“Vẫn là nó. Nhưng không phải là nó!”
Câu trên là của ông Tổng Giám Đốc Bưu Điện - và còn là một trong những ông Thầy dạy Gấu, khi học trường Quốc Gia Bưu Điện - phán về sếp trực tiếp của GCC, sau khi ông ra khỏi bịnh viện và trở về Bưu Điện làm việc lại.

Ông bị mất khẩu súng, trong vụ mìn Mỹ Cảnh, GCC đã lèm bèm nhiều lần rồi.

Sở dĩ nhắc lại, là vì trong cái “memoir” viết về cuộc vây hãm Sarajevo, có 1 anh chàng phóng viên, trở về lại Berlin, trở về lại căn phòng của mình, và, xỏ vô quần, và, cái quần tuột ra khỏi anh ta.
Thoạt đầu, anh ta nghĩ, đếch phải quần của mình, nhưng nhìn lại thì đúng là quần của mình. Và anh ngộ ra, mình thì vẫn là mình, đếch mất cái chó gì cả - tất nhiên, súng vưỡn còn – nhưng, một cách nào đó, về thể chất lẫn tinh thần, anh ta đếch còn như xưa!

Đúng là tình cảnh của Gấu. Sau cú Mỹ Cảnh, tuy súng ống còn nguyên, nhưng có 1 cái gì đã mất đi, theo nó.

I wanted from Chicago what I had got from Sarajevo: a geography of the soul

Mapping Home

Tôi làm báo

Note: Bài viết thú vị.
Có 1 số chi tiết bổ sung.
Nguyễn Hoạt tham gia báo từ những ngày đầu, nhưng ông còn ở lại Đất Bắc, [Hải Phòng], để lo chuyển người di cư. Đa số những người viết quen nhau từ hồi còn ở Hà Nội, và có thể, ý định làm tờ báo cũng từ Hà Nội, như tờ Lửa Việt [?] của nhóm sinh viên di cư, tiền thân của Sáng Tạo. Tờ Tự Do có thể nói, là của nhóm nhân viên Bộ Thông Tin, trong đó là Mặc Thu, Nguyễn Hoạt. GCC biết Mặc Thu, từ Hà Nội, khi ông ghé nhà ông anh rể NH, bà vợ là chị họ của Gấu, khi ở Bạch Mai.
Những chi tiết về Như Phong, cũng thiếu 1 số thật thú vị. Ông là người của VNQĐ, như NH, và là đàn em của Hoàng Đạo. Tên Lê Văn Tiến là tên giả. Ông còn ký tên là Cô Thần, khi viết Tin Miền Bắc, hồi đầu di cư. Tình cờ, GCC, khi đi qua Mẽo, khi đi xe đò cùng ông bạn DTL qua Mexico chơi, trên xe gặp 1 tay là em ruột của Như Phong, và là Cameraman cho CBS của Mẽo, thời kỳ chiến tranh Việt Nam.
GCC có viết về ông trong bài viết

CBS's Cameraman & UPI's Radiophoto Operator
Đồng Nghiệp Thời Chiến

Gấu đang gửi vô tuyến viễn ảnh cho hãng UPI.
Bên cạnh là ông Hưng, AP man.
[Hình chụp trước 1975 tại Sài Gòn]

Gấu và Châu Văn Nam,
UPI's photographer. Hình chụp tại Vientiane Lào, cc 1997.

Gấu: Nhớ xừ luỷ không?
Nguyễn Ngọc An [CBS's Cameraman]: Ẩn hả? Nhớ chứ. Bữa nào mà chẳng gặp ở Press Center.

Cái Press Center này, ra đời, sau cú GCC ăn mìn VC ở nhà hàng nổi Mỹ Cảnh, ở bờ sông Sài Gòn.

Trước đó, tụi báo chí Mẽo lên Đài Liên Lạc VTD/thoại Quốc Tế, tầng lầu trên cùng, building số 5 Phan Đình Phùng, Sài Gòn, là nơi Gấu làm việc, để liên lạc và chuyển tin tức. AP và UPI đặt máy chuyển hình vô tuyễn viễn ảnh ở đó. AP trước, sau tới UPI, và Gấu là người làm cho họ, cùng lúc làm cho Bưu Điện.
Làm ở đó, chuyển hình ảnh chiến tranh đi toàn thế giới từ đó, quen biết đám ký giả cũng nhờ đó, viết, cũng từ đó, nhớ BHD, nhớ cô bạn đúng hơn, cũng từ đó, bởi thế Gấu mơ tưởng viết cuốn tiểu thuyết đầu tay Mắt Bão, yên tịnh như mắt bão, chung quanh là giông tố.
Sau thờ Cô Ba, bỏ hết, bây giờ đọc thư gửi đảo xa của ông anh, thấy ông tính viết Mắt Bão, mới nhớ ra cái tít này.
GCC có lần ngồi Quán Chùa, và nói với ông anh về MB. Ông còn gật gù, cần tít đặt tên cứ đọc sách thiên văn, địa lý….

Sau khi ăn mìn VC, mất cây súng nhỏ, nhưng thoát chết, ông trưởng đài sợ quá, đề nghị Bưu Điện chuyển tụi Mẽo đi chỗ khác, vì không phải chỉ báo chí mà còn cả lính Mẽo cũng lên Đài nói chuyện với thân nhân.
Ông Trưởng Đài, sở dĩ thoát chết, là cũng nhờ 1 tay Quân Cảnh Mẽo thường hay lên Đài nói chuyện với gia đình. Tay này nhìn thấy ông nằm 1 đống, bèn cho chuyển ngay về bệnh viện dã chiến của Mẽo, sau gia đình chuyển về nhà thương Grall. Gấu được đám cảnh sát Ngụy đưa vô nhà thương Đô Thành, ở chỗ đường Lê Lợi, gần chợ Bến Thành. Vừa khiêng Gấu, chúng vừa chửi, tụi mày ham ăn nhậu làm khổ tụi tao. Gấu nhìn lên bầu trời Sài Gòn toàn sao, đến nhà thương thì ngất đi, trước khi ngất còn đọc được cái tên GCC cho 1 anh phóng viên, hình như báo Chính Luận. Sau được ông Tổng Giám Đốc Bưu Điện cho chuyển qua Grall.
BHD biết tin Gấu bị thương là do đọc báo, và, vì nhà báo để Gấu vô danh sách bị thương nặng, em khóc quá, nhưng toàn khóc lén, cũng không dám dụi mắt, sợ mắt đỏ, ông bố sẽ biết!
GCC đã từng viết cái cảnh một anh GI, từ phòng ghi âm bước ra, khóc ròng, vì nửa đêm gọi về, vợ không có nhà.

Lại nói về vụ khóc quá.
Ông Trưởng Đài có một cô bồ, nữ điện thoại viên ở Đài, Cô Phụng, dì của cô Mai, trong Những Ngày Ở Sài Gòn. Chẳng ai biết hết. Chỉ tới khi ông bị thương, còn nặng hơn Gấu nhiều, cô thương quá, bật khóc, thế là đến tai bà vợ. Lần GCC về lại Sài Gòn, tính đi gặp nhưng vội quá, định lần sau, nhưng chẳng có lần sau, cứ tiếc mãi.
GGC cũng thương bà này. Bả không đẹp, nhưng có tiếng cười chết người. Gấu mê quá, có lần trực chung, tính làm tới, Bả không “thươn”, nhưng mà là “thươn” hại Gấu, buồn cười quá, nói, Cậu “Gấu”ơi, bề ngoài trông còn ngon dzậy, nhưng trong nát bấy rồi, hàng họ hư hết rồi!
Cái vụ Gấu mê bà Phụng này cũng ly kỳ lắm. Sau cú bị ăn mìn, đám nữ điện thoại viên được chuyển xuống Trung Tâm Bưu Điện, chỉ để lại hai cô già, là Cô Nga, và 1 bà nữa, Chị Linh, chuyên mạch tiếng Tây. Một lần, nhớ bà Phụng quá, Gấu phôn, nghe bà than, cái headphone ở đó ẹ quá, thế là Gấu bèn mang 1 cái ở trên Đài xuống, ngồi tỉ tê nói chuyện cũng thật là lâu, cả Trung Tâm ầm lên, đến tai bà vợ ông Trưởng Đài. Một bữa, nửa đêm, ông phôn cho Gấu, đang ca trực, mày làm ơn nói với vợ tao, mày tự ý mang cái headphone xuống cho bà Phụng, không phải tao ra lệnh cho mày!

Lần qua Mẽo gặp lại vợ chồng ông Trưởng Đài, bà vợ hỏi Gấu, về Sài Gòn có gặp cô Phụng của "cả hai anh em chú" không?

Món quà, con bọ hung màu nâu, có hai cái cánh, bấm vô hai cái tai, hay mắt, của nó, thì nó mở ra, để coi giờ, bà Phụng mua giùm Gấu, lần cùng đi Passage Eden, khi Thương Xá vừa khai trương, cho BHD.
Sau em gửi hết cho cô chị họ, cô tên Vy, ở Đà Lạt mà Gấu cũng có nhắc tới. Lần đầu tiên, có được số điện thoại của BHD, Gấu nhờ Cô Nga ở Đài gọi giùm. Gặp ông bố, đoán trước như vậy, ông căn vặn hoài, sau mới đưa cho con gái. Em mừng quá, kể đủ thứ chuyện, có cô Vy đứng bên, khi biết là phôn của Gấu, cô bèn chạy qua nhà kế bên cũng có điện thoại, và gọi cũng số điện thoại đó, để cùng nghe!

Gấu đi chơi với bà Phụng nhiều lần, sau đến tai cô cháu, khi đó không làm Bưu Điện nữa [Bạn có nhớ lần từ giã Gấu, cô viết cái note… (1)], làm nữ tiếp viên hàng không. Lần Gấu vô tận Gò Vấp, để thăm cô, cô nói, anh đừng có lẽo đẽo theo Cô Tám nữa, không phải là Mai ghen, nhưng mà để cô lấy chồng chứ. Anh muốn cô tôi thành gái già ư?
Sau 1975, GCC có lần gặp lại Cô Mai, ở nông trường cải tạo Phạm Văn Cội, Củ Chi. Cô đi thăm thằng em, cũng ở trong Trại như GCC.

(1)

Mai thôi làm việc. Những dòng chữ cuối cùng nàng viết cho tôi trước khi từ biệt, là trên mẩu giấy ghi điện đàm mạch Sài Gòn – Hoa Kỳ: một người lính Mỹ đang nói chuyện với người yêu: "I love you" – "Don’t say anything. Let’s me think good about you before leaving" (Đừng nói gì hết. Để Mai nghĩ tốt về anh trước khi từ biệt). Tiếng nói người lính đầy những lệ, người yêu của anh đang nói những lời vĩnh biệt…

Tứ Tấu Khúc

Je t'aime parce que tu veux l'impossible.
Ta thương mi bởi vì mi muốn điều không thể.
BHD

Bất giác, lại nhớ đến bạn C., một trong Thất Hiền. C. nhận xét, mỗi lời nói của BHD với bạn Gấu ta, đúng là một sấm ngôn!
Quả có thế!

Chỉ một sấm ngôn, của BHD, mà Tzvetan Todorov viết cả một cuốn sách về nó:
Những kẻ phiêu lưu đi tìm Tuyệt Đối, Les Aventuriers de l’absolu.

NGUYỄN-XUÂN HOÀNG TRÊN CON DỐC TỬ SINH

Bài viết có vài chi tiết, không đúng. Phải nói ra, vì không, có thể có người sẽ hiểu sai đi, tình hình văn học thời điểm đó.
V/v nhà xb Đêm Trắng. Sự thực, chỉ có 1 mình HPA là người chủ trương, và để in những tác phẩm bị “Văn” của NDV, hoặc “Thời Mới”, của VP, lắc đầu. Cuốn của Gấu, “Những ngày ở Sài Gòn”, là cuốn mở ra nhà xb DT. Vì TPG lắc đầu, không chịu in, nên HPA mới xúi Gấu, “thì bỏ tiền túi ra in”. Gấu viết về chuyện này rồi.
NXH thì đã có “Thời Mới” in, cần gì tới “Đêm Trắng”.
Tác phẩm đầu tay của VP, là do nhà xb "Tự Do" in, “Kể Trong Đêm Khuya”. Cuốn đầu tay của NDT, “Chị Em Hải”, và của Thảo Trường, Gấu không nhớ tên, cũng do nhà xb "Tự Do" in. Khi Phạm Việt Tuyền mất, ở Pháp, Thảo Trưởng mail, biểu Gấu đi giùm phân ưu cho anh và NDT.
Đám Trung Kít không hề in sách của đám Bắc Kít. Vết thương hình chữ S mà!
Trong số bạn bè của NXH được anh đưa vô tiểu thuyết, đếch có Gấu.
Hà, hà!

 Để bù lại, Gấu bèn viết về bạn!

Gặp Gỡ Cuối Năm

Trường Nguyễn Trãi khi đó bị xóa sổ. Đây là nói về trường Nguyễn Trãi di cư, như Chu Văn An di cư, không phải trường Nguyễn Trãi sau này, ở miệt Khánh Hội.
Mò đến Hồ Ngọc Cẩn; thầy giám thị phán, "mê Hà-nội vào trễ, học lại lớp cũ."
Tiếc một năm đèn sách, đành nhẩy ra trường tư. Ngày ngày lãnh trách nhiệm xách một thùng nước cho bà chị có sạp bún chả tại chợ Vườn Chuối, rồi băng con hẻm cắt ngang Phan Đình Phùng, Trần Cao Vân, Hồng Thập Tự. Trường Văn Lang [Văn Hoá, NKL cho biết, không phải Văn Lang, của Thầy Ngô Duy Cầu] của thầy Nguyễn Khắc Kham nằm trong một con hẻm ở đường Ngô Tùng Châu, kế nhà thờ Huyện Sĩ.
Nhà của Huỳnh Phan Anh nằm ngay đầu con hẻm ăn ra đường Hồng Thập Tự, Khu Chợ Đũi. Nhà "cô bé" [BHD], cũng kế đó. Gần ngã tư Lê Văn Duyệt-Phan Đình Phùng.
Trường học của cô bé, trường Kiến Thiết cũng kế đó, cách con hẻm "Huỳnh Phan Anh" vài chục bước chân.
Khu này vốn nổi tiếng vì mấy tiệm sách cũ, Huỳnh Phan Anh và tôi đã từng lục lọi những số báo nrf, những cuốn tiểu thuyết đen, série noire.
Ít người Sài-gòn quên được món cơm xá xíu ngay đầu con hẻm Kiến Thiết.
Mấy đứa em của Huỳnh Phan Anh có đứa học chung với cô bé.
Đó là những chuyện sau này. 

Tôi ở khu chợ Vườn Chuối tới năm học Đệ Nhị, rồi qua Thủ Thiêm trọ học, nhờ bà cô mỗi tháng từ Pháp gửi tiền về, cộng thêm tiền làm nghề "trợ giáo". Mãi sau này, khi quen cô bé, tôi mới lại lảng vảng ở khu đầu đường Lê Văn Duyệt - Phan Đình Phùng.
Rồi khi quen Huỳnh Phan Anh, mới trở lại con hẻm cũ.
* 

Tôi "biết" Sài-gòn, phần lớn là qua "ông thầy" Huỳnh Phan Anh. "Thằng chả" dậy tôi chơi banh bàn, bi da. Quán bi da nổi tiếng mà lâu ngày tôi quên mất tên, [Huỳnh Kỳ?], ở khu Ngô Tùng Châu, gần trường Nguyễn Bá Tòng, là nơi hai đứa nhiều ngày đứng suốt buổi, khi ra khỏi quán hai chân rã rời, kéo nhau băng qua đường, leo lên gác xép ngủ.
Nhà Huỳnh Phan Anh là nơi lần đầu tiên tôi nhìn thấy cái bàn ăn "dã chiến", khi ăn mở ra, ăn xong xếp lại. Đứa em trai nói ngọng. Mấy chị em là nguồn kinh tế của hai đứa chúng tôi. Rồi thằng chả dậy tôi "xóm" nghĩa là gì.
Sau này học trò vượt ông thầy. Tôi sa xuống mãi đáy Sài-gòn, những nơi chốn mà bạn tôi đã từng căn dặn chớ mò tới.
Cái trò đọc sách trong một quán chệt, chỉ cần một ly cà phê túi, hoặc ly hồng xà (hồng trà), rồi cứ thế ngồi suốt buổi, là cũng do anh truyền cho tôi.

Và hai đứa chia nhau kinh nghiệm đọc, nhờ nó. Có lần anh kể cho tôi nghe, bữa trước đọc Buồn Nôn, La Nausée, tới đoạn Roquentin đi trong thành phố Bouville, "một mình mà như cả một đoàn quân đang xuống phố"; "đọc tới đây, thú quá tao cũng bỏ ra ngoài đường lang thang một hồi...", và có lần cũng cảm thấy, như Roquentin, "tương lai đang chờ đợi ở một ngã tư đầu đường".
Tôi cũng có những kinh nghiệm y hệt như vậy.
Qua anh tôi có được quá nhiều bạn: Dương Văn Ba, Nguyễn Xuân Hoàng, Nguyễn Đồng, Hoàng Ngọc Biên, Đặng Phùng Quân, Nguyễn Nhật Duật... Có thời gian tôi "cộng tác" với báo Điện Tín, là do anh.
Thân nhất, có lẽ là lúc anh đang học Sư Phạm Đà Lạt. Tuần nào tôi cũng nhận được thư. Anh vốn là một con người rất cứng rắn, "dur", ít khi bộc lộ tình cảm. Những lá thư là một Huỳnh Phan Anh "đích thực", đối với tôi.

Lần đầu tiên tôi biết Đà Lạt là lần lên thăm anh. Đúng vào dịp Giáng Sinh, với một người bạn. Cả ba đi lang thang ngoài đường đến gần sáng, say, hát, la, rống dọc theo những con dốc.
Lần đó, tôi có cảm tưởng sống lại Hà-nội, và mơ hồ hiểu được tâm trạng của những người lính lê dương nhớ nhà, say sưa giữa thành phố, giữa cuộc chiến "không phải của họ".
Với Huỳnh Phan Anh, tôi chỉ ân hận một điều, anh dậy tôi nhiều quá, còn tôi, chỉ có một bài học, đúng ra là một kinh nghiệm, mà không làm sao nói lại cho anh hiểu: tại sao bỏ vào Nam. 

Nhưng câu hỏi đó, cho đến nay tôi cũng vẫn chưa trả lời được, cho chính tôi. 

Cuốn truyện đầu tay của tôi là cuốn mở đầu nhà xuất bản Đêm Trắng do anh chủ trương. Thoạt tiên "gạ" ông Nguyễn Đình Vượng, nhưng gặp Trần Phong Giao cản đường.
Của đáng tội, thư ký tòa soạn báo Văn không tin cuốn sách sẽ bán được. Tác giả cuốn sách cũng nghĩ vậy. Huỳnh Phan Anh "xúi", thì bỏ tiền ra in, tao làm nhà xuất bản. Anh nhờ Nguyễn Đồng làm bìa. In 2000, đến nhà phát hành Sống Mới, gặp ngay Nguyên Vũ, hình như đang là tác giả có sách bán chạy nhất lúc đó. Anh nói vô, ông chủ mua cho 300 cuốn. Còn lại bán lai rai, cũng thu đủ vốn.
Khi đọc tên tác giả, tác phẩm: đứng hàng thứ bẩy, trong danh sách 12 nhà văn phản động đồi truỵ, trên báo Tin Sáng, ngay sau khi Việt Cộng vào Sài-gòn, (đây là danh sách đầu tiên, sau được bổ sung thêm, thành 19, rồi cả Miền Nam, trừ mấy anh nằm vùng, tất nhiên), tôi sợ, (có), hãnh diện, (có), nhưng thật sự ngạc nhiên. Bởi vì tôi không thể tin, cuốn sách được mấy ổng chiếu cố kỹ đến như vậy.
Tôi không tin cuốn sách còn, nếu có chăng, may ra ở trong thư viện.
Đã bao lần tôi cầu mong nó quên tôi, như tôi quên đã quên nó. 

NQT

Mù Sương

Đỉnh Cồn,

Gấu đã kể chuyện này rồi.

Từ trước 1975, đúng hơn, từ lúc xin làm đệ tử Cô Ba, Gấu gần như chẳng gặp bạn văn, đừng nói bạn quí. Điều mà Gấu tự hào, là chưa từng ngửa tay xin tiền bạn, để đi hút, hoặc chích; trước 1975, thì cũng dễ, nhưng cả sau 1975; và điều này là nhờ Gấu Cái, bà lo gia đình, lo mấy đứa nhỏ, Gấu chi phải lo cho thân Gấu, về mặt cơm đen!
Bạn C có lần ra Bưu Điện kiếm Gấu, trao tiền [hình như 20 đô, hồi đó quí lắm, của bạn Luận, 1 trong Thất Hiền từ Mẽo gửi về cho], mà còn phải gật gù khen, cậu hơn tớ, tớ chẳng biết kiếm tiền, chỉ trông vào Viện Trợ Mẽo!
Ý anh muốn nói, từ bà con đi thoát được. Nhưng cái cụm từ “Viện Trợ Mẽo” còn có ý nghĩa khác: Thời gian Gấu còn ăn bám bà cụ C, mỗi lần bà cô của bạn C. tức phu nhân Đại Tá Út, tỉnh trưởng Bạc Liêu, về Sài Gòn, là bạn C trịnh trọng thông báo Thất Hiền, Viện Trợ Mỹ tới rồi, hà, hà!
Cho tới khi gặp Joseph.
Biết anh cùng đám bạn cũ của Gấu làm tờ TSVC, Gấu vì quá quí anh nên cầm lại cây viết.
Không phải hoàn toàn không cầm đến cây viết, nhưng chỉ những khi kẹt quá, thì đành ghé VL, lấy tiền, rồi sau đó, viết bài cho tờ TT, trừ.

Sau này, về già, Gấu tự hỏi, giả như tình cờ gặp bạn quí, ngửa tay xin tiền đi chích, thì sao, nhỉ?

Sau khi TTT mất, GCC được ông em nhà thơ gửi cho cái DVD đám tang của ông.

Trong DVD đám tang nhà thơ, Tô Thùy Yên nói, ông quá sửng sốt, khi hay tin bạn mình mất, và chẳng làm sao sửa soạn gì được, cho cái vụ có vài lời tiễn bạn. Nhưng ông cứ nhắc đi nhắc lại, vinh dự được là bạn của Thanh Tâm Tuyền. Tôi tin rằng, ông nói thực. Đó là tình cảm thực của ông. Đó là hạnh phúc lớn của ông. Có một bạn như thế, và người bạn như thế còn là một nhà thơ như thế. Ông cứ lập đi lập lại những lời đó.
Mỗi lần nói, là ông đưa tay, quay mặt về phía linh cữu của bạn mình. Thật cảm động.

Cái vụ quá sửng sốt của ông, làm Gấu nhớ đến lần thằng em mất. Tuy biết trước, nhưng vẫn quá sửng sốt. Vẫn không tin.

Trước đó, ông có nhắc tới bạn mình, trong một bài phỏng vấn, do Phan Nhiên Hạo thực hiện, đăng trên tờ Văn, số 107 & 108. Type & Post  ở đây, như là lời tiễn bạn của ông.

PNH: Thời đó, nhóm Sáng Tạo đại diện cho cái mới. Nhưng ngay cả khi cùng ý hướng cách tân, anh và Thanh Tâm Tuyền vẫn là hai phong cách thơ rất độc lập nhau...

TTY: Tự bản chất, nhóm Sáng Tạo không phải là một văn đoàn với những định chế quy củ nghiêm nhặt, với những cương lĩnh chi tiết rạch ròi, những chương trình họp bàn kiểm điểm, mà chỉ là một quy tụ gần như tình cờ của một số người, tuổi tác chênh lệch nhau, gia thế khác nhau, nghề nghiệp khác nhau, sở học khác nhau, nhưng cùng chung một sở thích là làm mới văn chương nghệ thuật, có vậy thôi. Ngay cả cái chuyện chính là làm mới đó cũng chẳng ai bảo ban ai phải làm mới như thế nào. Tự do sáng tác được tuyệt đối tôn trọng, các tác giả, ai muốn viết gì, viết như thế nào, cứ việc viết, ngay cả việc khen chê sáng tác của nhau cũng chỉ là nhân tiện câu chuyện qua qua, lắm khi đùa cợt, chớ chẳng ai nghiêm trọng hiệu đính ai, chẳng ai ra sức vận động ai. Nếu như có một vận động nào đó thì vận động đó chỉ phát khởi từ Mai Thảo, một Mai Thảo tinh nhạy, cực kỳ yêu quý chữ nghĩa và tài năng, trầm lặng đến độ người không thân tưởng là lạnh lùng phớt tỉnh, với tư cách chủ báo cần bài đủ kịp cho số báo tới, đã có kêu gọi, thúc hối mọi người viết, viết. Những người trong nhóm chẳng mấy khi họp bàn nghiêm trọng, nhưng sinh hoạt với nhau thật chặt chẽ thân tình, hầu như đã dành tất cả thì giờ rảnh rỗi tìm gặp nhau, tay đôi, tay ba, nhiều khi cả đám, nói với nhau đủ thứ chuyện trên đời để rồi cuối cùng cũng chủ yếu quay về chuyện chữ nghĩa tư tưởng như là một ám ảnh đam mê chung. Ở bất cứ nơi nào, nhà riêng, tòa soạn, nhà in, công viên, vỉa hè, bờ sông, quán cốc, hàng ăn, phòng trà... Vào bất cứ lúc nào, sáng trưa chiều tối, và rất, rất nhiều lần mãi tận đêm khuya lang thang trên đường phố. Ðó là thời kỳ bohémien của chúng tôi.

PNH: Anh có thể nói đôi điều về quan hệ văn nghệ giữa anh và nhà thơ Thanh Tâm Tuyền?

TTY: Thanh Tâm Tuyền và tôi bắt đầu chơi thân nhau cũng từ thời kỳ đó. Nửa thế kỷ đã đi qua, thay đổi bao nhiêu cảnh đời, nhưng vẫn không thay đổi tình bạn giữa chúng tôi. Chúng tôi trao đổi chia sẻ với nhau nhiều điều và tất nhiên cũng có nhiều điều chúng tôi không đồng ý với nhau. Thường chúng tôi cũng có những nhận xét bất chợt về những bài thơ nào đó của nhau nhưng chúng tôi tuyệt nhiên chẳng bao giờ thuyết phục nhau dù bằng cách này hay cách khác về phương cách làm thơ của nhau. Lý do quan trọng hơn cả là vì chúng tôi tôn trọng nhau, cũng như hiểu rõ rằng trong việc làm thơ không có chuyện hợp tác, và riêng phần tôi, tôi rất yêu quý tài năng đa dạng và chói rực của Thanh Tâm Tuyền. Theo chỗ tôi nhận thấy, Thanh Tâm Tuyền là một người sáng tạo bẩm sinh, đích thực, ngay cả trong những câu chuyện mưa nắng bình thường, anh cũng hay đưa ra những ý tưởng mới mẻ bất ngờ mà người không quen có thể cho là chối ngẳng, nhưng riêng tôi, tôi nhìn thấy chúng như những tia nháng lạ lùng của một trí tuệ cực kỳ sinh động, khiến người nghe có dịp đi xa thêm nữa trong suy nghĩ của mình. Thường giữa chúng tôi với nhau, Thanh Tâm Tuyền có một cách thức nói chuyện khá độc đáo là từ ý tưởng này nhảy sang ngay ý tưởng khác, thường rất xa cách nhau mà không cần lần lượt đi qua những ý tưởng chuyển tiếp trung gian, khiến người nghe có khi cũng ngớ ra và phải cất công chớp nhoáng dò ngược lại trong đầu mình đường dây tư tưởng của anh. Có lẽ cấu trúc thơ văn của Thanh Tâm Tuyền cũng theo một tiến trình tương tự. Ngay từ những năm mới 20, 21 tuổi, anh đã là một khuôn mặt quan trọng hàng đầu trong sinh họat văn chương miền Nam dù rằng anh là một tác giả gây ra nhiều dị nghị và dị ứng nhất. Mãi cho đến bây giờ, sau những gần năm thập niên rồi, hình như người ta vẫn chưa thật sự công bằng với anh. Cảm thức thưởng ngoạn của quần chúng văn chương Việt Nam quả neo buộc quá chặt, quá lâu vào cội đa già bảo thủ. Thời gian sau này, ra khỏi nước, anh ẩn mình ở một bang miền Bắc hẻo lánh, không công bố thêm sáng tác nào nữa, và như vậy, vô tình anh đã tạo ra một khoảng trống không nhỏ trong sinh hoạt văn chương hải ngoại hiện thời. Những khi gặp nhau, thường tôi có hỏi thăm chuyện viết lách của anh, nhưng hoặc anh lảng tránh trả lời, hoặc trả lời không rõ ràng, lúc vầy lúc khác, dù rằng anh vẫn như hồi nào, hào hứng đam mê nói bàn về tư tưởng chữ nghĩa kim cổ Ðông Tây. Thôi thì văn chương cũng là thứ hữu mệnh, tôi chỉ biết ngậm ngùi và cũng như hồi nào, tôi chẳng nói thêm với anh một lời thúc đẩy, vặn vẹo nào cả.

[Bài này còn đăng trên talawas. NQT]

Có thể, nhận xét trên đây của ông, khiến thiên hạ 'phăng' ra, và cho rằng, Thanh Tâm Tuyền suốt đời bị hiểu lầm, đối xử bất công:
"Mãi cho đến bây giờ, sau những gần năm thập niên rồi, hình như người ta vẫn chưa thật sự công bằng với anh".

Gấu tôi tin rằng, không phải hiểu lầm, mà là không hiểu, đúng hơn. Phản ứng trước thơ tự do, đi kèm luôn, phản ứng với nhà thơ mở ra dòng thơ tự do, có thể như vậy.

Một tác giả gây nhiều dị nghị, và dị ứng nhất. TTY phán về TTT
*

Chúng ta còn nhớ, "Khi ra khỏi trại tù, trên đường về, điều đầu tiên tôi làm, là cúi gập mình viết ra những bài thơ lưu giữ trong trí nhớ suốt thời gian tù đầy."

Bếp Lửa cũng đã được viết như thế, ngay sau khi vào Nam, được viết một mạch, không kịp nhìn lại. Như muốn viết ra hết, để bắt đầu một cuộc đời mới, tại một miền đất mới.
Chúng, những câu văn của Bếp, thật sự phải nói, chính là những câu thơ.

"Commemoration", the French cultural critic Tsvetan Todorov explains, "is always the adaptation of the memory to the needs of today".

"Tưởng nhớ", như nhà phê bình văn hóa Pháp, Tsvetan Todorov, giải thích, "luôn luôn là sửa sang trí nhớ, cho [hợp với] những nhu cầu của hiện tại."

Câu trên, Cynthia Ozyck trích dẫn, trong bài viết "Ai sở hữu Anne Frank", trong đó, bà kết án "hậu thế" đã sửa sang không chỉ trí nhớ, mà luôn cả bản văn mà cô bé để lại, nhằm chịu đựng, sống sót, sau Lò Thiêu: In a word, Anne Frank has become a ready-at-hand formula for easy forgiveness. [Nói ngắn gọn, cô bé trở thành một công thức sẵn có đó, dành cho một sự tha thứ dễ dàng.]

Trong DVD đám tang, một ông bạn của nhà thơ cho biết, vào những ngày mới tới xứ người, nhà thơ có hỏi về những giờ phút cuối cùng của Vũ Khắc Khoan. Ông bạn trả lời, Tuyết Ngưu chẳng thèm để ý đến cái chết, chuyện của mấy ông y sĩ, mặc mẹ tụi nó, và chỉ lo làm thơ, được trên hai trăm câu. Nghe trả lời, nhà thơ không nói gì hết. 

Còn Tô Thuỳ Yên, có nhắc đến câu, "Socrates là người".

Ai đã từng học Đệ Nhất, môn triết, luận lý, tam đoạn luận, chắc là nhớ câu, "Socrates là người. Mọi người đều chết. Socates thì cũng chết như mọi người." [Socrates is a man. All men are mortal. Socrates is mortal].

Trong bài viết "Hai Con Gà Trống", Steiner cho rằng, có hai cái chết làm nên cảm tính Tây Phương, Western sensibility. Có hai cái chết mở ra cảm quan siêu hình, và dân sự, của "cái tôi". Đó là cái chết của Socrates và của Jesus.
Hai tử hình, hai án tử, mở ra cảm quan tôn giáo, triết học, và chính trị của chúng ta.
Và chúng ta, kể từ ngày đó, là những đứa trẻ của hai cái chết đó.

Trong bài viết đã dẫn, Steiner cũng băn khoăn về những lời nói cuối cùng của những con người nổi tiếng. Và ông nhắc tới câu nói sau cùng của Socrates: "Crito, chúng ta nợ Asclepios một con gà trống. Hãy trả nợ của ta, và đừng quên". [Crito, we owe a cock to Asclepios. Pay my debt, and do not forget it."

Steiner rất ư là hơi bị băn khoăn, bởi cái từ "we, chúng ta". Nó huyền bí, khó hiểu, chẳng hề được giải thích, chẳng khác gì từ "nous"  mở ra Bà Bovary của Flaubert

Ông tự hỏi, phải chăng Socrates minh định ông ta với cả tập thể nhân loại, rằng chết là cái cú tổng quát hoá toàn thể nhất, nhờ đó mà bật ra cái tôi là tôi, ngôi thứ nhất số ít?
Chính là nhờ cái chết mà chúng ta trở thành... "chúng ta, we"?

Note: Quí lắm đấy. Bèn đi đường đáp lễ liền:

Phạm Thị Hoài và Nguyễn Hưng Quốc là hai nhân vật đỉnh cao của văn chương hải ngoại, hai bộ óc kiệt xuất, hai tài năng lừng lững và hai khối kiến thức khổng lồ, cả hai đều nhanh chóng hiểu ra rằng "chính trị là đỉnh cao của văn chương" và từ lâu đã hết sức nỗ lực tách khỏi văn chương để hướng tới chính trị, ở Phạm Thị Hoài là một chủ định rõ ràng, ở Nguyễn Hưng Quốc thì có vẻ nhiều phần là do hoàn cảnh thúc ép…. (1)

Tuy nhiên, những dòng sau đây, của GCC, viết, trước khi nhìn thấy tấm hình quí giá, chưa kịp post, một phần vì mải coi World Cup…

Note: Mới đọc 1 bài trên Blog NL-đúng bài trên - liên can đến “vấn nạn” chính trị mới là đỉnh cao của văn chương. GCC post lại ở đây, để từ từ “phản biện”, nhưng nói ngắn gọn, thì nó như thế này: Thứ chính trị đó, nằm trong câu phán của Kafka, [Roland Barthes trích dẫn, cho bài viết, định nghĩa, văn chương không là gì cả, ngoài kỹ thuật của nó, the being of literature is nothing, but its technique]:
In the duel between you and the world, back the world, trong cuộc đấu tay đôi, duel, giữa mi và thế giới, hãy hỗ trợ thế giới. (2)

TTT cũng nói ý này, nhớ đại khái, nếu bạn không tin tôi, thì tôi lấy mạng tôi ra để chứng thực điều tôi nói!

“Nói láo chết liền”!

Nhận xét về Cao Hành Kiện được Nobel quá sớm, theo GCC cũng cần phải xét lại.

---

Subject: Chơi Facebook
To: quocoai_sontay@yahoo.com
Date: Monday, June 16, 2014, 5:18 AM

Thưa ông Gấu,

Facebook thường hiện những post/status theo dạng newsfeed, khi ông Gấu muốn trỏ đến  một post cố định, thì phải thực hiện thêm một bước.
Left Click vào timestamp như trong hình. Trên address bar của trình duyệt sẽ hiện ra một link  mới, đó chính là link cố định.
Chúc ông Gấu và gia đình mạnh luôn,
Một độc giả Tinvan.

Phúc đáp:

Đa tạ v/v chỉ dẫn, và lời chúc của bạn.
Chúc bạn & gia đình mọi điều tốt lành, an khang.

NQT

To CVD:

Oh, vậy hả. Sorry. Nhưng, đúng là tôi đang tính dịch bài của CHK về chính trị vs văn chương.
Take Care
NQT

Thực sự bài CHK, mà GCC tính dịch, là để giải thích rõ cho … Thầy Kuốc, biết rằng thì là, Thấy đếch hiểu 1 tí gì về lưu vong hết, hà, hà!

Bởi là vì bài của Thầy mở ra cuốn “Hai mươi năm văn học hải ngoại”, nhảm nhí quá, “nhảm nhất trong cả 1 cuốn sách nhảm nhất”, khi Thầy phán, làm đếch gì có lưu vong Mít.
Thầy cho rằng, lúc thoạt đầu, ngay sau 30 Tháng Tư, 1975, quả là có. Nhưng sau đó, khi đám Mít mò về xin VC tha thứ, [trong có cả Thầy, nhưng VC đếch tha, về lần nào là bị đá đít lần đó], thì không còn văn chương lưu vong của Mít nữa.

Về cái từ lưu vong, Tin Văn đã hơn 1 lần giải thích, và có 1 lần được 1 vị độc giả mail cám ơn, bi giờ tôi hiểu ra lưu vong nghĩa là gì rồi.
CHK có hai ý cực bảnh, về sự cô đơn của nhà văn, và, tại sao nhà văn phải bỏ chạy quê hương.
Hai ý đó, tuy hai mà là một. Ông còn chửi bố thứ văn chương lưu vong, theo cái nghĩa của Thầy Kuốc hiểu, và gán cho văn Mít hải ngoại thời đầu sau 30 Tháng Tư, là làm nhục văn chương.
Đang là đỉnh cao chói lọi, biến thành tà lọt cho biến động, cho chính trị.
Dùng 1 hình ảnh thật tàn bạo, một khi bạn ngồi vô bàn viết, là bạn trở thành 1 tên lưu vong rồi, nếu thứ mà bạn viết đó, thực sự là văn chương.
[GCC sẽ dịch cả hai bài của CHK, ngắn, nhưng quá quan trọng, cho thấy, khoảng cách giữa ông và tất cả cõi văn TQ đương thời, mà có lần ông phán, tôi đếch có đọc họ, tức đám nhà văn TQ đương thời]

"tàn nhẫn” hơn, còn sự giãy chết của nền văn chương lưu vong nói chung!

Viết đến như thế, mà VC khốn nạn vưỡn đéo cho về!

Không phải viện tới CHK, ngay khi mới ra hải ngoại, khi quit job có tiền trên tờ Văn Học, và xin viết đếch có tiền, cho trang VHNT của Phạm Chi Lan, Gấu đã phán, cái mà Thầy Kuốc gọi là văn học lưu vong đó, đếch phải văn chương:

Những tác phẩm văn học trong năm qua cho thấy, hai mặt của cùng một lời ước đó. Có những cuốn sách mà người ta cho rằng, đã hội nhập, không còn hoang tưởng, hết còn ở trong ghetto. Ở đây, cần phải nói rõ một điều, người ta đã lầm lẫn, hoặc đã cố ý đồng hoá, một tác phẩm văn học với một số hiện tượng xã hội. Cho tới nay, chẳng hề có một tác phẩm văn học nào hoang tưởng đến độ, muốn dấy lên một cuộc chiến, để tái lập một chế độ. Và cũng chưa có tác phẩm nào cho thấy, con người Việt Nam đã hội nhập thực sự ở quê hương mới. Tôi thật sự không tin, những tác giả của những cuộc tình chốc lát ở nơi đất người, trong lúc kiếm sống, lại tự hào mình đã hội nhập! Họ thực ra là đã từ bỏ đề tài những năm ngay sau 1975, mà chủ yếu là tố cáo cái ác của chủ nghĩa Cộng Sản, và hậu quả của nó, những thảm họa khi vượt biển tìm tự do. Bây giờ, hoặc là đề tài này không còn ăn khách, hoặc là chính tác giả của chúng cũng chán, hoặc nội lực không đủ để đương đầu với nó, bèn quay ra kể chuyện cuộc sống thường nhật của người Việt, đã có một công ăn việc làm ổn định, đã có va chạm chút xíu với người bản xứ. Va chạm chút xíu, nhưng không phải là xung đột, bởi vì ở đâu có hội nhập, ở đó có xung đột; theo nghĩa, anh mới tới muốn nơi đây thoải mái như là nhà của mình, còn chủ nhà thì muốn chui vào tận trong ngõ ngách tâm hồn người khách, để coi nó có gì khác ta.

Nhà văn, nhìn một cách nào đó, là kẻ đến sau biến động. Nếu những năm sau 1975, đề tài trại cải tạo, vượt biển có lượng nhưng thiếu phẩm, trong năm 1999, đề tài này trở lại, trầm hơn, nặng hơn, và dĩ nhiên chất lượng hơn. Ở những tác phẩm trước đó, tác giả thi nhau tố cáo cái độc, cái ác, và những đau khổ mà bản thân hay gia đình, và đất nước đã phải chịu đựng. Vô tình, chỉ có tính chính trị, thời cuộc. Kundera đã chỉ đích danh tác phẩm được coi là khuôn mẫu của văn chương chống cộng, cuốn 1984 của Orwell: đây chỉ là chính trị giả danh văn chương. Tác phẩm 1984 giản lược chế độ Cộng Sản vào danh sách những tội ác của nó, và như thế, vô hình trung, cũng rơi vào thế giới xám xịt của những trại tù! Rồi ông chứng minh, ngay cả trong thế giới mê cung là Vụ Án, hay Lâu Đài, nhân vật của Kafka cứ hở được chút nào là loay hoay kiếm một cái cửa sổ, để thở! Và ông nhặt ra được không biết bao nhiêu là chi tiết thơ, trong một thế giới không thơ, là thế giới mê cung, tức thế giới toàn trị.

Hơn nữa, khi hăm hở tố cáo, chính nạn nhân không biết, không còn có thì giờ nhận ra, cái phần tha hóa ở nơi họ: bất cứ một con người nào, ở trong thế giới đó, cũng bị tổn thương. Nói như Todorov, chủ nghĩa Cộng Sản là thử nghiệm tối hậu về đạo đức của con người. Nhân vật chính, viên sĩ quan trong Đá Mục của Thảo Trường, có vẻ như thấy hết, hiểu hết, và tỏ ra có một thái độ vượt lên khỏi những đau thương, giận dữ; nhưng được như vậy, là nhờ đệ tử, một anh lính truyền tin. Anh này làm độc giả nhớ tới nhân vật chính trong Một ngày trong đời Ivan Denisovich, của Solzhenitsyn (độc giả Đá Mục chắc khó quên "xen" đệ tử kiếm việc làm nhàn rỗi cho sư phụ, và sư phụ lầm lẫn trứng gà bồi dưỡng; đúng ra là của con heo đực). 

Thảo Trường đi tù tất cả 17 năm. Qua đây, ông đã cho xuất bản liền mấy cuốn, riêng trong năm qua là Đá Mục và Tầm Xa Cũ, Bắn Hiệu Quả. Trong một phỏng vấn trên đài Kicon, mạng Internet, ông cho biết, trong tù ông cứ thế nghiền ngẫm, và đã "bỏ túi" năm bẩy cuốn sách, qua đây tuần tự xuất bản. Ông sống lại một lần nữa thời gian dài 17 năm. Nhưng nếu chúng ta theo sát những bài viết của ông, sẽ nhận ra, đã có dấu vết thay đổi, giữa những truyện ngắn đầu, và mới đây. Tác giả tuy bỏ túi vài tác phẩm thực, nhưng khi viết ra, nó không giống như là lúc ông còn ở trong trại tù, đã tưởng tượng mặt mũi của chúng. Ông ngày trầm hơn, văn ngày thấm hơn, vượt lên nỗi cay đắng còn đè nặng hồi ức những ngày tù. (a)

Nhìn bức hình, thì bèn tin là quả thế thực, và chàng nhạc sĩ hát rong hầu đàn không chỉ một anh Sáu!
Có thể, trong khi ba đấng Ngụy ngồi hầu đàn nhà văn Cách Mạng miệt vườn, TTT vác [nứa] [núi], té.
 Cùng thời gian. Thời gian cả Miền nam đói, sau 1975.

Chúng ta chẳng bao giờ là của nhau

Nhưng hãy chia nhau những khoảnh khắc-ngoài cuộc đời đó
Chút phù du giữa những lo toan
Khi em kẹt xe ở một ngã tư đường, chẳng hạn
Chợt để hồn mình chao nghiêng thay vì theo xe di động 

Biết đâu em sẽ thèm mùi bùn
Bốc lên từ những hốc, hẻm, ngõ sâu
Từ dòng nước đen bên dưới cầu Thị Nghè
Khi cơn mưa đầu mùa chợt tới 

Anh ở đây, em ở đây
Vậy mà chúng ta cách xa nhau, thật cách xa nhau, quá đỗi
Còn nhận ra nhau
Nhờ chiếc lá mùa Thu
Nhân đôi niềm nhớ

Thu vàng
Rộn rã những giờ những phút giây ngày xưa 

Em,
Vàng tươi mầu áo
Xanh rực mầu trời 

Đen thăm thẳm, mướt như tóc
Như chẳng bao giờ em phải lo toan 

(Sáng nay nhặt sợi tóc ngà
Nhìn con chợt thấy như là chút hương) 

Như ở đây, là bốn câu thơ
Hãy cho anh những gì mà em đã bỏ
Đã quên
Hoặc không thèm nhớ

(Dấy lên từ bụi vô thường
Ngày qua tháng lại, tà dương kiếp người)

Trong bài viết về Mai Thảo, post lại trên đây, NL nhận ra những cái hay của văn MT, (1) trong khi với Gấu, văn của ông chỉ là thứ kêu xoang xoảng, từ hình ảnh cho tới tu từ, tiếng Mít kêu là thùng rỗng kêu to.
Roland Barthes rất chán thứ văn này, và ông đề xuất, hãy viết từ không độ, hãy viết thứ văn tự trắng, trung tính, đếch khen mà cũng chẳng chê cõi đời cà chớn này, của....  Cà Mâu - ấy chết xin lỗi, Cà Mu, Camus.
Một trong những điều kiện tiên quyết của thứ văn chương trắng, là gạch hết mọi tính từ.
Adam Zagajewski, có 1 bài “phản biện” - từ này cực chán, của VC, đếch phải của ai ngoài VC – trong đó ông "cà khịa" Barthes, hà cớ sao mà bỏ tính từ?

IN DEFENSE OF ADJECTIVES

WE ARE OFTEN told to scratch out adjectives. Good style, we hear, gets by fine without adjectives; the solid bow of a noun and the moving, ubiquitous arrow of a verb are enough. A world without an adjective, however, is as sad as a surgical clinic on Sunday. Blue light seeps from the cold windows, the fluorescent lights give off a quiet murmur. Nouns and verbs are enough for soldiers and leaders of totalitarian countries. For the adjective is the indispensable guarantor of the individuality of people and things. I see a pile of melons at a fruit stand. For an opponent of adjectives, this matter presents no difficulty. "Melons are piled on the fruit stand." Meanwhile, one melon is as sallow as Talleyrand's complexion when he addressed the Congress of Vienna; an- other is green, unripe, full of youthful arrogance; yet another has sunken cheeks, and is lost in a deep, mournful silence, as if it could not bear to part with the fields of Provence. There are no two melons alike. Some are oval, others are squat. Hard or soft. Smelling of the countryside, the sunset, or dry, resigned, exhausted by the trip, rain, strange hands, the gray skies of a Parisian suburb. What color is to painting, the adjective is to language. The older man sitting next to me in the Metro train: an entire list of adjectives. He is pretending to be dozing, but through his half-closed lids he is observing fellow passengers. There is an arch little smile on his lips, which sometimes becomes an ironic twist. I do not know if calm despair resides in him, or fatigue, or, a patient sense of humor undaunted by the passage of time. The army limits the amount of adjectives. Only the adjective "same" finds grace in its colorless eyes. The same uniforms,  the same rifles. Any person who has ever returned from army exercises, changed into civilian clothes, and set off on the first walk in a civilian city remembers the incredible explosion of adjectives, colors, shades, shapes, and differences with which a cosmos full of distinct individualities greets him. Long live the adjective! Small or big, forgotten or current. We need you, malleable, slim adjective that lies on objects and people so lightly and always sees to it that the vivifying taste of individuality not be lost. Shady cities and streets drown in a cruel, pale sun. Clouds the color of pigeon wings, and great black clouds full of fury: what would you be if not for volatile adjectives drifting behind you? Ethics is another area that wouldn't survive a day without adjectives. Good, evil, cunning, generous, vengeful, passionate, noble-these are words gleaming like razor-sharp guillotines. And there would be no memories if not for the adjective. Memory is made of adjectives. A long street, a scorching August day, a creaky gate leading to a garden, and there, amid currants coated with summer dust, your resourceful fingers (all right, so "your" is a possessive pronoun).

AZ: Two Cities

Theo Gấu, trong cõi văn, chưa chắc đã có cái gọi là phản biện, theo nghĩa, chống lại. Barthes đề nghị những từ, như connotations, denotations, gia nghĩa, phụ thêm nghĩa, bớt đi, bỏ đi một số nghĩa, chi tiết... Đám ngu, đám ưa giết người, cứ đem đời vô văn, mi không theo tao là chống tao! Là thịt!
Ba giòng thác cách mạng!
Phản biện!
Kít!

(1)

đoạn này tôi viết về Mai Thảo và "Đêm giã từ Hà Nội":

Tôi từng viết về văn chương (ngôn ngữ) Mai Thảo như thế này: "Ở Mai Thảo, cái đặc trưng lồ lộ là những rút gọn từ ngữ: sẽ không là "một niềm cay đắng" mà "một cay đắng", sẽ không là "một nỗi kinh ngạc" mà "một kinh ngạc", sẽ không là "một sự rã rời" mà "một rã rời"."

Kể từ đó, không nhận ra gì thêm.

Cho đến lúc tận tay cầm vào "Đêm giã từ Hà Nội", tác phẩm đầu tay của Mai Thảo (ảnh ở đây là trang đầu).

Ấn tượng mà Mai Thảo cảm nhận về Hà Nội là ba điều: "vực thẳm", "tảng bóng tối" và "Hà Nội đổi màu". Những gì Mai Thảo, hay nói rộng hơn là lứa nhà văn hồi ấy, giã từ, bỏ lại sau lưng là như vậy.

Sách giấy có phần thiêng của nó là bởi thế, giống như những vị quý tộc khinh bỉ thói chập cheng của ebook; sờ vào quyển sách giấy, một tiếp xúc trực tiếp cũng khiến ta nhận ra những gì không thể hình dung nếu chỉ đọc ebook.

Tôi hiểu, những rút gọn từ ngữ của Mai Thảo là vì: Mai Thảo đã bỏ lại rất nhiều thứ sau lưng, đã giã từ, đã coi quá khứ là vực thẳm. Câu văn của Mai Thảo cứ rút ngắn lại, vì một phần đã thả xuống vực thẳm, cho trôi về Hà Nội. Ở những thiên tuyệt bút của Mai Thảo, văn chương giống như là vực thẳm (Đêm giã từ Hà Nội, Căn nhà vùng nước mặn, Tùy bút, Ta thấy hình ta những miếu đền).

Mai Thảo viết "Đêm giã từ Hà Nội" chừng 100 ngày sau khi Hiệp định Genève được ký kết. Năm 1956, Mai Thảo coi như vượt qua được một vực thẳm để viết "Sài Gòn thủ đô văn hóa Việt Nam", mở ra một trang sử mới cho văn chương Việt Nam, cũng là mở ra lịch sử tạp chí Sáng Tạo.