The Return of the Poetician
Sự trở về của nhà thi học
Roland Barthes

Khi ngồi xuống, đằng trước là một tác phẩm văn học, người làm thơ không tự hỏi: Cái này nghĩa là gì? Cái này đến từ đâu? Nó móc nối tới cái gì? Nhưng, đơn giản hơn, và cũng thật hung hăng con bọ xít hơn:
Cái này được làm ra như thế nào?

Câu hỏi trên đã được đưa ra ba lần rồi, trong lịch sử của chúng ta: Cõi Thơ có ba ông Trùm: Aristotle [tác phẩm Thi Học của ông Trùm này cung cấp bản nghiên cứu thứ nhất, về cấu trúc một bi kịch, với đủ mọi lớp lang, phần đoạn của nó], Valery, [ông này cứ phán đi phán lại, rằng, văn chương được thành lập như là một đối vật của ngôn ngữ], Jakobson, [người ngửi và phán, "có mùi thơ đấy", bất cứ một thông điệp nhấn mạnh lên phần tạo nghĩa, của riêng nó].
Cõi Thơ, như thế, cùng một lúc, thật là xưa, [do mắc mớ tới trọn cả nền văn hóa tu từ của văn minh của chúng ta], và thật là mới, do việc đổi mới quan trọng của những môn khoa học về ngôn ngữ, và từ đó, là những lợi lộc mà nó đem lại cho Cõi Thơ.
*
Món quà tuyệt vời
Roland Barthes

"each of us must realize, once and for all, that the linguist deaf to poetic function, like the specialist in literature indifferent to the problems and ignorant of methods of linguistics, is henceforth, in either case, a flagrant anachronism"
"mỗi chúng ta phải nhận ra, một lần cho mọi lần, nhà ngôn ngữ học mà điếc trước nhiệm vụ thi ca, như chuyên viên văn chương, dửng dưng trước những vấn đề, ngu dốt trước những phương pháp của ngôn ngữ học, trong trường hợp nào thì cũng là một lỗi thời trắng trợn."
*
Một sự lỗi thời trắng trợn, đúng là tình trạng thê lương của những ông nhà thơ Mít, vào thời mới lớn cũng có dăm ba bài thơ đọc được, nhưng dốt đặc cán táu về thơ.
*
Jakobson, người ngửi và phán, "có mùi thơ đấy", bất cứ một thông điệp nhấn mạnh lên phần tạo nghĩa, của riêng nó.
Thơ là cái gì? Thơ là giản dị như vậy.
*
Chắc lại phải lèm bèm về thơ, vì mấy ông mù tịt về thơ, phán loạn cào cào châu chấu về nó! NQT
*
Cả một nền thơ ca lẫm liệt, thi ca siêu thực, được một ông chưa từng có một bài thơ nào ra hồn, nhưng viết thì cứ như bố chó xồm, nào khuyên, nào bảo, tại sao thế này, tại sao thế kia, phán, như sau đây. (1)

(1) Đây là vài lời phán của ông Trùm, trích talawas:

12.11.2003

Nguyễn Đức Tùng

Về bài Đi lên bắt hạt sương trời, Phabatho cần phải chứng minh rõ ràng. Tốt nhất là trên diễn đàn chính. Nếu không, có thể thành ra chỉ là lối nói vu vơ nhảm nhí. (Ngoài ra trong một câu văn ngắn và đơn giản vừa rồi, Phabatho cũng sai hai lỗi văn phạm.)

29.9.2003

Nguyễn Đức Tùng

Bài của anh Ngô Văn Tao được viết rất hay, tôi cho là đã phần nào chỉ ra được về căn bản những thiếu sót và rối rắm của anh Nguyễn Hữu Liêm về triết học, tiếc thay lại là lĩnh vực chính của anh ấy.

3.12.2003

Nguyễn Đức Tùng

Bài viết của tác giả Ngô Tự Lập về vấn đề liên quan đến truyện ngắn Việt Nam thật chính xác và kịp thời. Các nhà văn như chị Y Ban nên tránh những căn bệnh ấu trĩ kiểu này.
.....

Bạn thừa sức đoán ra những phán ngôn còn lại, và mãi mãi về sau này!
Thú thực, Gấu, hơn nửa thế kỷ cầm viết, không làm sao viết nổi thứ style của các ông Trùm, như trên .
Đúng là sinh ra là đã có văn[g] mạng làm Trùm thiên hạ!
NQT

*

1917 là Guillaume Apollinaire, nhưng người cổ vũ đến cùng là André Breton. Các nhà siêu thực nhấn mạnh đến phương pháp sáng tạo tự động (automatic writing), và các giấc mơ. Rõ ràng là họ chịu ảnh hưởng của phân tâm học
…

Phương pháp siêu thực cho phép các nhà thơ đi xa trong liên tưởng, tạo ra các hình ảnh và các ý tưởng trong thơ có mối liên hệ khó giải thích, có thể gọi là vô thức. Cần chú ý rằng mặc dù phong trào siêu thực đã thúc đẩy những tiến bộ đáng kể trong văn chương, những người lập ra hay khai triển nó như Breton, Aragon, có lẽ với một ngoại lệ duy nhất là Octavio Paz - lâu về sau, đều có tính quá khích, phá hủy, thậm chí phá hoại, đồng bóng.
Trích Hội Nuận
*
Phán như thế về siêu thực thì kinh thật!
"Cần chú ý rằng, mặc dù...!"
Đúng giọng ông Trùm!
Vẫn giọng ông Trùm!

Cứ giả như đúng như thế, thì cũng làm ơn giải thích cho độc giả một tí, tại ra làm sao mà nó như vậy.
Sợ rằng, nếu đúng như thế, thì đây là lời khen tuyệt vời nhất về nó, cũng nên! (1)
(1)
Bởi vì, như Artaud, được người đời gán cho “thương hiệu” thiên tài khùng, một trong những nhà thơ siêu thực, [gia nhập nhóm năm 1924), còn đi xa hơn nữa, so với những lời dè bỉu siêu thực của ông này, khi phán về thơ.:
"Tôi, thi sĩ, nghe những tiếng nói không thuộc thế giới của những tư tưởng. Bởi vì, nơi tôi đang ở, là nơi chẳng có gì để mà tư tưởng."
Chủ nghĩa siêu thực đối với Artaud, chính là sự trinh nguyên của tuyệt vọng [la pureté du désespoir). Và có thể nói, ông là tổ sư của những đệ tử như là Vi Thuỳ Linh, thí dụ, bởi vì, với Artaud, bản văn [thơ] chính là cơ thể của mình.
Hay nói như Todorov, về ba nhà phiêu lưu tìm tuyệt đối [Wilde, Rilke, Tsvetaeva]: Không bằng lòng sáng tạo ra những tác phẩm bất hủ, họ đem ngay cuộc đời của họ ra để phục vụ cái đẹp, cái toàn thiện. Kết quả, người đầu tiên trầm luân, sa đọa, người thứ nhì, u uất, người thứ ba, tự tử.

Sáng tác tự động, nó ra làm sao?
Liên tưởng tự do (free association):
Association làm sao lại dịch là liên tưởng được?
Liên tưởng có nghĩa, cái này làm bật ra cái kia, "đóng đinh thập tự thơ" làm liên tưởng tới "đóng đinh tôi lên giường", đại khái thế!
Association là kết hợp. Một bài thơ thường gồm một số hình ảnh được nhà thơ kết hợp, sắp xếp theo như cái đầu thơ của thi sĩ lúc đó mường tượng ra, hình ảnh này nên để gần hình ảnh kia, thí dụ vậy.
Free association đúng ra nên dịch là kết hợp tưới hột sen.
Đây cũng là một trong những phương pháp làm thơ, viết văn, viết triết học. Foucault, ngay ở đầu cuốn Chữ và Vật, chẳng đã nhắc đến bảng xếp loại của mấy ông Trung Hoa, mà từ đó, ông mở ra được Chữ và Vật. (1)
Kiểu viết Tạp của Gấu, là cũng thuộc diện free association!
Một ông bạn văn ban cho nó một cái tên thật đẹp: Lăng Ba Vi Bộ!

(1) Nhưng nếu chưa thể thu ngần ấy cái độc đáo vào một mối, thì trong khi chờ đợi, sao người ta không thử xếp loại chúng?"
Trong khi chờ đợi (Godot?): Thời gian chờ đợi - nếu chúng ta cùng gật gù với Barthes - "Huyền hoặc thay, sở hữu thế gian không bắt đầu từ Sáng Thế Ký, mà là khi tư hữu bắt đầu, tức là từ Đại Hồng Thủy, khi con người bắt buộc phải đặt tên cho từng chủng loại, lo nơi ăn chốn ở cho chúng, tức là tách chúng ra khỏi những chủng loại khác." - phải tính từ Đại Hồng Thủy, và cái công việc "thử xếp loại", cũng đã bắt đầu từ đó. Và đây là lịch sử nhân loại trước khi, và chắc là chẳng bao giờ được thu về một mối.
Và đó cũng là một trong những "chủ đề" của cuốn "Chữ và Vật".
"Les Mots et les Choses", nhan đề bản tiếng Anh có lẽ sáng sủa và thích hợp với chúng ta: "The Order of Things (Trật tự của những sự vật)." Trong Lời Mở Đầu, ông cho biết, cuốn sách được gợi hứng từ một bài viết của Borges. Và cùng với bài viết, là tiếng cười làm rung rinh cõi tư duy của chúng ta (Tây phương).
Borges nhắc tới một cuốn bách khoa nào đó, ở xứ sở của Kim Dung, theo đó, loài vật được chia ra như sau: 

a/ thuộc về Hoàng Đế, b/ được tẩm nước thơm, c/ được thuần hóa, d/ heo sữa, e/ nhân ngư, f/ huyền hoặc, g/ chó thả rông, h/ ở trong bảng sắp xếp này, i/ cử động như người điên, j/ không thể đếm được, k/ được vẽ bằng một ngọn bút lông lạc đà thật mịn, l/v…v… và v… v, m/vừa đánh bể một cái bình, n/ ở xa trông như ruồi. 

Theo Foucault một bảng phân loại như thế đúng là thách thức lối tư duy của Tây phương. Làm sao có thể hiểu nổi những con vật không có gì giống nhau, lại ở cùng trong một bảng sắp xếp, ngoài cái trật tự abcd như trên? Trong khi tìm hiểu một trật tự như vậy, ông nhìn ra một điều: lịch sử của sự khùng điên sẽ là lịch sử của Kẻ Khác, lịch sử trật tự của những sự vật sẽ là lịch sử của Ta (Le Même). Và đối với văn minh Tây phương, lịch sử của Kẻ Khác – không phải lịch sử trật tự của những sự vật – bị coi là thứ yếu, xa lạ, và bị đẩy bật ra khỏi lịch sử của những Ta. Đây là lý do người điên bị tống vào tù, hoặc bị cưỡng bức lao động.
Vô Kỵ giữa chúng ta