Những năm Bảo Ninh và Nguyễn Huy Thiệp viết tốt nhất cũng là thời gian Tô Hoài cho in Cát Bụi Chân Ai, một cuốn gọi là hồi ký cũng được mà là tiểu thuyết cũng được, và đáp ứng đủ mọi tiêu chuẩn của tiểu thuyết mà Nguyên Ngọc đưa ra. Thế thì tại sao trong đầu Nguyên Ngọc hình như chỉ có hai nhà văn nói trên? Tôi tự cắt nghĩa cho mình thế này: việc hình thành tài năng của hai nhà văn Bảo Ninh và Nguyễn Huy Thiệp hồi ấy có gắn với nhiều đóng góp của Nguyên Ngọc cho đời sống văn học, vì thế sự kiên trì nói trên của tác giả Đất nước đứng lên là có thể hiểu được. Song tôi cho rằng không nên đặt tình cảm lên trên sự thực khách quan như vậy.
Vương Trí Nhàn: Tôi không lạc quan như Nguyên Ngọc

Đoạn trên trích từ bài viết của Vương Trí Nhàn, nhằm lại mở ra một cuộc tranh luận đã đóng lại, về tiểu thuyết, để phản bác một số quan điểm của Nguyên Ngọc.

Nhận định của Vương Trí Nhàn làm tôi nhớ tới dư luận một số báo chí văn học quốc tế, khi Cao Hành Kiện được Nobel, đã tố cáo, Cao Hành Kiện là "gà" của một ông Hàn. Ông Hàn này đã dịch những tác phẩm của Cao Hành Kiện, và ban cho gà của mình giải Nobel, cho tiện việc sổ sách!
Viện Hàn Lâm Thuỵ Điển công nhận, quả có cái chuyện dịch, nhưng chuyện đó không ảnh hưởng tới quyết định của Uỷ Ban Nobel.

Có thể, vì lịch sự, nên Viện Hàn Lâm đã bỏ đi một khúc, như sau:
Viện Hàn Lâm chúng tôi đúng ra còn phải cám ơn đồng nghiệp dịch Cao Hành Kiện đó, nếu ông ta không dịch, chúng tôi chắc chắn sẽ vô cùng ân hận, vì sẽ bỏ qua một nhà văn xứng đáng được Nobel, như là Cao Hành Kiện!

Bây giờ, tôi xin mượn khúc đuôi đó, để lắp vào trường hợp của Nguyên Ngọc và những tác giả như Bảo Ninh và Nguyễn Huy Thiệp.

Còn về Cát Bụi Chân Ai của Tô Hoài, và nhận định của Vương Trí Nhàn 'đáp ứng đủ mọi tiêu chuẩn của tiểu thuyết mà Nguyên Ngọc đưa ra', Hai Lúa xin được không đồng ý với nhà phê bình Vương Trí Nhàn.
NQT
*
Đi tìm một tác phẩm sẽ có  là tên một bài viết đã xưa lắm rồi, hình như là bài đầu tiên Hai Lúa viết cho tờ Vấn Đề của ông thầy Vũ Khắc Khoan, có Mai Thảo tổng thư ký. Tờ báo khi đó còn nằm trong khuôn viên Đại Học Vạn Hạnh, sau về Phạm Ngũ Lão, chung với tòa soạn Văn.
Sau bài viết, Mai Thảo "order" thêm một bài nữa. Bài này, một truyện ngắn, Tháng Sáu, [trời mưa] làm khổ Hai Lúa, một cái khổ chẳng liên quan gì tới văn chương, Hai Lúa không thể nào quên nổi.

Sau bài này, [Hai Lúa phải vào tận Vạn Hạnh để đưa cho mấy ông nhà in], Mai Thảo ra Quán Chùa, đề nghị Hai Lúa giữ mục thường trực cho tờ báo.

Có thể nói, đó là  'tiền thân' của trang Tin Văn trên không gian ảo này, bởi vì đa số những bài viết đều lấy từ báo Tây, nhất là tờ L'Express [Tin nhanh].
Vì vụ này, Hai Lúa đã từng bị nhà tư tưởng, triết gia PCT phạng cho vài dòng, còn nhớ đại khái, mấy cái thằng vênh vênh váo váo, khệnh khà khệnh khạng trên hè đường Catinat, kè kè tờ L'Express, cặp nách cuốn tiểu thuyết bỏ túi, livre de poche, ghé Quán Chùa..., nhưng thú vị, là, câu tiếp theo sau đó, cũng nhớ đại khái, tôi phạng chúng cũng là phạng chính tôi!
Cũng vì vụ này Hai Lúa đã từng bị Mai Thảo ra lệnh, anh làm ơn đi kèm vài cái tin văn vắn về văn nghệ ở trong nước, đây là yêu cầu của Vũ Khắc Khoan, không phải của tôi.
Hai Lúa, nhân ngồi cà phê với TTT, bèn xì cái vụ trên, ông lắc đầu, tin trong nước, thì lại ba cái thi văn đoàn, hội cà phê... có ích chi đâu, thà rằng giới thiệu nhà văn, trào lưu văn học thế giới. Cái món này cần hơn.
Có thể ông nói với Mai Thảo, vì sau đó, ông bảo tôi, thôi tùy anh, muốn viết gì thì viết!

Yêu cầu của Vũ Khắc Khoan theo như Hai Lúa biết, là từ sức ép Miền Trung.
Nên nhớ, nói là văn học miền nam, nhưng những báo chí văn học ở Sài Gòn lúc đó, độc giả của chúng, đa số là từ Miền Trung. Nhất là tờ Văn. Trần Phong Giao rất rành điều này, và rất o bế mấy ông nhà văn Miền Trung, rất ư là sốt sắng trong cái chuyện giới thiệu những mầm non văn nghệ của vùng đất hai đầu thọ địch.
Hai đầu thọ địch, theo nghĩa, phía bắc thì đụng mấy ông miền bắc VC, phiá nam đụng mấy ông miền bắc bỏ chạy VC!

Nhân đọc trong nước, đang bàn nhau về chuyện làm thế nào có tác phẩm ngang tầm thời đại, và nhân bài viết của nhà phê bình Vương Trí Nhàn về trường hợp mấy ông Tô Hoài, Bảo Ninh, Nguyễn Huy Thiệp, Hai Lúa bỗng nhớ đến bài viết cũ. Và bèn "chôm" cái tên, viết, một bài khác.

Chỉ nhớ được cái tên, nội dung bài viết ra sao, thua.
Nhớ tên, và một kỷ niệm.
Kỷ niệm, như thế, thường là về một "ẻn" một "em" nào đó.
Nếu không, nhớ làm khỉ gì!
*

Đoạn thuyết giảng trước quần hùng của nhà sư già chuyên việc quét dọn đèn nhang Tàng Kinh Các, Thiếu Lâm Tự, tại sao Phật pháp lại rong ruổi với võ công, theo Hai Lúa, thật chẳng khác chi những trang sách của những triết gia, về bạo động và lịch sử, về Mác xít có phải là chủ thuyết nhân bản, về chủ nghĩa nhân bản và bạo động, khủng bố [Humanism and Terror, tác phẩm của Merleau-Ponty].

Lập luận của nhà sư già tại Tàng Kinh Các, khi giải thích tại sao Phật pháp lại giong ruổi với Võ học, xem ra như có vẻ vay mượn từ Lý thuyết (Théorie) và Thực hành (Praxis) của triết học duy vật biện chứng: Trên đường giong ruổi, Théorie và Praxis triệt tiêu lẫn nhau, quyện vào nhau, để cùng biến mất và từ đó xuất hiện, con người hoàn toàn (l'homme total), tức giấc đại mộng của Marx
Nước Cờ Của Hư Trúc.

Bạn đọc thấy ngay từ những năm 60, Merleau-Ponty đã nhìn thấy rõ kết cục bi thảm của tương lai Cộng sản Việt Nam hiện nay: Hành động dã man, tư tưởng tín điều.
Lý do là, theo Merleau-Ponty, "nối kết mác-xít giữa triết học và chính trị đã đứt rời". Và người ta cứ coi như nó vẫn như thế, theo nguyên tắc, trong thế giới tương lai, nghĩa là thế giới ảo tưởng, điều Marx đã nói: "Triết học, cùng lúc, được thực hiện và tiêu huỷ bởi lịch sử, cái phủ định thì cứu vớt, cái tiêu huỷ thì hoàn tất." (La philosophie à la fois réalisée et détruite par l'histoire, la négation qui sauve, la destruction qui accomplit. Signes, p.13). Và ngay từ năm 1960, Merleau-Ponty đã tỏ ra sáng suốt, khi kết luận: "Cuộc vận hành siêu hình đó đã không xảy ra." Thời đại đã chứng rõ ràng là, trong khi qui luật mác-xít đòi hỏi, đừng tiêu huỷ triết học nếu không thực hiện nó, thực tế Stalinienne tiêu huỷ triết học, giản dị có vậy.
Hôm nay nhân loại nói chung một tiếng nói

Chính vì thiếu cái ý thức tự vấn đó mà cả một miền đất cứ nhắm mắt nhắm mũi theo Đảng, không một chút nghi ngờ, đây là cái mù quáng nhất của ít ra là vài ba thế hệ ở miền bắc, theo tôi.
Họ không hề được dậy, một điều thật cơ bản, đó là: Ngay cả khi khẳng định, tôi vẫn còn tra hỏi.
Chính cái ý thức tự vấn này giúp con người sống sót, một khi nó phải chọn lựa, giữa xấu và tốt, giữa Cái Ác và Điều Thiện.
Theo tôi, Nguyễn Huy Thiệp và Bảo Ninh đã làm được một việc vô cùng quan trọng, là mở mắt cho những nhà văn Việt Nam!
*
Maurice Merleau-Ponty (March 14, 1908 – May 4, 1961) was a French phenomenologist philosopher, strongly influenced by Edmund Husserl, and often somewhat mistakenly classified as an existentialist thinker because of his close association with Jean-Paul Sartre and Simone de Beauvoir, and his distinctly Heideggerian conception of Being.
From Wikipedia, the free encyclopedia
Triết gia hiện tượng học Pháp, ảnh hưởng nhiều từ Edmund Husserl, thường bị coi là triết gia hiện sinh, do cặp kè với Sartre và de Beauvoir, và do quan điểm mang tính Heidegger của ông về Hữu Thể.

Trong bài viết Đi tìm một tác phẩm sẽ có ngày xửa ngày xưa đó, tôi còn nhớ được đến bây giờ, ấy là vì tôi nhìn thấy số báo Vấn Đề có bài viết, vào một buổi tối, "như thường lệ", ghé nhà cô bạn, thấy tờ báo nằm trên bàn nơi phòng khách.
Cô bạn mua, chắc chỉ vì bài viết!
Bài viết đó, như dần dần tôi nhớ ra được những chi tiết liên quan, [một buổi tối... nằm trên bàn nơi phòng khách..], là được gợi hứng từ một định nghĩa: nhà văn là người kết hôn với đất nước của mình.
Và cùng với đất nước của mình, là khí hậu, thời tiết của nơi chôn rau cắt rốn của nhà văn đó.
Khí hậu truyện của Nhất Linh, là những mùa thu nhặt lá bàng của đất bắc, là bến đò gió, là anh chàng Dũng, áo mở bung ngực, không cài nút, đầu tóc xù ra, đón gió, rập rà rập rình hăm he với chính mình, sẽ bỏ nhà ra đi làm cách mạng! Cái đoạn tả anh chàng Dũng ngớ ngẩn nhìn sang nhà hàng xóm, thấy chiếc áo cánh trắng tinh bay phất phơ trong gió, ngộ ra chân lý là Loan đi học ở tỉnh về nghỉ hè, là những dấu hiệu báo hiệu mùa thu sắp sửa trở về, và cùng với nó là... tình yêu!
*
Hà Nội, thành phố có hương thơm và mặt trời ve vuốt, thành phố mà Cẩn nói, được dựng lên cho những nhớ nhung và mơ tưởng của một thời trẻ dại, "con đường Trường Thi, hai hàng me bên đường vào khoảng tháng sáu, tháng bẩy như thế này, lá me bắt đầu rụng để lộ những nhánh cây nhỏ, những đứa trẻ háu ăn đã vô ý tưởng là những quả me, và ngó lên bằng cặp mắt thèm thuồng. Mùa hè vàng nắng không còn, nhưng những ngày cuối mùa nóng, người dân Hà Nội có thói quen trước khi ngủ mở tất cả những cánh cửa sổ để đón gió mát, đột nhiên trong đêm khuya, có những cơn gió lạ từ đâu chợt tới, thổi thốc những chiếc lá khô bay phấp phới, và người lớn vội vàng trở dậy đóng bớt cửa sổ, "đó là những dấu hiệu đầu tiên báo hiệu mùa thu trở về."
Những Ngày Ở Sàigòn