Traduit du silence

Journal intime

FRANZ KAFKA

Traduit (de l'allemand) et préfacé par Pierre Klossowski

Éd. Rivages poche, 256 p., 9 €, à paraître le 9 avril.

En 1936, Pierre Klossowski publia la version française d'un texte prophétique de Walter Benjamin, qu'il intitula : L'Œuvre d'art à l'époque de sa reproduction mécanisée. À Adrienne Monnier, impressionnée par son travail, il ne cacha pas ses réserves sur cette traduction, trop libre au goût du « visionnaire », rencontré à l'époque où il participait aux « agglutinations Breton- Bataille ».

L'écrivain berlinois venait de saluer en Kafka, mort douze ans auparavant, un habitant du pays de l'oubli, « réservoir d'où surgit la lumière ». Klossowski se souvenait sans doute de ces lignes quand, en 1945, avant l'édition presque définitive que devait parachever Marthe Robert, il proposa une traduction du Journal de Kafka, et dit, au sujet de ces cahiers, en partie détruits par leur auteur et certainement jamais lus par aucun de ses proches, hormis Milena Jesenska: C'est le journal d'un malade qui désire la guérison, qui croit à la santé.

Georges Bataille s'empara de ces pages et les commenta en 1950, tout au long d'une étude, incluse par la suite dans La Littérature et le Mal, où Kafka plaide coupable, ayant commis, enfant, le « crime de lire », puis, une fois parvenu à l'âge d'homme, le « crime d'écrire », tout en demeurant dans la« puérilité du rêve ». La littérature fut-elle pour Kafka ce que la Terre promise fut pour Moïse? En octobre 1921, il nota que si ce dernier n'atteignit pas Chanaan, ce n'est pas parce que sa vie fut trop brève, mais parce que c'était une vie humaine. Commencé au moment où, malgré quelques couacs, il composait Richard et Samuel, de concert avec Max Brod, le Journal de Kafka l'Éléate est le livre des impossibilités: impossibilité d'écrire, d'écrire en allemand, ou d'écrire autrement, impossibilité de tourner le dos à sa judéité, ou de l'accepter pleinement, impossibilité d'approuver le célibat, et de supporter la vie en commun ...

Rappelons seulement les allusions aux armes d'estoc et de taille dont le Journal est émaillé. Ce sont autant d'indications des luttes que menait un « isolé », à couteau tiré avec le monde (Klossowski, lui-même admirateur de Soren Kierkegaard, esquisse dans son introduction une compaaraison entre Franz Kafka et ce dernier). Résolu à défendre sa solitude, à se préserver des relations humaines, jamais exemptes de mensonges, il voulait s'en tenir à un cercle limité, mais pur. Cette résistance est d'une innocence d'autant plus diabolique que, selon Georges Bataille, elle s'accompagne d'un refus de l'action: la manière qu'avait 1'« exclu» de s'incliner devant l'autorité est « plus violente qu'une affirmation criée ». Dès lors, Maurice Blanchot l'avait relevé dans un texte de 1949, l'impossibilité est plus qu'une impossibilité: écrire, c'est s'empêcher d'écrire, mais c'est aussi « nommer le silence », réchapper au silence des sirènes.
LINDA LÊ
À LIRE DE FRANZ KAFKA
À la colonie disciplinaire et autres récits, éd. Babel. 192 p .. 7.50 €.
Récits posthumes et fragments, éd. Babel. 414 p .. 9.50 €.
Lettres à Max Brod, 1904-1924. éd. Rivages. 332 p. à paraître le 9 avril [2008]
*

La littérature fut-elle pour Kafka ce que la Terre promise fut pour Moïse? En octobre 1921, il nota que si ce dernier n'atteignit pas Chanaan, ce n'est pas parce que sa vie fut trop brève, mais parce que c'était une vie humaine.
Nếu bạn không tới được "làng kế bên", thì không phải đời bạn quá ngắn ngủi, nhưng bởi vì đó là cuộc đời của một con người!
* Làng kế bên.
Nội tôi thường nói: "Đời vắn chi đâu. Như nội đây, nhìn lại nó, thấy đời như co rút lại, thành thử nội không hiểu nổi, thí dụ như chuyện này: bỏ qua chuyện tai nạn, làm sao một người trẻ tuổi có thể quyết tâm rong ruổi sang làng kế bên, mà không e ngại, một đời thọ như thế, hạnh phúc như thế, cũng không đủ thời gian cần thiết cho một chuyến đi như vậy."
Bản tiếng Anh: The next village.
My grandfather used to say: "Life is astoundingly short. To me, looking back over it, life seems so foreshorthened that I scarcely understand, for instance, how a young man can decide to ride over to the next village without being afraid that – not to mention accidents – even the span of a normal happy life may fall far short of time needed for such a journey".
*
Tiếc gì một lời khen cho nhau khi chúng tôi đã bị đuổi xua ra khỏi quê hương. Người ta nỗ lực để dìm chết tên tuổi và những sáng tác của chúng tôi. Người ta không muốn chúng tôi sống.  Người ta từ chối sự hiện hữu của chúng tôi. Cả một nước Việt Nam coi chúng tôi như không có mặt trên đời. Cả thế giới còn lại cũng xem thơ văn của chúng tôi như không. Ne pas. Ai muốn nhận tên nhận tuổi thì hãy leo vô diễn đàn tiếng Anh tiếng Pháp mà viết. Nam Le, Le Thi Diem Thuy, Linda Le viết tiếng Anh tiếng Pháp thì OK. Mấy cái tờ báo Mẽo và Tây còn điểm sách, mấy cái đài thổ tả như BBC, VOA còn nhắc đến. Rồi cù lần Việt cứ thế mà theo đuôi hô hò theo.
Còn cái bọn gio-o này không ai muốn nhìn nhận.
Lê Thị Huệ, gió-o
*
Tiếc gì một lời khen, mà sao lại tiếc nó, không dành cho những người như Nam Lê, Linda Lê?
Tuy viết bằng tiếng Anh, tiếng Pháp, họ vẫn là người Việt vậy?

Bọn cù lần Việt cứ thế mà theo đuôi hô hò theo?

Không lẽ lại hô hò theo những lời đầy cay đắng như trên đây, của bà Lê Thị Huệ?

Diễn đàn Gió O, như bà Huệ tự khoe, hoàn toàn do công sức của bà, vậy mà được khá đông anh em đóng góp bài vở, hãnh diện như vậy, mà chưa thấy đủ ư? Tin Văn một mình một chợ, chẳng có ai đóng góp bài, trừ một anh bạn thật thân, là TT, vậy mà có than thở chi đâu?

Đâu chỉ Tin Văn, còn hàng trăm ngàn diễn đàn khác nữa, của người Việt hải ngoại, họ đâu cần nhà nước biết đến, nhưng đâu phải họ không mong mỏi hải ngoại biết đến, trong nước biết đến, họ đâu cần nhà nước hay bất cứ nhà nào, công nhận?

Mấy người như Nam Le, Linda Lê... họ không thể viết văn bằng tiếng Việt, do đó họ bị mất cơ may, là người Việt ư? Bà thử đọc họ, coi họ có còn là người Việt như Bà ?

Đúng ra, chẳng nên lên tiếng, nhưng như vậy, bà Huệ lại càng hiểu lầm, "Còn cái bọn gio-o này không ai muốn nhìn nhận”.
Theo như Gấu được biết Gió O còn được vài ba diễn đàn khác, làm link, thí dụ Việt Xì Tốp Đi Thôi [Viet-studies], Tin Văn làm sao có được hân hạnh đó? Bị cả trong lẫn ngoài nước coi như hủi, có sao đâu?

Người ta nỗ lực để dìm chết tên tuổi và những sáng tác của chúng tôi. Người ta không muốn chúng tôi sống. Người ta từ chối sự hiện hữu của chúng tôi. Cả một nước Việt Nam coi chúng tôi như không có mặt trên đời. Cả thế giới còn lại cũng xem thơ văn của chúng tôi như không. Ne pas.
Tôi không tin, những người cộng tác với gió-o muốn có mặt ở trong từ 'chúng tôi', của bà Huệ.
Họ bảnh hơn thế nhiều. Và tự trọng, cũng hơn thế, rất nhiều.

Có lần tôi nhận được một cái mail của NDC, một trong những tác giả viết thường xuyên cho Gíó O. Ông cám ơn tôi, vì có người "thay mặt tôi," biếu ông một cuốn Chân Dung Văn Học, của tôi, trong có đoạn viết về ông. Hóa ra ông cũng người cùng quê với Gấu này. Cũng dân Sơn Tây. Cá nhân tôi rất mê những bài viết của ông, và của một vài tác giả khác nữa, thường viết cho Gió O. Những bài viết của họ có tính chuyên môn, đặc biệt, và tôi tin chắc, có rất nhiều độc giả theo dõi.
Có những tác giả như vậy cộng tác, quí hóa đến như thế, mà cứ la lên là, người ta nỗ lực dìm chết... Lạ thật!
Bữa trước, một ông, trên diễn đàn Da Mầu cũng đã bực mình vì cái chuyện, khi bỏ nước ra đi, Linda Lê 14 tuổi, vậy mà quên tiếng Mẹ, làm sao bằng những bậc nữ lưu tăm tiếng của hải ngoại, Gấu không dám nhắc đến tên những người này, vì có thể làm cho họ bực mình, và ông ta phán tiếp, cộng đồng tung hô Linda Lê như vậy, là quá đủ rồi. Khổ một nỗi, Linda Lê không biết tiếng Việt, thì làm sao mà đọc được những lời tung hô, hay không tung hô?
Salman Rushdie, trong bài Quê hương tưởng tượng, cho biết, phản ứng của dân Ấn về cuốn Những đứa con của nửa đêm của ông: vẽ quá đen xã hội Ấn. Như thế dân Ấn coi bộ rộng lượng hơn chúng ta. Nam Lê được tờ báo văn học số 1 trên thế giới khen, không phải chỉ biết viết về Mít, về vụ bỏ nước ra đi, mà còn viết đủ đề tài, và đây là một dấu hiệu đáng mừng. Cái ông trên Da Mầu mà đọc được những dòng đó, còn bực mình biết mấy: Mi đã quên tiếng Mẹ, mà còn quên nỗi đau của Mẹ!

Gấu này thực sự cũng không hiểu tại sao khen những người làm cho chúng ta hãnh diện, mà lại bị coi là cù lần? Không lẽ khen Lê Thị Huệ viết văn hay quá?
Người ta nỗ lực để dìm chết tên tuổi và những sáng tác của chúng tôi. Người ta không muốn chúng tôi sống.  Người ta từ chối sự hiện hữu của chúng tôi. Cả một nước Việt Nam coi chúng tôi như không có mặt trên đời. Cả thế giới còn lại cũng xem thơ văn của chúng tôi như không. Ne pas.
Người ta ở đây là ai? Khó hiểu quá.
Nếu người ta là nhà nước VC trong nước, thì mừng quá rồi, có gì đâu mà than van ?
Cả thế giới? Họ đâu có đọc được tiếng Mẹ của chúng ta ?
"Cả một nước Việt Nam coi chúng tôi như không có mặt trên đời". Câu này hàm hồ. Và vô ơn, xổ toẹt những tác giả trong nước đã từng đóng góp bài vở cho Gió O. Chẳng lẽ bà Huệ quên, bà đã khám phá ra nhà thơ thiên tài Nguyễn Thế Hoàng Linh, và nhờ Gió O mà nay thi sĩ này cũng được cả nước biết đến?
Nhà thơ Nga, Brodsky, viết văn và làm thơ bằng cả hai thứ tiếng, nhưng khi viết thư của ông cụ bà cụ của ông, ông viết bằng tiếng Anh, vì ông nghĩ, thứ tiếng ngoại đó sẽ đem đến cho ông cụ bà cụ một chút "tự do ngoại", thứ mà họ chưa từng được hưởng. (1) Không lẽ chúng ta không thể nghĩ, như vậy, về những nhà văn của chúng ta, khi họ phải viết bằng tiếng nước người?
*
Thú thực, Gấu này, đã từng mong, từ những ngày ở trại tị nạn, nếu qua được nước người, sẽ khởi nghiệp đời viết thứ nhì của mình, bằng thứ ngôn ngữ ngày nào còn Yankee mũi lõ ở Miền Nam, Gấu phải làm bồi cho nó!
Nhưng do hoàn cảnh gia đình, do phải lo kiếm sống, nên đành bỏ giấc mộng lớn này, và đây có lẽ là kỷ niệm buồn nhất trong đời viết văn của Gấu! NQT

(1) Tôi viết thư nhà này bằng tiếng Anh, bởi vì tôi mong cha mẹ tôi được hưởng một chút tự do…  có được thực tại dưới “qui tắc ngoại về lương tâm”  [a “foreign code of conscience”]…. Viết về họ bằng tiếng Nga chỉ có nghĩa kéo dài thêm sự giam cầm của họ, đẩy họ vào sự vô nghĩa, vô lý, do cái việc hư vô hóa một cách máy móc kia.
Brodsky: Thư Nhà