Những dòng sông

Hạnh phúc hay đau khổ đều có nước mắt: Tôi không bao giờ nghĩ rằng có ngày mình còn được trở lại nơi này. Con lộ từ ngã tư Cai Lậy về Hưng Long, từ quê nội về quê ngoại, trước trải đá nay tráng nhựa, không còn ghồ ghề lởm chởm, và tôi không nhận ra Bờ Su Đũa của tôi, không nhận ra con đường dẫn vô nhà ngoại. Những hàng dừa cao lả ngọn cũng không còn, sự thiếu vắng của chúng làm tăng cơn thèm mong, được uống một trái dừa tươi khi về đến quê ngoại, thèm nhìn lại những cây cầu chỉ là những thân dừa, thân tre, thèm lập lại những buổi chiều ngồi bờ sông Trà Tân, nước sông vẫn đục ngầu phù sa, mấy dề lục bình vẫn trôi dật dờ, chở theo những cánh hoa màu tím, bên kia bờ cát vẫn bồi và dòng sông đã uốn cong chảy về hướng Thục Đẹp, nên sóng càng vỗ mạnh vào bờ bên lở. Cậu tôi bảo, nó lở vô nhanh lắm, mới đó mà đã thấy gần tới nền nhà cũ của ngoại rồi. Con sông rồi sẽ đổi hướng và đứng ở đây, có thể nhìn tới ngoài Vàm Ngũ Hiệp, nơi cha tôi bị Tây bắn chết rồi thả trôi sông. Cậu tôi nói có lẽ phải 100 năm nữa thì đất bờ bên này sẽ được bồi trở lại...
 

Bữa cơm trưa ngày hôm sau là bữa cơm cúng ông bà. Quây quần quanh, ngoài cậu mợ tôi, là mấy đứa em, con của mấy cậu tôi, đứa nào cũng có chồng có con lớn, sắp làm xui hết rồi, hình như tôi có gần ba chục đứa cháu. Tôi không ăn, nỗi mừng vui, tíu tít đã làm tôi no. Bữa cơm trưa ngày hôm sau thì thật là hợp khẩu. Mấy đứa em nấu cho tôi một nồi canh khoai mỡ với tôm bằm vò viên, nêm chút nước mắm, rắc chút tiêu bỏ chút rau ôm, và một con cá trê vàng chiên dầm nước mắm gừng. Tụi nó nói cá trê bây giờ không còn cá lớn như hồi xưa, người ta săn bắt nhiều quá, mà cá lớn thì không ngon vì là cá nuôi.

Mọi người nhìn tôi ăn, và tôi thực tình muốn là một thượng khách được săn sóc chiều chuộng, tại quê hương của mình, giữa những người bà con ruột thịt như thế này. Dì Út tôi, ngày nào bò qua cây cầu dừa trước cửa nhà ngoại kêu khóc, khi tôi bỏ dì dể về nội ở, hai dì cháu xấp xỉ tuổi nhau, chơi với nhau như bạn bè, bây giờ tóc đã bạc, vẫn gầy gò còm cõi như hồi xưa, dì vỗ vỗ lưng tôi, nói không ra lời, "Dì tưởng không bao giờ có được ngày hôm nay, dì nghe nói con đã chết" rồi dì bật lên khóc nức nở, tiếng khóc của dì khiến mợ Ba tôi khóc theo, rồi cậu Ba, cậu Tư cũng rưng rưng nước mắt, còn tôi để mặc cho những giọt nước mắt của mình tự do chảy dài. Như tôi đã nói, hạnh phúc hay khổ đau đều cần tới chúng.

Tết này con chắc chưa về được

                                             gởi Cậu Ba Cậu Tư                         

Tết này con sẽ không về được
Cậu đốt dùm con mấy nén hương
Lên mồ của ngoại sau vườn nhãn
Và khấn dùm con nỗi nhớ thương

Cậu hái sau vườn mấy nhánh bông
Đặt lên mồ ngoại ba mươi tết
Và khấn cho con một chút lòng

Bên đó giờ đây chắc nắng hồng
Cậu còn trải đệm ra phơi lúa
Chờ đón xuân về ngoài bến sông

Hay là bên đó nắng hanh vàng
Cậu ra sân trước ngồi hong nắng
Tỉa mấy nhành mai đón xuân sang

Tết này con chắc chưa về được
Bên trời lưu lạc bước gian nan
Hồn thiêng ước muốn về cố quận
Quê người gửi lại nắm xương tàn.

                                        tháng 12 năm 2004

                                            Thảo Trần

2014. Hai ông cậu thì đều đã mất. Cậu Tư, Tư Long, người đã cứu Gấu ra khỏi Trại Tù VC, lần vượt biển tại Bãi Vàm Láng, 1985, 10 năm Đại Thắng Mùa Xuân. Đúng 23 Tháng Chạp, ngày Ông Táo về Trời với lá sớ. Ăn Tết ở nhà tù Mỹ Tho, sau Tết nhận án cải tạo tập thể hai niên tại Bà Bèo. Hai tháng sau, Hải, CA, con Cậu Tư, đi honda vô Trại đưa thẳng về nhà ở số 29/8D Nguyễn Huỳnh Đức, nhà của Gấu, do Bưu Điện cấp.

TT có 1 bài viết về Tết Miền Nam, đúng hơn, dư vị của nó, trong món “xà bần”, tức thức ăn dư thừa, sau Tết, được đổ vô 1 nồi, nấu lửa thứ nhì. Bài viết "Xà Bần", có post trên TV, nhưng tìm hoài không ra. Dân ghiền mộc tồn có nhận xét, thịt chó hai lửa mới ngon, cái ngon của xà bần có lẽ cũng như vậy chăng?

Ở Bắc, như Gấu còn nhớ được, dư vị Tết của nó, là ở món bánh chưng dán/chiên.

Nhưng, phải đến khi đi tù VC, thì, như 1 đền bù cái đói Bắc Kít, nhờ giải phóng, nhờ đi tù, sống lại, thì là khám phá cái ngon của món ăn miền nam lần đầu được thưởng thức, như mắm cá linh, ba khía, còng rang muối, nhưng tuyệt vời nhất, là món thịt chuột, nhất là lần đầu được thưởng thức, cũng đúng lần đầu được nghe bản nhạc Ngày Mai Đi Nhận Xác Chồng.

Bỗng nhớ câu của Raymond Carver:

“Hồi ức đếch cần để ý đến nơi chốn mà nó sống” (1)

Hồi ức tuyệt vời nhất của GCC, về Miền Nam Sâu Thẳm, có được, là nhờ VC, và đó là hồi ức tù.

*

Raymond Carver's 'Fat' is simple but deadly, says Anne Enright
Giản dị, nhưng chết người, đó là truyện ngắn Fat, của RC.

Carver coi câu của Pound như là 1 thứ kinh nhật tụng:
“Thơ, ít ra thì cũng phải cố viết cho thật bảnh như là văn xuôi”!

Văn, thơ của Gấu Cái, hình như cũng có tí chết người giản dị đó!

Hà, hà!

Enright on Carver

Carver được coi như là cha đẻ của thứ truyện ngắn mini.

Truyện ngắn của ông, như Fat, được Enright diễn tả thật tuyệt vời như sau đây:

Fat là 1 thí dụ lớn về làm thế nào mà 1 truyện ngắn được “cắm vào đời” [dùng những từ của bà Huệ, Gió-O, khi "xoa đầu" NTHL, áp dụng vô đây thì thật là tuyệt: Cái gì của Linh là do Linh nẩy bật ra. Tuổi đôi mươi sắc như một nhát dao. Linh cứa vào đời sống bằng tinh hoa và nội lực một ông cụ non lẫn một đứa trẻ già]: cái đầu vô của vết thương thì như là của 1 mũi dao, nhưng cái hệ quả thì lại chết người!

Enright viết:

Như tất cả những truyện ngắn của RC, Fat có vẻ đơn giản. Một cô bồi bàn không được nêu tên, kể với cô bạn, Rita, về chuyện phục vụ 1 ông khách mập. Cô thích thằng chả, dù phì lũ. Cô thích phục vụ ông ta. Cuộc quen của họ mặc dù bình thường, ngắn ngủi, và chỉ có tính giao tiếp, hình thức, nhưng thật là dịu dàng - và, như một truyện tình, nó xuất hiện là để chửi bố cái thế giới loài người còn lại vây quanh nó!

Ui chao, đọc 1 phát, là Gấu nghĩ ngay đến truyện  ngắn của... Gấu Cái!

Cái thứ truyện ngắn “viết như không viết”, về cái mảnh đất thần tiên Tara không còn nữa, hóa ra y hệt thứ truyện ngắn của RC: đầu vào thì nhỏ xíu như vết muỗi chích, như cái xước da, nhưng đầu ra, là hậu quả của cả 1 cuộc chiến tàn nhẫn, dã man...

Thảo nào H/A phán, hay hơn cả Cô Tư, vì nó rất tự nhiên.

Cái gọi là tự nhiên, là cái viết mà như không viết, nhưng, để có được như vậy, là nhờ cái nền của nó, là cái xã hội Ngụy, bị VC kết án tử.

Có cả một quyển sách mới in của Edward Said “Culture and Imperialism,” (Văn Hóa và Chế Độ Phong Kiến).

KC

Văn Hóa và Chủ nghĩa Đế quốc.

NQT

TV đã từng giới thiệu Said. 
Và có nhắc tới cuốn “Văn Hóa và Chủ Nghĩa Đế Quốc”, trong bài viết về Võ Phiến, Nhà văn Bình Định  [mới được bạn DN làm mới lại, trên blog DMDV của anh].

Tuy nhiên, không phải cái lỗi dịch sai, chắc do sơ ý [vì chủ nghĩa đế quốc là đề tài ruột của Said], mà cái từ ”mới in”, trong đoạn làm GCC ngạc nhiên, vì cuốn này xb năm 1993, và Said thì cũng ngỏm thì đời nào rồi.

Note: Đã thấy sửa & cám ơn

NQT

Võ Phiến, nhà văn Bình Định

Làm thế nào để gìn giữ linh hồn sâu thẳm... qua "Võ Phiến" của Nguyễn Hưng Quốc, phần tiểu sử, chúng ta được biết, từ những người thầy như Chế Lan Viên và Đào Duy Anh, Võ Phiến đã làm quen rất sớm với văn chương Pháp, đặc biệt là Proust và Alain.

Là thuộc địa, văn minh "mẫu quốc" cho tới nay vẫn sâu đậm tại Việt Nam, nhưng không qua những nhà văn như Proust, hoặc Alain. Họ không thuộc hệ chính thống, với nhiệm vụ khai hóa "mission civilisatrice".

Ta là Kim, nhưng Kim là gì?, nhân vật của Kipling đã từng tự hỏi (2). Kim, Lord Jim, và Kurtz là những con người, hiện thân của ước mơ tuyệt vời, về những cuộc phiêu lưu đế quốc vượt ra ngoài Âu-châu (adventure-imperialism); những tiền thân của những T. E. Lawrence, người hùng sa mạc, hay Perken (nhân vật chính trong Con Đường Vương Giả của Malraux). Cái cảm giác ở nhà của Kim, (... slowly Kim begins to feel at one with himself and with the world: Dần dần Kim cảm thấy mình là mình, và mình là thế giới. Said) cho thấy ý nghĩa đích thực của chủ nghĩa đế quốc đối với những đất đai ngoài Âu-châu: những Âu-châu thứ nhì, thứ ba. Kim là "thiên sứ", tại mảnh đất "thổ dân đã được thuần hóa" (Native Under Control, chữ của Said).

Mọi nhân vật tiểu thuyết đều bước ra từ cái bóng của Don Quixote. Cùng với họ, là nỗi âu lo về căn cước. Nhân vật tiểu thuyết đều là những kẻ truy tìm không ngừng nghỉ, những kẻ suốt đời lang thang. Như Don Quixote, họ cố làm bật ra, từ thế giới tiểu thuyết, điều được gọi là "sự siêu việt đã mất" của nó, its "lost transcendence" (G. Lukács, Lý Thuyết Về Tiểu Thuyết). Mọi nhân vật tiểu thuyết đều toan tính tái tạo dựng cái thế giới tưởng tượng đã mất. Và nếu tiểu thuyết là sản phẩm của Âu-châu (Kundera), như vậy cái thế giới tưởng tượng đã mất đó, họ tìm lại được, là nhờ thuộc địa, nhờ chủ nghĩa đế quốc. Họ đều là những con người bị Âu-châu từ bỏ, và "lại" tìm thấy quê hương, ở... thuộc địa. (Kinh nghiệm chỉ tìm thấy quê hương khi xa nó của dòng văn chương di dân viết bằng tiếng Anh hiện nay biết đâu là một lật ngược kinh nghiệm này? Trong cuốn Chuyến Đi Khác Thường của Rudyard Kipling, Angus Wilson đưa ra một chi tiết: ngay từ khi chưa tới tuổi 16, trong một cuộc thảo luận tại nhà trường, cậu bé Kipling đã từng tuyên bố: Cuộc tiến tới của Russia tại Trung Á, là thù nghịch đối với Quyền Uy Anh, British Power).

Vĩnh hằng, là sự thần phục của giống không-trắng. (Said).

Đừng đụng tới người Anh, họ sẽ biến bạn thành thuộc địa ngay tức khắc (Alain).

(2)

Edward W. Said trích dẫn, trong Văn Hóa và Chủ Nghĩa Đế Quốc. (Nhà xb Knopf, 1993).

Bài viết "VP, nhà văn Bình Định", GCC chôm ý, từ tờ Le Magazine Littéraire, số đặc biệt về Zweig [“Zweig, Nhà văn Âu Châu”], như 1 tribute cả hai, và cùng lúc, “nói lên” điều, có 1 sự tương đồng, cùng 1 môn phái, giữa hai ông, giữa hai nơi chốn, một Âu Châu, một Bình Định, giữa hai vụ….  ăn cắp: Bác Hồ thuổng Mác Xít khi ở Paris, và áp dụng nó vô xứ Mít, VP đọc Zweig, và trở thành nhà văn Mít…
Cùng ăn cắp, một xấu, một tốt, và đó là cái “viễn ảnh” bài viết của GCC về ông tiên chỉ, hà, hà!
Nhưng chi đến khi đọc Susan Sontag, nghe bà Mẽo này phán, địa lý là số phần, thì viễn ảnh mới đi đến cực điểm của nó, và chúng ta gặp cái ý thiên tài của nơi chốn, cái gì gì địa linh nhân kiệt: Phải 1 con người như VP mới đẩy cái thứ truyện ngắn, với những nhân vật quái dị trở thành biểu tượng cho cả 1 Miền Trung, cả 1 thời, thời tao loạn Quốc Cộng và hận thù!

Nhiều người khen VP, Tạp Bút Tuỳ Bút… số 1, có người còn khen, hơn cả Nguyễn Tuân, và đám này, thường là nhà văn VC, mới lạ. Gấu phải nghĩ đến bạc cả đầu ra thì mới hiểu ra cái lý do: Chúng đếch làm sao viết được như NT nên mới chê ông - cả 1 nền văn học chui ra từ cái bóng của cây ba tong của NT - trong khi rõ ràng, NT không làm sao viết được thứ truyện ngắn của VP, và VP lại càng không làm sao viết nổi cái thứ tuỳ bút thượng thừa của NT. Điều này là còn do tạng người. VP là người không thể nào lang chạ ở những nơi tàn đèn dầu lạc, ở xóm ăn chơi, nơi lương tâm con người lúc nào cũng bị thử thách, còn NT lại coi nơi đó là chốn dụng võ của ông. Bài Gấu viết về đệ tử của NT, là Trúc Chi, trong băng Văn Học NMG, tuy vinh danh TC, nhưng thực sự là vinh danh NT. Sad Seagull nhận ra điều này, gật gù đi 1 đường mail, được, được.

Một chuyến đi

Nguyễn Tuân nổi tiếng với tùy bút, và tùy bút Nguyễn Tuân, nổi đình nổi đám vì chất khinh bạc của nó. Những người viết sau này, không thể nào tới được cái chất khinh bạc "ròng" như vậy, đành phải thay bằng giọng thầy đời, giọng uyên bác, giọng có đi Tây, đi Tầu, có ở Paris, có biết khu "dân sinh" Saint-Germain-des-Prés... Ra cái điều đi hơn Nguyễn Tuân! Trúc Chi có thể "hơn" Nguyễn Tuân ở cái khoản đi, nhưng "may thay", chân truyền Nguyễn Tuân ở cái khoản khinh bạc: khinh bạc như là cực điểm của lòng nhân hậu. Lòng nhân hậu, hay hồn nhân hậu này, theo tôi nên "dịch ra tiếng Tây" bằng chữ la nostalgie, vốn thường được hiểu là hoài hương. Nó ngấm vào ông Adam và bà Eva, ngay phút đầu tiên bị văng ra khỏi vườn Địa Đàng. Tôi đã viết về Nguyễn Tuân thứ xịn này: Cảnh Huấn Cao phán, những con người như ông, những chữ như thế này, phải tìm đất khác để mà tụ lại, chẳng thèm nghe viên cai ngục lí nhí, xin bái lĩnh, ông đã nhập vào những chữ chưa khô mực.
 

Sẽ có người bực mình, đã đọc Chữ Người Tử Tù, đâu có thấy những dòng chữ bịa đặt trên? Thiển nghĩ, đọc là mô phỏng, là tưởng tượng, là thêm thắt... Nếu như bạn muốn trung thành với văn bản, xin thưa đây: Chiếc Lư Đồng Mắt Cua, theo như kể lại, là cuốn họ Nguyễn đắc ý nhất, đắc địa chỉ có mỗi một câu: "Xuyến người bên lương hay người bên giáo?"
Ôi chao, phải đốt bao nhiêu nhân sinh hệ luỵ, phải nghe bao nhiêu lần tiếng cười ở nơi cổ họng cái chết (6) phải tàn bao nhiêu ngọn đèn dầu lạc, phải tu tận hoan (7) bao nhiêu lần, bỉnh chúc (8) bao nhiêu phen, phải để cho nhân vật của mình ngã ngửa ra giẫy đành đạch ngay giữa sân đình, rồi cứng đơ người, rồi á khẩu, sau khi "lụy" một nước cờ, mới có thể phán một câu nhẹ nhàng như vậy: "Xuyến người bên lương hay là bên giáo?"

Cô Sáu cười khẽ nói, "Người khinh bạc như y làm sao gần gũi được?"

Bài viết về VP, là khi qua Cali nhân dịp xb cuốn Lần Cuối Sài Gòn, 1998, và khi ra về, NMG order bài viết cho số báo đặc biệt về Võ Phiến. Còn mang theo mấy bài dịch Steiner, trình chủ báo, đề nghị đăng trên VH. Không chỉ NMG lắc đầu, mà còn 1 đấng trong bang phán, thứ này, tôi học, khi học trường Mẽo, cao quá so với trình độ độc giả Mít.
Cái ý định, 1 mình, 1 đỉnh Tản Viên, nhân đó mà có.
Bài Một chuyến đi, là để kết thúc hai niên làm tên viết mướn cho tờ VH, dành thì giờ cho tro than… Lò Thiêu!

Ra đường, đi được vài bước, người đàn ông chợt đứng sững, tự hỏi chính mình, đi ư, giang hồ vặt ư? Quận Cam ư, San Diego ư?
Đi xa làm quái gì cơ chứ? Có ai thèm gặp ta nữa đâu? 

Hà, hà!

Daggers of Jorge Luis Borges

Cái “ý thức sáng suốt là một bệnh hoạn”, cái “ý thức khốn khổ” của tác giả Hồi Ký, của Dos sau này đã đè nặng lên toàn thể khí hậu văn chương, triết học Âu châu, nhất là ở những tác giả thuộc chu kỳ hiện sinh như Sartre, Camus. Chúng ta có thể thấy rõ ràng, cuốn tiểu thuyết La Chute, Sa đọa, đang được dịch trên Văn, của Camus, như một cuốn Hồi Ký được viết lại bằng giọng văn của thế kỷ hai mươi, và gã Clémence, nhân vật chính trong La Chute, trốn chui trốn nhũi đến một góc tận cùng trái đất, rồi cứ thế mà tự sỉ vả mình, sỉ vả thế giới, chỉ là hậu thân của tác giả thiên Hồi Ký viết dưới hầm. Hơn nữa, cái tâm trạng tôi là một người riêng biệt, còn họ là “tất cả mọi người”, của gã đã trở nên một cas chung, một phénomène cho tất cả những nhân vật trong những cuốn tiểu thuyết thuộc loại lớn, những tác phẩm đặt nặng vấn đề ý thức hệ, thời đại tính, ý thức, thời đại, lịch sử…. G. Lukacs gọi đó là những “héros poblématiques”, theo nghĩa, những nhân vật này bị đẩy đến những cảnh ngộ khốn khổ, bị du vào cái thế “trên đe dưới búa” (chữ của ông Vũ Khắc Khoan trong “Thần Tháp Rùa”]…