Chúng ta tự hỏi, giả như không bị tống ra Bắc như một anh tù, liệu, sau 1975, TTT sẽ trở về Hà Nội, Miền Bắc?
Gấu tin, ông đếch thèm về!
Ông anh khác thằng em. Thằng em cố đấm ăn xôi, trở về tới hai lần. Lần thứ ba, nếu không nhận được lời cảnh báo, khí hậu Hà Nội bi giờ không đẹp, thì Gấu vẫn còn mò về dài dài… (1)

Có thể nói, Gấu lấy Gấu Cái, là vì muốn chọn 1 quê hương cho Gấu, và lũ Gấu Con sau đó.

Thật cũng may, cuối cùng bố mẹ lại tìm thấy nhau, cho dù bố mẹ biết rất rõ, nếu cuộc đời được làm lại từ đầu, thì mọi chuyện vẫn y nguyên như vậy. Chắc là bố sẽ lo cho mẹ thêm một chút xíu, nhờ vậy mẹ sẽ bớt đi một chút, niềm tủi thân.
Con đã đọc thư chú Bảo thì biết gia đình mình ở ngoài Bắc. Đó là quê hương mà bố phải từ bỏ, theo bà Nội vào Nam, và khi chú Sĩ chết, bố tự nhủ sẽ chẳng khi nào trở về. Đấy là một phần lý do tại sao bố lấy mẹ. Bố muốn các con có một quê hương Miền Nam, các con sẽ cần tới nó như bố cần tới mẹ vậy.

Tự Truyện

Ui chao, vãi linh hồn, thực!

As a young man he liked to say he was heimatlos, homeless, without a country. He even asserted a right to decide his own origin. "We are born, so to speak, provisionally, it doesn't matter where; it is only gradually that we compose, within ourselves, our true place of origin, so that we may be born there retrospectively.”

Coetzee viết về Rilke

Khi còn trẻ, ông thích nói về mình, tôi thì không nhà, không nước. Ông còn đòi cho mình cái quyền được quyết định gốc gác của riêng  mình. "Chúng ta sinh ra, thì cứ nói, theo kiểu dự trữ, chẳng quan trọng gì cái chuyện, sinh ra ở đâu. Dần dà, bạn sẽ tạo nên, ở bên trong bạn, cái nơi chốn thực sự cội nguồn, và nếu như thế, chỉ một khi nhìn ngoái lại, bạn mới phải tự hỏi, hình như quê của mình là ở cái chỗ kia kìa, cái xứ Đoài mây trắng lắm của riêng mình đó..."

Mai Thảo có lần kể một anecdote về TTT.
"Hắn" nói, bạn cầm một cây lao, quay người lại, và phóng mạnh, cây lao tới đâu thì là quá khứ của bạn tới đó, cắm xuống chỗ nào thì là đó là nơi bạn sinh ra.

Một lần, một buổi sáng sớm, chỉ có hai anh em, ngồi nhâm nhi ly cà phê tại Quán Chùa, nhắc tới Mai Thảo đời thường, TTT đưa ra nhận xét, nhớ đại khái, đàn ông sống độc thân, ở vào cái tuổi đó, rất dễ mất quân bình [Đàn bà chắc cũng vậy?], khó chịu lắm, Mai Thảo không thế.

Gấu nhắc lại anecdote trên, ông cười, nhân đó kể câu chuyện về anh chàng học trò xóm nhà lá, ở mãi cuối lớp, không chịu nghe ông thầy giảng bài, còn chọc phá mấy người ngồi bạn cùng bàn, sẵn chiếc khăn lau bảng trong tay, ông vo tròn thành một cục, sự tức giận anh học trò khiến ông thêm sức mạnh chăng, vì cái khăn vo tròn như cục đạn bắn thẳng tới tận cuối lớp, cùng tiếng thét giận dữ của ông thầy, "Mang nó lên đây!", khiến anh học trò líu ríu làm theo, Gấu bỗng nhớ đến câu văn để đời của ông, qua miệng nhân vật Thạch:
-Em đã biết tay anh chưa ? (Chửi tục!)

Khi từ Phú Thọ ra, ghé lại Hànội chờ tầu về Nam, lúc chiều tối đứng trên ga Hàng Cỏ, trông xuống phố Hàng Lọng, phố Trần Hưng Đạo sâu hoắm bóng đêm rét lạnh của một ngày cuối năm, tôi thầm nhắc thành tiếng bên tai "... Nhìn xuống vực thẳm... dưới ấy..", câu của anh vẳng ngân như là một câu thơ. [Câu văn là một câu gắn liền trong mạch văn, tách ra khỏi mạch không ít thì nhiều cũng bất toàn. Câu thơ tách ra khỏi mạch vẫn tự đầy đủ, tự lập trên cái nền thiếu vắng nó gợi nhắc].
TTT: Tưởng niệm Mai Thảo

Cast a cold eye
On life, on death.
Horseman, pass by!
Yeats

Ném cái nhìn lạnh
Lên sống, lên chết
Kỵ sĩ, Xéo!

Mấy dòng trên là của Yeats, ra lệnh khắc lên bia mộ của ông.
Nhưng cả bài thơ sau đây -nhất là dòng chót - vang lên lời thơ của TTT:
Ôm em trong tay mà đã nhớ em những ngày sắp tới:

'In our time the destiny of man presents its meaning in political terms.'
- Thomas Mann

How can I, that girl standing there,
My attention fix
On Roman or on Russian
Or on Spanish politics?
Yet here's a travelled man that knows
What he talks about,
And there's a politician
That has read and thought,
And maybe what they say is true
Of war and war's alarms,
But O that I were young again
And held her in my arms!
Yeats

Còn nhớ một cụ già, khi nghe tin máy bay Mỹ oanh tạc miền Bắc, bà cụ giật mình, vậy là động mồ động mả, ông bà mình làm sao ngủ yên ?...

Khi viết Những ngày ở Sài-gòn, là lúc tôi quá nhớ Hà-nội. Mới lớn, vừa mới kịp yêu mến cái cột đèn, cái Hồ Gươm, cái Tháp Rùa, đùng một cái, phải bỏ hết. Vào Nam, cố biến nó thành hiện thực, qua hình ảnh một cô bé Hà-nội.

Mối tình tan vỡ, chỉ vì người nghe kể, là một cô bé miền Nam: "Mai, để anh kể cho em nghe, về một thành phố thỉnh thoảng buổi sáng có sương mù...".

Hà-nội của Nguyễn Chí Kham khác hẳn. Cũng khác hẳn, Hà-nội của những người ra đi từ miền Bắc. Ga Hàng Cỏ của Nguyễn Chí Kham không có cảnh đưa tiễn những người đi vào Nam chiến đấu, và một cô gái, trong một truyện ngắn của Lê Minh Hà, (Trăng Goá, Văn), chỉ ngửi thấy chỗ nào cũng sặc mùi nước đái, và đó là một trong những lý do khiến cô chấp nhận lời cầu hôn, của "thủ trưởng" đám bộ đội trẻ. Xin đừng nghĩ đến sự thô tục ở đây. Chỉ có mùi nước tiểu "quyến rũ" đó mới tương xứng với lưỡi bom, liếm đến đúng căn nhà của cô học trò thì dừng lại, như có hẹn với cô gái, tuy đã đi sơ tán, nhưng hôm đó phải trở về Hà-nội để lấy phần gạo. Như thể lưỡi hái B.52 đến lúc đó mới thở hắt ra hết hơi nóng của nó.

Sartre viết, Husserl không hề là một nhà hiện thực. Nhà thơ như Trần Dần, nhà văn như Lê Minh Hà, lại càng không. Đừng coi những dòng kể của bà về Hà-nội, là hiện thực chủ nghĩa, theo một nghĩa thô bạo nhất của nó. Vẫn Sartre, trong bài viết đã dẫn, "Hiểu, là vỡ òa về...", (Connaitre, c'est "s'éclater vers"), và đó là ý nghĩa câu nói nổi tiếng của Husserl: Ý thức chỉ là ý thức về một điều gì (Toute conscience est conscience de quelque chose): y hệt như vết bom ngưng lại, vì biết rằng, có một người, sau này sẽ viết ra, điều này. 

Trong một truyện ngắn khác, của cùng tác giả, "bãi dâu xanh mênh mông, hoa muồng muồng vàng rực, đình tám mái sân đầy cứt chim..." như phô hết sự quyến rũ của chúng dưới bầu trời: máy bay Mỹ đánh phá khắp nơi.

Người tù đi qua cầu Long Biên, thò tay sờ lên thành cầu, như rụt rè hỏi thăm bao mùa nóng lạnh, bao dấu vết bom đạn. Anh đang trên đường vào Hà-nội, mang theo với anh tro than của những cuốn sách...

 Trước vụ Thiên An Môn hơn năm, Thanh Tâm Tuyền kể với tôi vừa đọc cuốn truyện tình đầu tay tuyệt vời của Nabokov, tên tiếng Anh là Mary. Tôi nói:
      - Hay là anh dịch đi, tôi nhờ ông bạn Đào Hiếu đang làm nhà xuất bản in cho anh, kiếm tí tiền còm cho vui!
      Chỉ mấy tuần sau anh đem bản dịch viết tay tới tôi, tựa sách là Tình Một Thuở, anh nói đó là một đoản ngữ trong thơ Hồ Dzếnh, tên dịch giả ghi Từ Trí, theo tôi biết đó là tên hai con trai của anh.

NAK

Trên NYRB số mới nhất, có bài viết Một "A" từ Nabokov, kỷ niệm của 1 sinh viên của ông, về Thầy, thật là tuyệt.

Bèn mượn hoa hiến Phật.

Thú nhất là câu trả lời của anh học trò, với sư phụ, ở cái đoạn sau đây, và nó liên can đến “giáo án” của ông, “Văn học Âu Châu thế kỷ 19”, chính thức thì thế, nhưng nó còn được gọi là Văn Học Dơ Dáy, bởi vì toàn là về ngoại tình, như trong Anna Karenina và Bà Bovary.

Cái chuyện Mary thì cũng là truyện có tí tay ba ở trỏng.
Gấu chưa đọc Mary, mà theo như trên net, thì là về một anh Nga, sống lưu vong tại Berlin, nhớ lại mối tình đầu, khi còn trẻ, thời tiền cách mạng.
Tình cờ tiếu lâm, là cái tay ở phòng kế bên, lại là anh chồng, do cách mạng lạc mất vợ, và đang chờ vợ từ Nga tới để xum họp….

Gấu tự hỏi, tại làm sao TTT lại chọn truyện này để dịch, khi đang chờ đi Mẽo, theo diện cựu sĩ quan VNCH.
Cũng vậy, là cuốn Một Chủ Nhật Khác: Làm sao mà ông có thể tưởng tượng ra cảnh, 1 anh Mít Miền Nam, nhờ đi du học, thoát cuộc chiến, lại trở về để chết lãng nhách, do bị 1 tên sĩ quan "khùng" cùng đơn vị, lầm là… VC? (1)

It was officially called “European Literature of the Nineteenth Century,” but unofficially called “Dirty Lit” by the Cornell Daily Sun, since it dealt with adultery in Anna Karenina and Madame Bovary.

All went well for the next couple of months. I had caught up with the reading, and greatly enjoyed my Friday morning chats with Nabokov in his office on the second floor of Goldwin Smith. Even though they rarely lasted more than five minutes, it made me the envy of other students in Dirty Lit. Vera was usually sitting across the desk from him, making me feel as though I had interrupted their extended study date. My undoing came just after he had lectured on Gogol’s Dead Souls.
The day before I had seen The Queen of Spades, a 1949 British film based on Alexander Pushkin’s 1833 short story. It concerned a Russian officer who, in his desperation to win at cards, murdered an elderly Russian countess while trying to learn her secret method of picking cards in the game of faro. He seemed uninterested in having me recount the plot, which he must have known well, but his head shot up when I said in conclusion that it reminded me of Dead Souls. Vera also turned around and stared directly at me. Peering intently at me, he asked, “Why do you think that?”
I instantly realized I had made a remark that apparently connected with a view he had, or was developing, concerning these two Russian writers. At that point, I should have left the office, making some excuse about needing to give the question more thought. Instead, I said pathetically, “They are both Russian.”

chông chênh. nhớ. 22.3.13 

(để nhớ năm thứ 7 ngày mất ttt) 

tháng tàn. tạ cuốn trôi cùng. mùa tuyết. tan
những nụ hoa. mọc. thẳng
trắng .đỏ. giai điệu. mang mang
không ai. biết những con chim. đã
về. khi nào. buổi sáng. cùng tiếng hót
ráo hoảnh. cái lạnh. lật úp vào. buổi
trưa đứng bóng. chông chênh. hơi thở
ấm. làn khói trắng. tỏa ra. từ nóc
những ngôi nhà. không phải từ. sistine chapel
không. báo hiệu. một điều gì. mới
mùa chuyển. người. đi xa trong mộng. mị
tháng 3. bóp. vỡ khuôn mặt
nước đá. của con sông đi. ngang thành phố
tập. tô màu xanh. non
trên. từng búp lá. chông chênh. giá vẽ
bàn tay. vuốt lại. mái tóc vuốt lại. hạnh phúc
nắng .cong nơi đuôi. mắt
tiếng. chuông vỡ. cùng vạn lời chúc. tụng
người. giáo chủ mới. khói. chập chùng
giọt. sương sớm. còn sót. trên gò má
xanh nhạt. màu lá. em .nói lời
đêm qua. lời những vì sao. rơi
tháng 3. mở cánh cửa chiều. sâu
tiếng. cựa mình. của ngôi nhà. sau
mùa đông dài. co. rút. chuông đổ
buồn. chông chênh. nhớ. người
đã khuất. nhớ. ống píp. khói. và
nụ cười. trên môi cơn mưa. vội. qua
cho mùa xuân. chênh vênh đi. về

Đài Sử