Sau chiến thắng ngất trời DBP, tháng Năm 1954, đẩy Tẩy vô bàn hội nghị Geneva, Giáp đi 1 đường thị sát chiến trường. Đất đỏ Điện Biên trở thành đen thui vì máu kẻ thù. Đạn dược, giây kẽm gai, mảnh pháo bày khắp. Tại 1 trong những hầm pháo, Người khui được bức thư của bại tướng địch gửi cho vợ. Vốn là giáo sư sử học, Người bèn chớp luôn, thứ này hiếm quí lắm, sau này đem bán đấu giá bộn tiền!

Ui chao, để cái thư đó, kế bên cái thư PXA viết, xin tiền kẻ thù, bạn quí, đồng nghiệp Time, thì tuyệt hảo, tuyệt xứng đôi!
Tụi Hồng Mao cực thâm hiểm. Chất “u mặc” của chúng cực cao. Đọc truyện tiếu lâm của chúng, là phải về nhà, hoặc hôm sau, hôm sau nữa, nhớ lại, thì mới bật cười.

Chiến thắng này cũng cực là mang nặng đẻ đau. Tụi Tẩy biến thung lũng thành pháo đài. Giáp bèn đưa quân xuyên rừng để bao vây. Với lũ Tẩy, chúng tin là, vô phương đưa quân vượt hẻm núi, vách đá, rừng sâu, sương mù, mê cung trùng trùng hang động. Giáp bèn nhớ đến sư phụ của ông, là Nã Phá Luân, mà những trận đánh được ông bày hàng trên bảng đen phấn trắng, khi ông còn ở Trung Học Huế: Nếu 1 con nai qua được, thì con người qua được, và 1 con người qua được, thì 1 binh đoàn qua được”. Và chầm chậm, hàng một, như những bóng ma, 55 ngàn con người vô vị trí của mình, được cung cấp thức ăn đạn dược… bởi 260 ngàn cu li với những chiếc giỏ, 20 ngàn xe đạp, và 11, 800 bè tre. Pháo thì tháo ra thành từng mảnh. Đường hầm đào tới ngay lỗ đít Tây mà chúng chẳng hay!

The Economist

Có lẽ là bài viết hay nhất trên báo chí Anh ngữ về tướng Giáp. Người viết là tác giả hai cuốn sách giá trị : “The Spy Who Loved Us” (về Phạm Xuân Ẩn) and “Vietnamerica.” Ông đã vặn cổ được con vịt cồ "tướng Giáp nướng quân" của thượng nghị sĩ John McCain. Về thời kỳ 68-75, ông không rơi vào sai lầm của nhiều nhà báo anh Mỹ, nhưng vẫn không biết vai trò thực ("chữa cháy" sau cơn cuồng chiến của Lê Duẩn và Lê Đức Thọ năm 68 và 72, và vai trò tổng tư lệnh trong "đại thắng mùa xuân 75" mà Le Duẩn, Văn Tiến Dũng đã cướp công) của Võ Nguyên Giáp.

Diễn Đàn Forum

Chỉ một mẩu trên thôi, là đã có tới hai lỗi chính tả [hai từ in nghiêng] và đều do cẩu thả.
Đọc câu Giáp trả lời Karnow là đủ biết Võ Tướng Quân cuồng chiến tới mức nào.
Không lẽ Lê Duẩn và Lê Đức Thọ cuồng chiến hơn Giáp?
Vẫn không biết vai trò thực?
Vậy là chỉ tụi mi biết?

Đám này tởm quá! NQT

Ở đây, lại là những “chiến ngôn” của Nã Phá Luân: táo bạo, ngạc nhiên. Cũng còn mùi của Lawrence of Arabia mà cuốn "Bảy Túi Khôn", “Seven Pillars of Wisdom”, Giáp lúc nào cũng ôm theo. Rồi còn vô số của Mao Xếng Xáng, mà chiến thuật ba giai đoạn (du kích, dồn đối phương vào thế bí, tổng tấn công), Giáp nuốt trọn, thời gian lưu vong ngắn tại TQ, vào đầu thập niên 1940, do hoạt động CS.

Chìa khoá của những chiến thắng của ông, như Mao dạy, là quân đội nhân dân. Tụi Tẩy có thể là dân pro, xuất thân thẳng từ trường võ bị Saint-Cyr, nhưng chúng không biết chúng chiến đấu cho cái gì. Tụi Mẽo đến sau – khi Việt Nam bị chia đôi, và một chính quyền chống cộng được thành lập tại Miền Nam – chúng có thể dùng B52, trải thảm, bom, chất độc màu da cam, nhưng đám GI đếch muốn ở đó. Ngược lại, những người của Giáp, chiến đấu cho mảnh đất của chính họ. Ngay từ khởi đầu, từ 1944, Giáp đã thành lập một thứ quân đội kháng chiến, đánh giặc theo kiểu Mít, nhưng cũng phải mất 30 năm thì ông mới biến viễn ảnh của mình thành thực tại.

The Economist

Nói thì lại biểu là tự thổi, nhưng chẳng ai có thể nhìn, cắt nghĩa cuộc chiến Mít như GCC.
Không ai nhìn ra, cái đẹp nhất của nó, trước đó, và chính vì thế, không làm sao hiểu được, khi nó biến thành thê thảm tệ hại, nhất!
Càng thổi Giáp bao nhiêu, là càng nhìn ra cái khốn nạn thê thảm của cuộc chiến bấy nhiêu!

Bọn bợ đít VC bèn đổ hết lên đầu Lê Duẩn, Lê Đức Thọ!
Tụi nó mới cuồng chiến. Không phải Giáp!

So the subject of The Quiet American came to me, during that talk of a 'third force' on the road through the delta, and my characters quickly followed, all but one of them from the unconscious. The exception was Granger, the American newspaper correspondent. The press conference in Hanoi where he figures was recorded almost word for word in my journal at the time. Perhaps there is more direct reportage in The Quiet American than in any other novel I have written. I had determined to employ again the experience I had gained with The End of the Affair in the use of the first person and the time-shift, and my choice of a journalist as the 'I' seemed to me to justify the use of reportage. The press conference is not the only example of direct reporting. I was in the dive-bomber (the pilot had broken an order of General de Lattre by taking me) which attacked the Viet Minh post and I was on the patrol of the Foreign Legion paras outside Phat Diem. I still retain the sharp image of the dead child couched in the ditch beside his dead mother. The very neatness of their bullet wounds made their death more disturbing than the indiscriminate massacre in the canals around.
    I went back to Indo-China for the fourth and last time in 1955 after the defeat of the French in the north, and with some difficulty I reached Hanoi - a sad city, abandoned by the French, where I drank the last bottle of beer left in the cafe which I used to frequent with Monsieur Dupont. I was feeling very ill and tired and depressed. I sympathized with the victors, but I sympathized with the French too. The French classics were yet on view in a small secondhand bookshop which Monsieur Dupont had rifled a few years back, but a hundred years of French civilization had fled with the Catholic peasants to the south. The Metropole Hotel where I used to stay was in the hands of the International Commission. Viet Minh sentries stood outside the building where de Lattre had made his promise, 'I leave you my wife as a symbol that France will never, never ... ' Day after day passed while I tried to bully my way into the presence of Ho Chi Minh. It was the period of the crachin and my spirits sank with the thin day-long drizzle of warm rain. I told my contacts I could wait no longer - tomorrow I - would return to what was left of French territory in the north.
    I don't know why my blackmail succeeded, but I was summoned suddenly to take tea with Ho Chi Minh, and now I felt too ill for the meeting. There was only one thing to be done. I went back to an old Chinese chemist's shop in the rue des Voiles which I had visited the year before. The owner, it was said, was 'the Happiest Man in the World’. There I was able to smoke a few pipes of opium while the mah-jong pieces rattled like gravel on a beach. I had a passionate desire for the impossible - a bottle of Eno's. A messenger was dispatched and before the pipes were finished I received the impossible. I had drunk the last bottle of beer in Hanoi. Was this the last bottle of Eno's? Anyway the Eno's and the pipes took away the sickness and the inertia and gave me the energy to meet Ho Chi Minh at tea.
    Of those four winters which I passed in Indo-China opium has left the happiest memory, and as it played an important part in the life of Fowler, my character in The Quiet American, I add a few memories from my journal concerning it, for I am reluctant to leave Indo-China for ever with only a novel to remember it by.

Graham Greene: Ways of Escape

                        

Như vậy là đề tài Người Mỹ Trầm Lặng đến với tôi, trong cuộc “chat”, về “lực lượng thứ ba” trên con đường đồng bằng [Nam Bộ] và những nhân vật của tôi bèn lẵng nhẵng đi theo, tất cả, trừ 1 trong số họ, là từ tiềm thức. Ngoại lệ, là Granger, tay ký giả Mẽo. Cuộc họp báo ở Hà Nội, có anh ta, được ghi lại, gần như từng lời, từ nhật ký của tôi, vào thời kỳ đó.
Có lẽ cái chất phóng sự của Người Mỹ Trầm Lặng nặng “đô” hơn, so với bất cứ cuốn tiểu thuyết nào mà tôi đã viết. Tôi chơi lại cách đã dùng, trong Kết Thúc một Chuyện Tình, khi sử dụng ngôi thứ nhất, và cách chuyển thời [time-shift], để bảo đảm chất phóng sự. Cuộc họp báo ở Hà Nội không phải là thí dụ độc nhất của cái gọi là phóng sự trực tiếp. Tôi ở trong 1 chiến đấu cơ (tay phi công đếch thèm để ý đến lệnh của Tướng de Lattre, khi cho tôi tháp tùng), khi nó tấn công những điểm có Vẹm, ở trong toán tuần tra của lực lượng Lê Dương, bên ngoài Phát Diệm. Tôi vẫn còn giữ nguyên hình ảnh, 1 đứa bé chết, bên cạnh bà mẹ, dưới 1 con mương. Những vết đạn cực nét làm cho cái chết của hai mẹ con nhức nhối hơn nhiều, so với cuộc tàn sát làm nghẹt những con kinh bên ngoài nhà thờ Phát Diệm.
Tôi trở lại Đông Dương lần thứ tư và là lần cuối cùng vào năm 1955, sau cú thất trận của Tẩy ở Bắc Việt, và với tí khó khăn, tôi tới được Hà Nội...

Trước khi xẩy ra cú tấn công
[Điện Biên Phủ]