Tay này, GCC có đọc 1 truyện ngắn, 1 anh chàng đi lính hay sao đó, bị cụt tay, và nhớ hoài cái tay bị mất, như thể nó vẫn còn, còn hơn hết, so với tất cả những gì thực sự còn. Truyện làm nhớ đến Greene, và những người cùi, trong The Burn-out Case. Nhưng sau đó, là chấm dứt. 

Blog NL

Giles Foden, đọc và giới thiệu A Burnt-out Case của Greene, cũng nhận ra, Trái Tim Của Bóng Đen của Conrad phủ lên nó.
"Burnt-out", cháy mất tiêu, cháy đến tàn lụi, ở đây, là để chỉ tình trạng bệnh cùi ăn chân tay của người bệnh, biến chúng thành một thứ bóng ma, có đó, nhưng không có đó.

Cái chuyện Gấu mê Faulkner, có thể đã có trong tiềm thức, bởi vì vừa gặp Colonel Sutpen là đã nhận ra họ hàng [Miền Nam nhận họ, Miền Bắc nhận hàng] rồi, nhưng chuyện làm quen Greene chỉ để học tiếng Tây khi học trung học, vậy mà về già chỉ còn tâm sự được với những nhân vật của ông, thì đúng là.. có Trời!
Đành phải cám ơn ông ta một phát!

*

Trong một vài đường hướng, đây là một cuốn sách tuyệt hảo đối với tôi - mặc dù đề tài và sự quan tâm của nó, thì rõ ràng thuộc về một cõi không tuyệt hảo. Tôi đọc nó, lần đầu khi còn trẻ, dân Ky tô, lớn lên ở Phi Châu, vào lúc mà trại cùi còn phổ thông. Tôi còn nhớ, lần viếng thăm cùng với mẹ tôi, một trại cùi như thế, được mấy bà sơ chăm sóc, tại Ntakataka, nơi hồ Lake Malawi. Và tôi sợ đến mất vía bởi cái sự cử động dịu dàng đến trở thành như không có, của những người cùi bị bịnh ăn mất hết cánh tay, y hệt như được miêu tả ở trong cuốn tiểu thuyết: “Deo Gratias gõ cửa. Querry nghe tiếng cào cào cánh cửa của cái phần còn lại của cánh tay. Một xô nước treo lủng lẳng ở cổ tay giống như một cái áo khoác, treo ở cái núm trong tủ áo”.
Vào cái lúc tôi đọc nó, thì tôi đang phải chiến đấu, như những người trẻ, hay già, phải chiến đấu, và cũng không phải chỉ ở Phi Châu, với những đòi hỏi về một niềm tin, khi mà niềm tin này thì thực là "vô ích, vô hại, vô dụng, vô can…", tại một nơi chốn, bất cứ một nơi chốn, bị tai ương, bệnh tật, và cái chết nhòm nhỏ, đánh hơi, quấy rầy, không phút nào nhả ra.
Thành thử câu chuyện của Greene về một gã Querry, một tay kiến trúc sư bảnh tỏng, tới xứ Công Gô, chỉ để chạy trốn, và tìm ra một thế giới, và có thể, Chúa bắt kịp anh ta đúng ở đó, một câu chuyện như thế, làm tôi quan tâm.
*

Ui chao, đọc một phát, là Gấu bỗng nhớ đến Bếp Lửa, đoạn Tâm, ở Hà Nội, không khứng ra bưng theo VC, cũng quá chán Hà Nội, bèn qua Bắc Ninh dậy học tại một trường của mấy ông cha; dậy học dậy hiệc ra sao chẳng rõ, nhưng rõ ràng là mất niềm tin, bị mấy ông thầy tu chê, đành trở về lại Hà Nội.

Đi tìm phê bình gia Mít

Tahar Ben Jelloun, giới thiệu Michael Ondaatje, tác giả Con Bịnh Anh:

Bệnh nhân Anh là một trong những cuốn sách mà người ta không thể không đọc. Với con người kỳ bí, căn cước mù mờ, lửa liếm gần hết mặt, người ta có thể mượn lời Jorge Sumprun,* và nối điêu: Cái đọc, hay là cái sống; văn chương, hay là cái chết. (La lecture ou la vie; la littérature ou la mort). Bởi vì đây là sự sống sót và hồi ức dẫn về hiện tại, một hiện tại độc ác hơn, xấu xa ghê tởm hơn là quá khứ của những bậc tổ tiên, đã chết trong những cuộc chiến Tôn Giáo.
Câu chuyện bịa đặt bởi một nhà văn nhiều gốc gác, giằng buộc: Michael Ondaatje sanh tại Sri Lanka, học tại Anh, và hiện đang giảng dậy tại Toronto. Ông ở trong (dans) rất nhiều văn hóa, không chỉ ở giữa (entre) hai văn hóa. Khi người ta ở giữa, có nghĩa là, chẳng ở đâu. Tuy nhiên, như một số nhà văn không diễn tả bằng tiếng mẹ đẻ của họ, ông là mối nối, là cây cầu giữa hai thực thể. Ông cũng có một quãng cách đủ xa, với căn cước mượn của mình, để nói điều cần nói, để cầm cái gì khẩn cấp phải cầm. Cái nôi, hay là quê nhà của ông không thực sự xuất hiện ở trong cuốn tiểu thuyết. Thì cứ nói rõ ra ở đây: ông đã để cho Kip, anh chàng trẻ tuổi theo đạo Sikh, nói chiều sâu tư tưởng của mình, về những nền văn minh được gọi là giống trắng này; những nền văn minh mà hồ sơ luật pháp đã ngập đầu tại tòa án xét xử các quốc gia. Cõi dã man đâu có đặc quyền riêng một cửa khẩu nào. Nó ở ngay nơi người đàn ông cúi xuống quá khứ thú vật, nơi gợi nhớ gốc gác man rợ của mình. (1)

Khi người ta ở giữa, có nghĩa là chẳng ở đâu.
Đúng như thế.

Dạng háng ra, khoe của quí hoài, thì chỉ đẻ ra 1 thứ văn chương thô tục, nhơ bửn.

Search

I returned to the town where
I was a child
and a teenager and an old man of thirty.
The town greeted me indifferently
but the streets' loudspeakers whispered:
don't you see the fire is still burning, don't you hear the flame's roar?
Get out.
Find another place.
Search for it.
Search for your true homeland.

Adam Zagajewski”: Mysticism for Beginners

Tìm

Gấu trở về Hà Lội
Nơi Gấu còn là 1 chú nhóc tì
Và một thằng bé mới lớn, và một anh già 30 tuổi.
Thành phố đón Gấu lạnh nhạt
Nhưng mấy cái loa ở đầu đường thì thầm:
Mi không thấy lửa vưỡn còn cháy,
Mi không thấy ngọn lửa còn reo?
Đi chỗ khác chơi, thằng vừa lùn, vừa lé, và ngu!
Tìm một chỗ khác
Tìm một quê khác Gấu ơi là Gấu!

Nhìn đàn chim lặng lẽ di động, Hass nhớ tới Paz đang bịnh nặng, sắp đi xa, nhớ tới bài thơ của Paz:

Trên đầu tôi, cả 1 đàn chim cốc, chừng hai trăm con, lặng lẽ, lầm lũi di chuyển về phương bắc. Trong ánh sáng lờ mờ của buổi sáng tinh sương, cả bầu trời màu trắng thì đầy những cây thập tự đen, gãy, bể, chắng khác chi một nghĩa địa đang lặng lẽ, nhanh lẹ di động. Hẳn là hình ảnh này, là từ trong thơ của ông, được thiên nhiên lập lại.

Trong khi đó, cũng hình ảnh đó, thì biến thành những con cặc!

Không chỉ Paz.

Hass còn nhớ, cũng hình ảnh thánh giá đó, trong thơ Tomas Transtromer, trong 1 bài viết về nhà thơ Nobel Thụy Điển, trong tập Now & Then, trích đoạn:…

Behind each one walking here hovers a cross that wants to catch
        up to us, pass us, join us.
Something that wants to sneak up on us from behind and cover
        our eyes and whisper, "Guess who?"
We look happy out in the sun, while we bleed to death from
        wounds we know nothing about.

Tomas Transtromer: Streets in Shanghai

Rereading these final lines also surprised me. Is it a Christian cross? The metaphorical cross that we, each of us, have to bear of our own forms of private suffering? Transtromer is always interested in the individual soul, not the public face. "We visited their home, which was well-appointed," one of his poems goes, "Where is the slum?" But a Christian metaphor in this context-given the entangled history of missionary activity and Western imperialism? It seems unlikely. This is one of those cases where we are brought up against the limits of translation. One wants to know what that “cross” is in Swedish and what resonances are.

Robert Hass: Now & Then

Đi tìm phê bình gia Mít

Theo tôi, Lê Văn Tài là một trong những nhà thơ lưu vong tiêu biểu nhất trong lớp nhà thơ thuộc thế hệ thứ nhất trong cộng đồng Việt Nam ở hải ngoại từ sau năm 1975. Tiêu biểu ở tài năng, và đặc biệt, ở tính chất lưu vong. (1)

GCC chưa từng đọc Lê Văn Tài. Qua bài viết của Thầy Cuốc, đọc láng cháng vài ba câu, thì, thú thực, khó mà coi ông là nhà thơ lưu vong tiểu biểu nhất được.

Thứ nhất, những từ mà Thầy Cuốc viện ra, để quàng cho [thổi] LVT, toàn là của người, và đã trở thành "bản kẽm", nào "vô xứ", "lai ghép", nào “dạng háng giữa hai nền văn hóa” [cụm từ này do Gấu phịa ra, và dùng cho Lê Văn Tài thì thật đúng, vì thơ của ông toàn nhắm vào chỗ đó, như Thầy Cuốc ca ngợi: Cũng hình ảnh tương tự, trong 1 bài “thơ hình ảnh”, Octavio Paz nhìn ra cả 1 nghĩa địa di chuyển, thì Mít [LVT qua Thầy Cuốc] nhìn ra 1 rừng “cặc” trên bầu trời!]

Trên Tin Văn, đã từng viết nhiều về hai từ "lưu vong". Nó không có nghĩa hạn hẹp, như là Thầy Cuốc giải thích:

Lưu vong thường được hiểu một cách đơn giản là việc bị cưỡng bức rời khỏi quê hương để sống như một “ly khách" trên một quốc gia khác, lòng lúc nào cũng đau đáu nhớ về cố quốc, xem chỉ nơi ấy mới là quê hương đích thực, là nơi duy nhất, nói theo Cao Tần, cất giấu những kho tàng quý báu nhất của đời mình. Không phải. Trên nguyên tắc, người lưu vong có đến hai quê hương (dual territoriality): quê cũ và quê mới; nhưng trên thực tế, họ lại không sống hẳn ở một nơi nào cả: Ở nơi này họ lại nhớ nơi kia; nhưng cái “nơi kia” ấy, dù lúc nào cũng được thi vị hoá, thậm chí, thiêng liêng hoá, họ lại không thể hoặc không muốn trở về. Không gian sinh sống thực sự của họ, do đó, chỉ là ở trên cái gạch nối (hyphen) nho nhỏ giữa hai nước (ví dụ, trong cách viết người Úc gốc Việt trong tiếng Anh: Vietnamese-Australian). Cái gạch ấy vừa nối vừa tách, vừa mở vừa khép, là không gian của giao thoa, đối thoại và tương tác. Trong không gian ấy, người lưu vong không đứng yên: Lúc thì họ lệch về phía này, lúc khác họ lại lệch về phía kia: Số phận của họ là số phận đong đưa. Lúc nào cũng vượt qua biên giới (border crossing). Vượt rồi về. Về rồi vượt. Các lý thuyết gia về Lưu vong học (Diaspora Studies) gọi đó là tính chất xuyên quốc gia (transnationalism); Homi K. Bhabha thì gọi đó là không gian thứ ba (third space) hoặc không gian ở-giữa (in-between space). Riêng với Lê Văn Tài, đó chỉ là một cõi “vô xứ”. Viết lách trong cái cõi “vô xứ” ấy, giới cầm bút hình thành nên cái gọi là “văn chương vô xứ”:

Lưu vong là bản chất của văn chương. Một khi bạn viết, là bạn chọn mình…lưu vong.
Nói 1 cách thật rốt ráo, cho dù bạn chưa từng ra khỏi nhà của bạn, vào cái giờ phút, bạn gạt thế giới qua 1 bên, ngồi vô cái bàn viết của mình, là bạn trở thành lưu vong!

Borges có 1 câu, Gấu thật thú, vì nó quá đúng, thơ là để trao cho thi sĩ.

Một thi sĩ như thế, một lưu vong như thế, dưới mắt Gấu, là Charles Simic, với chỉ 1 câu thơ.
*

Simic has a beautiful two-line poem called

"The Wind":

Touching me, you touch
The country that has exiled you.

This is his vision: a man lives in apparent intimacy with the world surrounding him-touching and being touched by it and yet all the while knowing himself to be an exile, a stranger who can at best only pretend to be at home here. Either the poet or the wind could be the speaker, and still the point would be the same.
Robert Shaw

Gió

Mi sờ vô ta
Là mi sờ vô cái xứ sở đã biếm mi, đày mi,
Làm ngọn gió lưu vong

Charles Simic

Nước mưa ở Mẽo chua như cứt mèo, như 1 anh Mít trong 1 truyện ngắn của NBT than thở.
Nó cũng là 1 tên Mít lưu vong

Đây là viễn ảnh của anh ta: một người đàn ông sống trong 1 căn phòng, trong cái thân mật bề ngoài, với thế giới bao quanh anh ta - sờ và bị sờ bởi nó, tuy nhiên, anh ta biết, anh ta là 1 tên lưu vong, một kẻ tốt hơn hết thì phải làm ra vẻ đây là nhà của mình. Thi sĩ hay gió thì đều có thể là kẻ nói lên ở đây, và là gió hay là thi sĩ, thì cũng rứa. (1)

Gấu không đọc được 1 câu thơ nào của Lê Văn Tài, hay nói chung "Lê Văn Mít", như câu của Simic.

Cả bài viết của Thầy Cuốc, toàn là cóp nhặt ý của người, rồi khoe sách vở đã đọc, bằng cả 1 rừng tiểu chú.
Gấu không tin Thầy đọc nổi cuốn!

Viết kiểu như Thầy, là làm khổ người đọc.
Bịp cả người, lẫn chính mình!

Đó là sự thực.
Gấu đã có lần chứng minh, Thầy không đọc nổi 1 câu của Barthes.
Dịch 1 câu trong bài viết. Cũng ghi chú, cũng dòng thứ mấy, trang thứ mấy, cuốn gì, mà dịch sai hẳn nguyên tác!

NQT

Đi tìm phê bình gia Mít

một ai đó đã nói thế giới này không có sáng tạo
[ờ nhẩy]
chỉ là ăn cắp ý tưởng một ai đấy thôi
vâng. ta ăn cắp ý tưởng nhau nghĩ rằng mình làm ra cái mới
[ba đời xạo ke]
y phục xỏ lui xỏ tới cũ mèm
đầu óc thủ cựu chó không thèm nhá
HXS (1)

Ăn cắp là từ Tin Văn hay dùng, theo nghĩa thậm xưng, cường điệu.
Đúng ra phải dùng từ ảnh hưởng. Cũng vẫn là ăn cắp, nhưng ăn cắp của…  Thầy.

Nói rõ hơn, chỉ có mũi lõ mới có chuyện ảnh hưởng, nghĩa là, chỉ có mũi lõ mới dám thú nhận Thầy của tôi là ai. Mít đếch có Thầy. Ăn cắp thì có, nhiều lắm, nhưng không bao giờ dám thú nhận.
Ông số 2 chôm thơ của ông số 1, có bao giờ dám thú nhận đâu, thí dụ.
Hồi trẻ, nghe ông anh nhà thơ phán, nhà văn, nhà thơ Mít toàn chết non, cứ viết xong thời thanh xuân là ngỏm. Nghe đúng quá, nhưng phải đến khi già, Gấu mới hiểu ra, vấn đề trầm trọng hơn nhiều.

Mít sở dĩ không có nhà văn nhà thơ, là vì đếch thằng nào có Thầy hết.
Giả như có, cũng đếch nhận.

Beckett là từ Joyce mà ra. Chính ông cũng thú nhận. Nhưng Thầy viết theo Thầy, trò viết theo trò, nghĩa là trong đó, có cái của riêng trò. Khác hẳn của Thầy.
Pinter, là từ Beckett. Thầy Nobel, Trò Nobel luôn.
Một Faulkner Nobel, đẻ ra mấy tên đệ tử, cũng Nobel!

Ý “hiu hắt” này, Đặng Tiến đã dùng, để nói về văn phong của Võ Phiến (2)

Vừa nói đến ăn cắp, là ăn cắp xuất hiện!

Câu thứ nhì, cái ý "từ xưa vẫn vậy mà", là để giải thích, cái sự cầm nhầm!
Nói rõ hơn, người viết “biết”, của DT!
Mít kêu, ăn vụng chùi mép, là vậy.

GCC không tin, tác giả Lê văn Tài “thích” cái tít của bài viết: “Tôi tè vậy tôi hiện hữu”!
Cũng như không tin, bạn quí của Gấu, hài lòng với nhận xét của nhà phê bình sâu sắc Mít, không phải thời nào cũng có, về cõi văn của “Bụi và Rác”: Mỹ học của cái phù phiếm!

(2)

Người ta [Đặng Tiến] nói tới không khí hiu hắt, cô đơn trong văn phong của Võ Phiến. Phải chăng đây cũng là một tình trạng "không thể lành", sau kinh nghiệm 1945? Tính cách bất toàn, luôn bám lấy một tư tưởng cố định, idée fixe, coi thường chính mình, của những nhân vật Võ Phiến? Nếu sau này, Võ Phiến có giọng viết như nói, như trò chuyện thoải mái, tôi nghĩ đó là do ảnh hưởng Miền Nam. Võ Phiến thời đầu không có giọng văn này.

Có thể có người cho rằng người viết quá đáng, từ một văn phong hiu hắt, cô đơn suy ra hậu quả một thời gian vào bưng? Nhưng hãy coi trường hợp Tam Ích, một Mác-xít, cuối cùng tự tử. Hãy coi trường hợp Văn Cao, sau "Mùa Thu", đành làm một người câm, người què gánh tội. George Steiner còn đi xa hơn, khi khẳng định: so với phi nhân, văn chương nghệ thuật là vứt đi, kịch Racine là cái thá gì, so với [ngục] Bastille, thơ Mandelstam chịu nổi một giờ của Stalin? (The flowering of the humanities is not worth the circumstance of the inhuman. No play by Racine is worth a Bastille, no Mandelstam poem an hour of Stalin) (5). Nhìn như thế mới thấy vinh quang và bất hạnh của Võ Phiến, nhà văn Bình Định. Nên nhớ, ông đã có một người em theo Cộng Sản và đã tử trận. Bạn văn cùng một thời Bách Khoa với ông: Vũ Hạnh. Theo như người viết được biết, "phía bên kia" đã từng móc nối, kéo ông về với "Cách Mạng".

Vết thương không thể lành, nhưng con người vẫn cố chữa trị, làm sao không? Giọng văn bỡn cợt ảnh hưởng Maurois, nói trạng ảnh hưởng miền Nam. Nhưng Maurois không phải là người học trò duy nhất, hiểu thầy nhất của Alain. "Học trò cưng"của ông, phải là Simone Weil. Như Zweig, bà tự huỷ bằng cách tuyệt thực vào năm 1943. Trong bài viết "Thánh Simone - Simone Weil" (trong No Passion Spent, nhà xb Yale University, 1996), G. Steiner cho rằng khí hậu thế kỷ của chúng ta sẽ không thể hiểu được nếu bỏ qua phần đóng góp của Simone de Beauvoir, Hannah Arendt, nhưng trên hết vẫn là Weil. Trong cuộc thoại với những người chết (những nghiên cứu về những người như Weil), chúng ta cần đi sâu vào một Dostoevsky, và lòng từ bi bác ái của một vị thánh, mới có thể hiểu được một người như Weil. Bà đã từng đưa ra nhận xét, ngay phút đầu tiên những binh đoàn Đức Quốc Xã tiến vào Paris: đây là một ngày trọng đại, cho Đông Dương (cho tất cả những dân tộc bị Pháp đô hộ), thấy hết sự thuần khiết lạnh lùng, của một câu châm ngôn khắc kỷ. Trong lúc dân tộc của bà đi vào lò thiêu, Weil đã từ chối rửa tội, vì "Ca-tô-giáo La-mã vẫn quá Do-thái" (Roman Catholicism was still too Jewish).

Khi GCC nhắc lại ý "hiu hắt" của DT, đã phải đi thêm 1 quãng đường thật dài, để chứng minh.
Ăn cắp thì cũng phải làm như thế, mới đúng là ăn cắp. Đọc những câu thơ của LVT được trích dẫn, GCC chắng thấy hiu hắt, mà chỉ muốn tè, đúng ý, tôi muốn tè là tôi hiện hữu, ý này, thì cũng chôm.
*

Trong cuốn tự thuật 'Sống để kể chuyện', Garcia Marquez kể, lần đầu ông viết "Bão Lá", và đưa bản thảo cho một người bạn, anh bạn liếc qua, rồi trề cái môi, thuổng Antigone của Sophocles. Ngớ người, GM đọc lại bản thảo, vừa sướng như điên vì tự hào, vậy là ta đâu có thua gì Sophocles, vừa đau khổ vì cái chuyện thuổng mà không biết là mình thuổng đó, và trước khi đưa in, chàng o bế ‘tút tít’ lại nó, sao cho bớt mùi Sophocles, và đi thêm một đường đề từ, nhắc tới món nợ này.

Nhưng đâu phải chỉ có Sophocles. Những bản văn đầu tay của ông đầy mùi Faulkner, đến nỗi, có thể nói, ông là tên đệ tử y bát của Faulkner!
Trong trường hợp Nhớ Bướm Buồn, món nợ Kawabata thật dễ nhận.

Vào năm 1882 Garcia Marquez viết Người đẹp ngủ trên máy bay, trong đó ông có nhắc tới Kawabata. Ngồi ghế hạng nhất trên chiếc phản lực jet bay qua Atlantic bế bên một em đẹp ơi là đẹp, ngủ suốt chuyến bay, “nàng ngủ đẹp đến nỗi có những lúc tôi nghĩ, nàng chơi mấy viên thuốc không phải để ngủ mà để chết”, [ J'ai toujours cru qu'il n'y a rien de plus beau dans la nature qu'une femme belle. De sorte qu'il me fut impossible d'échapper même un instant à l'envoûtement de cette créature fabuleuse qui dormait à mon côté. C'était un sommeil si égal qu'à un certain moment je craignis que les pastilles qu'elle avait prises ne soient pas pour dormir, mais pour mourir].

Và trong lúc ngắm người đẹp ngủ, nhân vật kể chuyện của ông nhớ tới Những người đẹp ngủ của Kawabata, câu chuyện những anh già, giầu, mất nết, trả tiền cho một má mì, để được nhìn ngắm mấy em nhái bén khoả thân, bị thuốc, ngủ nằm phơi chim còn dzin, suốt đêm.
Nhân vật chính trong Những người đẹp ngủ, của Kawabata, là một anh già chỉ rình dịp phá luật chơi, [chỉ được quyền ngắm mà không được quyền sờ hàng,] anh già muốn làm thịt một em, làm cho em có bầu, hoặc ngạt thở rồi ngất đi vì bị trấn lột cái nguyên sơ trinh trắng, hoặc chính mình được nằm chết trong vòng tay trinh nữ!
*
Nhớ Bướm Buồn được mặc khải từ Những Người Đẹp Ngủ của Kawabata. Nhưng trước khi viết nó, GM thử tay nghề của mình bằng truyện ngắn sau đây: Người đẹp ngủ trên phi cơ.

Câu này thật tuyệt: Tôi luôn luôn tin rằng, trong thiên nhiên chẳng gì đẹp bằng người đẹp.[ J'ai toujours cru qu'il n'y a rien de plus beau dans la nature qu'une femme belle].

Gấu đã trải qua cái thú y chang GM, nhưng tục hơn nhiều, và do đó, sướng hơn nhiều. Gấu đã kể chuyện này một lần rồi, để thủng thẳng kiếm, trình cho độc giả Tin Văn đọc chơi!
Khác với GM, người đẹp ngủ trên phi cơ, với Gấu thì là người đẹp ngủ trên xe đò suốt chặng đường từ Mỹ Tho về Sài Gòn.
*
Chuyến đi từ Tiểu Sài Gòn lên San Jose thăm gia đình bạn C, khi nghe tin ông anh mất, không ngờ làm nhớ tới một chuyến đi, ngày nảo ngày nào, từ Sài Gòn về Vĩnh Long
Lần đó, Gấu Cái đang học trường nữ sư phạm. Kêu Gấu xuống đóng học phí nội trú, hình như vậy.
Thường, Gấu chạy xe tới nhà HPA, ở khu Chợ Đũi. Gửi xe tại đó, lấy xích lô ra bến xe đò Miền Tây.
Lần về, ngồi cạnh một em nhà quê lên thành phố. Hỏi, cô nói, muốn lên khu Xóm Dệt Hoà Hưng, để tìm cô bạn.
Trên đường, cô để cái nón lên che đùi, và khi Gấu ‘vô tình’ đưa tay xuống bên dưới cái nón, thì cô lại để yên, thế là Gấu hiểu liền, cô để cái nón, để cho Gấu dễ bề làm ăn!
Và trong suốt chuyến xe, cô nằm lim dim ngủ, mặc cho bàn tay thằng cha kế bên muốn làm gì thì làm, ở bên dưới cái nón lá.
Tới bến xe, cô biểu, chiều rồi, lên Hoà Hưng chắc cũng không đủ thì giờ tìm địa chỉ người bạn, hay là anh cho về nhà anh ngủ đỡ một đêm, sáng mai anh đưa em lên trên đó.
Thế thì còn gì bằng. Thế là Gấu dặn cô đứng chờ ngay tại bến xe, rồi lấy cái xích lô, tới nhà HPA, lôi xe Honda ra, chạy ra bến xe đò lấy hàng, đưa về nhà, ở chung cư Bưu Điện số 29 đường Nguyễn Bỉnh Khiêm, Sài Gòn.
Sáng hôm sau, cô nói, thôi, anh cho em ở đây thêm vài bữa nữa.
Nhưng anh phải đi làm.
Thì anh cứ đi làm. Anh khóa cửa lại, nhốt em ở trong nhà, trưa về nhớ mang cho em cái gì ăn nhé!

Chuyến đi San Jose, Gấu cũng gặp một cô gái như vậy.
Chán nhất, là, tới bến xe gặp bạn C. đứng đợi, Gấu chẳng làm ăn gì được.
Hơn nữa, cô gái có cô em đem xe tới rước. Gấu chỉ hỏi vội được số phôn.
Khi Gấu phôn, tính gặp lại, kiếm tí cháo, số phôn dởm!

Cái cô gái đi cùng chuyến xe đò ở nhà Gấu đến cả chừng tuần lễ. Có vẻ như cô không vội rời Gấu, còn Gấu thì hoảng quá, nhất là những lần mang đồ ăn trưa về cho cô, mi một cái, rồi bye bye, khoá cửa, đi làm, nhìn quanh, cảm thấy hình như hàng xóm bắt đầu nghi Gấu có chuyện mờ ám gì đó!
Thế là một buổi sáng Thứ Bẩy đẹp trời, lấy Honda đưa nàng lên Hòa Hưng, Ngã Tư Bẩy Hiền, nơi em nói có cô bạn cùng quê đang làm nghề dệt vải, và trong khi em đang ngơ ngác tìm số nhà, Gấu phóng xe chạy như bay, chẳng hề nhìn ngoái lại!
Khốn nạn thật!

Cái tay nhà văn Nhật, Mishima, sau tự sát theo kiểu kiếm sĩ, cũng có một xen, tả một anh lính bị thương nặng, muốn đi mà không làm sao đi được, mắt cứ ngước nhìn mấy bà, khẩn khoản cầu xin một điều gì đó, và một bà hiểu ra, bèn vạch vú, cố nặn ra một giọt sữa nhỏ vô miệng liệt sĩ, và thế là liệt sĩ mỉm cười thanh thản ra đi!
Sến cô nương kể huyền sử Chống Mỹ Cứu Nước, về những chàng trai Bắc Kít, sau khi nhỏ máu viết huyết thư tình nguyện vô Nam, thì, đúng vào buổi tối, sáng hôm sau xuất quân, được Đảng cho gặp một 'thánh nữ', chuyên giữ nhang khói ngôi đền thờ của Đảng, và được “khai sáng”!

Thành thử một đấng đàn ông, khi ra đi, là chỉ muốn nhớ lại, hoặc là cái vú của bà mẹ, hoặc là cái bướm của một em!

Bạn chọn thứ nào? (a)

Đi tìm phê bình gia Mít

Cho nên, xưa nay tôi vẫn nghĩ, giờ càng chắc, rằng những người từng là học sinh giỏi văn dưới mái trường xã hội chủ nghĩa, có rất ít cơ may trở thành nhà văn hay nhà phê bình. Vì trong vô thức họ luôn luôn mong mình được chấm điểm cao theo một ba-rem có sẵn.
Blog NL

Được, được!

Phê bình XHCN đã như thế, thì phê bình hải ngoại, sao?

Một trong những nét rất hải ngoại, của mấy đấng phê bình Mít, là khoe bằng cấp, đa phần thực, nhưng dởm, chắc cũng có, và trong số dởm này, Thầy Cuốc chắc hẳn. Vô tình gặp trang FB của Thầy, cũng thấy khoe bằng Tiến Sĩ [đếch biết tiến sĩ gì, nhưng chắc chắn, đếch phải về phê bình!].

Tụi mũi lõ không khi nào làm chuyện này. Chúng tin vào bài viết của chúng, và hy vọng, nó, bài viết, thuyết phục độc giả.
Phê bình gia Mít biết chắc, bài viết như kít, thành ra, trưng bằng cấp, để hy vọng, bớt thúi, hẳn thế?

Sự thực, ba thứ bằng cấp mà đám này nhắc tới, và khoe um lên, không liên quan gì tới phê bình. Học chúng, đậu chúng, không thể nào/không phải là, có thể, viết phê bình được. Barthes coi phê bình là 1 bản văn choàng lên 1 bản văn, 1 thứ ngôn ngữ bậc hai. Đâu phải học trung học, cao đẳng, đại học, tốt nghiệp là thành nhà văn, phê bình gia đâu. Thầy Đạo học triết để trốn lính, để có được 1 cái nghề dậy học, nuôi thân, liên quan mẹ gì đến viết văn, viết phê bình, vậy mà lên giọng, thằng đó không phải giới khoa bảng. Barthes, ghê gớm như thế, đâu phải dân khoa bảng?

Steiner, trong bài viết vinh danh Lukacs, phán, thật khó mà làm 1 nhà phê bình, vào cái thời của ông.

GEORG LUKACS AND HIS DEVIL'S PACT

In the twentieth century it is not easy for an honest man to be a literary critic. There are so many more urgent things to be done. Criticism is an adjunct....

Và, trong “Nhân Văn”, ông coi phê bình gia, 1 thằng bị thiến!

Nhưng cũng chính trong bài viết này, ông phán, chưa bao giờ cần đến phê bình gia, như là thời này, thời của chúng ta, những kẻ đến sau!

Sau gì?
Sau điêu tàn.

Gấu cũng nghĩ thế!
Chưa bao giờ Mít cần phê bình & phê bình gia như lúc này.

Điềm

11.8.2007
Nguyễn Đức Tùng

1. Bài của Likhachev, “Phẩm tính trí thức”, là bài rất có ích cho các nhà văn. Tôi đặc biệt chú ý đến đoạn nói về cách sống và phong độ của giới trí thức Nga, cũng như đoạn về nhà văn Solzhenitsyn. Không trách gì nhiều nhà văn nước ta (chứ không phải là nhà văn “ở ta”) trước đây mê văn học Nga đến thế. Mà mê là đúng, vì họ lớn quá. Sang trọng. Tôi thiết nghĩ các nhà văn gốc miền Nam và ở hải ngoại nên tìm đọc thêm về văn học và lý luận văn học Nga. Biết bao nhiêu điều để học, sao cứ đọc hoài Frost với lại Faulkner?
Nguồn talawas
*

Những điều Steiner phán, về 1 nhà phê bình của thời chúng ta, thật đáng quan tâm, như dưới đây cho thấy. (1)
Nhưng, với riêng Gấu, chưa đủ!
Một bài phê bình phải được coi như 1 bản văn, một “sáng tác”, không phải 1 thứ chép lại, trích dẫn.
Hơn thế nữa, nó chứa trong nó 1 “viễn ảnh”, như Gấu đã từng lèm bèm!

(1)

Chức năng thứ ba của nhà phê bình mới thật tối quan trọng. Nó liên quan tới sự phán đoán văn chương đương thời. Có một sự khác biệt giữa đương thời và tức thời. Tức thời tóm lấy những nhà điểm sách. Nhưng rõ ràng nhà phê bình còn có những trách nhiệm đặc biệt với nghệ thuật chính thời đại của mình. Anh ta phải tra hỏi, không chỉ chuyện, hoặc là nó trình bầy một tiến bộ kỹ thuật hay một tinh luyện, hoặc là nó thêm vô một cú xoắn về văn phong hay chơi một đòn vụng về lên cân não thời điểm; nhưng còn về những gì nó đóng góp, hay lấy đi, từ những tài nguyên nghèo nàn của đạo đức trí tuệ. Tác phẩm này đề nghị chi, nếu nói về chuyện cân đo đong đếm vóc dáng, hình ảnh con người? Đây không phải là một câu hỏi dễ nói ra, nó còn dễ bị coi là thiếu tế nhị. Nhưng thời đại chúng ta là một thời đại không bình thường. Nó "lao động" dưới sức ép (stress) của phi nhân, được kinh nghiệm theo một qui mô khổng lồ, đặc thù, và ghê rợn; và khả năng của một điêu tàn thì lấp ló chẳng đỗi xa. Người ta thích ban cho mình trò xa xỉ, là chùm chăn, đợi thời, nhưng vô phương.
*

Nguyễn Hữu Thái, Hành trình của một sinh viên Sài Gòn từ chiến tranh đến hòa bình, Alphabooks & NXB Lao động, 495tr., 139.000đ. 

Nguyễn Hữu Thái, từng là chủ tịch Tổng hội Sinh viên Sài Gòn, “thức tỉnh” khi chứng kiến Thượng tọa Thích Quảng Đức tự thiêu. Thuộc vào nhóm trí thức tả khuynh của Sài Gòn thuở ấy.

Giờ đọc những nhân vật khói lửa của một thời, chẳng hiểu sao thấy oải và nản thế. Những lựa chọn, tốt đẹp theo mặt này thì lại chẳng hề tốt đẹp theo khía cạnh khác. Nhất là khi trong hồi ký này, Nguyễn Hữu Thái tỏ ra mình rất duy cảm:

“Tôi đã leo lên Vạn Lý Trường Thành của Trung Quốc nhìn về quê nhà ở tít tận phương Nam. Từ tầng cao Tháp Eiffel ở thủ đô nước Pháp, vọng về đất nước mình ở miền Viễn Đông xa tắp. Ở trên khu đồi cao điện Capitol tòa nhà Quốc hội Mỹ tại trung tâm thủ đô Washington, hướng về quê hương mình ở bên kia bờ Thái Bình Dương” (tr.19)

Blog NL [cùng entry] 

Chẳng một tên nào, bợ đít VC, trước, hoặc sau 1975, viết ra hồn cả!

Lạ thế!
Một đề tài nhớn dành cho hậu thế!

Một độc giả trong nước, nhận xét về 1 tác phẩm, của 1 đấng Việt Kiều iêu nước, đọc, sao thấy ngường ngượng!

Đi tìm phê bình gia Mít

Borges Tám Bó

A Writer Is Waiting for His Own Work

If you allow me to be paradoxical-and why not since we are among friends?-a writer is waiting for his own work. I think a writer is being changed all the time by his output. So that perhaps at first what he writes is not relevant to him. And if he goes on writing, he'll find that those things are ringing a bell all the time.

Note: Bài này, Chương 7, trong cuốn "Borges tám bó", "Borges at 80":  Nhà văn đang đợi bản văn của riêng anh ta.

GCC post/dịch để tặng những đấng phê bình gia Mít, vì, theo như lời nguyền của Steiner, thì đấng nào đấng đó, đều là…  hoạn quan cả!
Đồng thời, để tặng anh đầu nậu VC/MQL, chẳng biết tí tiếng mũi lõ, vậy mà chê Bùi Giáng làm thơ & dịch!

Mới mò ra, trong "rừng" sách. Hóa ra là ông bạn Sóng Văn mua cho, lần ghé Miami dự đám cưới con gái của ông, thời gian viết cho tờ “Sóng Văn”. Nhớ, ông còn mua tặng, một cuốn tiểu luận của Brodsky.
Tks and best wishes to all there. NQT.

Cuốn này “cũng” thần sầu. Tính kiếm đọc lại, để so sánh “lửa” của ông mũi lõ, với lửa "nhân ái" của ông mũi tẹt, Quyên Di, anh của Thầy
Phúc.

Lửa của Bachelard chẳng mắc mớ gì tới lửa của QD. Như cái tên của cuốn sách cho thấy. Phân tâm học về Lửa.

Hay nội dung của nó:

Preface by Northrop Frye
Introduction/Chapter I Fire and Respect: The Prometheus Complex/ Chapter 2 Fire and Reverie: The Empedocles Complex /Chapter 3 Psychoanalysis and Prehistory: The Novalis Complex/ Chapter 4 Sexualized Fire/ Chapter 5 The Chemistry of Fire: History of a False Problem/Chapter 6 Alcohol: the Water that Flames. Punch: The Hoffmann Complex. Spontaneous Combustions/Chapter 7 Idealized Fire: Fire and Purity
Conclusion
Footnotes

Làm Gấu nhớ giai thoại, do Vũ Bằng kể, về lần ông dự hội nghị văn nghệ của VC, và thấy cuốn “Cai” của ông được mấy đấng phê bình VC khen tưng bừng, vì nó tố cáo chế độ cai tù của thực dân Pháp!

Ông ngồi, mặt mày xanh lét, vì “Cai” của ông, là cai thuốc phiện!

Hai trường hợp y chang!

Rõ ràng là lửa từ bi, lửa tâm linh, lửa nhân ái của QD chẳng mắc mớ gì tới lửa của Bachelard, qua câu thơ sau đây, cho thấy:

In the bright crystal of your eyes
Show the havoc of fire, show its inspired works
And the paradise of its ashes.

Paul Eluard

Tạm dịch:

Trong cặp mắt pha lê sáng ngời của em
Cho thấy sự tàn phá của lửa,
Những tác phẩm gợi hứng
Và thiên đàng tro than của nó

Gấu nghi, Thầy Phúc cũng chưa đọc cuốn của Bachelard.
Hoặc đọc ba chớp ba nhoáng, nên nhầm chương viết về "Rượu: Nước cháy" [Alcohol: the Water That Flames], thành "Nước và Lửa"!
“Nước và những giấc mộng”? Chắc là nhầm với 1 chương của cuốn sách: "Fire and Reverie".

The Writers Post

Đi tìm phê bình gia Mít

Indiana University,
March 1976

Borges Tám Bó

A Writer Is Waiting for His Own Work

If you allow me to be paradoxical-and why not since we are among friends?-a writer is waiting for his own work. I think a writer is being changed all the time by his output. So that perhaps at first what he writes is not relevant to him. And if he goes on writing, he'll find that those things are ringing a bell all the time.

Note: Bài này, Chương 7, trong cuốn "Borges tám bó", "Borges at 80":  Nhà văn đang đợi bản văn của riêng anh ta.

GCC post/dịch để tặng những đấng phê bình gia Mít, vì, theo như lời nguyền của Steiner, thì đấng nào đấng đó, đều là…  hoạn quan cả!
Đồng thời, để tặng anh đầu nậu VC/MQL, chẳng biết tí tiếng mũi lõ, vậy mà chê Bùi Giáng làm thơ & dịch!

Đi tìm phê bình gia Mít

Thầy Phúc & Thầy Thục, GCC quen khi viết cho Văn Học. Chẳng có gì gọi là thù hằn, tị hiềm hay bất cứ gì gì, khi Gấu viết về họ.
Nhưng sau 70, thất thập cổ lai hy, thấy vưỡn còn sống, Gấu tự hỏi, hay là Ông Giời còn bắt mình làm thêm ba việc lẻ tẻ nữa, chăng.

Bởi là vì, nếu không viết ra thì hai Thầy kể như xong nghiệp viết “phê bình, khảo luận”, tức là cứ tiếp tục viết nhảm như trước. Thầy Phúc thì tiếp tục quàng 1 ông mũi tẹt với 1 ông mũi lõ, Thầy Thục thì tiếp tục tra cứu, trích dịch, tiếp tục viết những bài phê bình khảo luận vô ích, khổ người viết, tội người đọc. Một khi chính người viết cũng chẳng hề mơ hồ cảm nhận ra, 1 cái viễn ảnh về bài viết của mình, và ảnh hưởng của nó, ở nơi người đọc, thì viết làm chó gì.
Cả đời Thầy Thục, viết cũng từ trước 1975, với Gấu, chỉ là 1 đoạn đời, sau 1975, ông phải đi làm 1 cái nghề gì đó, để sống sót VC, đọc, thấy có cái thực, nhưng thiếu cái tưởng tượng, nhưng có còn hơn không.

Lại nói về viễn ảnh. Gấu hình như đã kể về vụ này đôi ba lần rồi. Kể lại ở đây, biết đâu hai Thầy nhận ra ý của Gấu, và biết đâu, thay đổi lối viết.

Bài viết Bếp Lửa trong văn chương của Gấu, được viết ra, khi Gấu, cùng ông bạn nhà thơ Joseph Huỳnh Văn, ghé thăm Đỗ Long Vân, khi đó bị bắt đi lính, làm việc tại đài phát tín Phú Lâm, lấy bài viết Truyện Kiều ABC cho Tập San Văn Chương. Trong lúc cả hai hàn huyên, Gấu bèn giở ra đọc, và từ 1 đoạn trong nó, bài viết của Gấu thành hình. (1)

Bài thơ Biển, mà nhờ nó, GCC quen Hải Âu, là từ chi tiết, "cát ở đây được con người chở từ đâu tới"

Tóm bắt khoảnh khắc, “capture the moment”, như mấy đấng nhiếp ảnh gia phán, bài dẫn trên: Với nhà văn, viễn ảnh, là “khoảnh khắc” mở ra bài viết, và cũng là điểm tới của nó. Gấu không nhớ rõ, nhưng hình như Faulkner có phán, viết, là làm lạnh, là làm cho nó bất động, cái khoảnh khắc “viễn ảnh”, “đốn ngộ”, “mặc khải” cái con mẹ gì đó, và khi người đọc, đọc, là nó chuyển động, loé ra 1 phát, và bèn gật gù, được, được, thằng cha này viết, được được!

Hà, hà!

(1)

Gấu viết bài Bếp Lửa trong văn chương, đúng là vì Joseph Huỳnh Văn là tổng thư ký Tập San Văn Chương, để kỷ niệm sự gặp gỡ, nhưng nếu không gặp Đỗ Long Vân, không thể viết được bài này.

Trong một lần lèm bèm về bài thơ Biển, Gấu có khoe, lần được đi thăm bãi biển Wasaga, và anh bạn dẫn đường đã nói về sự tích bãi biển giả của nó. Người ta đem cát ở đâu đến chỗ này đổ xuống, thế là thành cái bãi, để móc tiền cư dân thành phố Toronto.
Bài thơ được thành hình ở trong đầu Gấu, khởi từ ý tưởng đó.

Bài Bếp Lửa cũng vậy. Lần đó, theo Joseph đi gặp Đỗ Long Vân, khi đó là anh lính truyền tin tại Đài Phát Tín Phú Lâm, xin bài viết Truyện Kiều ABC. Hình như Gấu đứng ngay đó, đọc loáng thoáng, vớ được câu này:
Cái mới nếu có chẳng qua là ở trong một cách đọc…
Và Gấu biết, bài viết kể như xong: Ta sẽ đọc Bếp Lửa ở mức không độ của nó, vứt mẹ tất cả vào sọt rác, nào ý thức lạc loài, nào thân phận nhược tiểu, nào Malraux...
Trong một lần đi cùng NTiV lên Montreal, nhậu với một tay chuyên về điện ảnh, tay này cho biết, có một người bạn không hề bỏ một bài Tạp Ghi nào của Gấu [khi đó viết cho NMG, trên tờ Văn Học], nhưng Gấu đoán, ông bạn này là chính ông ta.
Trong lúc nhậu, chủ nhà hỏi Gấu, anh viết một bài viết như thế nào. Và Gấu trả lời, tất cả những bài viết của Gấu đều là cóp nhặt, đều là kết hợp của đủ thứ hầm bà làng, cho đến khi Gấu có được một cái "vision" choàng lên tất cả.
Với bài Biển, "vision" của nó, là chi tiết về cát.
Với bài Bếp Lửa, cái vision của Gấu chiếu về cuốn của Barthes: Độ không của cách viết.

Bài viết Bếp Lửa kết thúc bằng câu:
Người ta có thể đọc hoài một cuốn sách, nhưng không chỉ có một cách đọc cuốn sách đó.

Nếu người viết có một "viễn ảnh" về bài viết, khi viết, thì người đọc, cũng có một viễn ảnh, về bài viết, khi đọc.
Đọc một bài thơ, bài văn, như thế nào?
Hãy đọc nó, như là một viễn ảnh, của riêng bạn, về nó.
Và như thế, viễn ảnh còn là chìa khoá, password của riêng bạn, để mở ra bài viết
Có lẽ, chẳng ai có thể dậy bạn, đọc một  bản văn.
Có thể, có những gợi ý, nhưng đọc nó như thế nào, là tùy ở bạn. (a)

Nhiều khi, viễn ảnh của bài viết, lại chính là do độc giả, qua vai trò của 1 nhà điểm sách, nhà phê bình bậc thầy, đem đến cho chúng ta.
Ở đây, GCC muốn tôn vinh Prospero: Cái viễn ảnh bài thơ, như là 1 cú nói Không, với tận thế, của ông, mà chẳng khủng sao:

Szymborska Vermeer

Prospero viết về nữ hoàng truyện ngắn Nobel 2013, mà chẳng tuyệt sao: Giả tưởng thứ xịn thì giống như 1 thứ gương soi, nó cho chúng ta nhìn thấy chúng ta, qua cuộc đời của những người khác.

Too much happiness

The best fiction acts as a kind of mirror, showing us to ourselves through the lives of others. This is one of Ms Munro’s greatest gifts. “Millions of readers pick up an Alice Munro story and react with a kind of galvanized self-recognition,” marveled Jane Smiley, a novelist and Man Booker judge chairman, when she presented the Man Booker international prize to Ms Munro in 2009. This was the first time the award went to a short-story writer. Books such as "The Progress of Love" (1986), "The Love of a Good Woman" (1988) and "Runaway" (2004) cemented Ms Munro's reputation as a writer capable of reinventing a seemingly tired form. Her stories play with structure and theme, even as they evoke a deeply felt realism. 

Giả tưởng thứ xịn thì giống như 1 thứ gương soi, nó cho chúng ta nhìn thấy chúng ta, qua cuộc đời của những người khác. Đó là một trong những tài năng lớn lao nhất của Ms Munro. "Hàng triệu độc giả cầm một cuốn truyện của Alice Muno lên, và nó như 1 thỏi nam châm, làm người đó nhận ra mình”, Jane Smiley, tiểu thuyết gia và là chánh chủ khảo Man Booker, khi trao giải thưởng này, 2009, cho Ms Munro, rạng rỡ phán. Đó là lần thứ nhất giải về tay 1 tác giả chuyên viết truyện ngắn. Những tác phẩm như "The Progress of Love" (1986), "The Love of a Good Woman" (1988) và "Runaway" (2004), làm danh tiếng của bà trở thành bất hủ, vĩnh viễn: một nhà văn tái phát minh, làm sống lại, một thể dạng văn học đã...  mệt nhoài: truyện ngắn.

Đi tìm phê bình gia Mít

Nhà văn, nhà thơ sử dụng ngôn ngữ để viết về đời thường. Đối tượng của họ là đời thường. Phê bình, sử dụng ngôn ngữ để viết về….  ngôn ngữ.
Barthes bèn phân ra hai thứ ngôn ngữ. “Ngôn ngữ bậc 1” là của nhà văn. “Ngôn ngữ bậc hai”, hay "siêu ngôn ngữ", là của nhà phê bình. Ông coi bài viết của nhà phê bình, là 1 bản văn choàng lên bản văn.

Mọi tiểu thuyết gia, mọi thi sĩ, múa may quay cuồng với những đường đao thế kiếm dựa trên bất cứ một lý thuyết văn học gì thì gì, tựu chung cũng là để nói về tuồng ảo hóa đã bầy ra đấy [nguyên văn: để nói về những sự vật, và hiện tượng, to speak of the objects and phenomena], cho dù những thứ này là do tưởng tượng, ở bên ngoài hoặc là có trước ngôn ngữ: thế giới hiện hữu và nhà văn nói: đó là văn chương. Sự vật, hay đối vật, the object, của phê bình khác hẳn: Đối vật của phê bình không phải là "thế giới" nhưng mà là một bài viết/nói, a discourse, bài viết nói đó, là của một người nào đó: phê bình là một bài viết/nói về một bài viết/nói; nó là một ngôn ngữ bậc hai, hay, một siêu ngôn ngữ (như những nhà lý luận gọi). Cái ngôn ngữ bậc hai này thao tác (operate) trên ngôn ngữ bậc nhất (hay, ngôn ngữ sự vật, language object). Từ đó suy ra, ngôn ngữ phê bình phải đụng (deal) với hai thứ liên hệ: liên hệ giữa ngôn ngữ phê bình với ngôn ngữ của tác giả được tìm hiểu, và liên hệ giữa ngôn ngữ sự vật này với thế giới. Chính sự "đụng độ, tranh chấp", giữa hai ngôn ngữ này định nghĩa, cái gọi là phê bình. Và, có lẽ, sự đụng độ này làm cho phê bình thật giống với một hoạt động tâm thần khác, lý luận học, môn này cũng đặt nền tảng trên sự phân biệt giữa ngôn ngữ sự vật và siêu ngôn ngữ. (1)

Thế nào là 1…  bản văn?
Theo GCC, nó là 1 cái gì mà bạn sáng tạo ra, trong đó, có cái gì của riêng bạn, đếch chép từ sách vở, từ net xuống được.
Nhìn như thế, thì Mít đếch cho phê bình. Không có phê bình gia luôn, tất nhiên!
Bài viết của ông, "Phê Bình Là Gì", quá quan trọng, Tin Văn đã giới thiệu với độc giả, là cũng để cho mấy Thầy chuyên viết phê bình, rảnh rỗi ghé mắt đọc.

Đi tìm phê bình gia Mít

Cái thảm họa đếch rành tiếng Mít ở “vài” diễn đàn của dân Mít lưu vong, khiến GCC ngộ ra 1 điều là, bạn học tiếng Anh, tiếng U, là để trau giồi, kiện toàn tiếng Mít!

Bộ "sậu" của mấy diễn đàn này, nhờ vượt biển, nhờ lưu vong nước người, nhờ học trung học, đại học nước người, giả như viết văn bằng tiếng nước người, thì sẽ đúng như Rushdie phán, viết văn bằng tiếng Anh là hoàn tất tiến trình giải phóng của “chúng ta”, tức lũ da màu như ông, viết văn bằng tiếng của tụi mũi lõ.

Và quả đúng như thế thật. Như GCC đã từng viết khi còn cắp rổ theo hầu Sến Cô Nương, ở 1 sạp hàng, ở Chợ Cá Bá Linh:

Salman Rushdie, một trong những đứa con của giờ Tý thì cho rằng, muốn giải phóng ra khỏi giấc mơ (muội) vong thân trong ngôn ngữ là phải viết văn bằng tiếng Anh. Trong bài viết "Quê hương tưởng tượng", ông viết: Chinh phục tiếng Anh có lẽ là hoàn tất tiến trình giải phóng của chúng ta.
Vả chăng, vẫn theo ông, những nhà văn Anh gốc Ấn khó mà từ bỏ tiếng Anh. Con cái của họ lại càng khó hơn nữa, vì đây là ngôn ngữ thứ nhất của chúng. Phải chấp nhận, đối với tất cả và chống với tất cả. Theo từ nguyên học, "dịch", traduire, là từ tiếng La tinh "traducere", "mener au de-là", dẫn (đi) đằng đó. Bị đá văng ra khỏi nơi chôn rau cắt rốn, chúng ta đều là những con người "bị dịch" (nous sommes des hommes "traduits").
Cho dù ‘dịch là chết ở trong hồn một tí’, ông vẫn khăng khăng với ý nghĩ, rằng có một chút chiến lợi phẩm, mỗi khi đi ăn hàng!

Do viết văn bằng tiếng Mít, cái thứ tiếng mấy đấng này thực sự không rành, thành ra đến cái tên của diễn đàn đã cực nhảm [Bạn thử gõ Google coi có diễn đàn nào đặt tên cho nó, tên của 1 thằng cha cầu thủ đá banh... Hậu Vệ?], và, không làm sao giới thiệu tới độc giả Mít văn hóa thế giới, do dốt tiếng Mít - tiếng Mít, GCC lập lại- tiếng nước người, thì chưa tới mức "hoàn tất tiến trình giải phóng", thế là cứ dở dở ương ương, chẳng ra làm sao cả.

Mười năm rồi lại mười năm nữa, vũ như cẩn!
Đây là 1 sự thực, đừng nghĩ là GCC chọc quê. Đám này rồi cũng vô dụng, như bao nhiêu năm nay, vô dụng, bất tài.

Rồi tới mấy đấng cộng sự, đa số lâm tình trạng, đếch có tí sáng  tạo, cứ tưởng có được mảnh bằng của tụi mũi lõ, là thành ông/bà phê bình gia!
Thế là, phê bình gia xuông thôi, đếch được! Phải cử nhân, tiến sĩ phê bình cơ!
Có lần GCC hân hạnh được đọc cái danh thiếp của 1 nhà thơ, Ông Số 2, chức năng thi sĩ của ông, ở dưới đáy, đội cả 1 rổ bằng cấp của những Đại Học, của cái nước đã từng nhận ông, nhưng ông chê, sau chuồn qua Mẽo làm Trùm bộ lạc Cờ Lăng. 

Chính ông ta cũng đâu có coi thơ ra cái đéo gì đâu, làm sao làm thơ hay cho được!

Đi tìm phê bình gia Mít

"Bếp Lửa" in TSVC

“Bếp Lửa” cực bảnh ở chỗ, TTT sử dụng "thi ảnh" [ảnh tượng] nhiều hơn "ẩn dụ", để “miêu tả”. Trong bài viết từ hồi đó, 1972, GCC đã nêu ra vài thí dụ, để chứng minh, và còn đi vài đường tiểu chú, để ‘khiêm tốn” viết về tài năng của ông anh nhà thơ.
Những câu tiếng Tây, ở phần phụ lục, là từ La Poétique de l'esapce của Bachelard.

Cái hay/dở của ẩn dụ, như trong phần tiểu chú, GCC đã chỉ ra, là, không có nó, đếch có văn chương; nhưng lạm dụng nó, là giết văn chương. Nước chở thuyền, nhưng nước cũng lật thuyền.
Người lạm dụng ẩn dụ, và luôn cả, từ ngữ, là Mai Thảo.
Văn của ông thật "kiêu sa", như những em ca sỡi phòng trà, nhưng “thùng rỗng kêu to”, đếch có thứ nhan sắc, mộc mạc, với những từ, mộc mạc, trong truyện MT.

Còn nhớ, một nữ tác giả, cũng cực nổi tiếng thời đó, đã vinh danh Mai Thảo, 10 ngón tay, mỗi ngón tay là 1 tháp bút.
Tuyệt!
Cái hay nhất của ông, là cái dở nhất của ông.

Trong 1 bài viết của báo nhà  [Toronto, số mới nhất, dưới đây, The Birth of Art] có bài về Nabokov, thật tuyệt, và cũng nói tới ẩn dụ, “The Metaphor of Loss in Nabokov's Speak, Memory”. TV sẽ cố gắng dịch và giới thiệu, cùng hai bài khác nữa, cũng trong báo đó, những số cũ, một về Walter Benjamin, và một về The Great Gatsby

Đi tìm phê bình gia Mít

Cuộc phiêu lưu của chữ

THT

Tác giả bài viết không phân biệt được “thi ảnh”, image poétique với "ẩn dụ", métaphore.

Ngay cái tít là đã hỏng rồi, bởi là vì, không phải giống dân nào cũng có chữ. Nếu không có chữ, làm sao… phiêu lưu?
Vấn đề “ẩn dụ vs thi ảnh” này, đã được Bachelard đi cả...  vài cuốn sách, trong có 1, trực tiếp liên quan đến đề tài tác giả bài viết đề cập, là cuốn “Thi tính của không gian”, "La Poétique de l’espace”.

Một đứa trẻ sử dụng trí tưởng tượng, tạo ra những thi ảnh, khi nhìn sự vật, thế giới. Chúng không hề biết ẩn dụ là gì, vì ẩn dụ cần đến tri thức.

Khi dùng “bóng hồng”, “quần hồng”, để chỉ giai nhân, “cánh buồm” để chỉ con tàu, thì đó là những ẩn dụ.
Thi ảnh không cần tri thức, mà cần trí tưởng tượng.
GCC đã sử dụng ý niệm của Bachelard, áp dụng vô văn TTT, khi đọc cuốn Bếp Lửa của ông, từ hồi còn Xề Gòn [1972, trên tờ tập San Văn Chương]. BL gồm những câu thơ. Và "thơ" ở trong đó, không phải “ẩn dụ”, mà là "thi ảnh". “Buổi sáng sớm tinh sương như 1 vết thương mới lên da non”, là 1 thi ảnh, thí dụ.

Roland Barthes cũng đề cập tới đề tài này, khi viết “Món quà tuyệt vời”, thí dụ.
Khi viết “Không độ của cách viết”, là ông mơ tưởng một cách viết ở không độ, bỏ hết mọi hình thức tu từ, 1 thứ "văn chương - cách viết- trắng", "trung tính", neutre.
Và đó là cách viết của Camus, khi viết Kẻ Xa Lạ.

Từ “figure”, thường được dịch là "hình tượng".

Không chỉ Barthes, Bachelard, mà Genette cũng đụng tới đề tài tu từ. Hình tượng I, Hình tượng II, Hình Tượng III, ông đi cả 1 lô.
Barthes trong bài viết đã dẫn, chỉ ra hai “figure” thường được nhắc tới, là ẩn dụ và hoán dụ, metaphor and metonymy.

Figures I
Gérard Genette

Hệ thống ký hiệu học, trong đó, từ cánh buồm có thể được sử dụng để chỉ con tầu, thì là một hình tượng; hệ thống ký hiệu học bậc hai, trong đó, một hình tượng, như là sử dụng từ cánh buồm để chỉ con tầu, có thể được sử dụng để chỉ thơ, thì đó là Tu từ pháp.

Hay thật tàn nhẫn: 

[(voile = navivre) = Poésie ] = Rhétorique
[(cánh buồm = con tầu) = Thơ] = Tư từ pháp 

[Bạn nghe âm "buồm", thì nghĩ ngay đến "tầu", hay nghĩ ngay đến... "bướm"?]

Ba cái 'nhảm nhí' này, Gấu đọc, ngay từ khi mới lớn, chán thế, qua Gérard Genette, trong cuốn Hình Tượng I, Figures I.

Ông này, cũng lại một ông thầy của Gấu.
Gấu đọc Roland Barthes, rồi nhờ đó, mò ra ông.
Những bài viết trong Figures I, bài nào cũng thật bảnh. 

[Từ từ TV sẽ đi vài đường về Thơ, trong khi chờ đi luôn!]

Đành phải giới thiệu Genette, rồi mới viết tiếp về Bùi Giáng được.
Trong một bài viết về ông bạn quí của Gấu, thời đó đó, Gấu có chôm một ý của Genette, về một anh chàng vô thư viện kiếm một cuốn sách, không thấy, bèn viết một cuốn khác.
Ý này của Genette, nhưng có thể ông lấy từ Borges, và nó liên quan tới tác giả, tác phẩm, đạo văn, đạo viếc:

“Tất cả những tác phẩm thì là tác phẩm của chỉ một tác giả, vĩnh hằng, và, vô danh”
[On a établi que toutes les oeuvres sont l’oeuvre d’un seul auteur, qui est intemporel et anonyme]

Lần, mấy ông Trời con tố cáo một tay trong nước đạo văn dịch của mấy ổng, Gấu đã tính lôi ra lèm bèm, nhưng thấy chẳng đáng!

Viết 1 bài điểm sách, hay cao hơn tí nữa, 1 bài essay, có cái gì tương tự giải 1 bài toán, chứng minh 1 định lý. Bạn phải có cái viễn ảnh về bài viết của mình, giống như cái định lý, cái kết luận của 1 bài toán. Thuật ngữ Toán thời Gấu còn đi học, là CQFD: Ce qui fallait démontrer: Đó là điều cần chứng minh.
Để chứng minh, thì có những giả thiết. Thí dụ, bài ra, cho 1 tam giác cân, thế là anh học trò biết ngay, ta có 1 tam giác, hai cạnh bằng nhau, hai góc đáy bằng nhau.

Cũng thế với 1 bài điểm sách, bài essay. Người viết phải có cái viễn ảnh, về tác giả mình viết, về vấn đề mình nêu ra, và sau đó, đi tìm những giả thiết, và giả thiết ở đây là những trích dẫn. Bài viết của Thầy Thục, chỉ có những trích dẫn, loạn cào cào, chẳng biết để làm gì!
Thầy thường viết như vậy.
Nhiều bài viết như vậy.
Chán thế!

Bởi là vì, 1 bài viết, dù là cái thứ gì, thì cũng  phải có 1 cái gì đó, của riêng minh. Không thì đừng viết. Khổ người viết, mất công lôi cả 1 đống sách ra để mà trích dẫn. Tội cả người đọc.

Thơ là tâm hồn khánh thành một hình dáng
La poésie est une âme inaugurant une forme

Trong thi ảnh, tâm hồn nói, có ta.
En une image poétique, l'âme dit sa présence

Không có thơ, nếu không có sáng tạo tuyệt đối
Il n’y a pas poésie s’il n’y a pas absolue création

Pierre-Jean Jouve
[Bachelard trích dẫn, trong bài Intro cuốn Thí tính của Không gian]

Bạn phải “bảnh như thế”, khi viết 1 bài viết!
Phải có cái của riêng mình ở trong đó, cái mà nhà thơ Tẩy kêu là “sáng tạo tuyệt đối”.
GCC khiêm tốn hơn, như vẫn từng khiêm tốn, gọi, đó là viễn ảnh của 1 bài viết!

Nếu không có cái đó, thì chỉ là một con vẹt! 

Cái sự lầm lẫn của Thầy Thục, không làm sao phân biệt được thi ảnh với ẩn dụ, là từ tâm lý học cổ điển, như trong bài Intro của cuốn La Poétique de l’espace chỉ ra:
Tâm lý học cổ điển vờ “thi ảnh”, vì lầm nó với ẩn dụ. Vả chăng, cái từ “image” thì nặng những lầm lẫn, lourd de confusion… Cái gì cũng hình ảnh! Đâu đâu cũng hình ảnh, ngoại trừ điều này, đếch ai nói ra, nó là sản phẩm trực tiếp của tưởng tượng, le produit direct de l’imagination.

Brodsky smoked his way through the rest of that cigarette. Then, he stubbed it out. Lit another.
At length, he said, “Because, someday, if you are sent to a prison camp—the poetry you carry in your memory may be your entire world. So, we must choose well what world we will carry, no?” (1)

Một ngày nào đó, nếu bạn bị đi tù VC, thơ mà bạn mang theo trong đầu có thể sẽ là trọn thế giới của bạn.

Cái sáng tạo tuyệt đối, như thế, đối với Mít, còn bảnh hơn nhiều, so với câu phán của anh thi si Tẩy!
*

Một trong những thủ pháp viết phê bình của Thầy Phúc, là quàng 1 ông mũi tẹt với 1 ông mũi lõ. Và ông mũi lõ, thì thường là 1 tay khổng lồ, và độc nhất vô nhị, ngay cả ở xứ mũi lõ. Thí dụ Vũ Khắc Khoan, thì vớ ngay Beckett, và bắt hai ông làm bạn với nhau. Với Quyên Di, thì bắt làm quen với Bachelard, 1 triết gia thần sầu của Tẩy.
Ấy là vì, theo Thầy Phúc, Quyên Di đã từng viết về Lửa, như… Bachelard!
Theo như 1 bài viết trên Hậu Vệ, thì Quyên Di là anh ruột của Thầy Phúc.

GCC cũng đã từng quen 1 ông Quyên Di, từ Việt Nam, trước 1975. Ông này có làm báo, Gấu đã từng cộng tác, và còn làm xb, Gấu cũng đã từng dịch sách cho ông, 1 cuốn của James Hadley Chase, lấy tình tiết Việt Nam, nhưng chưa kịp in thì đứt phim.

[Note: GCC nhớ lộn. Nguyễn Trọng Khôi mới cho biết, đó là Hoàng Yên Di, vẫn còn ở Việt Nam]

Tks. NQT

Trẻ con đã mang sẵn khả năng [ví von]: một đứa bé diễn tả một “cục pin” (flashlight battery) là một “túi ngủ cuộn lại và sẵn sàng đi đến nhà một người bạn” (a sleeping bag all rolled up and ready to go over to a friend’s house); một “lược chải tóc” (hairbrush) là một công viên đầy cỏ; baldness (sói đầu) = một cái đầu đi chân không (a barefoot head)…

THT

Những ví von này, là những thi ảnh, "sản phẩm trực tiếp của tưởng tượng"
Trẻ con nào mà làm sao "mang sẵn khả năng ví von"?

Trên TV Gấu có kể về 1 thằng cu Tý, con bà thổi cơm tháng, thời gian Gấu trọ học ở bên Thủ Thiêm, cùng bạn Hàm [Phạn Văn Hàm]. Thằng bé thật kháu. Gấu bế nó lên, chỉ trái bầu trên giàn, và hỏi trái đó giống cái gì. Thế là nó bèn tưởng tượng, giống cái này, giống cái kia, giống cái chai…
Gấu gặng hỏi tiếp, cái chai giống cái gì, thằng bé bèn chấm dứt cuộc tra hỏi bằng câu trả lời:

Giống 1 cái chai khác!

Trong bài viết về Bếp Lửa trong văn chương, Gấu viện Michel Foucault, chỉ để diễn tả, đúng câu thằng nhóc phán, khi ông cho rằng kẻ điên là kẻ bị vong thân trong trò chơi tương tự, cái gì cũng giống nhau hết.
Thời Hy La, con người ngạc nhiên vì vẻ tự nhiên của sự vật. Nhưng thời đại hoàng kim của những thi sĩ không cần thi ca, nhà văn không văn chương, "écrivains sans littérature" [Roland Barthes] đã qua. Văn chương sau này bắt đầu bằng cơn điên cuồng gọi tên sự vật, la rage de nommer, với sự tiếp tay của con quỉ tương tự [le démon de l’analogie]….

Đi tìm phê bình gia Mít

Đi tìm phê bình gia Mít

Beckett vs VKK

Cuốn tiểu sử Beckett, 800 trang, toàn chữ, trừ cái hình độc nhất, trên, Gấu mua lâu lắm rồi, tính đọc, nhưng sợ quá, bây giờ mới lôi ra, cùng 1 số cuốn khác nữa, của ông, hoặc viết về ông.
Cũng là 1 cách viết về bạn Bạn, và chuyến đi vừa rồi, nhờ đó gặp Sad Seagull.
Giả như gặp Sad Seagull, mà không gặp lại bạn Bạn, thì có thể đã đi luôn, bữa buổi chiều hôm đó ở bên ngoài Phước Lộc Thọ.
Trong đời Gấu, gặp nhiều lần “quái đản” như thế.

Về cái chuyện sống, Sam đặt cho mình 1 kỷ luật nghiêm ngặt. Một tối, hai đứa chúng tôi có hẹn nhậu, liền sau khi Gill và tôi lấy nhau, em lần đầu, còn tôi, một, hai, ba, lần thứ ba.
Một vợ là đủ rồi. Ông gật gù, lèm bèm. Đó là tất cả những gì mà 1 người đàn ông cần có. Yeats một, và chỉ một mà thôi, như thằng cha GCC. Joyce thì cũng thế. – Tôi cũng sẽ chỉ có thế.
Sam có những người hùng của ông… và tôi nghĩ tôi chẳng bao giờ được kể như 1 trong số đó.
Những hồi ức quan trọng nhất của tôi về Beckett thì không phải về 1 nhà văn thần sầu, số dách, tuyệt cú mèo nhưng mà là một người bạn thần sầu. Tôi biết đến ông, là qua những gì ông viết, nhưng liền đó, với tôi, ông trở thành một trong số ít ỏi, mà chúng ta cẩn thận chọn, ngược hẳn ý bà mẹ, để phục vụ, như là ông via của mình.
Lần gặp chót, cách đây chừng vài tháng, thì ông mỏng và trong suốt như...  1 anh VC nằm dưới hố được tụi Ngụy lôi lên!
Ông sống trong 1 phòng của 1 cái nhà dành cho đám người già ở đường Remy-Dumonce, chỉ cách nhà của vị bác sĩ "môi hở răng lạnh" của ông chừng vài nhà. Tôi sững sờ khi nhận ra, ông sống y chang 1 nhân vật do ông phịa ra. Để tới được căn phòng của ông, người ta phải đi qua 1 cái gì được gọi như là "phòng giải trí" của người già. Chừng một, hoặc hai tá ông già bà lão Tẩy ngồi một dọc, giống như đám chim sẻ trên sợi dây điện, coi 1 màn ca hát nhảy múa thật là cà chớn, của một người đàn ông trên màn hình của 1 cái TV đen trắng, ở xứ Bắc Kít, khi chưa giải phóng được Miền Nam để…  nhận hàng, dù là bơ thừa phó mát cặn Yankee mũi lõ bỏ lại. Tôi nhảy bổ vào giấc mơ chiến thắng Miền Nam của đám già đang chia sẻ cho nhau này, và hỏi phòng của bạn quí của tớ ở chỗ nào. Có vẻ như chẳng có ai biết ông. Tôi kiếm văn phòng của “viện dưỡng lão”, và sau đó, được dẫn qua một cái sân nhỏ ở đằng sau khu nhà, và tôi nhìn thấy một căn phòng nhỏ xíu, ở tầng chệt, màn cửa sổ ấp ló. Beckett ở trong phòng, mặc 1 cái áo cũ te tua, làm việc với cây viết và mực, tại 1 cái bàn [loại bàn thường dùng để chơi bài bridge].
Tôi đột nhiên đứng sững, lơ láo nhìn, nhớ lại cú sốc của Beckett, lần ông khám phá ra, tôi đếch biết “Dong buồm tới [Sailing to] Byzantium” của Yeats.
Đêm đó, trước khi rời cái bàn, bài thơ của Yeats chạy từ hồi ức của Mr Beckett qua hồi ức của tôi, cùng với 1 cái ghi chú nho nhỏ, có tính khoa bảng, của sự cẩn trọng, của Sam: "Tôi thực sự không hoàn toàn gật đầu hài lòng, ở cái phần “linh hồn vỗ tay” của bài thơ!"
Căn phòng sau cùng của Samuel Beckett thì xác xơ, nhỏ xíu, và buồn bã: một cái giường một cái bàn bridge, và một cái ghế bàn ăn, một cái TV “cho những sự kiện thể thao”, Giống 1 phòng nhà tù, thấy sao thấm thía, và cái phản ứng liền tù tì của tôi, là ôm ông lên, rồi bỏ chạy ra khỏi căn phòng, ra khỏi lúc này, trở về 1 khúc nào đó của thời đã qua. Phải cỡ chừng một năm trời thì tôi mới quen nổi với cảm giác thôi đành chịu như thế, đành để ông ở đó, đành chấp nhận đó là sự chọn lựa của ông.
Hai chúng tôi nói chuyện vài tiếng đồng hồ. Ông hỏi tôi về mấy đứa nhỏ, về công việc của tôi, về những cuốc chạy marathon của Gill, bà xã tôi, tôi có cần tiền không, hay là tôi OK?
Đến lượt tôi. Tôi hỏi về tình trạng sức khỏe của ông. Ông rành căn bịnh đặc biệt của mình, giải thích những cơ chế của nó như 1 khoa học gia. Não của ông, máu luân lưu không đủ, không đúng điệu. Nhưng khi ông chi ly về cái cảm giác, sensation, [“xăng xa xườn”, Gấu Cà Chớn phiên âm theo kiểu “phiện thú lắm”, “yên sĩ phi lý thuần”, inspiration] - về vấn đề căn bịnh nó hành ông như thế trong cơ thể đặc biệt của mình, thì lúc đó, ông là quả là cả 1 nhà văn, all writer: cô đọng, sáng sủa một cách rất là nghệ thuật, succinct and artfully clear:

“Tớ ở trong Cát Lầy của TTT”,
"I am standing in quicksand."

Khi tôi rời Sam lần chót, tôi biết là chẳng còn hy vọng gặp 1 ông Beckett còn sống nữa. Tôi loay hoay sắp xếp đời mình, để có thể trở lại Paris, kế cận ông chừng sáu tuần, bắt đầu vào tháng Giêng. Tôi “coi thường” cát lầy, tính sai chừng 1 tháng.
Nói 1 cái gì đó về ông, rồi cát lầy mặc mẹ cát lầy.
Điều mà Beckett nói về Joyce sau cùng đúng là điều tôi nói về Beckett:
“Ông chẳng bao giờ viết về điều gì. Ông luôn viết điều gì”.

Tôi lo là, mọi người sẽ thổi ông, gọi ông là “Thánh Sam”, và nếu như thế, họ sẽ bỏ qua một sự thực quan trọng nhất, hiển nhiên nhất: Với cuộc đời của mình, Mr. Beckett [thì cũng giống như Mr. Tin Văn] chứng tỏ, ngay cả ở trong cái thế kỷ khốn kiếp, tồi bại, là thế kỷ của riêng lũ chúng ta, với một nhà văn, thì sau cùng vẫn khả hữu điều này: Sống, và làm việc với 1 sự cẩn trọng lớn, một sự trau chút lớn, và một sự toàn vẹn lớn.
Đó là điều mà Samuel Beckett có thể: Không phải một vì thánh - ở vào những lúc chẳng ra cái chó gì – not even totally tasteful – nhưng vẫn luôn luôn, hoài hoài, là 1 nghệ sĩ: giọng trong sáng, đảm trách, thẳng 1 dòng với cái đẹp nhất. 
Và với nghĩa cả, good cause.
Chung quanh ông, phẩm chất của Cuộc Đời thì thối tha, ghê tởm, và phẩm chất của Cái Chết, thì là một giải pháp thay thế nó, đếch làm sao mà hài lòng, thỏa mãn.

ISRAEL HOROVITZ

The Paris Review Spring 1997: Theater

Cái cuốn lý luận & phê bình của Thầy Phúc, GCC có được, là qua Thầy Võ Thắng Tiết, chủ nhà sách Văn Nghệ, ở Quận Cam. Không phải Thầy Phúc tặng Gấu.
Lần đó đó, Gấu ghé tiệm sách, tính xin ông vài cuốn mang về, trong có cuốn của Thầy Phúc. Thầy nói nhỏ, anh đưa tôi mảnh giấy, ghi những cuốn anh cần, lát nữa gặp lại ở tiệm cà phê, tôi đưa anh.
Ông sợ bà vợ quá, bèn ăn cắp mấy cuốn trên, đưa cho Gấu. Ông nói, kiếp trước, tôi còn nợ Bả, thành ra kiếp này phải trả, kiếp sau mới tu được!
Gấu nghe thiên hạ nói, ai gọi ông chồng bà là Thầy, là bị Bả chửi!
Có lâu rồi, bây giờ rảnh, mới dem ra đọc, mới hỡi ơi. May cũng còn kịp, đi được vài đường "điểm sách", đúng hơn, "cảnh tỉnh" nhà phê bình dởm!

Cái sự nổi cộm của Thầy Kuốc, là theo kiểu nổ, với những câu phán thật khủng, lưu vong như là bi kịch, bi kiếc, hay viết ở hải ngoại, như thủ dâm bạo dâm cái con mẹ gì. Thành ra đánh trúng cái sự tò mò của quần chúng. Khi quần chúng vỡ ra, đồ dởm, là xẹp. Thầy đâu có đọc được những tác giả như Roland Barthes, thí dụ. Thầy Phúc, thì khá hơn, cũng có đọc, ít nhất, khi ngồi ghế nhà trường của tụi mũi lõ. Nhưng từ những trang trả bài cho giáo sư, đến những trang phê bình thứ thiệt, trong đó, có cái đọc thực sự, kèm cái hiểu thực sự, của riêng mình, về 1 tác giả, là 1 khoảng cách lớn.
Sở dĩ Thầy Phúc hay được đám trong nước trích dẫn, hoặc chôm, chính là vì đám này cũng 1 thứ sinh viên này nọ, chỉ đọc được thứ của Thầy Phúc, nó có tính bài bản, nhà trường.
Không có sáng tạo mẹ gì ở trong đó. 
*

Khi ngoái lại, nhà phê bình thấy cái bóng viên quan hoạn ở sau lưng.  Steiner phán.
Nhưng cũng chính ông nhận ra, chưa bao giờ chúng ta cần phê bình khủng khiếp như lúc này.

Tại sao vậy?

Bởi là vì, chúng ta đến sau điêu tàn.

Chúng ta tới "sau", và đây là [vấn đề] cân não của thân phận chúng ta. Sau, là sau cái điêu tàn chưa từng có trước đây - do tính thú vật chính trị của thời đại chúng ta - về những giá trị con người, và những hy vọng.

Điêu tàn là điểm khởi đầu của bất cứ một suy nghĩ nghiêm túc về văn chương và chỗ đứng của văn chương trong xã hội. Văn chương đụng - một cách thiết yếu, một cách liên tục - tới hình ảnh của con người, tới vóc dáng và động cơ hành xử của con người. Bây giờ, chúng ta không thể xử sự - cho dù là nhà phê bình hay giản dị là một con người hữu lý - như thể chẳng có một liên quan riết róng nào đã xẩy ra cho sự cảm nhận của chúng ta, về khả năng của con người; như thể việc làm cỏ - bằng cái đói và sự hung bạo - cỡ chừng 70 triệu đàn ông, đàn bà, và trẻ con tại Âu Châu và Nga Xô trong thời kỳ 1914 và 1945: chuyện như vậy đã không lay động tới gốc rễ phẩm chất nỗi quan hoài, niềm âu lo của chúng ta. Chúng ta không thể giả đò rằng [trại tù] Belsen chẳng liên quan gì tới cuộc sống có trách nhiệm của trí tưởng tượng. Điều con người làm tổn thương con người, vào ngay đúng lúc này, đã ảnh hưởng tới chất liệu đầu tiên của nhà văn - cái giếng sâu không thể cạn của hành vi, cách xử sự mang tính người - và nó đè lên não, một vết đen mới.

Nhân Văn

GCC viết cho Văn Học hai năm. Khi NMG từ chối mấy bài dịch Steiner, Gấu bèn nghĩ, đành tìm 1 nơi khác vậy. Không thể không đưa món quà Lò Thiêu, tới với độc giả Mít được!
Thế là bèn tìm tới trang VHNT của PCL, lúc đầu còn viết bài cộng tác, sau PCL cho riêng 1 account, tự biên tự diễn, tự tung tự tác. Chỉ đến khi PCL gặp khó khăn với sếp của bà, tức cơ quan cho VHNT hoạt động free, Gấu bèn ra riêng. Trang TV ra đời từ đó.
Cái sự đi chung đường với NMG không thể kéo dài mãi được.
Rõ ràng là, cái vụ từ chối giới thiệu Steiner với độc giả Văn Học, đưa đến cái hậu quả, là NMG mò về, hết coi mình là nhà văn lưu vong, khiêm tốn tự nhận tớ là 1 nhà văn “di dân”.
Thầy Phúc hình như cũng mò về, có sách in trong nước. Điều này chỉ ra cho thấy, có 1 sự khác biệt giữa những người như NMG, Thầy Phúc, và…  GCC!
Và, từ đó, có 1 sự khác biệt về, thế nào là 1 nhà phê bình, thế nào là văn chương lưu vong….
Những nhận xét rất ư là hời hợt của Thầy Phúc về dòng văn chương hải ngoại, những tác giả của nó, cho thấy, ông chẳng thể nào đọc nổi thứ văn chương điêu tàn, viết về điêu tàn…
Nói ngắn gọn, như NMT nhận xét về ông, một con người hạnh phúc!

Phải đến những ngày này, chân trong chân ngoài cái lỗ huyệt, nhìn lại thời gian hai năm viết cho Văn Học, thì Gấu mới nhận ra cái vụ ngưng viết quan trọng là dường nào.

Đi tìm phê bình gia Mít

Những Thầy Đạo, Thầy Phúc, đều đã từng cộng tác với tờ Văn Học của NMG, trước khi GCC ra được hải ngoại, và sau đó, viết thường trực cho tờ này.
NMG đã từng kể cho Gấu nghe, lần gặp đầu ở Quận Cam, khi vợ chồng Gấu qua, năm 1998, tá túc nhà ông.

Trước khi ông [GCC] viết cho tờ Văn Học, “viết, như viết vào hư vô” [chữ của NMG].
Chỉ đến khi ông xuất hiện, mới có phản hồi của độc giả!
Ông chủ chi địa xoa đầu tên viết mướn!

 [Bà xã NMG, trong 1 lần GCC phôn cho NMG, nhân đó, phán, NQT phải viết như thế nào, thì NMG mới trả tiền chứ! Viết ở đây, thay cho 1 lời phân ưu muộn, và cám ơn, cũng... muộn, nhưng muộn còn hơn không! Nếu không có hai năm viết cho Văn Học, chắc không ai biết đến NQT!]

Ông đã từng kể cho Gấu nghe, về những phản hồi của độc giả tờ Văn Học, trong có cả cán bộ VC ở hải ngoại.
Những sự kiện này, Gấu cũng đã kể ra rồi, trên Tin Văn, khi NMG còn sống.

Viết lại ở đây, để chứng tỏ một điều, chẳng ai thèm đọc hai Thầy Đạo và Phúc hết.
Đó là sự thực!
Tại sao lại như thế?
Trong ba Thầy, Thầy Kuốc được rất nhiều người đọc, và có rất nhiều đệ tử. Khác hẳn hai Thầy, Đạo và Phúc.
Tại sao lại như thế?
GCC đã từng kể là bạn quí có lần phôn, ra lệnh, mi không được viết cho tờ VH của NMG nữa.
Chỉ được viết cho tờ Văn thôi!
Hà, hà!

Phải viết ra, ngay khi bạn quí chưa đi xa, khi cả hai thằng cùng chưa đi xa, cho chắc ăn.
Không, lại bị chửi là tự thổi!
Bạn quí đã từng bị bộ lạc Cờ Lăng đá đít ra khỏi tòa soạn tờ NV.
Đám nhà văn Mít hải ngoại, có thằng nào thực sự yêu thương thằng nào đâu?
Từ từ, Gấu Cà Chớn lèm bèm tiếp, trong khi đi tìm 1 cái mũ [một nhà phê bình Mít hải ngoại] đã mất [chưa từng có]!
Cái sự "không đọc" này, theo GCC, không hẳn là vấn đề "văn tài".
Cách nhìn của GCC, về cuộc chiến, về văn học, về Cái Ác Bắc Kít, Cái Ác Lò Thiêu... đã ảnh hưởng tới độc giả Mít ở hải ngoại.
Và sau  này, ở trong nước.
Thế mới sướng điên người lên chứ!
"Văn tài" thì khoe làm cái đéo gì ở đây!

Hà, hà!

Viết lý luận & phê bình đối với Thầy Phúc, là 1 cách viết văn, làm thơ, và, thơ văn, đối với Thầy, là thứ cải lương, vọng cổ, mùi, thật mùi, ướt, thật ướt.
Bạn thử đọc, chỉ những cái tít là…  ướt liền:

Tro, lửa và nỗi hoài nhớ trong tùy bút NXH
NBT: cỏ bồng và trái tim lưu vong
BBH: một mình trong nỗi nhớ
Người nữ và trái tim Đông Phương trong thế giới TMT
TTT, người thi sĩ ấy.
....

[chữ “ấy” này, Thầy rất ưa sử dụng, trong những trang sách ấy, trong trái tim lưu vong ấy….]

Cũng được thôi. Cũng là 1 cách viết phê bình!

Bất giác GCC nhớ tới Hemingway.
Đúng hơn, nhớ đến 1 xen trong "Mặt Trời Vẫn Mọc". Ở ngay phần đầu mở ra cuốn truyện, tả anh chàng võ sĩ gốc Do Thái, quyết tâm bỏ vợ, đi "thực tế" Phi Châu, để viết văn.
Có vợ, ở 1 nơi, không đi, là không viết văn được.
Anh chàng mất chim bèn lắc đầu, mi đi đâu, với cái đầu như thế, thì cũng chẳng làm sao viết được. Và nhân đó, kể cái xen hai vợ chồng bỏ nhau của ông bạn quí của mình. Bà vợ, trước khi bỏ đi, khuyên anh chồng… cũ: Em chỉ dặn anh điều này, nếu muốn viết văn thì đừng khóc, nhất là lúc làm tình. Mỗi lần "ấy", là anh khóc, như 1 đứa con nít, thì làm sao “miêu tả”?
Đoạn văn viết, rất ư là độc địa. Y văn của Sến.
Đến nỗi đám phê bình, gán cho "Papa", bài-Do Thái!

Đoạn văn mở ra "TTT, người thi sĩ ấy" của BVP. Cả 1 cuốn sách "lý luận phê bình", gần 1 ngàn trang, toàn một giọng cải lương, "sến hơn cả sến", như trên.  
Khủng khiếp thật.

Nhưng thà là vậy.
Một khi Thầy Phúc viết phê bình, mới "khủng hơn cả khủng"!

Viết về VKK, thầy để kế Beckett.
Và đi 1 đuờng, nghệ thuật, đối với hai đấng này, chỉ là…  cái cớ!

Cái cớ, pretext, "ấy", là 1 ẩn dụ rất hay được dùng bởi khá nhiều người.
Nhưng để hai ông này với nhau, "Vũ Khắc Khoan & Samuel Beckett: Nghệ Thuật, như một cái cớ”, nhảm!

BVP không đọc được, cả hai ông, mũi lõ lẫn mũi tẹt "ấy"!

Nói chung là, luôn có 1 vết nứt [chữ của NMG], đúng hơn, một đứt đoạn, đếch làm sao nối với nhau được, giữa những gán ghép quàng xiên như trên, giữa cái đọc và cái hiểu của BVP, khi ông viết về bất cứ 1 tác giả nào, tẹt hay không tẹt, lõ hay không lõ.

Sự kiện, TV được đọc nhiều, là có thực. Server cho biết, mỗi ngày có chừng 500-600 visitors.
Và điều này chứng tỏ, có sự nhìn lại cuộc chiến Mít, văn học Mít…
GCC không bịa ra được chuyện này.
Song song với cái sự nhìn lại chủ nghĩa toàn trị trên thế giới!

Một ông tự nhận là “bạn già” của Gấu, vô Tin Văn, chửi um lên, sao dám chửi Thầy Kuốc, và khuyên, thôi già rồi, đừng ảo tưởng [illusion, ông ta xài tiếng Tây], nghỉ cho khoẻ, ai thèm vô TV, chỉ có mi, và ta, lâu lâu ghé… sau hóa ra là “bợm già”, bạn bè gì của Thầy Kuốc [điều này là do 1 đệ tử của Thầy khui ra] – ông ta không hề biết rằng, một khi GCC làm trang TV, bỏ tiền ra làm, 1 thân 1 mình làm, là phải biết rõ, có bao nhiêu người đọc, mỗi ngày.
Và cái sự có nhiều người đọc như thế, quả là 1 điều quá mừng. Đúng là 1 món quà ông giời ban cho, vào những ngày sắp đi xa.

Những năm đầu, làm Tin Văn, độc giả chỉ chừng 50-60 mạng mỗi ngày!

Đi tìm phê bình gia Mít

Câu phán của ông tiên chỉ VP, Mít đếch có phê bình gia, xem ra ngày càng gây ấn tượng, và tỏ ra sức mạnh “tiên tri” của nó, ở trong giới phê bình hải ngoại.
Trong nước khỏi nói.
Thầy Kuốc ngày càng tỏ ra 1 thứ dởm, và hình như Người cũng đã nhận ra sự thực cay đắng này, và hết còn khoe những tác giả ông chưa hề đọc, nhưng có nghe tên, như Roland Barthes, như Bloom, thí dụ.
Thầy Phúc thì có đọc, khi ngồi ghế nhà trường tụi mũi lõ, hẳn thế, nhưng không làm sao quên được họ.
Nói rõ hơn, bài viết nào của ông thì cũng giống như 1 bài luận, để nộp cho Thầy!
Cả 1 cuốn phê bình dầy cộm của Thầy, GCC không đọc được 1 phát hiện mới mẻ nào, về bất cứ 1 tác giả được Thầy xoa đầu cả!

Một tay đọc sách, rất cẩn trọng, và trân trọng, với nghề đọc sách, có, và theo GCC, là DNV.
Nhưng chưa làm sao tới được 1 phê bình gia.
Khó, cực khó, để trở thành phê bình gia.
Đó là sự thực.

Steiner coi phê bình gia là 1 tên hoạn. Không làm sao sáng tạo được, nên đành làm phê bình gia. Ông mở ra, “cả 1 cuốn” thần sầu của ông, Ngôn Ngữ và Câm Lặng, bằng hình ảnh nhà phê bình, nhìn ngoái lại, và thấy cái bóng “không chim” [nhìn cái bóng không thôi, mà biết ngay là thằng bị thiến, thế mới ghê!] của chính mình:

Khi ngoái lại, nhà phê bình thấy cái bóng viên quan hoạn ở sau lưng.
Ai chịu làm phê bình gia, nếu có thể làm nhà văn? (1)

Note: GCC viết bài này, theo yêu cầu của quí vị độc giả TV.
Bởi là vì, 2, trong 474 "different key phrases", theo server, là, "điểm sách là gì", "phê bình là gì"….

Ui chao, giả như GCC mất súng trong vụ Mỹ Cảnh, thì nhà phê binh số 1 Mít, ngoài ai ra, nếu không là…  GCC?

[Mi hiền đi một chút, để mà chết!]

Cả 1 cuốn sách dày gần ngàn trang, GCC không đọc nổi 1 dòng!

Lý do là, nhà phê bình chỉ thích khen - gần như chẳng chê 1 ai - mọi nhà văn nhà thơ được ông xoa đầu. Cách viết thì theo kiểu trường lớp, theo kiểu trả bài. Tệ hại hơn nữa, quàng 1 ông mũi lõ với 1 ông mũi tẹt, thí dụ, để ông Vũ Khắc Khoan với 1 ông Beckett đứng bên nhau, tội cho cả hai ông.
Do chỉ khen, nên không tiên đoán ra hậu vận của 1 số nhà văn.
Thí dụ NMG, người được BVP coi là lương tâm của nhà văn Mít lưu vong, thì bò về, xin nhà nước kiểm duyệt sách, và coi mình là nhà văn “di dân”, đếch lưu vong cái con mẹ gì hết!

NMT, người phỏng vấn, ở cuối cuốn sách, nhận xét về BVP:

Tôi nghĩ anh là 1 con người hạnh phúc…

Có lẽ cái hỏng của cả cuốn sách, là như thế!
Đúng như GCC phán về nhà thơ NS, nhà văn hạnh phúc.

Hạnh phúc thì viết làm cái chó gì!

Kafka viết cho bạn là Oskar Pollak, vào năm 1904: "Tôi nghĩ chúng ta chỉ nên đọc những cuốn sách ngoạm, hoặc đâm chúng ta. Nếu cuốn sách mà chúng ta đọc không lay động chúng ta tỉnh hẳn người, giống như bị ai đó giáng một cú vào sọ, thì ích chi đâu mà đọc nó? Sách làm cho chúng ta hạnh phúc? Cám ơn Trời, chúng ta hạnh phúc biết bao nếu chẳng sách gì hết. Những cuốn sách làm chúng ta hạnh phúc, chúng ta có thể tự viết lấy. Sách mà chúng ta cần, chúng đập chúng ta giống như gặp một chuyện bất hạnh đau đớn nhất, như cái chết của một người thật thân thiết mà chúng ta yêu hơn cả yêu chúng ta, nó làm chúng ta cảm thấy như bị tống xuất tới một nơi rừng rậm, hẻo lánh, xa hẳn con người, giống như tự tử. Cuốn sách phải giống như cái rìu phá cái biển đóng băng ở bên trong chúng ta. Tôi tin như vậy."

(Alberto Manguel trích dẫn, trong cuốn A History of Reading, nhà xb Alfred A. Knopf Canada, 1996)


Lydia Davis, Some Notes on Translation and On Madame Bovary

Not long ago, I was chatting with an older friend who is a retired engineer and also something of a writer, but not of fiction. When he heard that I had just finished a translation of Madame Bovary, he said something like, “But Madame Bovary has ­already been translated. Why does there need to be another translation?” or “But Madame Bovary has been available in English for a long time, hasn’t it? Why would you want to translate it again?” Often, the idea that there can be a wide range of translations of one text doesn’t occur to people—or that a translation could be bad, very bad, and unfaithful to the original. Instead, a translation is a translation—you write the book again in English, on the basis of the French, a fairly standard procedure, and there it is, it’s been done and doesn’t have to be done again.

A new book that is causing excitement internationally will be quickly translated into many languages, like the Jonathan Littell book that won the Prix Goncourt five years ago. It was soon translated into English, and if it isn’t destined to endure as a piece of literature, it will probably never be translated into English again.

But in the case of a book that appeared more than one hundred and fifty years ago, like Madame Bovary, and that is an important landmark in the history of the novel, there is room for plenty of different English versions....

Note: Bài viết này rất thú. Nó làm bật ra điều này, một tác phẩm, nếu đúng là văn học, là cứ phải dịch đi dịch lại hoài.
Còn cái thứ ăn xổi, dịch một lần, là thôi.

Nó cảnh cáo luôn cái trò, viết bằng tiếng Mít, thí dụ, đếch ai đọc, thì vứt vô thùng rác, đừng dịch ra tiếng Anh, tiếng U, hay mang về trong nước in, kiếm độc giả, chịu nhục nhã xin Cớm VC kiểm duyệt!

GCC đọc bài này, khi mua tờ báo, tính "đi" hoài, "thua". Bận quá, tham quá, chẳng làm gì ra trò cả!

Đọc cái tít, là rét rùi!

Dịch, là sáng tạo. Mày mê thằng nào, mày dịch thằng đó, là mày trở thành nhà văn, Alain dạy đệ tử [Maurois].
Thầy Phúc này, ngoài đời, có bao giờ dịch đâu, mỗi lần phán về dịch, là lôi mấy cuốn sách Thầy học, khi còn ngồi trường người ra trộ.

A new book that is causing excitement internationally will be quickly translated into many languages, like the Jonathan Littell book that won the Prix Goncourt five years ago. It was soon translated into English, and if it isn’t destined to endure as a piece of literature, it will probably never be translated into English again.

But in the case of a book that appeared more than one hundred and fifty years ago, like Madame Bovary, and that is an important landmark in the history of the novel, there is room for plenty of different English versions....

Một cuốn sách mới ra lò, gây chấn động trên toàn thế giới, về 1 đề tài vẫn còn đang làm nhức nhối luơng tâm nhân loại, thí dụ, như cuốn ăn giải Goncourt của Littell, thì bèn được dịch qua tiếng Anh liền, nhưng nếu nó đếch trụ lại được, cùng với thời gian, là sau đó tự nó chui vô thùng rác văn học lẫn lịch sử.
Nhưng 1 cuốn như “Bà Bô”, thì càng nhiều bản dịch tiếng Anh càng tốt. Thời nào cũng cần 1 ấn bản mới.
“Những Linh Hồn Chết” của Gogol, phải qua bao ấn bản “dởm”, mới có được ấn bản tiếng Anh “đơ đỡ, đường được”.
“Bác sĩ Zhivago” cũng mới được dịch lại.
“Toàn cầu hoá” mắc mớ gì đến chúng?