Võ Chân Cửu là một nhà thơ nổi tiếng từ trước 1975. Thú thực Gấu chưa từng đọc thơ ông. Bởi là vì hồi đó, Gấu chưa biết thơ là gì, và cũng chưa đọc thơ, không mê thơ. Và đúng hơn nữa, mê Cô Ba, chẳng màng đến chi, nói chi thơ.
Chỉ đến khi ra được hải ngoại, thì mới bày đặt đọc thơ. Thành ra, những gì Gấu đọc ở ông, là những bài tản mạn mà ông gọi là “mặt tiền nghệ thuật”. Đọc, thú thực, thì cũng chỉ xếp vô loại áo thụng vái nhau giữa những nhà thơ. Thí dụ rõ nhất, là bài thơ với câu kết, “Đời anh là tiếng gà trưa điếng hồn”!

Có lần, đọc “tản mạn”, thấy ông khoe, dẫn lời Nguyễn Mộng Giác, và qua NMG, Hà Nội có nhắc tới ông, thời kỳ còn chiến tranh, và xếp vô loại thơ thiền!
Cũng 1 thứ…  vô ngôn, chăng?

Qua tập tản mạn mới được phát hành ở trong nước, thì tham vọng của ông khi viết loạt bài này, cũng cực cao: tìm lại phần hồn cho thơ Mít Miền Nam thời còn chiến tranh.
Nếu có phần hồn như thế, mà theo như cách ông viết “tản mạn”, GCC sợ rằng cũng theo…  vô ngôn mà thôi.
Hay, áo thụng vái nhau.
Hay, vực dậy cái xác chết Miền Nam.

Viết, là phải can đảm. Đừng tránh né mới được, còn không thì đừng viết.
Coi chúng là tro than, là rượu quí, là cái gì đi chăng nữa, thì cũng phải có con mắt phê phán nhìn vô, và giải mã chúng.

Steiner viết:

Thứ hai, phê bình có thể kết nối. Vào một thời đại mà sự mau lẹ của truyền thông kỹ thuật, nó thực sự che giấu những rào cản chính trị, ý thức hệ thuộc loại bướng bỉnh; nhà phê bình có thể xử sự như một kẻ trung gian, và người bảo quản. Đây là một phần của công việc của anh ta, để thấy rằng một chế độ chính trị không thể giáng yểm một tác phẩm của một nhà văn vào cõi quên lãng và bóp méo nó, rằng những cuốn sách [dù có bị] thiêu huỷ, tro than được vun vén, và được giải mã. (1)

Trách nhiệm của những nhà văn như THT, nhà thơ như VCC, những kẻ có đóng góp thực sự vào dòng văn chương Miền Nam trong cuộc chiến vừa qua, theo tôi, đúng là như Steiner phán.

Cả hai chỉ mới làm được cái việc vun vén, và thay vì giải mã, thì xúm lại vái nhau.
Một bài thơ dởm như của Nguyễn Đức Nhân, mà nào là “vô ngôn”, nào là “điếng hồn”!
Rồi phán bậy nữa chứ: Thơ Brodsky làm đếch gì có tính tôn giáo, mà giả như có, thì cũng đếch dính tới một tôn giáo nào!
Đã phán bậy, lại còn viện 1 ông phê bình, nhà văn, nhà ngoại giao, đại diện cho Viện Hàn Lâm Thụy Điển ra để bảo đảm cho cái sự "tâm đắc" của mình!

Chán thật. NQT

This week, we’re exploring the lives of outcasts. In the biblical tradition, the greatest prophets often were outcasts. The jury is still out on whether Jay Bakker will, one day, rank as a great prophet. But there’s no question that the life of poet Joseph Brodsky took him from the old Soviet prison system to acclaim as a Nobel Laureate.
TODAY, we are recommending Lev Loseff’s compelling new biography, “Joseph Brodsky: A Literary Life,” which is available from Amazon.
ALSO, in reviewing the book as Editor of Read The Spirit, I’ll share my own fondest memory of Brodsky.

Why We Should Care about Joseph Brodsky (1940-1996)

Joseph Brodsky’s poetry is not easy for most Americans to enjoy. As Lev Loseff points out in his new literary biography of the poet, some of his most potent verses reflect on experiences such as riding as a convict in a filthy Soviet prison train. That’s not exactly a theme you’ll find rappers taking viral on YouTube today.
But, as Loseff also demonstrates, there remains a powerful, relevant message in Brodsky’s life interwoven with his poetry and prose: At his best, Brodsky proved that a stateless pilgrim—wandering between countries, between languages, between religious traditions—can build a new life, word by word, relationship by relationship, year by year. Having known Brodsky for one year—and having followed his work across many years—I continue to be startled by how much he understood about Western, English-language literature. Then, he became an English-language man of letters himself.
My son Benjamin’s favorite Brodsky book is the somewhat obscure, “Watermark,” which sometimes is mistaken as a travel book about Venice. In fact, “Watermark” is Brodsky’s prose tour de force about a city that he selected as a new kind of home for himself. What an audacious idea! Simply select a spot on the planet and declare it a new home! Yet, Brodsky did that and, after many years of visiting Venice, he wrote this book-length essay on his beloved city. Young adults today, facing a rapidly changing global community, would do well to learn from Brodsky’s life.

[Thằng con trai của tôi mê cuốn Thuỷ Ấn của Brodsky, một cuốn sách u tối và đôi khi bị hiểu lầm như là sách du lịch, về Venice. Sự thực Watermark là tản văn, một “tour de force”, về 1 thành phố mà ông ta lọc ra để coi như là nhà của ông. Đúng là 1 ý tưởng bảnh tỏng, cực cà chớn, cực liều lĩnh, cực chịu chơi! Giản dị chọn 1 điểm trên mặt địa cầu rồi tuyên bố đây là nhà mới của mình!]

Loseff’s book is largely about the connections between Brodsky’s life and his literary work. So, someday in the future, there’s still room for a “definitive” biography of Brodsky. But, I was so pleased to find that Loseff chose to include what I have always considered to be some of the best moments in Brodsky’s life. Among those scenes certainly are vignettes of Brodsky in a Soviet courtroom. In a nutshell, the young Brodsky refused to play by Soviet rules as an official writer, so he was charged as a “parasite.” This Kafkaesque legal charge arose, despite the fact that he tried to work as a writer and translator. He wrote outside the official system. By definition, in the Cold War Soviet view of society, his refusal to bow to official pronouncements made him a criminal. Here is one exchange between the courageous young poet and the judge—a ruthless and clueless figure one might imagine from some John Le Carré novel.

JUDGE: And what is your profession?
BRODSKY: Poet. Poet and translator.
JUDGE: And who told you you were a poet? Who assigned you that rank?
BRODSKY: No one. (nonconfrontational) Who assigned me to the human race?
JUDGE: And did you study for this?
BRODSKY: For what?
JUDGE: To become a poet? Did you try to attend a school where they train poets—where they teach—
BRODSKY: I don’t think it comes from education.
JUDGE: From what then?
BRODSKY: I think it’s (at a loss)—from God.

MY OWN FONDEST MEMORY OF JOSEPH BRODSKY

I studied poetry under Joseph Brodsky, when he was a freshly exiled university lecturer and still was largely unknown in the West. I can recall him restlessly rambling around Ann Arbor at that time, enjoying beers with students, vigorously debating a few lines of poetry for hours—and never suffering fools. Any student who came ill prepared or tried to take on Brodsky with bias masquerading as intellect would be quickly dispatched with one of Brodsky’s verbal darts.

In my own book, “Our Lent: Things We Carry ” I included this scene in Brodsky’s class:

In the mid-1970s, I was among a group of University of Michigan Creative Writing students who were disappointed to learn that our poetry seminar would not be led by one of the leading lights in our division of the university, called Residential College. Instead, we were to be shoved off on a Russian immigrant, rumored to have quirky habits like chain-smoking foul-smelling cigarettes. It wasn’t even clear if he knew much English.

So, the first evening of that nighttime seminar, we all wandered skeptically into an RC lounge where our class was to meet, draping ourselves over the beat-up easy chairs and frowning at the sour smoke already filling the room.
Poet Joseph Brodsky smirked at us, shook his head disdainfully, stubbed out his cigarette in an already overflowing coffee cup, lit another, inhaled, exhaled—and then asked in a thick accent: “So, who among you knows a Psalm?”
The silence was so complete we could hear his breath sucking through the cigarette.
“I can wait,” he said. And he did.
Then, a cigarette later, he repeated his plea, “Let’s hear a Psalm. Surely you know them. You must. Because if none of you knows a Psalm—a single Psalm—then we have got so much more to memorize in this class than I had planned.”

He sighed wearily. The ominous word “memorize” transfixed us.
Finally, a brave young skeptic brushed the shaggy curls from his eyes and said, “This is a poetry seminar. Why would you expect us to memorize the Bible?”
Brodsky smoked his way through the rest of that cigarette. Then, he stubbed it out. Lit another.
At length, he said, “Because, someday, if you are sent to a prison camp—the poetry you carry in your memory may be your entire world. So, we must choose well what world we will carry, no?”

Một ngày nào đó, nếu bạn bị đi tù VC, thơ mà bạn mang theo trong đầu có thể sẽ là trọn thế giới của bạn.

Cũng ý trên, Brodsky lập lại trong bài viết về Nữ Thần Thi Ca Sụt Sùi, The Kneeling Muse, làm bài Tựa cho tập thơ của Akhmatova, sau in trong tập tiểu luận Less Than One của ông:

At certain periods of history it is only poetry that is capable of dealing with reality by condensing it into something graspable, something that otherwise couldn't be retained by the mind. In that sense, the whole nation took up the pen name of Akhmatova - which explain her popularity and which, more importantly enable her to speak for the nation as well as to tell it something it didn't know. She was, essentially, a poet of humanities: cherished, strained, severed. She showed these solutions first through the prism of the individual heart then through the prism of history, such as it was. This is about as much as one gets in the way of optics any way:

Ở một giai đoạn nào đó của lịch sử, chỉ thơ mới hách xì xằng, mới bảnh tỏng, bởi vì chỉ có nó mới dám đương đầu với thực tại, bằng cách nén nó lại, thành một cái gì được ôm gọn vào trong lòng bàn tay, một điều gì đó mà cái đầu chịu thua không làm sao cất giữ được.

Điều Brodsky nói về thơ, Gấu lại nhận ra, khi áp dụng nó vào nhạc sến, những ngày tù Phạm Văn Cội, [Củ Chi], Đỗ Hòa, [Nhà Bè], và phát giác ra một điều, cái hồn của văn chương Miền Nam là ở trong một vài câu, một vài hình ảnh của nhạc sến!

Và trộn vào giấc mơ tuổi thơ, là cơn mộng đời rực rỡ. Sẽ trở thành nhà văn. Sẽ viết một truyện dài nối liền được hai thành phố.

NQT: Lần Cuối Sài Gòn 

Brodsky có lẽ cũng có một giấc mơ như vậy, và ông đặt tên cho nó là "Thuỷ Ấn", hay nôm na, "Dấu Nước", Watermark.

Đây là một từ chuyên môn. Bạn cầm một tờ giấy [tác phẩm] nhìn, hay đọc, không thấy, nhưng soi lên ánh sáng, thì nó hiện ra.
Trong Thủy Ấn, Brodsky viết về lần ông thăm viếng Venice, thành phố ở trên nước. Nhưng đọc nó, thì lại ra Petersburg, thành phố quê hương của ông.

"Đối với người cùng quê với tôi, thành phố hiện ra, qua những trang này, thật dễ nhận, và cảm thấy, đây chính là Petersburg được nới rộng ra, mời gọi vào trong một lịch sử [một câu chuyện] tốt đẹp hơn, khoan nói tới vĩ độ, not to mention latitude."

Làm sao viết về Sài Gòn, mà "soi lên" thì lại ra.. Hà Nội, hả.... Gấu?
Khoan nói tới vĩ độ? Không lẽ Brodsky không muốn nói tới vĩ độ thứ... 17?
Dấu Nước còn làm nhớ tới Dấu Bèo. Đài Gương soi đến Dấu Bèo này chăng?
Nhưng đâu là Đài Gương, đâu là Dấu Bèo? Đâu là Sài Gòn, đâu là Hà Nội?

Hỏi như vậy, ấy là bởi vì Gấu, trong một lần ghé xóm, nhân ghé Hà Nội, một em, khi nghe Gấu giở giọng pha tạp chẳng ra nam mà cũng chẳng ra bắc, để làm quen, trước khi làm tình, đã bĩu môi, "chửi xỏ":

-Anh là một thằng Nam Kỳ mà lại bắt chước giọng Bắc Kỳ của... chúng em!
Giọng của em có vẻ bực bội, như có ý trách, sao có thằng ngu, học gì không học, lại học cái trò giả dạng nói tiếng Bắc!

*

Câu mở ra Dấu Nước, của Brodsky:

Nhiều trăng rồi, đô Mẽo 870 lire và tôi thì ba mươi hai.
[Many moons ago the dollar was 870 lire and I was thirty-two]. 

Nhiều trăng rồi, khi Gấu đi, mới mười bẩy, về, trên sáu muơi.
Và cái lần "đi" và bị em chửi xỏ, mi là thằng Nam Kít, bày đặt nói tiếng Bắc Kít, là năm trăm ngàn!
Năm chục đô Canada!

*

Nhiều trăng rồi.... 

Hồi ở Hà Nội, Gấu khù khờ lắm.

Nhân đọc bài viết của ông bạn Kiệt Tấn, SCTBT, trên talawas,Gấu chợt nhớ ra, là, người dậy Gấu may tay, là một ông cậu. Cậu H. Khi Gấu ở Bạch Mai, những ngày đầu từ nhà quê ra Hà Nội học.
*

Sự thực, Brodsky chọn Venice làm thành phố quê hương của ông, là vì... nước.

Cái tít "Thuỷ Ấn" là cũng nói ra điều đó. Nên nhớ Petersburg là thành phố trũng, như Hà Nội. Đâu phải tự nhiên mà Gấu muợn cái tít bài viết của mình, từ thơ Akhmatova: Nơi người chết mỉm cười, để viết về Hà Nội của Gấu.

Theo một nghĩa nào đó, Petersburg giống như những thành phố lớn khác. Xuyên qua lịch sử văn hóa Tây-phương, thành phố đứng sừng sững, như để chứng thực nỗi hoang mang của con người, về mối liên hệ giữa nó và cái thế giới do nó tạo dựng nên: Babylon, Babel, Rome, Sodom, New Jerusalem đã đem đến cho trí tưởng tượng của những người Thiên chúa giáo, những hình ảnh về quyền lực và sự ung thối, sa đọa, thiên đàng và địa ngục. Sự hủy diệt của những thành phố thường làm cho con người khiếp đảm.

Nhưng Paris của Baudelaire, Prague của Kafka... là những thành phố không thực, những thành phố của trí tưởng, những chuyển hóa mang tính thấu thị của chuyện thường ngày. Trái lại, vẻ siêu thực của Petersburg đập ngay vào mắt du khách, như Hầu tước Custine:

Một cái gì không thể nào diễn tả trọn vẹn bằng lời... Khu đất thấp của thành phố với những tòa nhà chạy dọc theo hai bờ sông Neva hình như lơ lửng giữa trời và biển, và du khách có lúc đã mong đợi nhìn thấy nó nhạt nhòa vào một cõi trống không... Có thể vậy chăng, đây là thủ đô của một Đế Quốc rộng lớn, một dúm đất chấp chới trên mặt nước, như bọt bèo bị cuốn theo cơn lũ; những điểm đen nhỏ nhoi, lộn xộn, thật khó mà nhận ra giữa mầu trắng của trời và của nước? Hay đây chỉ là một ảo tưởng thị giác? Đó là những cảm nhận của ông, vào một trong những đêm trắng của mùa hè phương Bắc, năm 1939, khi đứng trước "sự bí mật không thể hiểu được": sự hiện hữu của một thành phố như để thách đố trật tự đạo đức và vật lý của sự vật. Ý nghĩa biểu tượng của một thủ đô nước Nga tại bờ cõi phía Tây đã khiến cho Peter Đại Đế chọn lựa một trong những khung cảnh không một chút hứa hẹn mà còn là mồi ngon của ngoại xâm: Ông đã muốn thành phố mọc lên từ vùng đất hoang vu sũng nước trước mặt ông, như thành quả của một cố gắng nhằm biến đổi xứ sở thành một quốc gia hiện đại, Âu hóa. Trong một túp lều ở miệng Vịnh Phần-lan, là ý nguyện của một con người chống lại sức mạnh của thiên nhiên, kinh nghiệm lịch sử, và những hoài vọng của cả một quốc gia. Thành phố đã được dựng lên không phải vì dân chúng mà là để chống lại họ. Nếu Moscow là biểu tượng của truyền thống quốc gia, tôn giáo, thủ đô mà người dân Nga hằng gắn bó, Petersburg vốn được người dân Nga nhìn như một Phản-Ky tô, Antichrist. Nỗi nôn nóng hoàn thành (thành phố đã được coi là tân thủ đô của Nga, 14 năm sau khi ngôi nhà thứ nhất được xây dựng, vào năm 1703), đã lấy đi không biết bao nhiêu mạng con người. Hàng chục ngàn công nhân chết vì đói, bệnh và kiệt sức trong những công việc làm nền, đóng móng, nhằm chống lại nước, trên đó, thành phố đã mọc lên.