Tưởng niệm 7 năm TTT mất

Nguyên Sa vs TTT
by DTL

Note: Bài viết liên quan tới giải Nobel Thơ Mít của Diệm ban cho TDT. GNV sẽ đi 1 đường cà chớn, sau.

Thanh Tâm Tuyền, Con Ngựa Chứng Của Thi Ca Hôm Nay, (Kỳ 1)

Ra trường năm 1963 ông được tuyển dụng về nha C.T.T.L.
Ông viết cho tờ Bách Khoa với truyện dài “Vũng Lầy” và Văn với truyện dài “Ung Thư”.
Vì chương này được viết trong lúc tác giả đang công tác xa Saigon, do đó phần ghi nhận về khuôn-mặt-đời của Thanh Tâm Tuyền có phần thiếu xót. Nhưng bù lại, phần nói về tiếng thơ của ông lại tương đối đầy đủ hơn cả, vậy xin mời độc giả bước vào căn-nhà-tâm-hồn của người lãnh đạo phong trào thơ hôm nay.
DTL.com

Note: TTT ra trường làm lính gác kho xăng, trước khi được đưa về CTCT [Chiến tranh chính trị]
Không phải "Vũng Lầy", mà là "Cát Lầy".

Bạn ta viết toàn theo kiểu nhớ sao viết vậy người ơi. Mấy bữa ở Cali, Gấu đọc tờ Khởi Hành, thấy bà Tà Cúc chê bạn ta quá. Toàn viết nhảm, đến nỗi Duy Thanh cũng phải lên tiếng đính chính vài chi tiết liên quan tới ông, và vụ Sáng Tạo nhận tiền của Mẽo.

TTT, ngựa chứng? Cuộc “cách mạng thi ca” là do 1  con ngựa chứng làm ra ư?

DZƯ VĂN TÂM tức Thanh Tâm Tuyền, sinh năm 1936 tại Nghệ An (Vinh). Tuy sinh tại miền Trung nhưng ông lại lớn lên và theo học tại Bắc Việt (Hà Nội). Cho nên, trong các tác phẩm của ông, người ta thường bắt gặp những hình ảnh, những kỷ niệm thuộc về Hà Nội xưa. Điều đó chứng tỏ rằng “chốn ngàn năm vạn vật” với 36 phố phường đã in hằn, khắc sâu trong tiềm thức nhà thơ. Phải chăng dĩ vãng ấu thơ đóng một vai trò quan trọng trong việc sáng tác?
DTL

Nhảm. Tuổi thơ của TTT là xứ Xề Gòn. Chứng cớ:

TTT & Ông em C

Chất kể lại, hồi nhỏ nhà tớ ở gần hồ Trúc Bạch. Ông cụ tớ, một bữa đạp xuồng dạo chơi trên mặt hồ, không may xuồng lật. Khi đó ông cụ mới 29 tuổi, bà cụ 24. Bà cụ giao tụi tớ cho bà ngoại ở Đáp Cầu, và lo buôn bán xuôi ngược. Cụ vô tận trong Nam, tình cờ gặp bà cô tớ, thế là cụ đem hai thằng vô Nam nhờ bà cô trông coi giùm.
Hình trên chụp ở vuờn Bờ Rô.
Bạn hàng cùng với cụ hồi đó có bà C, bà Th. cậu biết rồi.

Lần đầu đọc Cuối Đường, Gấu cứ thắc mắc, liệu tự truyện, và tác giả đã có lần ở Sài Gòn?
Như vậy, cũng như trong Cuối Đường, những sự kiện như được mô tả trong Bếp Lửa đều dựa trên đời sống thực.
Chị Ng, bà xã bạn Chất nói, tụi này đã từng gặp cô Thanh Tuyền.
Cô Thanh cũng có nguyên mẫu ở ngoài đời.

Chị Ng nói thêm: Tui không đọc được từ màn ảnh PC, anh Chất phải in ra cho tui đọc, nhưng chẳng thấy những chi tiết sự kiện nào liên quan tới anh Chất hết. Không lẽ anh không viết gì về những mối tình của anh Chất, giống như mấy anh em khác trong... Thất Hiền?
Chất cuời: Đảng trưởng thì phải gương mẫu cho anh em noi theo đó mà sống chứ! Cậu nhớ không, hồi đó tớ còn có nickname là Ông Thánh!
Source

Quê TTT là Hà Ðông. Ông cụ vô Vinh làm việc, bà cụ sinh ông tại đây.

Hà Nội của TTT là Hà Nội 1954 của Bếp Lửa của Ung Thư, “đi và ở đều là những chọn lựa miễn cưỡng, chia lìa hoặc cái chết. Lập tức có phản ứng của những nhà văn cách mạng. Trong một bài điểm sách trên Văn Nghệ, một nhà phê bình hỏi tôi: "Trong khi nhân dân miền Bắc đất nước ra công xây dựng xã hội chủ nghĩa, nhân vật trong Bếp Lửa đi đâu?". Tôi trả lời: "Anh ta đi đến sự huỷ diệt của lịch sử," mỗi nhà văn là một kẻ sống sót.
Tác phẩm thứ nhì của tôi, Ung Thư (1970) có thể coi như tiếp nối Bếp Lửa. Ung Thư là chấp nhận giữa "vô thường", và chút hơi ấm của nỗi chết (l'existence de notre acceptation entre la vanité et la tièdeur de mort). Cuốn sách chẳng bao giờ được in ra...” (1)

Tưởng niệm 7 năm TTT mất

Brodsky nói về thành phố quê hương của ông:
Petersburg đẻ ra một nền văn chương được đánh dấu bởi sự "âu lo, như thể nó được viết ra từ mép bờ trái đất. Và nếu có thể đưa ra một quan niệm chung, một âm điệu nào đó, thì đó là sự vong thân".

Câu này cũng có thể áp dụng cho TTT, và Hà Nội của ông.
*

Một lần nào đó chú đã nói rằng văn phải được chở bằng thơ. N cũng nghĩ thế. Những tác phẩm lý sự sắc sảo và quá bám vào hiện thực đang diễn ra thường hấp dẫn người đọc kinh khủng vào lúc đó, nhưng khi hiện thực đã là 'khác' và khi sự tò mò của người đọc về những ám chỉ, hoặc cao quý hơn: nhu cầu phát huy trí thông minh cùng tác giả của họ được thỏa mãn thì tác phẩm sẽ bị để lên giá.
Thư độc giả
*
Cần phân biệt, thơ khác, trữ tình khác.
Cái gọi là thơ, poétique, ở trong văn, nó ở dạng rất thô, tức là thi ảnh, image poétique, theo như định nghĩa của Bachelard.

Còn trữ tình, lyrique, nói nôm na, là mùi mẫn, cụp lạc, vãi lệ, thứ văn chương mà Bùi Giáng đã từng diễn tả: Em chưa đái mà hồn anh đã ướt!

Cũng ý đó, Kundera viện dẫn Kafka:
Con tim khô héo luôn ngụy trang bằng thứ văn phong ướt đẫm tình cảm.
[Sécheresse du coeur dissimulée derrière un style débordant de sentiments].

Thí dụ, câu này, của nhà phê bình BVP:

Có sự trộn lẫn của thực tại với hồi ức, của cuộc đời hằn xé với những mộng tưởng thanh xuân. Có nắng mưa, gió sóng, cùng những bụi bặm, náo động của cuộc đời. Nhưng cũng có, trong những dòng văn chân thật ấy, những khoảng thinh lặng cần thiết và ấm áp của tình người.
Nguồn

Hay những câu văn kiểu "Ra biển gọi thầm" của THT, thí dụ.
*
Toni Morrison, khi trả lời phỏng vấn The Paris Review, cho biết, bà rất ghét bị coi là “nhà văn thơ”, a ‘poetic writer’. Theo người phỏng vấn, có vẻ như bà nghĩ rằng, khi chú tâm đến chất trữ tình ở trong văn của bà là coi nhẹ tài năng của bà, và tước đoạt ở truyện của bà sức mạnh, quyền năng, và sự ròn rã, cộng hưởng của chúng, their resonance.
Như là một trong một số ít những tiểu thuyết gia mà tác phẩm được cả giới hàn lâm lẫn độc giả bình thường tán thưởng, bà tự cho mình sự khiêm nhường: chọn lựa những lời khen tặng. Bà không từ chối sự sắp xếp, và thích được coi là một nhà văn nữ da đen, a “black woman writer”. Khả năng của bà, trong việc biến đổi, những cá nhân thành những sức mạnh, những phong cách riêng thành những điều không thể tránh được, đã khiến có những nhà phê bình gọi bà là ”D.H. Lawrence của tâm linh đen” [of the black psyche].
*
Kiệt Tấn có kể, trên talawas, lần VP qua thăm Paris, ông có hỏi ông tiên chỉ về trường hợp TTT, và VP phán, TTT thành công như là nhà văn, không phải nhà thơ.
Bản thân TTT, qua bài viết của Ninh Hạ, cũng trên talawas, cho biết, thời gian cùng đi tù, NH có hỏi, và TTT cho biết, ông làm thơ thoải mái hơn viết truyện.
*
Văn TTT, nếu được mến mộ, theo Gấu, chính là ở chất thơ của nó. Và cái sự ông không thích viết truyện, cho thấy, ông không có được tài năng và quyền năng như là một tiểu thuyết gia, như Morrison. TTT viết nhiều văn xuôi, nhưng sự thực, chúng đều không phải là tiểu thuyết, trừ cuốn Một Chủ Nhật Khác.
Cái hỏng của Bếp Lửa, nói lên sự không thoải mái của TTT, khi viết 'tiểu thuyết', như chính ông xác nhận: Trong nhiều năm sau khi quyển sách này được xuất bản, dường như tôi đã hì hục viết một BẾP LỬA khác. Mỗi lần sửa lỗi ấn loát để cho tái bản, tôi đều muốn viết lại nó. Kể cả bây giờ, sau mười bẩy năm.

Tưởng niệm 7 năm TTT mất

…. tác phẩm của Fitzgerald tôi lỡ thích nhất Tender Is the Night và Ritz mất rồi

Blog NL  

GCC cũng chỉ mê Cuộc Tình Bỏ Đi, Tender is the night, và đọc nó, qua bản tiếng Tẩy. Đọc 1 phát, là mê liền, và sau này, bất cứ lúc nào đọc, hay nhớ tới Một Chủ Nhật Khác, là nhớ liền, lập tức tới Tender, và như 1 chuỗi nhớ, Đà Lạt.
Đà Lạt là bối cảnh của MCNK, và cũng là thiên đường của GCC, những ngày quen BHD, những tháng hè, sau khi BHD đậu Tú Tài I, được ông bố cho đi Đà Lạt nghỉ hè, và mỗi thứ bảy, chủ nhật là Gấu bèn bò lên, điểm hẹn là “Cà Phê Tùng”
Ui chao, có cặp tình nhân Mít nào, mỗi lần gặp nhau là hẹn nhau như cặp GCC& BHD, như thế không, nhỉ?
Ở Sài Gòn, mỗi lần gặp thì lấy 1 cái taxi vô Chợ Lớn, đi lang thang - "rước đèn", như "tiếng lóng" của 1 thời - để tránh gặp người quen.
Và, như 1 tên Bắc Kít, cứ thấy ai giầu có là…  ghét, Gấu đếch thèm đọc Đại Gia Gatsby!
Ui chao lại nhớ 1 vị độc giả, con nhà giầu, ngày đó mà Gấu mê tui thì chỉ có hít bụi Mercedes!
Hà, hà!
Nhớ hoài!

Tưởng niệm 7 năm TTT mất

Độc và Đẹp

Tên Người Yêu Dấu

Tên Người Yêu Dấu 

I 

Trên đỉnh đèo Hải Vân
Nếu nhớ quê hương
Muốn chết
Vũ Đạo Ánh
Chiến tranh vẫn còn (đến khi nào)
Đồn đóng sườn núi
Ngó biển không
Chiều chẳng mặt trời
Một mình rừng
Mây lõa thể
Vũ Đạo Ánh
Đập cụt cổ chai bia
Lấy súng bắn lên không
Đạn chì sẽ ghim ngực tao lép
Vũ Đạo Ánh
Chím én vẫn bay đầy đàn trên trời chiều đường phố Sài Gòn

7 – 58

II 

Khóc đi Nguyễn
Mùa này gió biển thổi điên lên lục địa
Trời thành phố ngục tù
Màu xanh thoảng tiếng cười của kỷ niệm bâng quơ
Canh bạc về khuya
Viên đạn lăn đã mỏi
Chiếc đĩa quay không ngừng
Rồi đó bệnh tật và nghèo đói
Trở về căn nhà [chúng ta]
Chăn chiếu héo khô
Giống chiếc quan tài của Thoại

Khóc đi Nguyễn
Trong giấc mộng hằng đêm
Sân khấu lặng thinh
Mưa dột trên sàn gỗ
Mồ hôi giữa ngực và lưng
Những hàng ghế thầm muốn hỏi
Sao không một ánh nến
Không người nào
Mang một vòng hoa
Ném lên nhà mồ ấy
[Khóc đi Nguyễn] 

Khi tỉnh dậy
Chẳng một ai ôm mình
Đêm dài tiếng kèn thê thiết
Thổi trên môi ung độc người nhạc sĩ đen
Tội lỗi nhét đầy hai con mắt ngây ngô 

Kể lể toàn chuyện tình vô vọng
Với một mình cấu lấy tóc mình
[Phương ơi] 

Khóc đi Nguyễn

8-58

Thanh Tâm Tuyền
Liên Đêm Mặt Trời Tìm Thấy

Chú thích: 

1. Vũ Đạo Ánh: Một người bạn của nhà thơ, sĩ quan VNCH, tử trận [tại Bình Dương?], người được đề tặng nơi trang đầu cuốn Bếp Lửa, của TTT.

2. Quách Thoại: Thi sĩ, (em trai Lý Hoàng Phong, chủ trương tờ báo Văn Nghệ), đã mất vì bịnh lao, tại Sài Gòn trước 1975.

3. Nguyễn: Chắc là Trần Lê Nguyễn, kịch tác gia, thi sĩ, thuộc nhóm Sáng Tạo. 

Những chữ in nghiêng, và ngày tháng, không có trong tập thơ Liên Đêm Mặt Trời Tìm Thấy, nhà xb Sáng Tạo, nhưng có trong bài thơ được đăng trên báo Khởi Hành của Viên Linh, số tháng 11, 2001.

Tưởng niệm 7 năm TTT mất

Độc và Đẹp

Tin Văn xuất hiện trên cõi giang hồ như vậy cũng đã được mười mí năm, Gấu cũng chẳng nhớ rõ ngày sinh của nó nữa. Mấy ngày qua, thiên hạ coi bộ cũng ngại cái chuyện Gấu đi xa bất tử, nên có một số vị download “trọn gói”, mục được chiếu cố nhất – trong những mục được download, chắc thế - là “Tưởng Niệm”.

Bèn đi đường tưởng niệm ông anh, bằng cách type thành word, 1 bài viết – đã xuất hiện duới dạng scan - của ông viết vế cái mùa khốn khổ khốn nạn nhất, đối với đám viết lách: Mùa Thu

Độc và Đẹp

Tuần lễ vừa qua, trời đất thật độc. Và cũng thật đẹp…

Cái bài viết này, nếu GCC không nhớ nhầm, xuất hiện vào lúc Jackie bye bye mấy anh Mẽo, tái giá, đếch thèm làm cái biểu tượng cà chớn, bà vợ góa của 1 ông vua Mẽo bị 1 tên Mẽo làm thịt!

Tưởng niệm 7 năm TTT mất

Tự nhiên nhớ ra hình như là TTT chẳng khen ai (cùng thời) bao giờ, trừ Quách Thoại thì phải. (lv)
Nhị Linh Jul 10, 2013, 3:27:00 PM
có BG đấy chứ :p
Thks, tôi cũng nghĩ vậy nhưng không "sure". Nhưng tôi nhớ rõ, trong một cuốn bình thơ nào đó, BG có nhắc đến TTT, rất ngắn chỉ vài dòng và gọi TTT là "nguyên soái". (Tôi có đi uống bia với ông BG một lần, chỉ nói chuyện triết học... Lúc đó tôi 22 và đã "điên" hơn BG nhiều :D)
Anonymous
Jul 10, 2013, 5:32:00 PM
Giờ mới đọc (lại) bài bác NL dẫn link. Hóa ra cuốn bình thơ của BG là "Ngày tháng ngao du" và bài TTT viết về BG là "BG, hồn thơ bị vây khổn"...
Blog NL

TTT nhắc tới quá nhiều người, trước và sau Trại Tù.
Trong Thơ Ở Đâu Xa, biết sắp đi xa, ông làm thơ tặng tri âm, rất nhiều tri âm.

Ngược lại, chẳng ai nhắc tới TTT, trừ thi sĩ NXT!
MT nữa chứ!

Bài thơ sau đây, trong Tôi không còn cô độc, TTT đâu có bỏ qua ai đâu?

Trưởng thành

Anh biết vì sao cộng-sản thủ tiêu Khái-Hưng

mỗi lần hoàng hôn tôi bước cùng đám đông
lòng khẩn cầu cách mạng

anh biết vì sao cộng-sản thủ tiêu Phan-văn-Hùm

mỗi lần hoàng hôn tôi chạm mặt từng người
có phải chúng ta đang sửa soạn 

anh biết vì sao cộng-sản thủ tiêu Tạ-thu-Thâu 

mỗi lần hoàng hôn tôi cố thở cho nhiều
các anh nhớ tôi còn sống
quờ quạng tay dan díu
cách mạng nổ trong sự nín thinh

anh biết vì sao cộng-sản thủ tiêu
vì sao cộng-sản thủ tiêu
vì sao cộng-sản thủ tiêu 

Mỗi lần hoàng hôn tôi chỉ là người văn nghệ bé nhỏ
hoặc tôi câm mồm hoặc tôi thét la
mặc chúng dụ dỗ mặc chúng doạ nạt
chúng sợ cách mạng vô cùng 

cộng-sản thủ tiêu Hưng Hùm Thâu 

mỗi lần hoàng hôn chúng tôi tìm gặp nhau
những người văn nghệ yếu đuối
mê cách mạng năng lực tựa thiên thần
tôi còn Trọng Lang ba lần cộng-sản giết hụt
tôi còn Mai Thảo yêu vỡ Hànội khi về
tôi còn Duy Thanh màu mai nghẹt thở
tôi còn Thanh Hiệp đau khổ bằng ông cụ già
một ông cụ già bất mãn và khó tính
tôi còn Quốc Sỹ sạch và trong hơn ngọn suối
của những chuyện thần tiên
tôi còn Sỹ Tế bén nhậy điềm tĩnh như cuộc đấu tranh

ngày mai qua bao nhiêu hình ảnh

mỗi lần hoàng hôn tôi đốt lửa người tôi tới trước
và các bạn tôi
nghĩa là điệp điệp trùng trùng
có ngã xuống còn kịp nói với nhau
chúng mình chết tự do quá chừng.

TTT, thực sự rất kiêu ngạo. Nhưng bảo là ông không thèm nhắc tới ai thì sai. Có cái gì đó, tương tự giữa ông và nhà thơ Nga, qua những dòng Milosz viết về Brodsky:

Ông ta [Brodsky] nói như là 1 người có quyền uy, authority. Hầu như suốt thời trai trẻ, không ai chịu nổi ông - he was unbearable, bởi vì cái vẻ tự tin đó, self-assurance, mà những người chung quanh thì phải nhìn như là ngạo mạn, arrogance.

Milosz giải thích tiếp, chính là nhờ cái gọi là quyền uy, tự tin đó, mà ông, khi bị lịch sử lọc ra, để đóng vai của ông, trước tòa án VC Liên Xô, ông đã làm được điều người khác không thể làm:

He spoke as one who has authority. Most likely in his youth he was unbearable because of that self-assurance, which those around him must have seen as arrogance. That self-assurance was a defense mechanism in his relations with people and masked his inner irresolution when he felt that he had to act that way, and only that way, even though he did not know why. Were it not for that arrogance, he would not have quit school. Afterward, he often regretted this, as he himself admitted. During his trial, someone who was less self-assured than he was could probably not have behaved as he did. He himself did not know how he would behave, nor did the authorities foresee it; rather, they did not anticipate that, without meaning to, they were making him famous.
Milosz

TTT, phải kiêu ngạo lắm thì mới trở lại với Thơ, ở trong tù VC, và khi về đời, tự hỏi chính mình, khi nào, tôi có thể, "lại viết"?”, “làm sao viết, coi như chẳng có gì xẩy ra?”

Tưởng niệm 7 năm TTT mất

có hẹn với ti vi

Nguyễn Ngọc Tư

Cái quán đá đậu đó chừng mười năm rồi mình không ghé. Một bữa tạt qua với bạn học hồi cấp ba, bật cười nhận ra những cái ghế gỗ xưa hai đứa học trò có thể ngồi chung giờ quá nhỏ nhắn so với những cái mông đàn bà đã chảy nhão, sồ sề. Bạn với mình đã con cái đùm đề. Quán vẫn nằm chỗ cũ, vẫn cách bài trí cũ, bàn cũ, ghế cũ, hương vị cũ... Chỉ những người cũ ngồi đây chiều nay là bị thời gian thể nghiệm sự nghiệt ngã, ráo riết của nó. Tóc hai chị em bà chủ quán đã trắng xóa.
Hồi mình còn học thì hai mái đầu kia chỉ bạc lai rai, đôi lần thấy họ nhuộm. Khi chị, khi em. Những khi tóc một trong hai người đàn bà lỡ thời bỗng trở lại xanh mịt mùng, luôn xuất hiện một ông ăn mặc chải chuốt bắc ghế ngồi gần quầy nước, cười nói rù rì. Mấy đứa học trò tinh quái ó ré lên, kêu  “Tụi bây ơi, Năm sắp lên xe bông kìa”. Và theo sau đó là tiếng nạt nộ sượng trân của người đàn bà đã qua xuân sắc, “đồ con nít quỷ”.
Nhưng hai chị em mãi chưa kiếm được tấm chồng. Cũng đẹp, hiền hậu, giỏi giắn, chỉ chữ duyên là hẹn nay hẹn mai, rồi biệt mù. “Mấy thằng cha đó hả, toàn hứa rồi xách đít đi mất”, bà Hai cười, trả lời câu hỏi của khách cũ rằng mấy ông hồi xưa chàng ràng ở đây, giờ đâu? Miệng bà móm vì mấy cái răng sâu bị rụng một cách mất trật tự, như hậu quả một cuộc cướp bóc thô bạo. Như không phải tự dưng mà chúng rụng. Một lời hứa lấy đi vài ba năm tuổi, ít nhiều hy vọng, lôi tuột thuốc nhuộm ra khỏi tóc, khắc nhì nhằng thêm vài nếp nhăn lên da. Thời gian đã bạc, biết lấy gì nhuộm bây giờ.
“Em ơi lửa tắt bình khô rượu…”, tự nhiên câu thơ của Vũ Hoàng Chương nhảy nhót trong đầu mình, khi thấy bà Hai cặm cụi dọn ly, còn bà Năm túc tắc cầm giẻ lau bàn, và tiếng ho rớt lay lắt nhẹ hều, không đủ sức nảy lên sàn nhà nhiều mảng gạch đắp vá. Chỗ mà mấy ông tán tỉnh xưa ngồi chéo nguẩy, giờ là cái ti vi màu đang chạy chữ giới thiệu chương trình phát sóng buổi chiều. Hai bà già trở nên rạo rực, “không biết bữa nay họ bắt được thằng trời đánh ấy không hen?”. “Ừ, phim gì vô duyên, lòng vòng mấy bữa rày mà thằng ôn dịch đó vẫn chưa đền tội”.
Cái xao xuyến đó khuấy cái không khí chìm nghỉm ù lì của buổi xế trưa lên, mơn man loang qua chỗ tụi mình ngồi. Bạn dẹp mình qua một bên, phụ họa với hai bà già, hồ hởi bàn tán cái phim Đài Loan dài tập chiếu trên đài truyền hình đang vào độ gay cấn nhất. Mình ngạc nhiên khi biết bạn có thể thảnh thơi khóc cười với phim sến rện ngay vào giờ cơm tối, giờ cả nhà xúm về.
- Giờ đó có ai ở nhà đâu mà không rảnh.
Bạn bồi hồi giải thích. Chồng hứa về ăn cơm, nhưng thường hứng chí tạt qua quán nhậu. Con cũng đi chơi bóng rổ sau buổi học thêm. Có bữa cả nhà rủ nhau đi ăn ốc thì cơ quan chồng tiếp khách đột xuất, “thôi để mai…”. Chừng chục cái mai thì mới thành một bữa ngồi quán tiu nghỉu vì nguội thèm, cụt hứng.
Và gốc cột bị mối ăn, bếp dột, một người họ hàng nằm bệnh cần thăm viếng… bạn hay nhận được lời hẹn: mai. Những hẹn hò bẽ bàng, mòn mỏi vì người hẹn nghĩ rằng mình còn nhiều thời gian phía trước.
Chỉ ti vi là đúng hẹn. Rủ mình đứng lên về, bạn nói phải nấu cơm cho xong trước khi kênh Tám chiếu tập năm mươi bộ phim tình cảm, xong xúc tô cơm vừa ăn vừa coi tập mười hai trên kênh Ba, đến tập ba mươi sáu trên kênh Bảy thì đi ngủ là vừa. Hai bà già bán quán gật gù tán đồng. Buổi tối của những người đàn bà này giống hệt nhau.
Lúc mình với bạn chẻ nhau mỗi đứa đi một hướng, mình sực nhớ tụi mình không hẹn lại cuộc sau, mà hai bà già bán quán cũng không đon đả kêu mai nhớ ghé ăn đá đậu, như mười năm trước. Hẹn hò trở nên đầy rủi ro, gây sát thương trong đời sống quá nhiều bất trắc. Về ngang qua ngôi mộ cổ nằm bên đường, tự hỏi cùng với người nằm dưới mộ này, có bao nhiêu lời hứa được chôn theo, có bao nhiêu thời gian của người ở lại bị bạc màu?
* 

Mẩu tản văn thần sầu!
Làm Gấu nhớ 1 truyện ngắn của Chekhov, cũng một em già như trong hai bà già ở đây, gặp một buổi chiều đẹp trời, bỗng hứng lên, thắng bộ, đi thăm cuộc đời.
Ghé 1 quán, gặp 1 cặp trẻ ngồi cũng khá gần bàn, thấy chúng âu yếm nhau, bà già nghĩ thầm "bồng bồng, đời đẹp thật", cố rỏng tai nghe, thằng bồ nói với em, “đù má” con già, sao không chết đi, coi nó kìa, làm cụt hứng của chúng mình!

Truyện của Chekhov cay đắng hơn, thua cái nhân hậu của Cô Tư!
Tuyệt nhất là câu thơ của ông Thầy của Gấu:
“Em ơi lửa tắt bình khô rượu…"

Tks. NQT

Đoàn Ánh Dương viết về TTT, văn xuôi

Ðến hẹn với TV [Tin Văn] lại lên, là 1 trong những nét đặc trưng của Miền Nam, thoát thai từ cái thú nghe đọc truyện mà TTT đã từng nhìn ra, qua hình ảnh một đứa bé gái, vào mỗi buổi tối, đốt ngọn đèn dầu, trải tờ nhựt trình ra, và đọc lên một đoạn fơi ơ tông - cái không khí tỉnh lẻ đêm buồn đặc Nam Kít nhờ đó mà văn chương nở rộ - cho bà nội hoặc bà ngoại, và chắc là mấy bà hàng xóm, cùng nghe. Những đoạn ông tả cảnh chợ trên sông, giữa những ghe thuyền, cảnh đi phà, M. Duras [em đầm Nam Bộ, tiền thân của một Linda Lê có thể], cũng rất mê những xen này, nhất là cái cảnh hì hụp húp cháo vịt trên sàn phà… hà, hà!
Vậy mà Gấu, phải đợi đến khi mất Miền Nam, khi Gấu Cái mang mấy đứa nhỏ về quê ngoại, cuối tuần thằng chồng cà chớn về thăm, sáng chú nhật hoặc thứ hai thì mới được hưởng cái thú đi phà đêm, đò đêm, dọc theo 1 con lạch, 1 nhánh sông, ra sông lớn, tới phố thị, lên xe đò về lại Sài Gòn. 

Note:  Post lại mẩu trên, từ một trang Tin Văn cũ, nhân đọc bài viết về TTT, của Đoàn Ánh Dương, trên Blog NL.

Bài viết này, theo Gấu, không đặt đúng trọng tâm vào tính khai phá, cái mới trong văn phong TTT, 1 tên Bắc Kít di cư, một nhà văn, trước sự thay đổi, di chuyển, từ 1 miền đất này qua 1 miền đất khác, sau biến cố 1954.
Văn TTT, đặc Bắc Kít, được sử dụng để viết về sông nước Miền Nam, và bên dưới văn phong đó, cái nền của nó, là biến động lịch sử 1954 [Trí, trong Cát Lầy, là tên 1 tay tính làm thịt Diệm, thí dụ].
Những Freud, những Dos, thần nọ, kia, chỉ là những sắc thái của nó.

Vả chăng, người bị ảnh hưởng nặng nề nhất bởi Freud, là Võ Phiến, với những nhân vật khùng điên, do ám ảnh sex.
Tuý Hồng cũng có nhận xét tương tự, trong 1 bài viết đăng trên Gió O, khi viết về sự quen biết giữa hai bên. (1)

(1)

Ông tự do nhiều, chống Cộng mạnh, và sẽ chống Cộng cho đến khi hai lỗ mũi không còn thở được nữa. Và ông quê một cục, cả đời không hát một câu, không thuộc lòng một bài ca nào hết. Đó là một người vô thần vô thánh không can nổi, không đi lễ chùa cầu an, không vô nhà thờ rửa tội sám hối, không Phật không Chúa không Hồi-giáo Mohamed. Có lẽ danh nhân thế giới mà Võ Phiến mến mộ là Sigmund Freud.

Tôi hỏi:
“ Có phải đức tin của anh là tình dục?”
Khi chúng tôi ngang qua quân trường võ bị, bỗng có một người đàn bà đi ngược chiều, tay dắt một đứa con gái mặc áo đầm.
Võ Phiến mặt mày tái xanh, sợ hãi, vụng về hoảng hốt qúynh lên:
“ Vợ anh, em tìm xe về đi.
*
Ai không ưa Sartre (như tôi chẳng hạn:), hẳn khoái trá khi đọc câu này của Vargas Llosa viết về các tác phẩm của Sartre: "They have aged terribly."  Cũng trong bài này, Vargas Llosa còn viết: "There is no great art without a certain measure of unreason, because great art always expresses the whole of human experience, in which tuition, obsession, madness and fantasy play their part as well as ideas.  In Sartre's work, man seems to be made of ideas alone."  Câu này trong tập Making Waves.
Blog Gỗ Mun

Sartre là “thầy” của Llosa, khi ông còn hăm hở dấn thân, còn coi chữ là hành động, và cái cú đoạn tuyệt, là do câu phán của Sartre về tác phẩm của chính ông: Trước đứa trẻ chết đói, cuốn La Nausée chẳng là gì cả.

Tuy nhiên, cách đọc của Llosa, và của rất nhiều người về Sartre, thường bỏ qua những tác phẩm văn học thực sự của ông, thí dụ như chính cuốn La Nausée, hay như truyện ngắn Bức Tường, mà Koestler đã coi là 1 trong những tác phẩm số 1 về cuộc nội chiến Tây Ban Nha.

Những truyện ngắn của TTT, thí dụ, Cuối Ðường, là từ Bức Tường mà ra.
Sở dĩ TTT không ưa Camus, là vì đã bị ảnh hưởng của Sartre, nhà văn, với truyện ngắn thần sầu Bức Tường.
TTT cũng mê làm cách mạng, và không chịu nổi thái độ đạo đức của Camus, 1 kẻ đứng ở lưng chừng trời lo chuyện thế gian. Camus, phải đến sau cú 911, thì mới lại xuất đầu lộ diện, hào quang đầy mình!

Cả 1 trào lưu tiểu thuyết mới, là đã thoát thai từ La Nausée, từ những gì mà Sartre, bỏ dở, vì mê làm cách mạng.

Lạ nhất, là GNV phát giác ra điều này, ngay từ khi còn trẻ, và viết ra, trong bài viết về Bếp Lửa, của TTT: Bếp Lửa trong Văn Chương, 1973.

Ngay cả Sartre, phải đến cuối đời mới nhận ra điều này, khi thú nhận, trong những tác phẩm đầu đời, nếu phải giữ lại, thì chỉ 1 cuốn La Nausée!

Khủng thật!

Ðây có thể là do ngay từ hồi còn trẻ, Gấu đã quá mê cuốn này, lúc nào cũng mang theo nó, nhất là những lần ngồi đồng, chờ gặp BHD.
Mỗi lần em ra khỏi nhà, đâu có dễ! (1)

Tưởng niệm 7 năm TTT mất

Ghost-Tales and Parables from Our New England Past ...

A drug that restores youth and wild revelry to four withered ancients ... a strange New England parson who preaches a lifetime in a black mask ... a mysterious Gray Champion who appears on a street one day to defy a tyrant-and as mysteriously disappears ...

These are among the ghostly visions in Nathaniel Hawthorne's TWICE-TOLD TALES. This collection was first published in 1837 and is based largely on legends of the past. Yet Hawthorne has been called "the most modern" of our great nineteenth century masters of fiction. His themes -greed, lust, pride, the impulse to tyrannize- are of course still important today and are matters about which he himself said he wished "to open up an intercourse with the world." He did so in these stories by mixing the actual with the imaginary-with startling and pleasurable results.

Along with Hawthorne's major novels, which include THE HOUSE OF THE SEVEN GABLES and THE SCARLET LETTER, TWICE-TOLD TALES, offers a chance to become acquainted with one of the most fascinating minds in American literature.

A MAGNUM BOOK
EACH STORY COMPLETE AND UNABRIDGED
cover printed in U. S, A.

Note: GCC đọc Hawthorne, bản tiếng Việt, chắc là của nhà xb Ziên Hồng, thời gian học Đệ Nhất CVA, quen bạn Chất, em TTT, và được bạn đưa về nhà cho ăn, những khi đói quá.

Nhà khi đó, chỉ có tầng chệt. Sau bà cụ mua luôn tầng trên, chia thành hai phòng, 1 cho bạn Chất, một cho ông anh.

Phòng ông anh có lối đi riêng, từ bên ngoài. Buổi tối, hai bà cháu chiếm phòng khách, lèm bèm nhiều bữa thật khuya, về “hồi nhỏ thằng T thế này, hồi nhỏ thằng T thế kia...” TTT chắc là những lần đi chơi về khuya, có nghe, có lần bực quá, biểu cụ, những chuyện đó, làm sao mà mẹ cũng kể cho thằng Trụ nghe!
Hà, hà!
Và về những tác giả hai bà cháu cùng đọc, cùng say mê, trong có Hawthorne. Trong tập trên, có cái truyện ngắn, GCC nhớ hoài đến giờ, và lần này, post và dịch ra tiếng Mít, để tưởng niệm bà cụ của ba thằng con, hai, con đẻ, một, con nuôi, những ngày nó cực đói, cả về tinh thần lẫn vật chất.

Gấu vẫn còn nhớ lần đọc truyện, cùng với bà cụ TTT, hình như của Hawthorne, về một vị khách lạ lỡ độ đường, xin trú tại một căn nhà ven sườn núi, và trong đêm, người khách lạ, một chàng trai, ngồi chuyện gẫu về cuộc đời với ông chủ nhà, trong khi cô con gái vừa hầu trà vừa hóng chuyện, vừa tưởng tượng ra cuộc đời sau này, [biết đâu đấy], có ông khách lạ ở trong cuộc đời của cô.
Đêm đó, bão tuyết. Cả nhà chạy ra hầm trú ẩn, ăn vào lòng núi. Bão tuyết, núi lở, cuốn đi một khoảng núi, trong có hầm trú ẩn, vậy mà căn nhà lửng lơ treo vô sườn núi vẫn còn nguyên vẹn!

NKTV

Tưởng niệm 7 năm TTT mất

Đoạn văn kinh hồn bạt vía trong Ung Thư, ai đã từng đọc, đều không thể nào bỏ qua, thật khó lòng quên nổi, là đoạn, Thạch, trước khi bỏ Hà Nội vào Nam, lặn lội đi kiếm Liên. Anh vô con hẻm nhà Liên, không thấy nàng, bất giác quá đau lòng, hú lên như chó dại, tru lên như chó sói, như... Kiều Phong, con sói cô đơn Khiết Đan, khi đánh chết nàng A Châu. Chỉ vì nghe tiếng hú đau thương đó, mà cô em A Châu, là A Tử, núp dưới cầu lén coi, chưa từng hiểu tình yêu là cái chi chi, lúc đó, và bèn yêu liền tù tì, sau thấy thằng ngu chẳng hiểu gì hết, bèn phóng độc châm cho mù mắt, để suốt đời ở bên nàng.

Cô Liên này, đã có chồng, một anh chàng ghiền. Thạch đã có lần lôi anh chồng ra tẩn cho một trận, vì cái tội hành hạ vợ, khảo tiền đi hút.

Sau này, khi viết Cõi Khác, Gấu đã lập lại cảnh tượng kinh hồn bạt vía trên đây, khi, đi kiếm cô bạn, những ngày Mậu Thân.
Cảnh, tuy thật, nhưng hóa ra chỉ là lập lại cảnh ảo. Nhân vật Thạch, từ trong Ung Thư, nhân vật Kiều Phong, từ trong chưởng Kim Dung, bước ra ngoài đời, nhập vào Gấu, và cả ba cùng cất tiếng hú, gọi hồn người yêu, gọi hồn cuộc chiến.
NKTV 

Cô bạn thân ơi, nẻo về tuyệt lối
Hồn tôi điên cuồng réo gọi.

Hai câu thơ trên, nhờ gặp lại cô bạn nơi xứ người, bật ra, nhưng chính là từ những ngày Mậu Thân mà có được.
Nẻo về tuyệt lối, là vậy. (b)

Kỷ niệm với nhà thơ.

[Asked whether he takes characters from real life: “No, major characters emerge: Minor ones may be photographed."]
Khi được hỏi, có phải ông chôm nhân vật từ đời sống thực, Greene cho biết, ba thứ lẻ tẻ thì còn chụp hình được, chứ thứ bảnh, thứ nổi cộm, chúng từ xó xỉnh nào bật ra.

Tuy nhiên, câu hỏi, vẫn còn nguyên, câu trả lời, chỉ được một nửa.. sự thực!

Gấu này có lần, cũng thử trả lời, bằng cách dẫn ra, giai thoại con khỉ đá, tức Tôn Ngộ Không, rành 72 phép thần thông, trong có phép câu đẩu vân, chớp mắt ở đây, chớp mắt cách xa hàng ngàn ngàn dặm. Cái gọi là chi tiết, nhân vật  từ xó xỉnh nào, bật ra, tưởng ghê gớm chi đâu, chỉ là bãi nước đái của con khỉ, ở kẽ tay Đức Phật, và khi con vật ngu si tỏ ra nghi ngờ, cố dán mắt nhìn, cố hỉnh mủi ngửi, bàn tay Đức Phật biến thành ngọn núi Ngũ Hành Sơn ụp xuống con vật ngạo mạo.
Những gì gì hiện thực thần kỳ, huyền ảo chi chi, chỉ là hiện thực... trần trụi, dưới con mắt nghệ sĩ.
Mọi thứ viết lách chi chi, đều có thể gọi chung bằng, chỉ một thuật ngữ: tự thuật!

*

Những nhân vật trong tiểu thuyết của TTT, theo như ông em suy ra, đều là những nhân vật có thật từ ngoài đời. Họ đều có đến hai cuộc ba cuộc đời, chung với tác giả. Và điều này mới thật là đặc biệt. Họ đều có hai thành phố, hai quê hương. Họ đều đi theo tác giả, vô Nam, trở về Bắc, và sau cùng, năm 1954, có người lại vô Nam, có người ở lại ngoài Bắc.

Khi thằng em trai của Gấu tử trận, trong túi còn cái danh thiếp của ông chú của bạn Chất. Đại Tá Út, sau làm dân biểu. Ông là chồng của bà cô, tức em gái bà cụ Chất. Khi Gấu xuống Sóc Trăng đưa xác đứa em về Sài Gòn, có gặp viên thiếu tá tiểu đoàn trưởng tiểu đoàn trấn giữ phi trường Sóc Trăng. Ông cho biết, có nhận được thư của Đại Tá Út, và đã sắp xếp cho chuẩn uý NQS làm công tác văn phòng, lo tờ báo của tiểu đoàn, vì nghe nói có người anh là nhà văn, nhà báo, chắc sẽ giúp đỡ cho đứa em, như vậy cũng tiện.
Chưa kịp đưa về văn phòng thì chuẩn uý đã tử trận.

Bà cô của bạn Chất, như bạn kể lại, đã bỏ đất Bắc vô Nam từ lâu. Khi ông cụ mất, bà cụ đưa hai anh em về Đáp Cầu, sống với bà ngoại. Còn cụ theo mấy bà bạn đi buôn bán đường Hà Nội - Sài Gòn. Mấy bà bạn của cụ, như bà Thừa, bà Cảnh... là quen từ ngày đó lận. Tình cờ gặp lại cô em, lúc đó sống với ông Út, một công tử Bạc Liêu. Ông này, vì mê cô em gái cụ Chất, nên theo lên Sài Gòn. Bà cụ trở lại đất Bắc, đem hai anh em vô Nam, nhờ cô em lo giùm. Những nhân vật như cô Thanh, trong Bếp Lửa, cô Liên trong Ung Thư đều là dân Sài Gòn. Đám người Bắc sống quần tụ với nhau ở Xóm Tắm Ngựa, đường Hiền Vương. Hai anh em, từ đó, đi bộ lên Tân Định, học trường Huỳnh Khương Ninh. Nhà thơ rất rành khu này, rất rành Xóm Chùa, là vậy.

Gấu cũng rất rành Xóm Chùa. Đây là một trong những con xóm Gấu biết đến đầu tiên, khi vô Sài Gòn. Nhà của ông chú của Gấu ở đường Đặng Dung, hay Đặng Tất. Tại khu này, Gấu đã từng lui tới, khi kèm học tại gia cho mấy đứa con của ông chú.

Tưởng niệm 7 năm TTT mất

TTT chẳng đã tiên đoán ra được, trước khi khăn gói quả mướp lên đường đi tù cải tạo, miền Bắc sẽ bị chấn thương nặng nề vì chiến thắng này. Câu nói của ông đúng vào những ngày 30 Tháng Tư 1975, khi nhìn VC tiến vào Sài Gòn, thì cũng đâu có khác gì Simone Weil, khi nhìn những đoàn quân Nazi tiến vào Paris: Her observation, at the very moment of the occupation of Paris by German troops, that this was a great day for Indo-China (for all people under French colonial rule). G. Steiner: Sainte Simone -  Simone Weil]: Đây là ngày trọng đại, ngày hội lớn, cho xứ Đông Dương, cho tất cả những dân tộc bị Pháp biến thành nô lệ (1)
*

Thư tín

Monday, October 22, 2012 9:27 PM

Chào bác, là một độc giả của Tin văn tôi muốn góp ý về một cách dịch trong bài này:

http://www.tanvien.net/Tribute_1/women.html

Câu sau:
She believed that contradiction "experienced right to the depths of one's being means spiritual laceration, it means the Cross."

Bác dịch là:
Bà tin rằng, mâu thuẫn là ‘kinh nghiệm những khoảng sâu thăm thẳm của kiếp người, và, kiếp người là một cõi xé lòng, và, đây là Thập Giá”.

Theo tôi nên dịch:
Bà tin rằng, mâu thuẫn "được nghiệm ra ở tận những khoảng sâu thăm thẳm của kiếp người, chính là cõi xé lòng, là Thập Giá”.

Phúc đáp:
Câu của TV không sát nguyên tác, so với câu của bạn.

Tks, many Tks
NQT

Tuyệt.
Đọc kỹ đến như thế thì quả là đại vạn hạnh cho TV!

Note:

To QTT:  Bài này, tôi dịch, lâu rồi. Khi bạn hỏi, đọc lại, nhớ ra liền, là, ngay khi dịch xong câu văn, tôi đã nhìn ra độ lệch, so với nguyên tác, nhưng thú thực, câu văn dịch đọc nhịp nhàng hơn, và tôi muốn giữ, không dịch lại.
Nhưng bạn, đọc, mà nhận ra độ lệch, cũng thật là thú vị.
Tks again.
Take care

NQT

Granta, Số Mùa Hè, 1997. Mua tại 1 tiệm sách cũ, cũng lâu lắm rồi. Tham Vọng, gồm những hồi ký, của toàn những Trùm. Bài của Steiner, sau đưa vô Errata, hình như vậy. [Note: Bài của S. là đoạn mở ra Errata. NQT]
Đọc thấy câu, giả tưởng rồi sẽ trở nên già khằn, to be outgrown, vì con người trở nên chín nẫu, ripened, ở trong cái gọi là “nguyên lý thực tại”, “reality principle”.
Sau mấy cái cà chớn như "Đêm giữa ban ngày" [cũng hồi ký "dởm", ngay cái tít, là đã đi chôm của người], hay, mới nhất "Bên Thắng Nhục", Gấu tin là, phải 1 cuốn giả tưởng, thứ bảnh, thì mới đem lại sự thực cho cuộc chiến Mít, cho cả đôi bên, cho cả nước!

Thời kỳ 1954 thì có "Bếp Lửa"!
Thời kỳ 1975, có “Nỗi Buồn Chiến Tranh”, “Một Chủ Nhật Khác”, “Thời Gian Của Người....”. Chúng, mỗi thứ trong cái riêng của nó, nói được 1 phần nào sự thực.

Tiểu thuyết là gì?

Cái, tiểu thuyết có thể nói, bất cứ dạng nào khác không thể nói, Là Cái Gì?

Đó là câu hỏi cơ bản mà Hermann Broch đã từng đặt ra, và Carlos Fuentes dùng để mở ra bài viết có tên là "Tiểu Thuyết", ở trong một cuốn tiểu luận sắp xếp các đầu vào giống như của một cuốn từ điển, Điều Tôi Tin, This I Believe, An A to Z of a Life.

Một trong những câu trả lời [của Carlos Fuentes], là:

Tiểu thuyết tái dẫn nhập con người vào lịch sử. Trong thứ đại tiểu thuyết, anh ta được giới thiệu, với định mệnh của mình.
The novel is a reintroduction of the human being into history. In the greatest of novels, the subject is introduced to his destiny.

Tưởng niệm 7 năm TTT mất

Trong những tác phẩm của Thanh Tâm Tuyền, theo tôi, chỉ có Một Chủ Nhật Khác, là đúng nghĩa: một cuốn tiểu thuyết.

Ở đây cần phân biệt giữa nhà văn, và tiểu thuyết gia. Và từ đó, có thể chúng ta hiểu được nguyên nhân tại sao chúng ta không có tác phẩm lớn.

Bỏ qua những phân biệt giữa nhà văn, écrivain, và người dùng văn, écrivant, của Roland Barthes, từ đó, là cả một cuộc chiến "không người thắng" giữa văn chương dấn thân hay nghệ thuật chỉ vì nghệ thuật; ở đây chúng ta hãy "cùng cười" với Milan Kundera. Trong Nghệ thuật tiểu thuyết, ông đưa ra một bảng định nghĩa 63 từ, nhân câu chuyện tác phẩm của ông được dịch ra nhiều thứ tiếng, và cùng với nó là những nỗi bực mình của ông:

"Thời gian 1968-1969 Chuyện Giễu được dịch ra tất cả những ngôn ngữ tây phương. Nhưng thật hết sức ngỡ ngàng! Ở Pháp, dịch giả đã viết lại cuốn tiểu thuyết bằng cách kết hoa (en ornementant) cho văn phong của tôi. Tại Anh, nhà xuất bản đã cắt những đoạn suy tưởng, huỷ những chương về âm nhạc, thay đổi trật tự những chương, tái tạo (récomposer) cuốn tiểu thuyết. Tại một xứ khác. Tôi gặp người dịch: ông ta không biết một chữ Tiệp nào. 'Làm sao ông dịch?'. 'Với trái tim của tôí, và chìa ra tấm hình của tôi, lấy từ chiếc bóp sau túi quần. Ông ta dễ thương đến độ tôi tin rằng, người ta có thể dịch, nhờ nhân điện phát ra từ trái tim!"
Ông đã cố gắng "sửa sai" tình trạng đó, và cảm thấy "như chạy theo cơ man con chữ, giống như bầy cừu hoang; một khuôn mặt buồn thảm, với mình, và tức cười, với người khác". Người bạn, Pierre Nora, như nhận ra tình trạng dở khóc dở cười của ông, đã đưa ra lời khuyên: "hãy quên đi những nỗi bực mình và hãy viết một cuốn từ điển cá nhân cho riêng bạn".

Và sau đây là định nghĩa về tiểu thuyết gia, nhà văn:

Tiểu thuyết: Hình thức lớn của thơ xuôi (La grande forme de la prose), tác giả qua những cái tôi - des egos expérimentals - (những nhân vật, personnages) truy xét tới cùng một số đề tài của hiện hữu.

Tiểu thuyết (và thơ). 1857: Năm lớn lao nhất của thế kỷ. Ác Hoa, Les Fleurs du Mal: thơ trữ tình khám phá ra mảnh đất riêng của nó, yếu tính của nó. Bà Bovary: lần đầu tiên, tiểu thuyết sẵn sàng đảm nhận những đòi hỏi của thi ca (toan tính "tìm kiếm vượt lên trên mọi cái đẹp"; sự quan trọng của từng từ đặc thù; giai điệu thê thiết của bản văn; tính quyết đoán của nguyên bản được áp dụng cho từng chi tiết). Từ 1857, lịch sử tiểu thuyết trở thành lịch sử của "tiểu thuyết trở thành thi ca" (roman devenu poésie) (10). Nhưng đảm nhận những đòi hỏi của thi ca không có nghĩa là trữ tình hóa (lyriser) tiểu thuyết (từ chối sự diễu cợt, tính hài hước thiết yếu của nó, quay lưng với thế giới bên ngoài, biến tiểu thuyết thành bản thú tội cá nhân, tô điểm vẽ vời quá cho nó). Những tiểu thuyết gia lớn trong số những "tiểu thuyết gia trở thành nhà thơ" đều chống-trữ tình một cách thật dũng mãnh: Flaubert, Joyce, Kafka, Gombrowicz. Tiểu thuyết = thơ chống-trữ tình (antilyrique). 

Tiểu thuyết (Âu châu): Lịch sử (sự tiến triển đồng nhất và liên tục) của tiểu thuyết (của tất cả cái mà người ta gọi là tiểu thuyết) không có. Chỉ có "những" lịch sử của tiểu thuyết: của tiểu thuyết Trung-hoa, Hy-La, Nhật-bản, Trung-cổ, vân vân... Tiểu thuyết mà tôi gọi là Âu-châu thành lập vào buổi trưa của Âu-châu, lúc rạng đông của những Thời hiện đại, tiêu biểu một thực thể nội tại mang tính lịch sử, và sau đó lan rộng ra quá khỏi Âu châu (tại Mỹ chẳng hạn). Do giầu có về hình thức, do chú trọng đến tiến triển, vai trò xã hội, tiểu thuyết Âu-châu "không giống ai", nếu phải so với bất cứ một nền văn minh nào khác. 

Tiểu thuyết gia (và nhà văn): Tôi đọc lại tiểu luận ngắn của Sartre "Viết là gì?". Không một lần, ông ta dùng những từ tiểu thuyết, tiểu thuyết gia. Ông chỉ nói về nhà văn của thơ xuôi. Một phân biệt đúng: 

Nhà văn có những tư tưởng, ý nghĩ nguyên thuỷ (originales), và một tiếng nói (une voix) không thể bắt chước. Ông ta có thể sử dụng bất cứ hình thức nào (kể cả tiểu thuyết) và tất cả những gì ông viết ra - mang dấu vết tư tưởng, tiếng nói đó, là thuộc tác phẩm của ông. Rousseau, Goethe, Chateaubriand, Gide, Camus, Malraux. 

Tiểu thuyết gia không cần lắm đến cái gọi là tư tưởng. Ông ta là một kẻ khám phá, trong khi mầy mò, cố phát hiện một sắc thái xa lạ, chưa biết (inconnu), của hiện hữu. Ông ta không bị hớp hồn bởi tiếng nói của mình, nhưng mà bởi một hình thức mà ông ta theo đuổi, và chỉ những hình thức thỏa đáng đòi hỏi của cơn mộng (của ông) mới thuộc về tác phẩm. Fielding, Sterne, Flaubert, Proust, Faulkner, Céline. 

Tiểu thuyết gia (và cuộc đời của ông ta): "Nghệ sĩ phải làm cho hậu thế tin rằng ông ta đã không sống." (L'artiste doit faire croire à la postérité qúil n'a pas vécu), Flaubert nói. Maupassant ngăn cấm mọi chân dung của ông (có ở) trong loại sách về những nhà văn nổi tiếng: "Cuộc sống riêng tư của một con người, và bộ mặt của người đó không thuộc về công chúng". Hermann Broch, về ông, về Musil, và về Kafka: "Cả ba chúng tôi đều không có tiểu sử thực sự." Điều này không có nghĩa cuộc đời của họ nghèo nàn những biến động, nhưng nó không cần phân biệt, công bố, để trở thành tiểu sử (bio-graphie). Người ta hỏi Karel Capek tại sao không làm thơ, ông trả lời: "Bởi vì tôi ghét nói về chính tôi". Nét chính yếu cho thấy, một tiểu thuyết gia: một người không thích nói về mình. "Tôi ghét dí mũi vào cuộc đời quí giá của mấy ông nhà văn lớn, và chẳng bao giờ cái gọi là tiểu sử lấy ra được cái gì từ đời tư của tôi.", Nabokov nói. Italo Calvino cảnh cáo: Đừng nói cho bất cứ ai, dù một từ thực, về cuộc đời riêng của mình." Và Faulkner mong muốn "chỉ là một con người bị huỷ, được lịch sử xoá sổ (annulé, supprimé par l'histoire), chẳng để lại một dấu vết, ngoài những cuốn sách được in ra (hãy gạch đít: sách, được in ra, livres, imprimés, như vậy là không có những bản thảo dở dang, những thư từ, những nhật ký). Theo một ngụ ngôn nổi tiếng, tiểu thuyết gia phá căn nhà đời mình (la maison de sa vie) để, với những viên gạch, xây dựng một căn nhà khác: cuốn tiểu thuyết của ông. Từ đó suy ra: những cuốn tiểu sử phá huỷ những gì tiểu thuyết gia làm được. Việc làm của nó (tiểu sử) hoàn toàn tiêu cực, nhìn theo quan điểm nghệ thuật, vì chẳng chiếu sáng giá trị cũng như ý nghĩa một cuốn tiểu thuyết; may ra nó "chỉ ra" (identifier) được mấy viên gạch. Vào lúc mà Kafka được quan tâm tới, hơn (nhân vật) Joseph K., khi đó tiến trình của hậu-cái chết (mort posthume) của Kafka bắt đầu (11).

Tôi trích dịch một số định nghĩa của Kundera, là để chúng ta cùng dựa vào đó, đi tìm một tác phẩm lớn của Việt Nam, lấy trường hợp Thanh Tâm Tuyền làm một thí dụ. Thứ nhất: ông là một nhà thơ viết văn, viết tạp bút... Thứ nhì: đề tài "đắc ý nhất" của ông, theo tôi: tình yêu.

Nếu trí nhớ của tôi không phản bội, Thanh Tâm Tuyền đã yêu cầu Huỳnh Phan Anh viết lời bạt Mấy ghi nhận về Bếp Lửa, cho ấn bản chung quyết. Tôi nghĩ, ông muốn chủ nhà có vài lời về "the" man who came in from the cold. (12).

(Đó là thời gian, Thanh Tâm Tuyền cũng lây cái bệnh của đám "tiểu thuyết mới" chúng tôi; ngồi quán Cái Chùa mỗi sáng, trước khi ghé sở). 

Chữ viết không là một ý niệm trừu tượng, nhưng không thể tách lìa cuốn sách và ở bên trong mối tương quan có thực (vécu), giữa những con người ở trên đời, cái đó gọi là ý thức hệ, theo Althusser. Tương quan giữa người và chữ luôn luôn là xung đột, nếu không chữ trùng với ý thức hệ. Khi thiếu vắng xung đột, khi đó có văn chương hạ cấp (sous-littérature) (13).

 Tôi thực sự không tin, Thanh Tâm Tuyền có bạn, như một người hiểu ông, từ nhóm Sáng Tạo. Ông trẻ quá so với tất cả. Tây-phương quá so với tất cả. Trí thức quá, vẫn so với tất cả. Với công chúng thưởng ngoạn, Mai Thảo là người "đại diện", nhưng thật ra tinh thần "xung đột" của nhóm Sáng Tạo, phần lớn nếu không là tất cả, ở Thanh Tâm Tuyền. Và nó mang "khí hậu" miền Bắc. (Làm thế nào ở giữa một xã hội hư hỏng như thế này, bị tước đoạt hết khí giới, bị ném vào vũng bùn... Bỏ ra ngoài cũng là một thứ đánh đĩ, đánh đĩ tinh thần mình... Bếp Lửa). Sự xung đột (khí hậu) đó đưa đến chủ nghĩa Cộng-sản, như "giấc mơ đầu tiên và cuối cùng" của một miền đất. Đây cũng còn là thế giới tiểu thuyết tiền chiến, ở những Nam Cao, Nguyên Hồng, Vũ trọng Phụng... Một cách nào đó, nó còn tiên đoán cuộc tù dòng dã của một Nguyễn Chí Thiện, cuộc bỏ chạy "tán loạn" của những Phạm Thị Hoài, sự xuất hiện "mảng" văn chương "Âu-châu" với những người viết như Lê Minh Hà, cùng một số khác trên những tạp chí văn học tại khu vực này như Gió Đông...) 

Tiểu thuyết là hình thức nam tính chín mùi (Le roman est la forme de la maturité virile). (1); tác giả của nó không còn có thể tin tưởng, bằng niềm tin rạng ngời vốn là niềm tin của mọi thi ca, rằng số mệnh (destin) và tình cảm (sentiment) tuy hai từ mà là một sự vật, cùng một ý niệm độc nhất... từ đó mọc rễ ở trong tiểu thuyết gia: nhu cầu thách đố, đối lập với cuộc đời, một cách đau thương tức tưởi (14): đây là không khí Bếp Lửa, những ngày 1954, trong cơn hấp hối của một thành phố. Lạ một điều, như một nhà tiên tri, Thanh Tâm Tuyền mường tượng ra, tiếng hát (của Thanh), và bài hát nàng ưa thích (Trở về mái nhà. Xưa) là mặc khải, là cứu rỗi. Là hồi nhớ.

Bếp Lửa là một cuốn tiểu thuyết "hỏng", theo như định nghĩa của Kundera ở trên. Tác giả của nó muốn nhiều quá. Hơn tất cả, muốn làm một nhà văn. Muốn, tiểu thuyết = tổng số những tri thức của cả một thời đại. 

Bởi vì ông nhắc tới những nhà thơ lớn lao, tôi nghĩ có lẽ chúng ta xoay câu chuyện quanh đề tài này, và nhắc tới 1 nhà thơ vĩ đại nhất của thế kỷ. Wystan Hugh Auden

Tuyệt! Rất tuyệt [Cười lớn]

Ông nhắc tới, trong bài “Ðể làm hài lòng một cái bóng”, “To Please a Shadow”, một trong những lý do ông học tiếng Anh, hay trở nên ngày càng quấn quít với nó, là để “thấy mình gần gụi với một người mà tôi nghĩ là một đầu óc vĩ đại nhất của thế kỷ 20, Wystan Hugh Auden". Và rồi ông bàn về những phẩm chất của ông ta. Những phẩm chất mà tôi đặc biệt thích thú của ông ta, là ‘equipoise’ và ‘wisdom’. Vai trò của Auden trong sự nghiệp của ông như là 1 thi sĩ, là gì?

Tôi sẽ trả lời câu hỏi này như tôi có thể. Ông ta đi vô tôi, enter, theo 1 nghĩa nào đó, ông ta đi vô cuộc đời của tôi. Thì cứ nói như vầy, chúng ta đang nói chuyện, ở đây, tôi đang ngồi đây, và tôi cảm thấy ông ta là một phần của tôi… Khi tôi gặp ông ta 22 năm trước đây, tôi 32 tuổi, và ông ta chỉ còn sống được 1 năm nữa…

Cũng trong cùng bài essay, ông nói về sự quan trọng đối với mọi độc giả là có ít nhất 1 nhà thơ để mà lận lưng.  Với ông, hẳn là Auden. Nhưng ngoài Auden ra, liệu Eugenio Montale có xứng đáng…

Xứng đáng quá đi chứ. Tôi nghĩ phải thêm vô Thomas Hardy, Robert Frost… Tôi thấy mình gần Frost hơn so với Auden. Bạn có nhớ không Lionel Trilling đã từng gọi Frost là 1 nhà thơ khủng khiếp. Còn Eliot.... Bishop, bà này Canada chính gốc. Trong số ngoại nhân, làm sao bỏ qua Milosz. Wislawa Szymborska mà không bảnh sao, a wonderful lady…

... Ông ta [the emcee] bắt đầu nói về những tin tức mới nhất về cuộc đời tình ái của Princees Diana, và hỏi: “ Có ai chưa ngủ với công nương?"
Tôi [Solecki] liền giơ tay, câu trả lời của Brodsky thì mới thú vị, và bay bướm. Mặt ông ửng đỏ, và ông bật ra, bằng thứ tiếng Anh sặc mùi Nga: "Ðừng bao giờ quên, bướm của em là bướm vương giả, còn chim của bạn thì không!”

Số Brick, Nhật ký văn học, đặc sản Toronto, cây nhà lá vườn, tình cờ Gấu cầm nó lên ở tiệm sách, và ngỡ ngàng khám phá ra cả 1 lô bài viết thật là tuyệt vời, đa số về thơ. Chưa kể bài viết về Trăm Năm Cô Ðơn của Garcia Marquez, của 1 tay đồng hương với tác giả, phải nói cực ác, và vấn nạn mà nó nêu ra: Làm sao những xứ sở Mỹ Châu La Tinh tiếp tục viết, dưới cái bóng khổng lồ, ma quỷ của Trăm Năm Cô Ðơn?

[Ui chao, Gấu lại nhớ đến Nỗi Buồn Chiến Tranh của Bảo Ninh: Có vẻ cái vía của nó khủng quá, khiến đám nhà văn VC, kể cả Bảo Ninh, như bị teo chim, hết còn viết được nữa!]

Bài phỏng vấn Brodsky cũng quá tuyệt, trong có 1 nhận xét của ông về thơ tự do, thần sầu. Cuộc phỏng vấn xẩy ra 1 năm sau khi Gấu tới định cư Toronto, Canada, cũng là 1 chi tiết thú vị. Hai bài về nhà thơ Vat cũng thần sầu, 1 ông kể kinh nghiệm lần đầu làm thơ, khi còn là 1 đứa con nít, và cũng là 1 lần tiên khám phá ra 1 cái nơi mà người ta gọi là nhà tù. Về già, ông vưỡn cứ làm thơ, bất chấp người ta nói: Già như mi cớ sao làm thơ?

Gấu về già mới có được cái thú làm thơ, dịch thơ, thành thử rất tâm đắc với câu trên:
“He’s so old, isn’t he ashamed to write poems?”