30.4.2008: Người xa vắng biết đâu nấm nhà buồn?

Sous le couvert d'histoires anodines perce une critique sociale féroce. Nguyên HuyThiêp dérange.
Dưới cái vỏ những câu chuyện làm xàm, là một mũi dùi phê phán xã hội.
Hung bạo, tàn khốc. NHT quậy.

Au Vietnam, la littérature fut longtemps condamnée à bredouiller, pour cause de communisme. Elle vit toujours sous haute surveillance, même si la censure a lâché du lest. Pas assez, en tout cas, pour que les écrivains, là-bas, confondent libéralisme économique et liberté d'expression. C'est évidemment le cas de leur chef de file, Nguyên Huy Thiêp, né à Hanoi en 1950. A l'époque de la dictature, il écrivait sous le manteau et cachait ses manuscrits dans la cave de sa maison tout en dévorant Pouchkine ou Flaubert pour ne pas mourir de lassitude.

Ở Việt Nam, văn chương lâu nay bị kết án phải lèm bèm ca ngợi chủ nghĩa cộng sản và nghĩa cả của nó. Văn chương luôn sống dưới sự canh chừng tối đa của con mắt của con nhân dân, ngay cả khi chế độ kiểm duyệt ra lệnh, hãy cởi trói cho đám chúng nó. Nhưng đếch ăn thua gì, đối với nhà văn thứ thiệt. Đừng hòng họ lầm thị trường tự do và tự do ăn nói. Đúng là trường hợp tay trùm của đám này, là NHT, sinh tại Hà Nội năm 1950 [vậy mà tưởng bằng tuổi Gấu, 1937]. Vào thời độc tài, ông viết dưới chiếc áo khoác của Gogol, và giấu bản thảo ở dưới hầm nhà, trong lúc ngấu nghiến Pouchkine hay Flaubert, để khỏi chết vì buồn chán.

Et il eut le courage de ne pas baisser la garde, de tourner le dos à la propaganda et aux dogmes du réalisme socialiste. A la fin des années 1980, il profita d'une timide embellie pour publier le très incorrect Général à la retraite, où il stigmatisait un Vietnam corrompu, affamé et démuni. On lui reprocha alors de cracher dans la soupe patriotique, et il se retrouva de nouveau dans les oubliettes de la censure.

Ông có cái can đảm của một người luôn cảnh giác, và quay lưng lại với ba cái trò tuyên truyền và những giáo điều của chủ nghĩa hiện thực xã hội. Cuối thập niên 1980, lợi dụng một chút trời quang mây tạnh, ông cho ra lò một ông Tướng Về Hưu không giống ai, qua đó, ông phạng một nước Việt Nam hư ruỗng vì tham nhũng, đói khổ, bị vét sạch đến cạn láng. Người ta trách ông đã nhổ vô nồi cháo ái quốc, và ông lại thấy mình, một thứ cùi hủi của chế độ kiểm duyệt.

Il continue aujourd'hui à déranger, dans un pays où certains de ses romans sont encore interdits. Aussi est-il constraint de contourner les obstacles en écrivant des textes qui sont autant de paraboles. Les quatre nouvelles réunies dans “Mon oncle Hoat” doivent donc être lues au second degré : derrière la métaphore, sous le vernis d'histoires apparemment anodines, on découvre une critique sociale souvent féroce. Celle d'un Vietnam où les vieilles valeurs de la spiritualité bouddhique sont bafouées par les apparatchiks qui confisquent le pouvoir, d'une part, et, d'autre part, par les dragons du capitalisme sauvage qui transforment les villes en jungles impitoyables. Qu'il mette en scène un ramasseur d'excréments, un vieillard chassé par sa famille parce qu'il ose aimer la poésie, ou une éleveuse d'oiseaux qui déplore que les rossignols soient désormais dressés pour les combats de cirque, Nguyên Huy Thiêp dépeint une société aux abois - violence larvée, régime en putréfaction, misère crasseuse. Sur cette réalité, l'écrivain jette les pétales d'une écriture lumineuse, délicate et ironique, qu'il pratique comme une thérapie. Avec ces mots en guise de mode d'emploi : « Ne riez pas, la vraie littérature est peut-être à n'y rien comprendre. La réponse gît sur les genoux des dieux, comme dit Homère. »   A.C.

Ông tiếp tục quậy, tới ngày hôm nay, tại một xứ sở mà một vài cuốn tiểu thuyết của ông vẫn bị cấm. Ông cũng bó buộc phải đi vòng qua những chướng ngại và viết một số tác phẩm có tính ẩn dụ. Bốn truyện ngắn tập hợp trong Ông chú Hoạt của tôi phải đọc ở bậc thứ nhì: sau ẩn dụ, dưới mặt véc ni của những câu chuyện không quan trọng, người ta khám phá ra một sự chỉ trích, phê phán xã hội, một cách khốc liệt, hung dữ, và thường xuyên. Nó nhắm vào một nước Việt Nam, nơi mà những giá trị cổ xưa của tinh thần Phật giáo bị nhạo báng bởi tầng lớp cán bộ con ông cháu cha, chúng cuỗm quyền lực, một phía, còn phía kia, là những con rồng của chủ nghĩa tư bản dã man, nó biến những thành phố thành những rừng rú tàn nhẫn, không xót thương. Ông trình ra một người thu nhặt cứt, một ông già bị gia đình xua đuổi vì yêu thơ, một cô gái chuyên nuôi chim chóc, đau đớn vì những con sơn ca bị nuôi dậy để đấu đá lẫn nhau trong rạp xiếc.
NHT vẽ ra một xã hội đang trong tuyệt vọng - bạo lực tiềm ẩn, chế độ thối ruỗng, khốn cùng cùng cực. Trên thực tại đó, nhà văn tung ra những cánh hoa của một lối viết lung linh, tế nhị, và hóm hỉnh, mà ông ta tập luyện nó, như một một phương thức chữa bệnh. Với những từ sau đây, chỉ cách dùng: "Đừng cười, văn chương thứ thực có thể là chẳng hiểu, chẳng lĩnh hội, chẳng thấu đáo. Câu trả lời thì ở đầu gối những vị thần, nói như Homère."
[Câu này, do NHT trích dẫn, qua bài viết dưới đây, cũng của Clavel, cho biết]
André Clavel
“Mon oncle Hoat” [Ông chú Hoạt của tôi] par Nguyên Huy Thiêp, traduit du vietnamien par Sean James Rosé, Tuong Vi Rigal et Philippe Dumont, 110 p., L'Aube, 11,80 €
&
Một bài nữa về NHT, cũng của tay André Clavel

Dọc đường Xuân Lộc- Biên Hoà-Sài Gòn, quân Ngụy tan tác thành từng mảng, cởi bỏ súng đạn, quân trang, quân dụng vứt ngổn ngang dọc đường như rác dày đặc. Một giờ chiều chúng tôi vào tới Dinh Độc Lập.
Sư đoàn 7 được lệnh quân quản Quận Một. Bà con Sài Gòn đứng đông nghịt bên đường, phụ nữ mặc áo dài hoa, cầm cờ đỏ sao vàng vẫy chào...
Một giờ chiều chúng tôi vào tới Dinh Độc Lập. Sư đoàn 7 được lệnh quân quản Quận Một. Bà con Sài Gòn đứng đông nghịt bên đường, phụ nữ mặc áo dài hoa, cầm cờ đỏ sao vàng vẫy chào. Sài Gòn trưa tháng tư, nắng long lanh như mật.
Ngô Minh Nguồn
*
Cảnh Ngụy tan tác thành từng mảng, thì quá đúng. Nhưng cảnh "Bà con Sài Gòn..." thì sai.
Ông Ngô Minh này không biết có phải là bạn của HPNT, TCS không? Nếu đúng, thì là một VC nằm vùng, và nếu như thế, ông nghĩ sao về Miền Nam, sau mấy chục năm được giải phóng, và đất nước, sau khi được thống nhất?
Ông có biến thành ruồi do đột biến gen như Đào Hiếu chẩn đoán không?
*
Trong đời Gấu, được hưởng hai lần đón chào VC, một lần từ rừng núi Bắc Việt về tiếp quản Hà Nội. Và một lần từ Hà Nội vô tiếp quản Sài Gòn.
Cả hai lần đều đếch thấy cái cảnh như ông Ngô Minh miêu tả như trên.
Lần nào, dân cũng sợ thấy mẹ!
Phụ nữ mặc áo dài hoa? Hay là bà này được điều từ Hà Nội dzô?
Cờ đỏ sao vàng ư? Vậy mà Gấu lại cứ hơi bị tưởng tượng ra là cờ Mặt Trận!
Nắng tháng Tư Sài Gòn long lanh như mật.
Thảo nào nhiều ruồi quá!
*

Năm 70 tuổi tôi bắt đầu chán viết, người rã ra, đọc sách cũng nằm, đọc được mười lăm phút chữ nghĩa đã loè nhoè, chả rõ mình đang đọc cái gì. Rồi ngủ. Ngủ như chim, một chớp mắt đã tỉnh, tiếp tục đọc nốt cái nửa trang đọc dở vẫn cứ lờ mờ vì chả còn nhớ họ viết cái gì trong cái nửa trang vừa đọc. Cũng năm ấy tôi được trao giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật đợt 2. Mừng thì rất mừng nhưng tôi đã nhận ra ngay đây là tấm bia mộ sang trọng cắm lên một đời văn đã tới hồi phải kết thúc.
Sang tuổi 70, mọi hoạt động của con người đều chậm, đều kém, riêng cái chuyện viết lách của tôi vẫn giữ được phong độ gần như xưa, vẫn viết rất nhanh, riêng cái nhìn thì trào lộng nhiều hơn, ngậm ngùi nhiều hơn. Nó là thứ hương vị thơm ngát chắt ra từ hơn bảy mươi năm được làm người.
Nguồn
Vì bài viết chưa đăng hết, cho nên chưa dám có ý kiến. Tuy nhiên, hai đoạn trên có vẻ chửi bố nhau
Cũng không hiểu cái tít là của Nguyễn Khải?
Về trường hợp Nguyễn Khải, khi ông mất, Gấu có đi một đường bói mu rùa, ông chọn Đảng thay cho Bố, vì ông không được Bố thừa nhận. Bố là quan, ông thuộc dòng con thứ.