 1 2 3 |
Trong bài viết
Ngợi ca nỗi quan hoài, Éloge du pessimisme, trên số báo Le
Magazine
Littéraire, Avril 2005, Olivier Postel-Vinay đọc hai cuốn của
Steiner, Dix
raisons (possibles) à la tristesse de pensée [Mười lý do (có thể)
đưa đến nỗi
buồn tư duy], Một ý nghĩa nào đó về Âu Châu, Une certaine idée de
l'Europe,
có nhắc đến một câu của Steiner, nói với tờ Le Magazine Littéraire,
vào
năm 2004: Văn hóa của chúng ta sao mà buồn quá. Nó tầm phào,
[superficielle:
phiến diện], nó giả đò, [faux-semblant]. Steiner buồn bã than. Ông truy
nguyên
nỗi buồn tầm phào, giả đò của đương thời có nguồn gốc từ nỗi buồn ngàn
xưa,
thổi về từ một vùng đất u tối, và là nền tảng của tri thức nhân loại.
và ông
đặt câu hỏi: Ở đâu ra cái nỗi buồn nền tảng của tư tưởng nhân loại,
d'où vient
la tristesse foncière de la pensée humaine? Ðã đành, với cách viết hờ hững như thế, tôi không xem các bài viết hay các trích đoạn ấy có giá trị văn chương hay sử liệu gì quan trọng… Có mấy Nguyễn Quốc Trụ? * Trưa lang thang đại lộ Hàm Nghi - Cầu Calmette Văn Tế Cái vụ tại làm
sao Gấu không nhớ đã từng viết về ông tiên chỉ Võ Phiến, hoàn toàn là
lỗi của
ông bạn quí của Gấu, khi đó, là tổng thư ký tờ Văn, đã lôi một bài viết
từ
trong ‘thùng rác lịch sử’, đăng trên Văn, và chẳng thèm hỏi ý kiến của
Gấu, ấy
là vì ông biết, kiếm nó cũng không thể nào thấy, và giả như biết nó ở
đâu, thì
cũng đành chịu không dám mò ra khu Chợ Cũ, đại lộ Hàm Nghi, hay chân
cầu Calmette. Anh
NQT kinh,  Tờ Le
Magazine Littéraire có
tới hai số về Zweig. Bài viết Võ
Phiến, nhà văn Bình Định của Gấu, dựa trên
số báo cũ hơn, không
nhớ số.
 Cái tít nhà văn Bình Định, dành cho VP, là từ cái tít Zweig, nhà văn Âu Châu. Gấu nhìn ra quan hệ thầy trò giữa hai ông nhà văn. Zweig, là từ địa linh nhân kiệt, ông thần đất Âu Châu, mà ra. Còn VP, từ Bình Định, và tất cả những địa linh nhân kiệt của nó, và cùng với họ, là những giấc mơ "hoang đường": Viết lại căn cước, lịch sử, và con người Mít qua những chiến công của Nguyễn Huệ: Vượt sông Bến Hải, ra Bắc, làm cỏ Mãn Thanh, dọn sạch Kít Bắc! * Trong những lần đụng trận với NTV, Gấu có kể, về cái cú mặc khải Cái Ác Bắc Kít, vào một buổi tối, [hình như vậy, một buổi tối], ở một thư viện Toronto, cầm lên cuốn Ngôn ngữ và Câm lặng... thì anh lắc đầu, cái mày thấy đó, là ở trong mày. Steiner chỉ như chất xúc tác, làm bật nó ra. Chứng cớ là, tao đã từng đọc cuốn đó, ở Sài Gòn, vào những năm 1960, mà đâu có ‘mặc khải’ như mày! Tất cả những "mặt dầy" đi xin làm bồi, viết không công cho Chợ Cá, cho diễn đàn xứ khỉ ho cò gáy Kông Gô Ru… là đều do gợi ý của NTV, những ngày sau đó. Anh biểu Gấu, mày phải viết cho tất cả các “mặt trận”, để “hoành dương”, ‘thông tri” về Cái Ác Bắc Kít đến cho đám Mít hải ngoại, và trong nước. Một khi nhìn rõ kẻ thù, thì mới mong có ánh sáng ở cuối đường hầm! Trong bài viết Ngợi ca nỗi quan hoài, Éloge du pessimisme, trên số báo Le Magazine Littéraire, Avril 2005, Olivier Postel-Vinay đọc hai cuốn của Steiner, Dix raisons (possibles) à la tristesse de pensée [Mười lý do (có thể) đưa đến nỗi buồn tư duy], Một ý nghĩa nào đó về Âu Châu, Une certaine idée de l'Europe, có nhắc đến một câu của Steiner, nói với tờ Le Magazine Littéraire, vào năm 2004: Văn hóa của chúng ta sao mà buồn quá. Nó tầm phào, [superficielle: phiến diện], nó giả đò, [faux-semblant]. Steiner buồn bã than. Ông truy nguyên nỗi buồn tầm phào, giả đò của đương thời có nguồn gốc từ nỗi buồn ngàn xưa, thổi về từ một vùng đất u tối, và là nền tảng của tri thức nhân loại. và ông đặt câu hỏi: Ở đâu ra cái nỗi buồn nền tảng của tư tưởng nhân loại, d'où vient la tristesse foncière de la pensée humaine? Trong cuốn Một ý nghĩ nào đó về Âu Châu, Steiner cho rằng, cái gọi là Suy Nghĩ Lớn, thật ra là sản phẩm của Âu Châu! [La "grande pensée" est une invention de l'Europe]. Nó là di sản kép của Athens và Jérusalem. Ánh sáng đâu có đến từ đâu đâu, mà là từ nguồn kép đó. Bởi vậy cơn hăm dọa về một cái chết của Âu Châu, cưu mang trong nó một nỗi buồn nguyên thủy. Zweig được vinh danh là nhà văn Âu Châu, và cái chết của ông gây chấn động giang hồ, là còn theo cái ý nghĩa ghê rợn, khủng khiếp như thế đó! Đặng Tiến đọc, và cảm nhận ra nỗi buồn hiu hắt trong văn phong của Võ Phiến. Cả một cuốn sách viết về Võ Phiến của nhà đại phê bình không thể có một nhận xét tương tự như vậy, về Võ Phiến, ấy là vì nhà phê bình chỉ mải khoe thứ văn hóa tào lao tầm phào giả đò mà ông đi chôm của người. Cái đọc của NHQ không có chiều sâu, không có cái gì của riêng ông, cái mà ông gọi là "chủ kiến" của nhà phê bình. Bởi vậy, Người viết hơn cả 10 cuốn sách, mà có ai thèm nhắc tới đâu! Ngồi lâu bên bờ sông là thể nào cũng có ngày nhìn thấy xác bạn quí bạn hiền... Sở dĩ Gấu chưa bao giờ nhắc lại chuyện cũ, ấy là vì còn mải lo trình bầy Suy Nghĩ Lớn về Cái Đại Ác Bắc Kít. Bây giờ rảnh rồi, Gấu sẽ dùng quãng đời bonus để... dọn Kít. Cũng là một việc làm công ích vậy! Sao không hiền trong khi chờ đi hử ông Gấu? Làm công ích mà không 'hiền' ư? Nói chuyện hấp diêm, đọc văn Võ Phiến Nhà văn Nobel Golding kể chuyện suýt làm thịt một em, khi 18 tuổi. Vào cái tuổi đó, thì "suýt" nhiều lần lắm. Làm đuợc hay không, là còn tùy cơ may! Gấu chắc cũng phải có một lần "suýt" như vậy, và nó là hứng khởi nhờ đó viết ra được Những Con Dã Tràng. Bà cụ C. đọc, phán, thằng này bịnh. Kundera cũng có một chuyện, bảnh hơn Golding, ông viết trong Một cuộc gặp gỡ, ngay đoạn mở đầu. * 2 « C'était en 1972. Je rencontrai une jeune fille en banlieue de Prague, dans un appartement qu'on nous avait prêté. Deux jours plus tôt, pendant toute une journée, elle avait été interrogée par la police à mon sujet. Elle voulait maintenant me rencontrer en cachette (elle craignait d'être suivie en permanence), pour me dire quelles questions on lui avait posées et ce qu'elle avait répondu. Il fallait qu'au cours d'un interrogatoire éventuel, mes réponses fussent identiques aux siennes. « C'était une toute jeune fille qui ne connaissait encore guère le monde. L'interrogatoire l'avait troublée et la peur, depuis trois jours, n'arrêtait pas de remuer ses entrailles. Elle était très pâle et sortait sans cesse, pendant notre entretien, pour aller aux toilettes - si bien que toute notre rencontre fut accompagnée par le bruit de l'eau qui remplissait le réservoir. « Je la connaissais depuis longtemps. Elle était intelligente, pleine d'esprit, elle savait parfaitement maîtriser ses émotions et était toujours habillée si impeccablement que sa robe, tout comme son comportement, ne permettait pas d'entrevoir la moindre parcelle de sa nudité. Et voilà que, tout d'un coup, la peur, tel un grand couteau, l'avait ouverte. Elle se trouvait devant moi, béante, comme le tronc scindé d'une génisse suspendu à un croc de boucherie. «Le bruit de l'eau remplissant le réservoir des W.-C. n'arrêtait pratiquement pas et, moi, j'eus soudain envie de la violer. Je sais ce que je dis: de la violer, pas de lui faire l'amour. Je ne voulais pas sa tendresse. Je voulais poser brutalement la main sur son visage et, en un seul instant, la prendre tout entière, avec toutes ses contradictions si intolérablement excitantes: avec sa robe impeccable comme avec ses boyaux en révolte, avec sa raison comme avec sa peur, avec sa fierté comme avec son malheur. J'avais l'impression que toutes ces contradictions recélaient son essence: ce trésor, cette pépite d'or, ce diamant caché dans les profondeurs. Je voulais la déposséder, en une seule seconde, autant avec sa merde qu'avec son âme ineffable. “Mais je voyais ces deux yeux qui me fixaient, pleins d'angoisse (deux yeux angoissés dans un visage raisonnable), et plus ces yeux étaient angoissés, plus mon désir devenait absurde, stupide, scandaleux, incompréhensible et impossible à réaliser. «Déplacé et injustifiable, ce désir n'en était pas moins réel. Je ne saurais le renier - et quand je regarde les portraits-triptyques de Francis Bacon, c'est comme si je m'en souvenais. Le regard du peintre se pose sur le visage comme une main brutale, cherchant à s'emparer de son essence, de ce diamant caché dans les profonndeurs. Certes nous ne sommes pas sûrs que les profonndeurs recèlent vraiment quelque chose - mais quoi qu'il en soit, en chacun de nous, il y a ce geste brutal, ce mouvement de la main qui froisse le visage de l'autre, dans l'espoir de trouver, en lui et derrière lui, quelque chose qui s'est caché. » * Tôi đọc Võ Phiến rất sớm, một phần là do ông anh rể, Nguyễn Hoạt. Ông lúc đó cùng bạn bè chủ trương tờ nhật báo Tự Do, và sau đó, còn làm nhà xuất bản, nơi đã từng in cuốn Kể Trong Đêm Khuya (?) của Võ Phiến. Tôi đọc VP trước đó ít lâu, khi ông anh mang về nhà mấy tờ báo mỏng dính, in ấn lem nhem, như tự in lấy, tờ Mùa Lúa Mới, phát hành đâu từ miền Trung. (1) Tôi chỉ nhớ cái thuở ban đầu làm quen những nhân vật của ông, không còn nhớ đã từng viết về ông, một phần là do, thời gian sau đó, tôi mải mê, ngấu nghiến đọc những tác giả, mà tôi hy vọng họ giúp tôi giải thích tại sao sinh ra, tại sao sống, tại sao chết, tại sao có cuộc chiến khốn khổ khốn nạn đó... Những tác giả, thí dụ như Camus, mà câu văn sau đây không thể nào gỡ ra khỏi ký ức, kể từ lần đầu tiên đọc nó, khi mới lớn, trong Sài Gòn... Tôi lớn lên cùng với những người của thế hệ tôi, cùng những tiếng trống của Cuộc Chíến I, và lịch sử từ đó, không ngừng chỉ là sát nhân, bất công, và bạo lực... [Nguyên văn câu tiếng Tây, hình như là như sau đây, tiếc rằng, không làm sao tìm lại được "nguyên con", để so sánh: J'ai grandi avec tous mes hommes de mon age, aux tambours de la première guerre, et l'histoire depuis, n'a pas cessé d'être meurtre, injustice, et violence..] Chỉ một phần thôi... Lý do tôi không đọc Võ Phiến nữa, chính là nhờ ông, tôi lần ra một tác giả khác, giải quyết giùm cho tôi, một số câu hỏi mà những nhân vật của Võ Phiến không thể vượt qua được. Đó là Stefan Zweig.... Nhân vật của Võ Phiến rất giống nhân vật của Zweig. Tôi không hiểu ông đã từng đọc Zweig, trước khi khai sinh ra những Người Tù, Kể Trong Đêm Khuya, Thác Đổ Sau Nhà... với những con người phàm tục, bị cái libido xô đẩy vào những cuộc phiêu lưu tuyệt vời, khi thoát ra khỏi, lại nhờm tởm chính mình, nhờm tởm cái thân thể mình đã dính bùn, sau khi bị con quỉ cám dỗ.... Nhân vật của Zweig cũng y hệt như vậy, trừ một điều: họ đều muốn lập lại cái kinh nghiệm chết người khủng khiếp đó. Và cú thử thứ nhì, lẽ dĩ nhiên là thất bại, nhưng nhờ vậy, họ vẫn còn là người, vẫn còn đam mê, vẫn còn đủ sân si... (2) Cái đòn thứ nhì này, tôi gọi là đòn gia bảo, gia truyền, không thể truyền cho ai, bất cứ đệ tử nào, như trong Thuyết Đường cho thấy, Tần Thúc Bảo không dám dạy La Thành cú Sát Thủ Giản, mà La Thành cũng giấu đòn Hồi Mã Thương... Trong truyện Ngõ Hẻm Dưới Ánh Trăng, anh chồng biển lận khiến cô vợ quá thất vọng bỏ đi làm gái. Anh chồng tìm tới nơi, lạy lục, than khóc, cô vợ mủi lòng quá, bèn quyết định từ giã thiên thai, trở về đời. Trong bữa ăn từ giã thiên thai, anh chồng không thể quên tính trời cho, tóm tay anh bồi đòi lại mấy đồng tiền tính dư, cô vợ chán quá, bỏ luôn giấc mộng tái ngộ chàng Kim. Hay trong Người Chơi Cờ, nhân vật chính, nhờ chôm được cuốn thiên thư dạy chơi cờ, mà qua được địa ngục. Về đời, thần tiên đã căn dặn, chớ có chơi cờ nữa, nhưng làm sao không? Chơi lần sau, là đi luôn! Nhân vật của Võ Phiến, sau cú đầu là té luôn, không gượng dậy được nữa. Thí dụ cái cô trong Thác Đổ Sau Nhà, gặp lại Người Tình Trong Một Đêm, bỗng tởm chính mình: Cớ sao lại ngã vào một tay cà chớn tới mức đó! Hay nhân vật Toàn (?) yêu cô gái, con một tay công chức (?), thất tình, anh bỏ đi theo kháng chiến, thay cái "libido" bằng "cách mạng", cuối cùng chết mất xác, không thể trở về đối diện với chính mình, với người yêu đầu đời... Ông bố cô gái, nếu tôi nhớ không lầm, thường viết thư sai con đưa tới mấy ông bạn cũ, để xin tiền. Lúc rảnh rỗi, hai cha con không biết làm gì, bèn đóng tuồng, con giả làm Điêu Thuyền, bố, Lã Bố... Võ Phiến còn một truyện ngắn, không hiểu sau khi ra hải ngoại, ông có cho in lại không, đó là truyện một anh CS về thành, được trao công việc đi giải độc. Giải độc mãi, tới một bữa, anh nhận ra là thiên hạ chỉ giả đò nghe anh lảm nhảm tố cộng, nhưng thật sự là đang lo làm việc khác... Tôi không hiểu có phải đây là một thứ tự truyện hay không. Lần trở lại đất bắc, tôi gặp một ông rất có uy tín, cả trong giới văn lẫn giới Đảng, (đã về hưu). Ông cho biết, vụ VP bị CS bắt là hoàn toàn có thiệt. Nhưng chuyện ông được tha, không phải như Tô Hoài cho rằng mấy anh đưa người ra bắc trong chiến dịch tập kết năm 1954 đã bỏ sót, mà do một tay tỉnh ủy (?) có máu văn nghệ, đã ra lệnh tha, cho về thành.... Sở dĩ tôi không thể nhớ đã từng viết về VP, một phần là do lớp chúng tôi chờ mong ở ông cái cú hồi mã thương, tức là cái kinh nghiệm ăn ở với người CS của ông, nó ghê gớm ra làm sao. Sau này, chúng tôi đọc, ở những tác giả khác, Koestler chẳng hạn... Có thể, khi giữ trang VHNT cho Tiền Tuyến, do cần bài, tôi đã viết về ông, và sau này, NXH đã đăng lại trên Văn. Nguyễn Hưng Quốc, trong bài viết "Có mấy NQT", trên Talawas, nhận định, ông không coi những bài viết về VP trước 1975 có giá trị [... của Phan Lạc Phúc, Mai Thảo, Ðỗ Tấn, cô Phương Thảo, Huỳnh Phan Anh, Viên Linh, Nguyễn Quốc Trụ, và Nguyễn Ðình Toàn.... tôi không xem các bài viết hay các trích đoạn ấy có giá trị văn chương hay sử liệu gì quan trọng], những tác giả khác, không dám nói, nhưng với của tôi, cái dở đó có thể còn vì lý do, là VP đã ở ngoài những thắc mắc văn chương của lớp chúng tôi. Qua NHQ, bài viết của tôi về VP có tên là "Thế Giới Truyện Ngắn Võ Phiến": Đã có một thời, thời mới lớn, thế giới đó quả đã ám ảnh cả đám chúng tôi... Cái cảnh mà tôi miêu tả, trong truyện ngắn đầu tay, Những Con Dã Tràng, có thể đã được viết dưới ánh sáng của thế giới truyện ngắn Võ Phiến: "Một lần tôi vào xóm chơi bời, đi theo một đứa con gái vào một căn phòng nhỏ, hôi hám, chật hẹp. Ngọn đèn dầu le lói chiếu sáng căn phòng đỏ lờ đờ. Khi tôi quay lại nhìn, cô gái nằm trên giường, thản nhiên chờ đợi, chẳng thèm để ý tới tôi. Đúng lúc đó, tôi chợt nhớ đến một buổi tối ở nhà T. Lúc đó T. đang ngủ. Nàng ngồi choàng dậy, thảng thốt nói: "Không, ai dậy anh làm vậy?" Tôi cười gượng gạo: "Đó chỉ là khám phá bản thân, khám phá thân thể em và anh." Tôi nói gần như thét với đứa con gái: "Cởi quần áo ra!", sự hổ thẹn theo tôi tới tận lúc đó...." Ôi chao, cái thời mới lớn.... Bà cụ bạn Cụ Chất, mới đây thôi, trong lần Gấu điện thoại qua Mỹ hỏi thăm, còn nhắc, nhớ ngày nào tính bê tượng Đức Bà về trước căn nhà ở đường Cao Thắng... Để sáng chúa nhật, cô con gái của Cụ đỡ phải mất công ra tận Vương Cung Thánh Đường Sài Gòn... NQT (1) Tờ Mùa Lúa Mới, là của Nha Thông Tin Trung Phần, do Thu Tâm (tức Võ Thu Tịnh, giám đốc nha thông tin Trung Việt lúc ấy) làm chủ nhiệm, Đỗ Tấn làm thư ký tòa soạn. Khổ nhỏ... không đến trăm trang, in ngay tại nha Thông Tin bằng một máy cổ lỗ... (Trích Võ Phiến:Văn Học Miền Nam, Tổng Quan). Trong bài tựa, VHMN. TQ, Võ Phiến viết: ..... Tập sách này được hoàn tất là do sự giúp đỡ tài chánh của Ủy Ban Nghiên Cứu Khoa Học Xã Hội... Không hiểu, Ủy Ban này là của Mỹ (đại học, hay tư nhân)? Và nếu của Mỹ, tên tiếng Anh của nó? Hay của Văn Học Hải Ngoại...? NQT (2) Trong bài viết [về nhà văn Hòa Lan], Marcellus Emants: A Posthumous Confession [in trong Stranger Shores, nhà xb Viking, NY, 2001], Coetzee cho rằng, nhận xét của Emants, trong một tiểu luận về Turgenev, cũng có thể áp dụng cho chính ông ta [và với tôi, cho Võ Phiến]: Khi còn trẻ [Emants viết], chúng ta tạo ra một lý tưởng kỳ quái về một cái tôi mà chúng ta mong muốn là [cái tôi đó]. Nhưng cuộc đời của chúng ta, với những kiểu cọ của nó, khốn thay, được xác định không phải bởi lý tưởng, mà là bởi những sức mạnh vô thức ở bên trong chúng ta. Chính những sức mạnh vô thức này thúc đẩy chúng ta hành động, và chính những hành động này, sau cùng làm bật ra cái con người mà chúng ta thực sự là. Cái sự cố gắng vô ích, làm sao cho lý tưởng ăn khớp với những sức mạnh vô thức kia, làm chúng ta vỡ mộng, và đau, đau lắm. Nỗi đau càng nhức nhối, khi chúng ta nhận ra, cái hố thẳm không thể vượt qua, giữa lý tưởng và cái tôi thực sự. Áp dụng vào trường hợp Võ Phiến, tôi nghĩ, việc ông theo CS là nhằm lấy tập thể hủy diệt cái tôi - một cái tôi bịnh hoạn, thí dụ như nhân vật mang dấu bàn chân của vợ ghi lên ruộng, ở ngoài đồng, về nhà thờ... Và khi thất bại, trở về thành, ông hủy diệt cái tôi đó, bằng cách viết ra, theo nghĩa: viết tức là chữa trị, chữa trị bằng cách phơi bày... Emants được coi là nhà văn thuộc trường phái những nhà văn "Tự Nhiên" (Naturalists), bởi vì ông (như anh em nhà Goncourt) quan tâm tới cuộc sống dục tính che giấu của giới trưởng giả, và (như Zola), ông dùng ngôn ngữ của những khoa học mới về di truyền, dòng dõi, và tâm lý trị liệu, để giải thích những động cơ của con người, nhưng vẫn theo Coetzee, trong khi những nhà văn Tự Nhiên viết loại tiểu thuyết kinh nghiệm (roman expérimental), dựa vào những "data", Emants tới với những chất liệu của ông bằng con đường của hồi nhớ, cơ may, và introspection (xem xét nội tâm) [tương tự Võ Phiến], những người đi trước ông thuộc những nhà văn hiện thực Âu Châu, đặc biệt là Flaubert và Turgenev. NQT * Cái vụ lần thứ ba Gấu tính về, đã sửa soạn xong xuôi, thông báo một số nơi chốn, địa chỉ quen thuộc, bỗng thấy ơn ớn, bèn mail cho một anh bạn, một con người bí ẩn chẳng khác chi Người Không Mặt PXA, như sau này Gấu nghe phong thanh. Anh bèn mail, từ một cái địa chỉ lạ hoắc, này, đừng có dại mà về, thời tiết Hà Nội không còn đẹp như hai lần anh về đâu! Gấu bèn mail tiếp, nhưng về Sài Gòn thì có được không, thời tiết Sài Gòn có đẹp không… Những sự kiện trên là hoàn toàn có thật, bạn đọc Tin Văn có thể coi chúng là những “sự kiện lịch sử”, đừng nghĩ Gấu này phịa ra để đánh bóng Gấu! Và, đúng như người ta nói, nhiều khi sự thật còn “giả tưởng hơn cả giả tưởng”, theo nghĩa, bạn đọc, và không thể nào tin là thực! Cái đoạn tiếp theo của chuyến đi bất thành này, mới ly kỳ rùng rợn. Gấu viết đến đây, bèn ngưng, chờ động tịnh từ phía người xưa. Coi anh, và “người đó” có cho phép viết ra hay là không, và viết ra có ảnh hưởng đến "sự nghiệp chính trị" của những người liên quan hay là không… Nếu nhận được cái mail cảnh cáo, NO, thì xin lỗi bạn đọc, Gấu đành stop! * Võ Phiến là một khuôn mặt lớn của văn học Miền Nam. Yêu hay ghét ông, thì cũng phải có một cái gì đó đàng hoàng về ông, công, tội ra sao, đại khái theo kiểu đó, tốt nhất là trước khi ông đi tầu suốt. Gấu sẽ đọc lại Võ Phiến theo tinh thần đó, dựa vào trường hợp người tiền nhiệm của ông, nhà văn Âu Châu, Zweig.
|