Một trong những quái gở trở thành nhà văn là, để làm được như thế, bạn phải đau khổ về 1 tuổi thơ bất hạnh.
Đôi khi, trường hợp ngược lại xẩy ra. Như là 1 bằng chứng, là cái hình Vladimir Nabokov, khi đó 8 tuổi. Thằng bé ngồi ở dưới cái cổng ở Vyra, căn nhà mùa hè của gia đình, đang “nghiên cứu” một cuốn sách về bướm, chân đi đôi vớ tắt thở!
Nhìn là biết liền, thằng bé con nhà giàu. Một gia đình trưởng giả, quí tộc, có 1 ông bố, một bà quản gia, là một bà đầm. Vào năm 1917, Cách Mạng chấm dứt tất cả. Thằng bé mà bạn nhìn thấy trong tấm hình còn không còn hiện hữu.
Mà thực thế không, nó hết còn hiện hữu?
Sau này, khi bắt đầu viết ở xứ người, lưu vong, Nabokov quần thảo tơi bời cái thế giới của bức hình để moi ra giả tưởng của mình. Tuy nhiên, ông không viết “về” một nước Nga đã mất, nhưng mà là, mầy mò, sờ xoạng, nhâm nhi, hít ngửi, "giữ liên lạc", “keeping contact” với những mùi vị của cuộc đời mà ông đã được hưởng thụ, khi còn là 1 đứa bé. Thật sớm sủa, ông đã khám phá ra, ông có tài, [như Đoàn Dự ngửi mùi đàn bà, con gái] “synesthetic”, như bà mẹ của ông. Với ông, màu xanh có mùi vị. Cái tài “tai nghe âm thanh, mũi ngửi ra mùi vị”, hay “nhìn màu ra mùi” này đánh dấu sự phát triển trí thức và thẩm mỹ của ông.
Và, như 1 người đàn ông, ông sửa soạn ngồi vào bàn, và viết, với thái độ, dáng vẻ của thằng bé ở trong hình: ngồi 1 cách rất ư là vương giả, thật hách dịch, thật quyền uy , để nghiên cứu, xem xét, và để mổ xẻ, giải phẫu sáng tạo. Cái ghế bằng liễu gai, phong nhã, lịch lãm, chồi bông nơi cửa sổ, căn nhà mùa hạ thần sầu, chính nó - ba cái lẻ tẻ nhưng cũng thật là cần thiết “đưa anh vào mộng”. Bởi thế văn xuôi của ông, thì đầy cái gọi là “xì tai”, thơm phức [mùi... Lolita], chưa kể mùi tự thuật.

Pamuk coi “Hãy nói đi hồi ức”, bảnh nhất về văn phong của Nabokov. Gấu cũng chỉ đọc được hai cuốn của ông, là Lolita, và Speak, Memory
Thú thực, Gấu không thấy 1 tí nào, của Nabokov và Kafka ở trong Sến, văn cũng như đời!
Đọc, rồi…  liên tưởng, và Gấu bèn ngộ ra 1 hành vi, cử chỉ, tưởng rất ư là tình cờ, khi bỏ chạy quê hương Miền Nam, "nhà văn nhớn" Gấu Cà Chớn, thay vì quơ vội cái áo thung, ông bạn quí ban cho, những ngày viết muớn, ghiền xì ke, ở bên ngoài vỉa hè Bưu Điện, Sài Gòn, thì là cuốn Lolita, bản tiếng Tây.

1989. Trong một bài viết ở phía sau tác phẩm, Nabokov kể lại, phút hạnh ngộ giữa ông và cô bé kiều diễm, thời gian ông bị những cơn đau đầu thường trực hành hạ. Và một thoáng nàng - la palpitation de Lolita - đã lung linh xuất hiện, khi ông đang đọc mẩu báo, thuật câu chuyện về một nhà bác học đã thành công trong việc dậy vẽ cho một chú khỉ ở một vườn thú. "Tác phẩm đầu tay" của "con vật đáng thương" là hình ảnh mấy chấn song của cái chuồng giam giữ nó.
Trong chuyến đi dài chạy trốn quê hương, trong mớ sách vở vội vã mang theo, tôi thấy hai cuốn, một của Nabokov, và một của Koestler. Tôi đã đọc "Darkness at Noon" qua bản dịch "Đêm hay Ngày" do Phòng Thông Tin Hoa Kỳ xuất bản cùng một thời với những cuốn như "Tôi chọn Tự do"... Chúng vô tình đánh dấu cuộc di cư vĩ đại với gần một triệu người, trong có một chú nhỏ không làm sao quên nổi chiếc chuồng giam giữ thời ấu thơ của mình: Miền Bắc, Hà-nội.

 Ghi chú trong ngày

Nabokov có 1 từ để gọi thứ văn chương tạp ghi của Mít, là “poshlost”, theo nghĩa “ăn cắp của ăn cắp”, imitations of imitations. Tuy nhiên nghĩa của từ này rộng hơn nhiều, như ông giải thích, khi trả lời tờ The Paris Review. TV post lại ở đây, rồi nhẩn nha bàn tiếp.

Nabokov vốn, vừa bạo miệng, vừa phách lối. Với ông, những tác giả được chấp nhận [accepted authors] chẳng có nghĩa gì: Tên của họ được khắc trên những cái mả rỗng, sách của họ toàn đồ bá láp… Brecht, Faulkner, Camus và nhiều người khác tuyệt đối chẳng là gì đối với tôi.

Tuy nhiên, câu trả lời sau đây, thì thành thật. Khi được hỏi, ngoài chuyện viết ra, ông làm gì, hay thích làm gì, ông phán:
-Ô, săn bướm, lẽ dĩ nhiên, và nghiên cứu bướm. Những lạc thú và phần thưởng nhờ cảm xúc văn chương, chẳng là gì hết so với khám phá ra 1 loài bướm lạ, và ngắm nó dưới ống kính… Giả như không xẩy ra cách mạng ở Nga, thì tôi đã dâng hết đời mình cho “lepidopteroloy” [ngành nghiên cứu bướm và  bướm đêm, moth] và chẳng thèm viết một cuốn tiểu thuyết nào hết.

Những nhận xét của Nabokov về cuốn tiểu thuyết “Dr. Zhivago” của Pasternak, cho thấy, ông không cảm được nỗi đau của người khác, và phần nào, đây là nỗi thua thiệt của ông, do “con nhà giàu” mà ra.
*

One of the fallacies about becoming a writer is that, in order to do so, you have to suffer an unhappy childhood. Sometimes, the opposite is the case. As evidence, we have this photograph of Vladimir Nabokov, age eight. He sits on the porch at Vyra, the Nabokov summer home, studying a butterfly book and wearing a breathtaking pair of socks. As you can see, Vladimir was a rich kid. He came from an aristocratic family, had a father and a French governess. In 1917, the Russian Revolution ended all that. The boy you see here ceased to exist.
Or did he? Later, when he began to write in exile, Nabokov would draw again and again on the world of this photograph to derive his fiction. He would do so, however, not by writing about his lost Russia but by keeping in touch with the qualities of existence his childhood there had acquainted him with. Early on, Vladimir had discovered that he was synesthetic like his mother. For him, the color blue had a taste. Such doublings of consciousness marked his intellectual and aesthetic development. As a man, he set upon his writing with the attitude of the boy in this photograph: magisterially seated to peruse and dissect creation. The elegant wicker chair, the sprig of blossom in the windowsill, the fanciful summerhouse itself, these things accompanied the waking of Vladimir's sentient mind. Thereafter, his prose was full of their style and fragrance, if not their autobiographical presence.
All of Nabokov's novels reenact the discovery that the color blue has a taste.
Vladimir here is almost Lolita's age. His  connoisseur's eye and screened pelvis foretell Humbert Humbert. This was before exile, before Nabokov's own father was shot and killed- tragedies Vladimir would write about, for the most part, obliquely, preferring to make his books like the one here in his lap: a collection of shimmering creatures, delicately pinned, each, in its journey from worm to butterfly, demonstrating the extravagant imagination of nature.

-Jeffrey Eugenides (1)

Một trong những quái đản về chuyện trở thành nhà văn, là phải có 1 tuổi thơ khốn nạn.
Trường hợp Nabokov là 1 bằng chứng ngược chân lý cà chớn này.
Tớ là thằng bé có 1 tuổi thơ hạnh phúc nhất, không thể nào tưởng tượng ra được.

Gấu được đọc hai bài viết về cuốn “Dr Zhivago” thần sầu, một của Milosz, đã giới thiệu lai rai trên TV. Một của “Italồ Canvìnồ” [Italo Calvino], trong “Tại sao đọc những nhà văn/tác phẩm cổ điển”, cũng thật trứ danh. Sẽ lèm bèm về nó trên TV

---

Lại nói thêm về sư phụ của Sến, Nabokov.

TTT cũng mê Nabokov, và đã từng dịch Nabokov, bằng 1 cái tên khác, để kiếm sống, sau 1975.
Nhân vật Kiệt, trong Một Chủ Nhật Khác, cũng có 1 cõi riêng, với cô Oanh, cô Hiền, y chang Nabokov, để cả thực tại vào trong ngoặc, bà vợ sau cùng khám phá ra sự thực thê thảm, không phải là thằng chồng ngoại tình, mà là, nó đếch coi mình có mặt ở trên cõi đời này:

Thùy ngồi ngả trong ghế. Ở đi văng xa, Kiệt đang xỏ giầy. Nàng nhếch mép khinh bạc. Kiệt trừng trừng, hung hãn, xong cúi buộc giây giầy. Ngửng lên hắn lại nhìn nàng. Nàng giữ nguyên vẻ mặt thách thức. Hắn thở phì, nhắm mắt rồi bỗng cười. Nụ cười lặng lẽ, mở rộng, lay động khuôn mặt ngẩn ngơ. Phút ấy Thùy tỉnh ngộ dưới mắt Kiệt nàng không là gì. Hắn cười trong cõi riêng. Từ bao giờ hắn vẫn sống trong cõi riêng, với nàng bên cạnh. (1)

Cả 1 thế giới tiểu thuyết của Nabokov là 1 cõi riêng, the lost domain, chữ của Fowles, đệ tử của Alain Fournier, tác giả Anh Môn. Lolita thì cũng 1 cõi riêng, của những gã già mê con nít, không phải con nít, mà là nymphet, đàn bà-con nít.

BHD của anh cu Gấu cũng 1 thứ đàn bà-con nít, ngay từ nhỏ, đã già hơn Gấu rất nhiều, đã nhìn ra thằng cha Gấu chỉ mê đứa con nít ở trong em, thay vì mê 1 đứa con gái bình thường!
Và cùng đứa con nít, là Hà Nội của nó!
Mi đâu có thương yêu gì ta, mi mết 1 đứa con nít, 11 tuổi, là ta, từ hồi nảo hồi nào, và Hà Nội của mi ở trong đứa con nít đó.

Hà, hà!

Nhưng phải là Varga Llosa mới nhận ra Nabokov và cô bé Lolita của ông:

Varga Llosa 

Nhưng chỉ đến sau 1958, khi ấn bản ỡ Mẽo ra lò, cùng với cỡ trên chục ấn bản khác, trên toàn thế giới, thì cánh bướm của em nhí Lô mới tỏa rộng ôm choàng lên quá cả con số những độc giả của cuốn sách. Trong khoảng một thời gian ngắn, cái từ mới “Lolita”, vẫn như 1 cánh bướm [hai mới đúng chứ nhỉ], mở ra một khái niệm mới: người đàn bà-con nít, được giải phóng mà không cần nhận ra, một biểu tượng vô thức của cuộc cách mạng đã xẩy ra trong xã hội đương thời. Tới một chừng mực nào đó, thì Lolita chính là cái mốc lịch sử đó, cái cột cây số đó, milestone, và là một trong những nguyên nhân của một thời đại dễ dãi, khoan dung cho cái bướm, thằng cu, con hĩm, sexual tolerance, thách đố, coi như pha, những cấm kỵ, của tầng lớp thanh thiếu niên tại Mẽo, và Tây Âu, và trào lưu này lên đến đỉnh cao vào thập niên 1960.
Nàng “nymphet” không ra đời với nhân vật của Nabokov. Nàng có, hẳn nhiên, chẳng chút nghi ngờ, ở trong những giấc mơ của những tên “dâm loàn, đồi bại” [chữ của TTT, trong Một Chủ Nhật Khác, đúng ra, chữ của bà vợ Trung Uý Kiệt, chửi...  Cô Hiền, người đàn bà chỉ có thể làm tình nhân, không thể làm vợ], và ở trong sự mù lòa và những xao xuyến run rẩy của những cô gái ngây thơ, và sự thay đổi khí hậu đang bắt đầu đem đến cho nó sự tin cậy. Nhưng, nhờ cuốn tiểu thuyết, nó mang một cái dáng riêng, rũ khỏi sự hiện hữu giấu diếm nóng nẩy, bồn chồn của nó, và thâu đoạt chùm chìa khoá của thành phố. Điều lạ thường, là, cuốn tiểu thuyết của Nabokov đã gây ra cơn cuồng phong, địa chấn, ồn ào, náo nhiệt đó, thấm vào, ảnh hưởng tới, cách cư xử, thái độ, sự nhạy cảm của hàng triệu triệu con người, và trở thành một phần của huyền thoại học hiện đại.
Bởi vì thật khó mà tưởng tượng, một ông nhà văn Nga, lưu vong, chuyên mê bướm [bướm thiệt nhe], như là Nabokov, một nhà văn trong số những nhà văn của thế kỷ, chẳng bao giờ thèm để ý đến những vấn nạn, những giải pháp phổ thông, đương thời, lại tạo ra cơn địa chấn đó, một nhà văn đếch thèm để ý đến, ngay cả cái gọi là thực tại: thực tại là cái chó gì, như ông ta viết, nếu nó không được đặt ở trong mấy cái ngoặc kép.

Vargas Llosa

Lolita vs BHD

We never grow up - only older, then old-
Chúng ta chẳng bao giờ trưởng thành, nhưng cứ thêm tuổi mãi ra, già mãi ra, rồi già.

In one of Nabokov's works - this is another of my lost trouvailles - a character tells of someone losing something, a ring, I think it was, in a rock pool somewhere on the Riviera and returning a year later to the day and finding it again in exactly the spot where it was lost, but that kind of thing only happens in the Russian enchanter's magical version of our sullenly acquisitive world.

Trong 1 trong những tác phẩm của Nabokov - thì cũng lại là 1 trong những mất đi tìm lại được của tớ - một nhân vật kể về 1 tay nào đó, đánh mất một cái gì đó - một cái nhẫn. Hình như tại một cái ao, bên dưới 1 hòn đá, ở một nơi nào đó, ở Riviera, và một năm sau trở lại, vào ngày đó, và kiếm lại được cái nhẫn đúng tại nơi đã mất, nhưng cái thứ này chỉ xẩy ra trong 1 ấn bản thần tiên của một tay phù thuỷ Nga.... 

Ui chao, đúng là cái tình cảnh của GCC:
Như người xưa đánh rớt cây gươm xuống lòng sông, bèn ghi dấu nơi mạn thuyền, chàng trở lại chốn xưa, tìm vết giầy trên lớp bụi thời gian, và tiếng cười của nàng vẫn còn văng vẳng đâu đây!
Ôi chao, giờ đọc lại vưỡn còn bùi ngùi!
Nhưng tại làm sao mà em ngộ ra rằng thì là, GCC chẳng bao giờ trưởng thành, cứ yêu mãi 1 đứa con nít... là nàng, từ đời thuở nào?

Hà, hà!