Lolita vs BHD

Âm nhạc của trái cầu
J. Banville

In one of Nabokov's works - this is another of my lost trouvailles - a character tells of someone losing something, a ring, I think it was, in a rock pool somewhere on the Riviera and returning a year later to the day and finding it again in exactly the spot where it was lost, but that kind of thing only happens in the Russian enchanter's magical version of our sullenly acquisitive world.

Trong 1 trong những tác phẩm của Nabokov - thì cũng lại là 1 trong những mất đi tìm lại được của tớ - một nhân vật kể về 1 tay nào đó, đánh mất một cái gì đó - một cái nhẫn. Hình như tại một cái ao, bên dưới 1 hòn đá, ở một nơi nào đó, ở Riviera, và một năm sau trở lại, vào ngày đó, và kiếm lại được cái nhẫn đúng tại nơi đã mất, nhưng cái thứ này chỉ xẩy ra trong 1 ấn bản thần tiên của một tay phù thuỷ Nga....

Ui chao, đúng là cái tình cảnh của GCC:

Như người xưa đánh rớt cây gươm xuống lòng sông, bèn ghi dấu nơi mạn thuyền, chàng trở lại chốn xưa, tìm vết giầy trên lớp bụi thời gian, và tiếng cười của nàng vẫn còn văng vẳng đâu đây!

Ôi chao, giờ đọc lại vưỡn còn bùi ngùi!

Nhưng tại làm sao mà em ngộ ra rằng thì là, GCC chẳng bao giờ trưởng thành, cứ yêu mãi 1 đứa con nít... là nàng, từ đời thuở nào?

Quái thật, không lẽ lúc nào Gấu cũng bị cuộc chiến nó hành, chỉ trừ những lúc nghĩ đến một BHD, hay một cô bạn, hay một cô học trò?

To have seen nothing or almost nothing except the face of a girl from Buenos Aires, a face that doesn't want you to remember.
Borges: Labyrinths Epilogue
Chẳng thèm nhìn ai, ngoại trừ khuôn mặt BHD, và cô nói, ta cấm mi không được nhớ ta. (1)

Hà, hà!

Nhưng chỉ đến sau 1958, khi ấn bản ỡ Mẽo ra lò, cùng với cỡ trên chục ấn bản khác, trên toàn thế giới, thì cánh bướm của em nhí Lô mới tỏa rộng ôm choàng lên quá cả con số những độc giả của cuốn sách. Trong khoảng một thời gian ngắn, cái từ mới “Lolita”, vẫn như 1 cánh bướm [hai mới đúng chứ nhỉ], mở ra một khái niệm mới: người đàn bà-con nít, được giải phóng mà không cần nhận ra, một biểu tượng vô thức của cuộc cách mạng đã xẩy ra trong xã hội đương thời. Tới một chừng mực nào đó, thì Lolita chính là cái mốc lịch sử đó, cái cột cây số đó, milestone, và là một trong những nguyên nhân của một thời đại dễ dãi, khoan dung cho cái bướm, thằng cu, con hĩm, sexual tolerance, thách đố, coi như pha, những cấm kỵ, của tầng lớp thanh thiếu niên tại Mẽo, và Tây Âu, và trào lưu này lên đến đỉnh cao vào thập niên 1960.
Nàng “nymphet” không ra đời với nhân vật của Nabokov. Nàng có, hẳn nhiên, chẳng chút nghi ngờ, ở trong những giấc mơ của những tên “dâm loàn, đồi bại” [chữ của TTT, trong Một Chủ Nhật Khác, đúng ra, chữ của bà vợ Trung Uý Kiệt, chửi...  Cô Hiền, người đàn bà chỉ có thể làm tình nhân, không thể làm vợ], và ở trong sự mù lòa và những xao xuyến run rẩy của những cô gái ngây thơ, và sự thay đổi khí hậu đang bắt đầu đem đến cho nó sự tin cậy. Nhưng, nhờ cuốn tiểu thuyết, nó mang một cái dáng riêng, rũ khỏi sự hiện hữu giấu diếm nóng nẩy, bồn chồn của nó, và thâu đoạt chùm chìa khoá của thành phố. Điều lạ thường, là, cuốn tiểu thuyết của Nabokov đã gây ra cơn cuồng phong, địa chấn, ồn ào, náo nhiệt đó, thấm vào, ảnh hưởng tới, cách cư xử, thái độ, sự nhạy cảm của hàng triệu triệu con người, và trở thành một phần của huyền thoại học hiện đại.
Bởi vì thật khó mà tưởng tượng, một ông nhà văn Nga, lưu vong, chuyên mê bướm [bướm thiệt nhe], như là Nabokov, một nhà văn trong số những nhà văn của thế kỷ, chẳng bao giờ thèm để ý đến những vấn nạn, những giải pháp phổ thông, đương thời, lại tạo ra cơn địa chấn đó, một nhà văn đếch thèm để ý đến, ngay cả cái gọi là thực tại: thực tại là cái chó gì, như ông ta viết, nếu nó không được đặt ở trong mấy cái ngoặc kép.

Vargas Llosa

Kỷ niệm, kỷ niệm

Nghe tiếng mưa khi mưa hãy còn xiêu xiêu ngoài sông, rồi mưa băng qua bờ lá có căn chòi hoang ở phía Nam cồn, ào vào bãi đất xơ rơ những thân lau sậy cháy, giờ thì mưa đã dội trên mái nhà, trượt theo những đuôi lá mục mưa thả mình vào đất. Khe vách rách rã chẻ mỏng những ngọn gió ướt, chém ngọt qua người, lạnh rởn từng lỗ chân lông.
Nguyễn Ngọc Tư: Khói trời lộng lẫy 

Câu văn mở ra, [khởi đầu là lời], mới lộng lẫy làm sao!

Bất giác nhớ đến câu văn mở ra đời văn của Gấu:
Villa trông ra biển

Của Camus:
Bữa nay mẹ tôi mất.

*

Gấu viết “Những con dã tràng”, khi còn thằng em, tại căn nhà ở trong một con hẻm, đường Nguyễn Huỳnh Đức, Phú Nhuận.
Lấy một tờ giấy trắng, viết, “Villa trông ra biển”, tắc tị, vò ném xuống gầm giường, lấy tờ khác, viết tiếp, tắc tị vò, viết, vò viết… chừng ngàn lần, có thể nói như vậy!
Thế rồi, một bữa, nó bật ra, tiếp:

Villa trông ra biển. Tường phía trước thấp. Gió từ biển tới, vượt khoảng vườn nhỏ, mang những chiếc lá vàng trải lên thềm nhà. Con đường nhựa đen đúi, lầm lì chạy mải tới cuối thành phố. Bên kia con đường, là bãi biển, cát trắng và nóng. Xa hơn, về phía trái, nơi bắt đầu con đường, con sông nhỏ đổ nước ra biển làm đỏ lờ đờ một vùng. Xa hơn nữa, cuối tầm nhìn, một ngọn núi nằm trơ trọi, hình dáng nặng nề, thô kệch. Buổi tối, những người dân thường đốt rừng làm rẫy, xa trông, như một con rắn đỏ lập lòe.
Một chiếc xe ngựa đậu dưới bóng cây lớn ở trước cổng ra vào.
Hai dẫy nhà nhỏ chạy dài ra vườn sau. Phòng H. ở cuối một dẫy.
Những cây phi lao đứng im ở ngoài vườn.
Những con dã tràng

Tất nhiên, cũng trần ai khoai củ, mới rặn ra được mẩu trên. Gấu nhớ là, khi viết đến những hàng phi lao đứng im ở ngoài vườn, là, kể như xong!
Một bữa, thằng em bò xuống gầm giường, lôi ra cả một núi, những tờ giấy vò lại, biểu ông anh, tại sao anh không lấy bất cứ một tờ nào, trong số này, viết tiếp, mà cứ phải lập đi lập lại câu “Villa trông ra biển”, đến cả ngàn lần như vậy?

Nhờ Lolita, Nabokov trở nên giầu và nổi tiếng, nhưng xì căng đan chung quanh việc in ấn tạo hiểu lầm, và nó dính liền với cuốn sách, cho đến tận ngày hôm nay, khi cô bé, nàng nymphet xinh đẹp, đã được “bốn bó”, và có lẽ đã đến lúc chúng ta tìm ra một nơi chốn mà nàng thuộc về, như là một trong những sáng tạo văn học huyền ảo nhất, vi tế nhất, và cũng đa dạng nhất của thời của chúng ta.
Nhưng nói như thế, thì đừng nên quên, rằng, Lolita còn là một cuốn sách khiêu khích nhất.
Và, những độc giả lần đầu đọc nó, chỉ nhìn thấy những phần khiêu khích, mà không thấy những phần tinh tế, huyền ảo – và thường là họ chỉ đọc như vậy – cho thấy, khó khăn làm sao, đối với một tác phẩm có giá trị văn học, thứ thiệt, thứ uyên nguyên, muốn tới với độc giả, và được họ đón nhận.
Vargas Llosa

Độc giả Tây Phương, mà đã vậy, thì làm sao độc giả Mít đọc Lolita?

Khi VC cho phép xb Lolita, thì không phải vì nó là dâm thư hay không dâm thư, hiếp con nít hay không hiếp con nít, mà vì nó làm cho dân Mít đỡ chĩa mũi dùi vào dân chủ, và chửi chúng.
Đọc sex quên chửi.
Có 1 anh nhà văn VC tự hỏi, liệu Lolita, bản tiếng Việt, sẽ gây cơn địa chấn, cuồng phong, và nếu không, thì chỉ trách độc giả Mít ngu đần, GCC quả quyết, không, nhưng xã hội Mít sẽ có thêm rất nhiều tên hiếp con nít, như tên khốn LQD, và chúng sẽ biến Hà Nội, thí dụ, thành Giáo Đường Của Cái Ác, chữ của Vargas Llosa, khi đọc Sanctuaire của Faulkner.

Bốn nhà xb Mẽo từ chối bản thảo, trước khi Nabokov đưa nó cho Maurice Girodias, thuộc Olympia Press, một nhà xb ở Paris, chuyên in sách tiếng Anh, và nổi tiếng vì ra tòa nhiều lần và sách bị càn quét, tịch thu cũng nhiều lần, vì bị coi là dâm thư, và bất nhã [nam]. Bản catalogue những sách xb của nhà bất nhã [nam] này thì gồm hầm bà làng những thứ khiêu dâm rẻ tiền, và những tác phẩm xịn ơi là xịn của những nghệ sĩ thứ thiệt, như Henry Miller, William Burroughs và J. P. Donleavy. Cuốn tiểu thuyết ra lò năm 1955, và bị Bộ Trưởng Nội An Pháp cấm, nhưng cấm thì cấm, nó được luân lưu rộng rãi – Graham Greene bèn đi một đường thật đẹp trước đông đảo quần chúng, phán, đây là cuốn sách đẹp nhất trong năm. Và cuốn sách tạo ra 1 vòng hào quang vây quanh nó: Được ban cho cái nick, một cuốn sách chết tiệt, đọa đầy, trời hành, một cuốn sách DM [a maudit label]. Nó thực sự chưa bao giờ tìm cách để chạy thoát thương hiệu bảnh ơi là bảnh này, và tới 1 chừng mực nào đó, nó thật xứng đáng [Ui chao, lại nhớ đến cái nick tên sa đích văn nghệ mà nhà thơ NS ban cho Gấu: tới 1 chừng mực nào đó, Gấu thật xứng đáng!], nhưng không phải theo cái kiểu mà chúng ta thường hiểu từ [maudit] này.

Vargas Llosa

GCC càng đọc, càng thấm lý do, tại làm sao ôm Lolita, khi bỏ chạy Sài Gòn!

The Paris Review, 1967
Tình cảm của ông, về mặt vô đạo đức, đối với những liên hệ giữa Humbert Humbert và Lolita thì rất mạnh. Tuy nhiên, đây là chuyện thường ngày ở.. Hoa Lệ Ước, và ở Nữu Ước, giữa những đấng ngoài bốn bó và mấy em mi nhon chỉ nhỉnh hơn Lolita tí ti. Họ lấy nhau là thường, và chẳng ai thắc mắc, nhiều khi còn cầu chúc trăm năm hạnh phúc…
Nabokov:
Không, đâu phải tình cảm của tôi, mà của xừ luý, xừ Humbert Humbert, về những liên hệ giữa xừ lúy với Lolita. Xừ lúy đau khổ, không phải tôi. Tôi đếch thèm để ý đến vấn đề đạo đức của đám trâu già gặm cỏ non, vả chăng, những cỏ non như thế chẳng mắc mớ gì tới Lolita. HH yêu những cô bé, les “filletes” – không giản dị, những thiếu nữ, les “jeunes filles”. Những ‘nymphettes’ là những cô gái-trẻ con, filles-enfants, không phải những "starlettes", hay những “sex kittens”. Lolita 12 tuổi, không phải 18. Bạn còn nhớ, khi cô 14, HH đã gọi cô là “người tình già”.

Câu trên, Gấu dịch theo bản tiếng Tây. Đọc lại nguyên văn, bản tiếng Anh, có khác.

Cảm quan của ông về vấn đề vô đạo đức, trong quan hệ giữa HH và Lolita thì rất mạnh. Ở…

Nabokov: Không, không phải cảm quan của tôi, my sense… ; đó là cảm quan của HH. Ông ta cares. Tôi không [He cares, I do not]… Lolita 12 tuổi, không phải 18, khi HH gặp cô. Có thể bạn còn nhớ, khi cô 14, ông ta nhắc tới cô như là một người tình già của mình, his "aging mistress."
*

Mi đâu có yêu thương gì ta. Mi thương một con bé con 11 tuổi....
Ui chao, làm sao mà BHD hiểu ra những điều đó?

Hiểu ra khi nào?

Khi 11 tuổi, khi trả lời lời tỏ tình của Gấu, lần thứ nhất, khi hẹn ở ngã tư Lê Văn Duyệt, Phan Đình Phùng, khi chưa có tượng Thích Quảng Đức, vào đúng lúc đèn đường thay đổi, và Gấu nhìn rõ hình bóng khủng khiếp của Gấu trong mắt, ở trên làn da của cô bé, bập bùng theo ánh đèn vàng đỏ xanh, xanh vàng đỏ...

Khi viết lá thư tình đầu tiên, lóc cóc đi bộ từ ngã Sáu Sài Gòn, tới building số 5 Phan Đình Phùng, tính lên cầu thang máy, tình cờ gặp ông cảnh sát già, làm an ninh chìm cho Đài, bèn đưa cho ông ta nhờ trao giùm, bức thư mà cô Nga, nữ điện thoại viên đọc, và phán, cái cô này không yêu thương cậu đâu, dựa vào, chỉ một đoạn sau đây:
Thứ tình yêu đầy passion mà anh có đó, em không có…

Khi trả lời Gấu ở cổng trường Đại Học Khoa Học?
Tôi bắt kịp nàng, và hỏi, nàng còn yêu tôi hay là không. Nàng lắc đầu. Tôi bảo nàng nói. Nàng nói. Nàng nói thêm, nàng chưa hiểu tình yêu là gì. Tôi mệt và giận, muốn đánh nàng, bất chợt, tôi nhìn thấy tôi, trong tấm kiếng chiếc xe hơi đậu kế bên đường: đầu tóc rũ rượi, thở hổn hển, cánh tay trái lòng khòng, nước mưa rỏ trên khuôn mặt hốc hác, tôi đột nhiên nhận ra khuôn mặt thảm hại của tình yêu, tôi đột nhiên có cảm tưởng đã sống hết đời tôi, đã sống hết mối tình. Tôi bảo nàng đi về, tôi bảo tôi đi về. Tôi hiểu rằng tình yêu của tôi đối với nàng đã hết.

Ông chưa từng trở lại Nga?

Tôi chưa từng trở về lại nước Nga, bởi vì một lý do đơn giản là tất cả nước Nga mà tôi cần thì chưa từng rời bỏ tôi, dù chỉ một khoảnh khắc: văn chương, tiếng nói, la langue, và tuổi thơ Nga của chính tôi. Tôi sẽ chẳng bao giờ trở về, tôi không bao giờ đầu hàng. Vả chăng, cái bóng thô kệch gớm ghiếc của chế độ nhà nước cớm, État policier, chắc chắn là không tan biến, trước khi tôi ngỏm. Tôi không tin là người ta biết đến những cuốn sách của tôi, ở đó, nếu có, thì ở trong tay một vài tên mà VC xứ Mít gọi là "cớm văn hóa", nhưng đừng quên điều này, nước Nga đã khủng khiếp trở thành 1 xứ sở miệt vườn trong vòng 40 năm nay, chưa nói cái chuyện, ở đó, người ta đọc, người ta nghĩ, [đúng] cái điều mà người ta đọc và suy tưởng. Mẽo là cái xứ mà tôi cảm thấy hạnh phúc hơn hết thẩy các xứ sở khác. Ở Mỹ, tôi kiếm thấy những độc giả bảnh, meilleux, của tôi, những tinh thần, esprits, cận kề tôi, Trí thức mà nói, tôi cảm thấy ở nhà của mình, khi ở Mẽo. Đó là bếp lửa, foyer, thứ nhì của tôi, theo đúng nghĩa của từ này.

Nabokov trả lời BBC Télévision, 1962.
[GCC trích trong Bạo Miệng, Partis pris, (Strong Opinions)]

C'est à cause de ce suspense, de ces sous-entendus, que les écoliers et les écolières russes lisaient avec avidité Dostoievski, au même titre que Fenimore Cooper, Victor Hugo, Dickens et Tourgueniev. Je devais avoir douze ans lorsque j'ai lu Crime et Chatiment pour la première fois, il y a quarante-cinq ans. Je trouvai ce livre remarquablement puissant et captivant. Je le relus lorsque j'avais dix-neuf ans et que la Russie était plongée dans l'horreur de la guerre civile. II me parut alors interminable, terriblement sentimental et mal écrit, Je le relus à vingt-huit ans, parce que j'analysais Dostoievski dans un de mes ouvrages. Je le relus encore quand j'inscrivis Dostoievski au programme de mes cours universitaires. Mais ce n'est que tout récemment que j'ai compris ce qui clochait véritablement dans ce livre.