réaction à sa lecture?
Georges,
tout jeune, m'avait écrit quelques années plus tôt, et il a d'abord
collaboré à
ma revue, Les Lettres nouvelles, où
il traitait du cinéma. Il est parti faire son service militaire à Pau,
chez les
paras. Il m'envoyait des lettres, puis il est revenu à Paris et, un
jour, m'a
apporté le manuscrit des «Choses ». J'ai été intéressé par ce nouvel
univers,
moderne, qu'il décrivait, mais j'ai trouvé que la troisième partie
frôlait le
plagiat de « L’éducation sentimentale ». Il en est convenu, l'a
modifiée et son
roman (publié chez Julliard) a obtenu le prix Renaudot, avec 200 000
exemplaires vendus. Ce fut le seul succès de ma carrrière. Hélas,
j'avais été
remercié par Julliard juste auparavant.
On a comparé
Houellebecq, dont vous avez publié le premier roman, « Extension du
domaine de
la lutte», à Perec. Vous partagez cet avis?
Quand il est
venu me voir, Houellebecq m'a déclaré: «Vous avez publié Perec, je suis
le
nouveau Perec.» Je lui ai répondu, un, qu'il n'était pas Perec, deux,
que Perec
était devenu célèbre après sa mort et que lui n'était pas encore mort.
J'ai lu
son roman, j'ai été séduit par son écriture sobre, sans emphase et
l'univers
des cadres qu'il décrivait. Il y avait quelque chose de neuf, mais
j'hésitais,
car je venais de publier pas mal de jeunes auteurs qui m'avaient mis en
péril
financièrement, et je me disais qu'avec celui-là le déficit allait
s'accroître.
Puis son épouse a débarqué chez moi en disant: « C'est une honte de ne
pas le
publier.» Alors, j'ai fini par accepter.
Vous avez
été déçu qu'il aille publier «Les particules élémentaires» chez
Flammarion?
J'avais
refusé entre-temps son recueil de poèmes. Mais je suppose qu'il me
l'avait
proposé pour que je le refuse et qu'il puisse s'en aller...
Les hommes
ne sont pas toujours à la hauteur des œuvres ... Je ne les ai
pas toujours
rencontrés. Par exemple, Chalamov, qui m'a été transmis, si je puis
dire, par
le canal diplomatique: l'attaché d'ambassade à Moscou avait caché un
microfilm
dans un rouleau de pellicule au fond de son sac ... Mais je me méfiais,
car, en
tant que trotskiste, j'étais en butte à la vindicte des staliniens, et
même
signalé dans les encyclopédies soviétiques comme infréquentable.
Chalamov, je
n'étais pas sûr qu'il existait! Jusqu'à ce qu'un jour il m'envoie
lui-même sa
photo. Une autre histoire encore, celle de Walter Benjamin. Je savais
qu'il
avait existé par Adrienne Monnier, dont je fréquentais la librairie.
Elle me
faisait lire les bons auteurs, m'a présenté à Gide, à Michaux. Je me
suis
adressé à Suhrkamp, son éditeur allemand, qui était en pourparlers avec
Gallimard, et comme toujours Gallimard attendait que les autres
prennent les
bons auteurs avant de les récupérer. Alors, l'éditeur s'est lassé:«
C'est bon,
prenez-le.» Maintenant, il est presque à la mode. J'ai découvert
l'œuvre au fur
et à mesure, et je continue. C'est un homme avec qui on peut vivre,
Benjamin.
Avec quels autres auteurs vivez-vous,
justement?
Quand je
vais bien, je lis Montaigne, et pour me donner du courage, quand je
vais mal,
je lis Kafka, c'est un frère. Je relis Flaubert aussi - j'ai publié ses
œuvres
complètes dans les annnées 60 -, surtout sa correspondance. C'est
l'homme qui
me touche, bien plus que« Madame Bovary ». Cet ascète, ruiné par sa
sœur, voit
sa rente disparaître, mais il s'en moque. Ce bourrgeois bien tranquille
a été
le pire ennemi de la bourgeoisie de l'époque, son œuvre est une
destruction de
l'esprit bourgeois. Flaubert, c'est moi aussi. L'intérêt ne suffit pas,
il faut
se sentir tout proche. C'est un peu comme avecles auteurs que je
publie,
l'auteur parle pour moi. Ensuite, il yale côté technique. Beaucoup de
gens
savent écrire, mais il s'agit d'être touché par une écriture. Je ne
suis pas
tenu par l'argent, car je n'en ai pas. Je peux donc prendre ce que je
veux et
laisser tomber le reste.
Finalement, qu'est-ce qu'un écrivain?
Va savoir...
Moi, je ne me considère pas comme tel, mais pluutôt comme un critique,
et
encore, pas au niveau d'un Starobinski ... Ecrivain? Ça voudrait dire
avoir un
but bien précis, une vocation, un besoin d'écrire et de se montrer. Il
y a
beaucoup de narcissisme là-dedans. Le besoin de trouver sa place dans
le monde,
d'imprimer sa marque quelque part. Le refus de la mort, aussi.
Vous y
pensez?
Pas du tout,
malheureusement! Je ne suis pas angoissé. Je me dis que ça va continuer
comme
ça. Et pourquoi pas? Rationnelllement, ce n'est pas possible, il va
arriver un
jour où ... Bon. Attendons.
Le chemin
d'une vie
Maurice
Nadeau s'est entretenu l'an dernier sur France Culture avec Laure
Adler; la
transcription de ces entretiens paraît chez Verdier. Trois textes
critiiques et
des témoignages complètent cette publication anniversaire. Alors que
dans ses
Mémoires littéraiires« Grâces leur soient rendues» (réédition Albin
Miichel)
Nadeau se racontait à travers les grands auteurs, ce «Chemin de la vie»
est
plus proche de l'homme: enfance chaotique, mariage, famille, libres
confidennces politiques et, tout du long, la force d'un tempéraament et
d'un
engagement. +M. L. M.
«Maurice
Nadeau. Le chemin de la vie».
Entretiens
avec Laure Adler (Verdier/France Culture, 160 p., 16 €).
Le Point 19
Mai 2011