Tưởng niệm 7 năm TTT mất

Lire, Avril 2005

Cùng lo “Một Con Tầu Cho Việt Nam”.
“Thà lầm với Sartre còn hơn là có lý với Aron”:
Chỉ đến thời điểm này, thì Sartre mới nhận là ông lầm.

1979: Ba triết gia Jean-Paul Sartre, André Glucksmann, và Raymon Aron trong cuộc họp báo "Một con tầu cho Việt Nam" [Un bateau pour le Viêtnam].
[Hình từ báo Văn Học Pháp, Magazine Littéraire, số đặc biệt 1966-1996: La passion des idées, đam mê tư tưởng.]

Về phía những nạn nhân

Chiến dịch "Một con tầu cho Việt Nam" huy động một số những nhà trí thức, trong có Sartre, Aron và Glucksmann, vượt lên khỏi những ý thức hệ, và những bản kẽm cũ mèm về chính trị, một bài học tuyệt vời về đạo đức.
Bernard Kouchner [người thành lập hội Y Sĩ Không Biên Giới]

30.4.2005

Gấu @ tòa soạn báo Văn Hóa, của Lý Kiến Trúc.

Joseph Brodsky, The Art of Poetry No. 28

Brodsky trả lời The Paris Review

Trong tiểu luận Less Than One, Brodsky phán, lịch sử thiệt của ý thức bắt đầu cùng với lời nói dối đầu tiên, the real history of consciousness starts with one’s first lie. Và ông kể với ông, là lần ở thư viện, làm thẻ mượn sách, tới mục "quốc tịch", ông lúc đó 7 tuổi, và ông biết rất rõ, ông là 1 tên Do Thái, nhưng ông nói với nhân viên làm thẻ, ông đếch biết!
Coetzee, trong bài viết về nhà văn Do Thái Amos Oz, cũng tin rằng, cái cú khủng hoảng đạo đức đầu tiên, với 1 đứa trẻ, là lần đầu tiên nó phải đối diện với sự lựa chọn, giữa đúng và sai. Cú chọn lựa này sẽ ảnh hưởng lên suốt cuộc đời của nó.
Sartre, phải đến gần chết mới nhận là ông lầm. Nhưng có vẻ như chính lũ VC cũng đang đứng trước sự chọn lựa này!
Nếu nói lầm, thì xổ toẹt hết, khó thế!

Nếu lần ngược lịch sử nước Mít, thì cái lời dối trá đầu tiên, chính là giấc mơ giải  phóng Miền Nam, thống nhất Đất Nước, huỷ  diệt lời trù ẻo, “cái gì gì”, nàng là giống Rồng, ta là giống Tiên, mi là Gấu Cà Chớn, ta là… BHD,  không thể ăn đời ở kiếp mí nhau được!

Tưởng niệm 7 năm TTT mất

I never saw a moor
I never saw the sea;
Yet I know the heather looks,
And what a wave must be.

I never spoke with God,
Nor visited in heaven
Yet certain am I of the spot
As if the chart were given (1)

I wrote at least 1,775 poems throughout my life although only seven were published. I am often regarded as one of the greatest American poets. Most of my life I lived in total isolation from the rest of society, dressing only in white and prohibiting others from seeing me. Even as I grew sicker, I would only allow the doctor to observe me from a distance. After two years of fighting illness, I died in the same house I was born.

Tôi viết ít lắm thì cũng chỉ 1,775 bài thơ trong đời mình, và chỉ 7 bài được in ra.
Ui chao, những đấng thi sĩ ngày nào cũng in thơ, có thấy nhột không?
Hà, hà!

Tôi chưa từng nhìn thấy “moor” (1)
Chưa từng nhìn thấy biển
Tuy nhiên tôi biết “heather” ra sao
Và sóng biển phải như thế nào

Tôi chưa hề lèm bèm với Chúa
Chưa từng tham quan thiên đàng
Tuy nhiên, tôi chắc mẩm
Trong tôi có tí mầm của… Chúa 

Bài thơ này là về niềm tin và về tôn giáo và về ý tưởng, rằng, ngay cả bạn không thể nhìn thấy 1 điều gì đó, thì không có nghĩa, bạn không thể tin điều này, và nó không hiện hữu. Bạn vẫn có thể “biết” những điều mà bạn không thể trưng ra bằng cớ, rằng chúng có thực.

Bài thơ này, TTT dịch, chắc hẳn là do cùng 1 “vệt” với bài thơ của Shakespeare được ông dịch và dùng làm đề từ cho Một Chủ Nhật Khác

Phượng Hoàng và Bồ Câu

Cái đẹp, sự thật, sự hiếm quí
Ân sủng rất mực giản dị
Táng tro cốt nơi đây.

Cõi chết Phượng Hoàng nương náu
Và ngực Bồ Câu đoan trinh
Trong thiên thu an nghỉ.

Không lưu truyền tông tích
Chẳng bởi tật nguyền
Vì chưng hôn phối thanh khiết.

Vẻ thật không sao thật
Dáng đẹp phô, hão huyền
Sự thật cùng cái đẹp đã mai một.

Trước quanh quách đôi linh điểu
Hằng chân thật hoặc mỹ miều
Vọng gửi khúc kinh cầu ngưỡng mộ.

Thanh Tâm Tuyền dịch

The Phoenix and the Turtle

Beauty, truth, and rarity,
Grace in all simplicity,
Here enclosed'd in cinders lie

Death is now the phoenix' nest,
And the turtle's royal breast
To eternity cloth rest,

Leaving no posterity -
"Twas not their infirmity,
It was married chastity.

Truth may seem but cannot be;
Beauty brag, but 'tis not she;
truth and beauty buried be.

To this urn let those repair
That are either true or fair;
For those dead birds sigh a prayer.

William Shakespeare

Bài thơ tên, số 10, trong nhiều bài, làm thành 1 chương có tên là Thời gian và Vĩnh cửu, Time and Eternity.
Bài thứ 17, rất hay được nhắc tới:

Part Four: Time and Eternity

X

I DIED for beauty, but was scarce
Adjusted in the tomb,
When one who died for truth was lain    
In an adjoining room.         

He questioned softly why I failed?     
“For beauty,” I replied.       
“And I for truth,—the two are one;
We brethren are,” he said.     

And so, as kinsmen met a night,  
We talked between the rooms,       
Until the moss had reached our lips,
And covered up our names.

I never saw a moor
I never saw the sea;
Yet I know the heather looks,
And what a wave must be.

Chia Tay Ải Tây

Tặng Thanh Tâm Tuyền

Mới độ nào chia tay ải Tây.
Đi đâu hay chỉ cốt rời đây?
Mây trôi, dăm mảng nhớ hư hoặc,
Gom chẳng thành câu chuyện thuận tai 

Lời kiệm, quanh ba cái ý quẩn,
Tiễn đưa vừa một quãng mây bay.
Ra về thấy nhật nguyệt điên đảo,
Ray rứt chưa tròn hẹn ải Tây.

Có thật từng chia tay ải Tây?
Mây qua để bóng cổ thư này.
Tuyệt cùng ý thức như nơi tới
Tin tức ngàn thu biết hỏi ai?

Bao nhiêu đống lửa đêm quan ngoại
Gió thổi tan tro mỗi sang ngày?
Trong trời, mây ấy cũ hay mới?
Ải Tây, lần nữa, lại chia tay. 

Mãi mãi còn chia tay ải Tây.
Ngày ngày mây lãng đãng qua đây.
Cõi đời giấu một phía mê tưởng
Đi nép ranh, mường tượng ải Tây.

Một trang TV cũ

Tôi không như Steiner, cái giá để trả cho một cuộc sống không tổ quốc, tôi sẽ không chịu trả.
Với lũ chúng tôi, đi tới đâu, là mang theo cái bi kịch da vàng, da [Do] Thái tới đó.

-Oz 'bàn về' rất nhiều phụ nữ, nhưng đa số ghét cái kiểu mà ông ta bàn về họ. Những nhân vật nữ của ông ta thì như con nít, và khùng khùng.
Tôi không viết về đàn bà hạnh phúc, không viết về đàn bà, đàn ông hạnh phúc. Đồng Ki Xốt, với một tay chữa trị bệnh lý, chẳng phải là một thứ khùng khùng và con nít?

Có một thứ văn chương bi thảm ở một phần của thế giới. Nếu Cá Voi Trắng của Melville, ra lò với cái tên Garcia Marquez, thì đây sẽ là một ẩn dụ về sự độc tài. (2)

Kỷ niệm với nhà thơ

Bạn bè anh Tâm dù có muốn ngủ lại cũng chẳng có chỗ. Thất Hiền tối đến, dẹp hai chiếc ghế xa lông phòng khách, trải một tấm nệm xuống sàn, là xong. Sau này, cụ buôn bán khá ra, bèn mua luôn tầng trên, làm một cái phòng cho anh Tâm, một cầu thang gồm mấy bực xi măng lên thẳng sân thượng, không qua nhà dưới, làm thêm một phòng gỗ, sàn gỗ, phòng Cậu Chất, như cô người làm thường gọi. Trong nhà có một cầu thang gỗ, lên hết cầu thang, phía bên trái, phòng Cậu Chất, bên ngoài có bao lơn gỗ, có cây me lòa xoà cành lá. Tới khi hai ông con có gia đình, cụ mua thêm căn nhà phía bên cạnh, trước là nhà anh Thu, bạn anh Tâm. Gia đình anh Tâm sau ở đây, nhà cũ bên kia thuộc phần Cậu Chất. Cụ ở bên Cậu Chất với Cô Nga, vợ Cậu Chất. 

Buổi tối, những ngày sau ngày thứ nhất đó, những lúc hai ông con không có nhà, Cụ một cái ghế bành, Gấu một cái ghế bành, ngồi cái kiểu đưa cả hai chân lên ghế. Cụ kể cho Gấu nghe, những ngày ở Hà Nội. Những ngày "Thằng Tâm" mê đọc sách Mác Xít ở thư viện Hà Nội bị phòng nhì Pháp ghi tên vào sổ đen. "Thằng Tâm" dậy học, đạp xe vào tận Hà Đông. Hai bà cháu nói về cô Lara, người tình của Bác Sĩ Zhivago, cuốn sách gối đầu giường của Gấu những ngày đó đó. Nói  về những nhà văn Mỹ, đọc qua bản dịch tiếng Việt, của nhà xb Zhiên Hồng. Về Hawthorne, về một truyện ngắn của ông mà cả hai bà cháu cùng suýt soa.

Câu chuyện một người khách lạ lỡ độ đường ghé căn nhà lủng lẳng bám vào vách núi. Trong đêm khuya, bên bếp lửa, khách nói về thế giới bên ngoài, và cô gái con chủ nhà chăm chú nghe, mơ màng nghĩ đến một cuộc đời khác, ở đâu đó bên dưới, ở nơi xa xa. Đêm đó có bão, tuyết lở, núi lở, khách và gia đình chạy ra hầm trú ẩn. Đá đổ lấp kín tất cả, nhưng căn nhà lơ lửng bám vào vách núi thì chẳng chút suy suyển.

Xóm Gà

Căn nhà y hệt những ngày cũ. Hồi đó, chưa có cái cổng sắt.

Gấu đã kiếm ra nguyên tác, cái truyện ngắn mà Cụ Chất, và thằng Gấu cùng đọc, và cùng tấm tắc, những ngày đầu quen bạn Chất, và được bạn đem về nhà, cho tá túc, cưa đôi bữa ăn sáng dù lúc đó đang cái tuổi ham ăn ham đói, ham lớn, ham làm người. 

Ôi chao nghe bạn nói mà thấy xót xa, bồi hồi:
Hồi đó sao mà lũ chúng mình sướng thế nhỉ! 

Tên cái truyện ngắn là The Ambitious Guest, Người Khách Tham Vọng. (1) Hồi đó, được nhà xb Ziên [hay Zhiên?] Hồng dịch, cùng với những truyện như Mối Tình Thiên Thu, Tiếng Gọi Của Rừng Thẳm, của Jack London, Phép lạ Miền Núi [?]. 

Thuở mới lớn của Gấu được nuôi dưỡng bằng tình bạn Thất Hiền, tình thương của Cụ Chất, và bằng văn chương, chiết ra từ những tác phẩm như thế đó. 

Sướng thiệt!
Nhớ thiệt! 

(1) Lần đầu được in trong tạp chí The New England Magazine, June 1835, sau, trong cuốn Những Câu Chuyện Kể Hai Lần, Twice-told Tales, lần in thứ nhì, 1842. Đây là một truyện ngắn dựa trên sự kiện thực.
Khi quen bạn Chất, Gấu không hề biết hai gia đình, gia đình Cụ Chất, và gia đình Bông Hồng Đen, quen biết từ ngoài Bắc. Từ Hà Nội.
Mãi tới sau này, khi gặp bạn Chất ở San Jose, mới đây, sau khi anh Tâm mất, Gấu mới biết gia đình Cụ Chất đã từng ở trong Nam, rồi ra lại Đất Bắc, đến 1954, lại trở vô.  Chi tiết này giải thích truyện ngắn Cuối Đường. Với câu mở ra như sau: 

Đầu năm 1949 tôi bỏ Sài Gòn về Hà Nội. Từ một thành phố yên ổn vui tươi trở lại, tôi rơi xuống một thành phố điêu tàn ngơ ngác

Cung Trầm Tưởng một bên, ông em, Dzư Văn Chất một bên.
[Hình trên báo Thời Tập của Viên Linh]

Khi Gấu biết anh ở Đệ Nhất Chu Văn An, thì anh có tên là Phạm Dzư Chất, do mất khai sinh, phải là thế vì, lấy họ Phạm, của 1 nhân vật sau đi vô tiểu thuyết với cái tên Chính, trong Bếp Lửa.

Đoạn hai đấng Tâm & Chính đối thoại trong Bếp Lửa, với 1 bạn văn rất thân quen với Gấu, là đoạn tuyệt nhất trong cuốn truyện, trong đó, thay vì người, thì thiên nhiên – mưa - nói, như mưa, trong Giã từ Vũ khí, của Hemingway, như bùn, trong Bảy Hiệp Sĩ, Seven Samurai, 1 phim Nhật, hay như bụi, cũng trong Bảy Hiệp Sĩ, 1 phim Mẽo lập lại phim Nhật:

Ông Chính đứng lên khép cửa và cửa sổ.  Bóng ông in lên vách. Ông dừng một chút nhìn qua cửa sổ ra ngoài và hỏi tôi – mưa lúc ấy đổ mạnh khiến tiếng ông thấp thoáng và tôi sởn gai ốc khắp người vì lạnh:
“Anh Tâm. Tôi muốn anh thành thật trả lời câu hỏi này của tôi”. Vài giây cách quãng, mưa to hơn. “Giữa chúng ta có xẩy ra chuyện gì không đẹp không? Anh cứ nói thẳng với tôi.”
Tôi muốn đứng dậy nhưng không rời chỗ. Tôi nghe trong tiếng mưa vẫn còn vang tiếng của ông Chính khắp gian phòng.
“Thưa thầy không bao giờ tôi nghĩ lại có thể có câu hỏi ấy giữa thầy và tôi.” Tôi bị xúc động mạnh.
Ông Chính quay đầu lại, mắt ông chớp nhanh, ông nói:
“Tôi muốn giữa chúng ta có được sự thẳng thắn.” Ông nuốt nước bọt. “Dù thế nào chúng ta cũng đã sống với nhau hơn mười lăm năm, lúc có mẹ cũng như lúc không. Lúc nào tôi cũng coi anh là người thân nhất của đời tôi và tôi chắc anh cũng như tôi vì anh cũng chẳng còn ai thân thích. Trước khi lấy mẹ tôi đã có một đứa con gái nhưng chúng tôi không sống gần nhau…”
Ông Chính không gọi mẹ anh, ông gọi mẹ để tỏ sự kính trọng. Sự có mặt của người đàn bà ấy hiện lên giữa chúng tôi. Chính người đàn bà đau khổ cho đến lúc nhắm mắt ấy là người buộc chúng tôi với nhau. Ngay những giờ phút monh manh nhất người vẫn với sự âm thầm cố hữu nối kết chúng tôi: năm 45 tôi ở miền Nam, còn ông Chính ở biên giới Trung Hoa, rồi chúng tôi lại trở về bên người đàn bà ấy. Và chính bây giờ vẫn còn người ấy, mãi mãi chăng? Bắp thịt má ông Chính giật giật. Tôi bàng hoàng nói:
“Thầy đừng nên có ý nghĩ ấy. Không hề có một câu chuyện nhỏ nào cả. Nếu có chỉ là sự vụng về của tôi khiến thầy nghi ngờ thì tôi xin lỗi thầy. Thầy cũng hiểu tôi còn những điều dự tính riêng, nhưng bao giờ tôi vẫn là con thầy như khi còn mẹ và…”
Mưa dịu hơn trước. Ông Chính ngồi xuống.
Chúng tôi đi nằm vào lúc mười một giờ. Tôi thao thức không sao ngủ được. Mưa dầm và lạnh. Ông Chính chong đèn đọc sách khuya. Tôi biết ông cũng không ngủ được. Tôi thương ông vô cùng, sự già cả và cô đơn vây lấy ông. Tôi nhớ đến ngày giỗ mẹ tôi vừa qua, chúng tôi không ai làm gì cả; buổi tối hôm ấy ông Chính không về nhà và tôi đi ngủ sớm. Giá có người đàn bà chúng tôi sẽ thân nhau ở nhau ở những chuyện nhỏ nhặt ấy. Khi tôi ngủ, đèn đọc sách của ông Chính vẫn còn sáng.
Gần ba giờ sáng. Mưa rơi sâu vào giấc mơ. (1)

Gõ Google, ra khúc này:

Nói Thêm Về Thanh Tâm Tuyền (1) 

Tôi đã định kết thúc loạt bài "Tưởng Niệm Thanh Tâm Tuyền" (Thanh Tâm Tuyền, nhà thơ, nhà văn chủ lực của Sáng Tạo và cũng là nhà giáo, người tù cải tạo Dzư Văn Tâm). Loạt bài này được đăng tải ở Úc, Mỹ, Gia Nã Đại và may mắn cho người viết có một số "phản ứng" vọng về. Do vậy nên kẻ viết bài này xin được "nói thêm về Thanh Tâm Tuyền" để hy vọng giải tỏa được phần nào những nghi vấn còn đọng lại. Như đã thưa trước, tôi chỉ là người bạn "đời thường" của Dzư Văn Tâm, nên biết đến đâu, xin thưa đến đó mà thôi.
Một người bạn "lính" và cũng là bạn tù từ bên Mỹ phone sang hỏi rằng "Tôi đi HO1 cùng với gia đình Thanh Tâm Tuyền năm 1990 tới Lousiana mà sao bạn lại nói Thanh Tâm Tuyền định cư ở Minnesota".

Chất vấn của bạn đúng nhưng thưa bạn chỉ đúng ở giai đoạn đầu. Bà Thanh Tâm Tuyền có người anh làm phi công lập nghiệp ở Lousiana. Ông anh này bảo lãnh cho gia đình bà em nên khi đi HO 1 cả gia đình Thanh Tâm Tuyền tới Lousiana như ông bạn nói. Nhưng một thời gian sau, những người bạn của Thanh Tâm Tuyền ở Minnesota như Cung Tiến, Nguyễn Cao Đàm mới thuyết phục Thanh Tâm Tuyền từ Lousiana sang Minnesota. Cung Tiến lúc đó, ngoài tính cách một nhà soạn nhạc, anh còn là nhà nghiên cứu và phân tích trong Viện Bảo Toàn Kinh Tế Minnesota (Minnesota Department of Economics Security). Cung Tiến cũng còn là một thành viên tích cực trong Hội Nhân Quyền Quốc Tế (International Federation of Human Rights) và là một nhà hoạt động không mệt mỏi của cộng đồng người Việt Tự Do bắt đầu đông đảo ở St Paul. Còn người bạn cũ Nguyễn Cao Đàm ở Tổng Cục Chiến Tranh Chính Trị và trường Cao Đẳng Quốc Phòng lúc bấy giờ cũng đang làm cho chính quyền tiểu bang vì ngày xưa anh học Ph. D ở đây. Vì những người bạn này nên khi định cư ở Mỹ, nhiều anh em văn nghệ đã dừng chân ở Minnesota như Vũ Khắc Khoan, Võ Phiến, sau này như Cung Trầm Tưởng, Tô Thùy Yên. Đây là "đất lành" vì ngoài những anh em văn nghệ Thanh Tâm Tuyền còn có những người bạn thân từ thời đi học ở đây như các anh Nguyễn Văn Vỹ (dạy học), anh Nguyễn Ngọc Diễm (Bộ Ngoại Giao). Gia đình Thanh Tâm Tuyền từ Lousiana chuyển sang Minnesota có lẽ vì nơi này nhiều bạn bè hơn, đông vui hơn, dễ sống hơn.

Tôi không có những kỷ niệm về "đi dạy" với Thanh Tâm Tuyền nhưng các bạn trong nghề này như Nguyễn Sĩ Tế, Doãn Quốc Sĩ, Vũ Khắc Khoan... đều nhận định rằng "tuy mang danh là 'người nổi loạn' (l' homme révolté) nhưng bài giảng quốc văn của Thanh Tâm Tuyền trong lớp lúc nào cũng đúng chương trình, nhiệt thành và mới lạ. Tôi mới được đọc một đoạn hồi ức của nhà văn miền châu thổ sông Đồng Nai Võ Kỳ Điền (VKĐ) viết về "Thanh Tâm Tuyền tỉnh Bình Dương và những ngày dạy học". Tôi cũng không ngờ VKĐ lại là học trò cũ của Thanh Tâm Tuyền vì hai người tuổi tác không xa nhau bao nhiêu. Nhưng tôi chợt nhớ ra Thanh Tâm Tuyền đậu tú tài rất sớm (16 tuổi rưỡi) và cũng "thân lập thân" khi vừa mới lớn lên. VKĐ đã viết về ông thầy học cũ với những lời lẽ chân thành, xúc động. 

"Thanh Tâm Tuyền đã viết những dòng chữ lạ thường giữa một thời đại cũng hết sức lạ thường của dân tộc VN... Nhưng đối với riêng tôi, mãi mãi, Thanh Tâm Tuyền là một thầy giáo phẩm hạnh được học trò thương yêu và kính mến. Thầy cực kỳ thông minh, nhiều tài năng, kiến thức sâu rộng... Tác phẩm của Thanh Tâm Tuyền càng bị đả kích, càng sáng chói. Nhờ thầy Tuyền mà tôi biết mê cái thế giới văn chương với những nhận xét độc đáo, kỳ lạ... Những lúc thầy giảng bài, cả lớp ở dưới trông lên, không nháy mắt... tôi nhìn bằng cả một cõi lòng say mê, kính phục... Mà đâu phải chỉ có mình tôi thấy như vậy. Hình như các chị ở trong trường ai cũng đều ái mộ thầy hết... Tôi ước ao mai sau vừa được làm thầy giáo, vừa viết văn, làm thơ".

Ở cuối bài, VKĐ có ghi lại một nhận xét thế này "Nhà văn Kiệt Tấn cho biết Thanh Tâm Tuyền cưới vợ là người đẹp Bình Dương ở miệt Búng. Tôi chưa từng nghe ai nói về việc này. Tôi hoàn toàn không biết gì về cô. Nếu cô thật là người Búng thì thi sĩ Thanh Tâm Tuyền và đất Bình Dương quả thật có duyên nợ, ân tình".

Thưa ông Kiệt Tấn, người bạn cũ năm ngoái từ Paris sang đây chơi, chúng ta không có dịp nào nhắc đến Thanh Tâm Tuyền; không biết ông dựa vào nguồn tin nào mà ông nói bà Thanh Tâm Tuyền là người ở Búng. Theo chỗ tôi được biết, ông thân với Cung Tiến, gần với Nguyên Sa mà khá xa với Thanh Tâm Tuyền. Bà Thanh Tâm Tuyền, không phải "người đẹp Bình Dương' mà là "tiểu thư Hậu Giang' lên Sài Gòn học, tôi không còn nhớ tại trường Nguyễn Bá Tòng hay Trường Sơn. Nhưng đã là học trò ông Thanh Tâm Tuyền thì theo như ông VKĐ vừa kể ở trên, từ sự cảm phục chuyển sang sự say mê là một chuyện rất gần. Vả chăng bà Thanh Tâm Tuyền luôn luôn có một sự trân trọng đối với nghề dạy học. Tôi còn nghe kể bà chọn trường cho cậu con trai lớn Dzư Minh Trí khi Trí vừa học xong trung học lúc Thanh Tâm Tuyền chưa được tha về. "Bây giờ con học cái gì hở mẹ?"- "Ngày xưa ông nội con làm nghề dạy học, bố con cũng thế thì bây giờ con vào trường Cao Đẳng Sư Phạm đi" (Sở dĩ phải vào cao đẳng mà không vào đại học vì "con ngụy" lý lịch kém không được vô đại học).

Cậu con đầu này cũng ngang tàng, gai ngạnh không kém. Cậu học chuyên văn, các giảng sư thường từ Hà Nội chuyển vào. Cao trào khi ấy là hạ nhục miền Nam trên mọi phương diện: Xã hội chó sói, kinh tế ăn mày, văn hóa nô dịch. Các văn nghệ sĩ bị cầm tù hay đày đọa triền miên. Thân sinh ra Dzư Minh Trí là một trong những cái tên bị thóa mạ nặng nề. Cậu sinh viên "con ngụy" nghiến răng chờ đợi. Mãn khóa (2 năm) Dzư Minh Trí nhận một nhiệm sở đầu sóng ngọn gió Cần Giờ. Một bữa cậu về trường đứng đợi. Giảng sư "chửi bố" cậu vừa ra, cậu đâm xe vào honda của người ấy. Trong cơn cãi vã, Trí "đục sặc máu mũi" nhà giảng sư kia rồi chuồn thẳng. Tình hình như vậy, Trí không thể nào ở lại được nữa, phải vượt biên ngay. Nhưng chuyến vượt biên vội vàng ấy, như trong bài trước đã nói, không xong. Ngày 29 Tết năm 1987, Thanh Tâm Tuyền lên Trung Chánh hỏi thăm thì nhận được tin "chuyến tàu vừa bị CA bắt". 

Tôi đã vô cùng lo lắng cho gia đình bạn nhưng nhờ Trời "cùng tắc biến, biến tắc thông". Thời "mở cửa" cứ có "cây", có "chỉ" là muôn sự đâu vào đấy hết. Minh Trí lại được về, mưu tìm một chuyến đi khác nữa.

Nhưng bây giờ có một chuyện không biết giải quyết cách nào? Tôi gần đây mới hỏi Dzư Văn Chất (em ruột Thanh Tâm Tuyền) là cụ bà (thân mẫu Thanh Tâm Tuyền và Chất) đã biết tin về Thanh Tâm Tuyền chưa? Chất trả lời: "Em và các cháu chưa dám cho cụ biết. Cụ đã trên 90 rồi, yếu lắm. Không biết em phải làm thế nào đây?"