Trường hợp Võ Phiến

năm 1941 ngoài Chiếc lư đồng mắt cua Nguyễn Tuân còn in Một chuyến đi viết về cái lần đi sang Hương Cảng cùng một nhóm người trong đó có Đàm Quang Thiện và Nguyễn Doãn Vượng; bộ "dầu lạc" thì chắc chắn "Tàn đèn dầu lạc" cũng in năm 1941 này nhưng còn "Ngọn đèn dầu lạc" thì sao? khó xác định, có nơi bảo in năm 1939 nhưng cũng khó tin, rất có thể nó cũng là của năm 1941 này, cái năm kỳ diệu (annus mirabilis) của Nguyễn Tuân, cũng là năm kỳ diệu của nền văn chương Việt Nam, vì cho đến thời điểm ấy, rốt cuộc đã xuất hiện một văn chương của sự đứt đoạn đúng nghĩa

văn chương Nguyễn Tuân thiếu mấy thứ nhưng tôi tin rất ít người nhận ra là nó thiếu mấy thứ ấy, vì tuy thiếu nhưng vẫn tự đầy đủ, một kiểu thiếu khác, rất đặc biệt, là một sự thiếu vắng sẽ rất hằn lên nổi bật ở người khác nhưng ở Nguyễn Tuân thì sự thiếu ấy chẳng gây chút để ý nào; văn chương Nguyễn Tuân của năm 1941 không hề có ái tình, và cũng không hề có niềm vui 

thử tưởng tượng văn chương Vũ Trọng Phụng không có ái tình, văn chương của một loạt nhà văn khác không có chút dí dỏm nào là thấy ngay: những văn chương ấy không cách gì tồn tại được, nó sẽ khập khiễng, lập cập, dở dang, chẳng ra cái hình thù gì; nhưng Nguyễn Tuân ở chính sự thiếu vắng tạo ra một cách hờ hững lại minh chứng một cách buồn bã rằng chẳng gì là cần thiết hết; sự đứt đoạn của cả một lịch sử, cái thời kỳ đứt đoạn thảm khốc như vực thẳm ấy đã tìm đúng đến Nguyễn Tuân mà ụp xuống, chính Nguyễn Tuân chứ không ai khác, và vực thẳm ấy kín đáo đến nỗi suốt hàng thập kỷ sau đó Nguyễn Tuân chỉ được nhìn nhận như một người ngông nghênh, một người tỉ mẩn đẽo gọt chữ nghĩa, nhưng cái lớn lao của Nguyễn Tuân nằm ở mức độ sâu của vực thẳm kia, một con người chứa đựng trong mình cả vực thẳm 

thuốc phiện và ả đào phảng phất hoặc nồng đượm khét lẹt trong văn chương cả một thời, nhưng chẳng bao giờ tê tái thăm thẳm như trong những "dầu lạc" của Nguyễn Tuân, ở chú Trô chủ tiệm hay ông Thông Phu của Chiếc lư đồng mắt cua; quá vãng vàng son tắc tị, gỉ sét, đóng cặn ở những thân phận con người lẽ ra có thể hào hùng cái thế, nơi vực sâu mà ít người thực sự dám thả mình vào cho ám khói từ trong ra ngoài và nhờn nhợt muôn đời thứ phấn hương thập thành đến hồi phôi phai không thể hồi phục 

sau này người ta cứ hay so sánh Nguyễn Tuân với Võ Phiến, trong khi chẳng có gì khác nhau hơn thế, ở Võ Phiến là "tinh quái của nhìn nhận", còn Nguyễn Tuân của năm 1941 không có ánh mắt nào dõi ra bên ngoài, cả ở chuyến đi Hương Cảng cũng là nhì nhùng lặn ngụp của cõi vực thẳm bên trong, mọi thứ có sẵn ở đó chứ không cần giơ tay với ra, tiếng cười nào cũng thảm khốc và thứ trò diễn nào cũng cay đắng buồn 

sau này, bình luận về Nguyễn Tuân, những trích dẫn đặt cách nhau nhiều sự đặt câu quái gở "Tôi tự rước tôi ra đường", "Tôi tự phóng hỏa tôi" vân vân làm thiên lệch hẳn nhìn nhận vào văn chương của Nguyễn Tuân; nó không ngông đến cỡ đó, nó cũng không gọt giũa câu chữ đến cỡ đó, mặc dù độ ngông và độ tỉ mẩn câu từ của Nguyễn Tuân dĩ nhiên là hơn đứt mọi nhà văn khác; để nhìn được vào văn chương Nguyễn Tuân thì cần đặt ra cả một thế giới giả định hòng thâu tóm được cái toàn bộ, chứ những biểu hiện lặt vặt không nói lên điều gì; hình như cho đến giờ cũng chỉ mới có một con người cũng độc đáo ngang cỡ Nguyễn Tuân là Phan Ngọc bình luận được về thế giới ấy, chỉ đi vào cách nhìn đồ vật của Nguyễn Tuân 

 sự đứt đoạn mà không màu mè, mà không bi thống, chỉ Nguyễn Tuân mới làm được, vào cái năm 1941

FB/NL

Cái sự so sánh NT với VP, theo GCC, cực nhảm, như NL chỉ ra, nhưng cái VP thiếu nhất, như GCC đã từng viết về ông, là sự nhân hậu, và thay vào cái thiếu này, là sự đố kỵ.
Thí dụ, VP phạng Mặc Đỗ, và nhóm Quan Điểm của ông, mà không đau ư, làm cách mạng đếch được thì bèn làm dáng.
Ông phạng ông thầy tu Nhất Hạnh, Cửa Tùng Đôi Cánh Gài, không làm vô được nữa, cũng độc lắm, tự dưng không nhớ ra, nhưng chỉ nhớ, là, độc và...  đểu, nữa!
Cái đoạn  thật ngắn, trong Cát Bụi Chân Ai, cho thấy, tấm lòng nhân hậu thần sầu của Nguyễn Tuân, GCC có viết về nó, trong bài “Một Chuyến Đi”, cái tít là để vinh danh Nguyễn Tuân, một ông thầy của Gấu, khi Gấu còn mù chữ, tức còn là một đứa con nít ở xứ Bắc Kít, nghe ông bác kể cái cú, anh nhà quê Bắc Kít lên thiên đường, gánh nước giếng trời, về đời, để pha trà cho sư phụ Nguyễn Tuân, để rớt những giọt nước, suốt con đường về trần, làm thằng cu Gấu nhớ hoài, và sau, lớn lên, dùng những giọt nước đó, ghi dấu những mối tình của nó, ui chao sướng thật:

Cá nhân người viết làm quen với Nguyễn Tuân rất sớm, phải nói là quá sớm. Mới biết đọc, biết viết, "thằng bé" đã nghe đọc văn ông, ở những bậc cha chú trong gia đình. Người bác trong lúc tâm đắc với một người bạn về những viên ngọc vương vãi, trên con đường từ giếng trời trở về trần, vô tình để mãi những viên ngọc trong trí tưởng của đứa cháu. Thế đấy, cậu bé đã dùng những viên ngọc như vậy để đánh dấu những trang sách hồng, Ông Đồ Bể, Cái Ấm Đất, của Khái Hưng. Đánh dấu những trang sách của một chuyện tình (chúng làm cho những lần chia ly bớt thê thảm đi một chút); của cuộc chiến: như những viên đất ném theo, ném theo mãi, xuống lòng huyệt...

Bài viết này, đăng trên Văn Học, NMG mê quá, xoa đầu tên làm công, ông sáng tác bằng mục tạp ghi, tôi không viết được như ông.
Ui chao, khi NMG mất rồi, thì Gấu mới hiểu, NMG không viết được, là vì đếch có 1 đứa em trai tử trận như Gấu, vì cái cảnh trên thực sự xẩy ra trong đời. Không chỉ cái cảnh ném những hòn đất xuống huyệt thằng em, mà còn rất nhiều cảnh khác, như, thất thểu chạy theo…  vài em, cái cảnh suýt chết ở Phước Lộc Thọ….

Trường hợp Võ Phiến

Nếu ông Thu Tứ chỉ đoạn tuyệt với cha mình về quan điểm chính trị, tôi không chia sẻ, nhưng đó là quyền tự do của ông, như của bất kì ai, mà tôi thấy tranh luận là vô ích. Song điều khiến tôi sởn gai ốc là ông biến cái quyền tự do tư tưởng ấy của bản thân thành quyền tự do thanh trừng tư tưởng của người khác, và người đó là thân phụ ông, nhà văn Võ Phiến, với tất cả lòng tin cậy ruột thịt đã cấp cho ông tấm giấy ủy quyền. Giấy phép gọt Võ Phiến cho vừa khuôn Thu Tứ. Không thể trớ trêu hơn. Đội quân đấu tranh tư tưởng của chính quyền Việt Nam có thể cả cười: nó sẽ tế nhị rút lui, khi gia đình đã đủ là trận tuyến.

Note: Vẫn giọng cực cay nghiệt của Sến, mà, với những ai ưa, thì thật là tuyệt cú mèo, thí dụ: Đội quân đấu tranh tư tưởng của chính quyền Việt Nam có thể cả cười: nó sẽ tế nhị rút lui, khi gia đình đã đủ là trận tuyến.
Tuy nhiên, với riêng Gấu, cái tít, cực thú: Em thèm về quá rồi!

V/v VP: Nhớ, khi vừa xẩy ra vụ Tràng Thiên in sách ở Xứ Mít, Gấu có nhờ 1 vị quen biết ở Cali, cũng quen biết gia đình ông, phôn, hỏi, bà VP trả lời, không biết vụ này.
Có thể thế thực, qua diễn tiến sau đó. Ông con làm thịt ông bố, ngay khi còn sống!

Tuy nhiên, vẫn "tuy nhiên", vụ việc không cho thấy “ánh sáng cuối đường hầm”, ngày Sến về còn quá xa: Đám đầu nậu cần sách in, nên liên lạc với ông con, không phải chủ trương của nhà nước VC.
Tay Vô Hạnh không lên tiếng, vì có thể, có tí đấm miệng rồi!

Nên nhớ, Bắc Kít [đám tinh anh Hà Nội, đúng hơn] không hề đau, cú ăn cướp Miền Nam, vì miệng đứa nào cũng có mùi chiến lợi phẩm!
Tolstaya chẳng đã từng phán, nếu không có sự đồng lòng của dân Nga, chế độ Xì không thể sống lâu như thế!
Cả xứ Bắc Kít chưa từng có, dù chỉ 1 giọt lệ, nhỏ xuống cho, thí dụ, một bà vợ sĩ quan Ngụy, đằng đẵng…  17 năm, thí dụ, lội ngược Trường Sơn, đi thăm nuôi chồng?

Chúng tôi muốn biết cái kít khô!

Hai đầu sách, Quê hương tôi và Tạp văn được Nhã Nam xuất bản tại Việt Nam. Chỉ có điều bút danh nổi tiếng của ông, Võ Phiến, được thay bằng Tràng Thiên, một bút danh ít người biết đến.
Tất nhiên điều đó không bình thường. Nó để lại một dư vị không dễ chịu. Dư vị của ngụy trang. Nhưng ngụy trang là hành vi gắn liền với toàn bộ sự tồn tại Việt Nam, với tất cả những mặt khuất và điểm sáng của nó. Ở đây tôi thiên vị các điểm sáng. Chúng ta thử nhìn câu chuyện Võ Phiến cải tên này qua một sự cố khác, sự cố Chuyện ở nông trại, tác phẩm lừng danh về những con lợn làm cách mạng để rồi thiết lập chính cái nguyên trạng mà chúng lật đổ, cũng do Nhã Nam xuất bản không lâu sau Lolita [2] và Võ Phiến.

PTH

Cái cú đổi tên này, theo GCC, không phải “ngụy trang”, mà là, “gậy ông đập lưng ông”, đòn của Mộ Dung Phục, được VP sử dụng cho chính ông ta, khi đổi tên cơ quan Mẽo cho ông ta tiền để viết bộ VHS Miền Nam, thành tên tiếng Mít!

Tên của nó, là tên Mẽo, nhưng khi ông cám ơn ân nhân, ông cám ơn 1 tên Mít.
Hồi mới ra hải ngoại Gấu bị lầm, và có tí mừng, nhà hảo tâm nào vậy, cà. Hay là mình tìm đến gõ cửa, xin tí tiền, viết cuốn hồi ký hồi kiếc, chắc là có tí dư, gửi cho mấy đứa nhỏ còn kẹt lại ở Xứ Lèo!
Về vụ này, Gấu bị 1 tên đệ tử của tên K viết bài, chửi Gấu là mạ lị VP.
Ui chao, ông VP mạ lị ông VP, khi "ngụy trang", chứ đâu phải GCC.

“Chúng ta đang sống trong một hoàn cảnh thật khốn nạn. Sau hàng thế kỉ ngoại thuộc, sau ba chục năm trời nhiễu nhương, nay nước nhà được thanh bình, dân tộc bắt tay xây dựng đất nước, thì chúng ta lại bỏ xứ ra đi, chúng ta lại vắng mặt, lại đứng ngoài vòng.”

“Không về được, chúng ta tự thấy sống một đời vô duyên, lãng xẹt. Cần thì chưa chắc tổ quốc đã cần đến mình; chưa chắc mình sẽ có một đóng góp nào đáng kể. Những kẻ có ý thức cao nhất về mình cũng không bao giờ dám tự nhận mình là cả một cần thiết cho quốc gia. Tuy nhiên, nghĩ rằng ở cái xứ nghèo khó nhỏ bé của mình đồng bào đang rầm rập xây dựng mà mình không được dự phần vào, tự dưng có một cảm tưởng tưng hửng, dần dần ngấm thành một đau đớn.”

“Lòng chúng ta lúc nào cũng tha thiết với quê hương, nhưng quê hương lại không còn như xưa. Cho nên chúng ta lâm cảnh bẽ bàng.”

“Về ư? Dẫu có về được, ta đâu còn về để tiếp tục đời sống như trước, mà chỉ để tăng cường hàng ngũ nô lệ. Đành rằng sống chết không cần, nhưng đã sống ta lại cam chịu sống như vậy sao? Sống để răm rắp vâng lời, để suốt đời ca ngợi lãnh đạo sáng suốt, để đem thân trâu ngựa củng cố một chế độ độc tài, vun bồi quyền lợi của một tầng lớp thống trị?”

“Bị kẹt dưới chế độ độc tài là đáng thương; còn như quyết định tự nguyện nhảy vào cúi đầu phục vụ độc tài lại đáng nguyền rủa. Kẹt cứng! Đồng bào ta, có lớp bị kẹt lại trong nước, có lớp lại bị kẹt… ở ngoài nước!”

VP, PTH trích dẫn.

Chỉ đến khi đọc Brodsky, thì Gấu mới hiểu ra được tâm trạng vãi nước đái của lũ Mít lưu vong, như trên.

Tuy sống lưu vong gần như suốt đời, ông được coi là nhà thơ vĩ đại của cả nửa thế kỷ, và chỉ cầu mong ông sống thêm 4 năm nữa là "thế kỷ của chúng ta" có được sự tận cùng vẹn toàn. Ông rời Nga-xô đã hai chục năm, cái chết của ông khiến cho căn nhà Nga bây giờ mới thực sự trống rỗng.
Ông sang Mỹ, nhập tịch Mỹ, yêu nước Mỹ, làm thơ, viết khảo luận bằng tiếng Anh. Nhưng nước Nga là một xứ đáo để (Chắc đáo để cũng chẳng thua gì quê hương của mi...): Anh càng rẫy ra, nó càng bám chặt lấy anh cho tới hơi thở chót.

Tolstaya

Điều Tolstaya cầu mong, Brodsky chẳng hề, như trong bài “Nữu Ước: Nhà”, cho thấy:
Joseph did not expect to live into the next century anyway, and perhaps in a way didn't want to.
 Brodsky chẳng mong sống thêm bốn năm, và có lẽ, trong một cách nào đó, ông đếch muốn!
Tuyệt!

Quá trễ?
Tại sao?

Daniel Weissbort giải thích:

Wonderful, but too late. After all, one of Joseph's great achievements, as George Kline has pointed out, had been to throw himself into the language and literature of his adopted country. He rejected the path of nostalgia, regret, self-pity,lamentation, the fatal choice (if one can call it that) of so many émigré writers, especially poets. And what now, when he was no longer technically an involuntary exile? He had refused to complain about it, just as he refused to complain about his treatment in Russia, or his lack of a formal education. On the contrary, he had valued exile to the arctic region as liberating. And the education in question was a Soviet one, though when he said that the "earlier you get off track the better", he may not have been referring exclusively to the Soviet system.

Tuyệt vời, nhưng quá trễ. Nói cho cùng, một trong những thành tựu lớn lao của Brodsky, như George Kline chỉ ra là, ông tự ném mình vô ngôn ngữ và văn chương của cái nước đã cưu mang, chấp nhận ông. Ông đá đít ba cái trò hoài hương, ân hận, tiếc nuối, tự thương thân trách phận, vãi nước đái, hay sự “chọn lựa tàn khốc” – cái gì gì, “hành lạc trong đau đớn, bạo dâm” cái con mẹ gì đó, như một tên khốn nào đó có thể gọi - của rất nhiều nhà văn di dân, đặc biệt là những nhà thơ, và đặc biệt nữa, lũ nhà thơ Mít – Nhưng, cái gì, bây giờ đây, một khi ông không còn là một kẻ lưu vong không tự nguyện, về mặt kỹ thuật?  Ông từ chối phàn nàn về sự đối xử ở Liên Xô, hay về mình đếch có học vấn. Ngược lại, ông đánh giá cao cái sự lưu vong, và đẩy nó tới miền của giải phóng.

Bao giờ ông về?
-Có thể. Nhưng đâu có ai cần tớ ở đó?
-Đừng nói bậy, họ sẽ không để ông một mình đâu. Họ sẽ công kênh ông trên đường phố... tới tận Moscow... Tới Petersburg... Ông sẽ cưỡi ngựa trắng, nếu ông muốn.
-Đó là điều khiến tớ đếch muốn về. Tớ đếch cần thằng nào con nào ở đó!

Sự kiện văn nghệ sĩ Mít không làm sao sống đời lưu vong được, phần lớn là do dốt quá, không làm sao nhập vô cuộc sống nơi xứ người. Những tên biết tiếng mũi lõ, thì lương tâm đều dính chàm. Chính sách cho đi du học để gìn giữ, bảo vệ tài năng, không để chết trong cuộc chiến, của Miền Nam, hóa ra làm hại họ, bởi là vì toàn 1 lũ chết nhát...  sống sót!
Những giới khác, không sao, chỉ giới nghệ sĩ là vướng vô tình trạng này.