|
Borges
Conversations
Đạo Hạnh & Văn Hóa
FERRARI.
Borges, in your serenity, you can possibly enlighten me, given that we
have
talked about ethics and culture, about the importance of an ethical
attitude to
culture.
BORGES. I do
not believe that culture can be understood without ethics. It seems to
me that
an educated person has to be ethical. For example, it's commonly
supposed that
good people are fools and intelligent ones are wicked. But I do not
believe
that-indeed, I believe the opposite. Wicked people are usually also
naive.
Someone acts in an evil way because he cannot imagine how his behaviour
might
affect another. So I think that there's some innocence in evil and some
intelligence in goodness. Further, goodness, to be perfect-though I do
not
believe that anyone attains perfect goodness- has to be intelligent.
For
example, a good and not-too-intelligent person can say disagreeable
things to
others because he realizes that they are disagreeable. On the other
hand, a
person, in order to be good, must be intelligent-if not, his
intelligence would
be ... imperfect, he would be saying disagreeable things to others
without realizing
it.
Borges: Tôi
không tin văn hóa có thể hiểu được nếu không có đạo hạnh. Với tôi, một
người có
học vấn thì phải đạo hạnh. Thường thì người ta cho rằng, người tốt thì
khùng, và
kẻ thông minh thì độc địa. Nhưng tôi tin ngược lại. Những kẻ độc địa
thì thường
là ngây ngô. Một người nào đó hành động quỉ ma, ấy là vì người đó không
thể tưởng
tượng như thế nào cung cách ứng xử của mình có thể ảnh hưởng lên người
khác. Bởi
thế tôi tin là có tí ngây thơ vô tội nào đó ở trong cái quỉ ma, có tí
thông
minh nào đó ở trong cái tốt. Hơn nữa, cái tốt để được toàn thiện, tuyệt
hảo, phải
có cái thông minh ở trỏng.
FERRARI. You
always talk of ethics, you've told me that having ethics is even more
crucial-as Kant saw it-than having a religion.
BORGES.
Religion can only be justified on the basis of ethics. On the other
hand,
ethics, as Stevenson said, is an instinct. It's not necessary to define
ethics-ethics is not the Ten Commandments. It's something we feel every
time we
act. At the end of the day, we will, doubtless, have made many ethical
decisions. And we will have had to choose+-I am simplifying the
theme-between
good and evil. And when we have chosen good, we know we have chosen
good; when we
have chosen evil, we know that too. What's crucial is to judge each act
for
itself and not for its consequences. The consequences of any act are
infinite,
they branch into the future and, in the end, become equivalent or
complimentary.
Thus, to judge an act for its consequences seems to me to be immoral.
Borges, Conversations,
Ethics and Culture
Borges, ông
luôn nói đạo hạnh cần hơn tôn giáo...
Tôn giáo chỉ
có thể được chứng thực trên căn bản đạo hạnh. Và về mặt khác, đạo hạnh
có tính
trực giác. Đếch cần phải định nghĩa nó. Đạo hạnh thì đâu có phải là 10
điều
giáo lệnh!
Bài viết này,
cuộc lèm bèm này, giữa bạn quí của Borges, và Borges, liên quan tới vấn
nạn “may
mà có Ngụy”, tức cái gọi là văn hóa, đẳng cấp, chính nó, phân biệt lũ
Ngụy với
lũ VC.
Tin Văn sẽ scan và dịch sau.
Conrad, Melville and the
Sea
Khi nhớ
quê hương, kẻ thì "thương nhớ đồng quê", người nhớ Sài Gòn, còn tôi,
tôi nhớ biển...
Lèm bèm về
biển là phải lôi hai ông này ra. Ông thứ nhất là..
Borges: Joseph Conrad?
Và ông thứ nhì là tác giả Cá Voi Trắng.
Borges: Đúng như thế. Nhưng hai ông này chẳng có gì giống nhau. Conrad
trau giồi thứ văn nói. Lẽ tất nhiên chúng là những câu chuyện của vì
phong nhã Marlow, người kể của hầu hết những câu chuyện. Về ông kia,
thì là Herman Melville, trong Cá Voi Trắng… một cuốn sách gốc, tuy
nhiên nó có hai nguồn, Shakespeare và Thomas Carlyle.
Trong Cá Voi Trắng, đề tài của nó: cái trắng khủng, the dread of the
whiteness. Thoạt đầu ông ta có thể nghĩ là, con cá voi trắng, con vật
đã xẻ thịt vì thuyền trưởng, được lọc riêng ra, từ những con cá voi.
Rồi ông ta phải nghĩ là, tốt nhất nên làm khác đi, bằng cách làm cho nó
thành trắng, tức cái tư tưởng, trắng là một màu cực khủng. Thường thì
chúng ra gán cho màu đen, với sự ghê rợn. Đen, rồi đỏ, như máu, thí dụ.
Nhưng Mleville bèn phán, trắng mới khủng, mà khủng thực. Có lẽ ông ngửi
ra điều này, từ 1 cuốn sách ông đang đọc.
Tôi nghi, ông ta kiếm ra điều này, là do đọc Poe, cuốn Chuyện Kể của
Arthur Gordon Pym. Bởi là vì đề tài của những trang chót, bắt đầu bằng
nước ở những hòn đảo, thứ nước thần kỳ, sau cùng bật ra cái trắng
khủng. Điều này còn giải thích Miền Bắc Cực đã từng bị xâm lăng bởi
những con vật khổng lồ màu trắng. Pym phán, bất cứ cái gì trắng gây
khiếp sợ. Và Meilville bèn chôm liền. Thú vị là, có 1 chương mang tên
“Cái Trắng Của Cá Voi”, trong đó, ông lèm bèm về trắng thì rất ư là
khủng khiếp.
Viết
Borges
Conversations
You Only Need To Be Alive:
Art Should
Free Itself from Time
OSVALDO
FERRARI. Today we will talk about beauty. But before we do so, we will
transcribe your views about the place of art and literature in our
times as
discussed in an earlier conversation.
JORGE LUIS
BORGES. Art and literature ... should try and free themselves from
time. Often,
I have been told that art depends on politics or on history. I think
that's
untrue. It escapes, in some way, from the organized causality of
history.
Whether art happens or doesn't, either depend on the artist.
FERRARI.
Another matter not usually talked or thought about, apart from the
spiritual
life, is beauty. It's odd that, these days, artists or writers do not
talk
about what is supposedly always their inspiration or objective, that
is,
beauty.
BORGES.
Perhaps the word has been worn out but not the concept- because what
purpose
does art have other than beauty? Perhaps the word 'beauty' is not
beautiful
though the fact is, of course.
FERRARI.
Certainly, but in your writing, your poems, your stories ...
BORGES. I
try to avoid what's called 'ugly art'- sounds horrible, doesn't it? But
there
have been so many literary movements with horrible names. In Mexico,
for example,
there was a literary movement frighteningly called Stridentism. It
finally shut
up, which was the best thing it could do. To aspire to be strident-how
awkward,
isn't it!
My friend
Manuel Maples Arce led that movement against the great poet Ramon Lopez
Velarde. I remember his first book-without any hint of beauty, it was
called
'Inner Scaffolding'. That's very awkward isn't it? (Laughs)
To possess inner scaffolding? I remember one line of a
poem, if it was a poem at all: 'A man with tuberculosis has committed
suicide
in all the newspapers'. It's the only line I recall. Perhaps my
forgetfulness
is kind-if that was the best line in the book, on shouldn't expect much
from
the rest of it. I saw him many years later in Japan. I think he was the
Mexican
ambassador there and that had made him forget not only literature but
his
literature. But he has remained in the histories of literature, which
collects
everything, as the founder of the Stridentist movement (both
laugh). Wanting to be strident-one of the most awkward of
literary desires.
FERRARI. As
we are talking about beauty, I would like to consult you about
something that
has caught my attention. Plato said that of all the archetypal and
supernatural
entities, the only visible one on earth the only manifest one, is
beauty.
BORGES. Yes,
made manifest through other things.
FERRARI.
Caught by our senses.
BORGES. I'm
not sure about that.
FERRARI.
That's what Plato said.
BORGES.
Well, of course, I suppose that the beauty of a poem has to appeal to
our ears
and the beauty of a sculpture has to pass through touch and sight. But
these
are mediums and nothing more. I don't know if we see beauty or if
beauty
reaches us through forms which could be verbal or sensual or, as in the
case of
music, auditory. Walter Pater said that all the arts aspire to the
condition of
music. I think that is because form and content fuse in music. That is,
one can
tell the plot of a story, perhaps even give it away, or that of a
novel, but one
cannot tell the story of a melody, however straightforward it may be.
Stevenson
said, though I think he was mistaken, that a literary character is
nothing but
a string of words. Well, it is true, but at the same time it's
necessary that
we perceive it as more than a string of words.
We must believe in it.
FERRARI. It
must, in some way, be real.
BORGES. Yes.
Because if we sense that a character is only a string of words, then
that
character has not been well created. For example, reading a novel, we
must
believe that its characters live beyond what the author tells us about
them. If
we think about any character in a novel or a play, we have to think
that this
character, in the moment that we see him, sleeps, dreams and carries
out
diverse functions. Because if we don't, then he would be completely
unreal.
FERRARI.
Yes. There's a sentence by Dostoyevsky that caught my eye as much as
one by
Plato. About beauty, he said, 'In beauty, God and the devil fight and
the
battlefield is man's heart.'
BORGES.
That's very similar to one by Ibsen, 'That life is a battle with the
devil in
the grottoes and caverns of the brain and that poetry is the fact of
celebrating the final judgment about oneself.' It's quite similar,
isn't it?
FERRARI. It
is. Plato attributes beauty to a destiny, a mission. And among us,
Murena has
said that he considers beauty capable of transmitting an other-worldly
truth.
BORGES. If
it's not transmitted, if we do not receive it as a revelation beyond
what's
given by our senses, then it's useless. I believe that feeling is
common. I
have noticed that people are constantly capable of uttering poetic
phrases they
do not appreciate. For example, my mother commented on the death of a
very
young cousin to our cook from Cordoba. And
the cook said, quite unaware that it was literary, 'But Senora, in
order to die, you only need to be alive.' You only need to be alive!
She was
unaware that she had uttered a memorable sentence. I used it later in a
story:
'You only need to be alive'-you do not require any other conditions to
die,
that's the sole one. I think people are always uttering memorable
phrases
without realizing it. Perhaps the artist's role is to gather such
phrases and
retain them. George Bernard Shaw says that all his clever expressions
are the
ones he had casually overheard. But that could be another clever
feature of
Shaw's modesty.
FERRARI. A
writer would be, in that case, a great coordinator of other people's
wit.
BORGES. Yes,
let's say, everyone's secretary-a secretary for so many masters that
perhaps
what matters is to be a secretary and not the inventor of the sayings.
FERRARI. An individual memory of a collective.
BORGES. Yes,
exactly that.
Bạn chỉ cần
còn sống, và nếu may mắn hơn Y Uyên, bạn sẽ đụng 1 cuộc chiến khác,
khủng khiếp
cũng chẳng kém: Văn Chương.
Note: Mới tậu. Đi liền cú,
Borges lèm bèm về Kafka, nhân TV đang dịch Trước Pháp Luật:
Kafka Could
Be Part of Human Memory
Kafka có thể [có, là] phần hồi ức lịch sử
Mới ra lò,
2014.
Tên nhà xb mới
thú: Seagull Books
www.seagullbooks.org
"Phần hồi ức con người" của Kafka, thì cũng giống như 1954 của TTT, với
hồi ức Mít: Chúng ta không thể nào hiểu được 1954 nếu thiếu "Bếp Lửa",
thí dụ vậy,
Ferrari hỏi
Borges, nghe người ta nói là, chúng ta không thể hiểu được lịch sử của
thời
chúng ta, nếu thiếu sự giúp đỡ của Kafka, Borges bèn trả lời, thì đúng
như thế,
nhưng quá thế nữa, Kafka quan trọng hơn lịch sử của chúng ta!
Ui chao em của
GCC, HA, trách Gấu, mi viết hoài về TTT, ở trên net, rồi mi chết,
thì mất liêu luôn, sao không chịu in ra giấy, vì TTT còn quan trọng hơn
cả hồi ức
Mít!
Hà, hà!
FERRARI. But
we are told that we cannot make a faithful interpretation of our times
without Kafka's help.
BORGES. Yes,
but Kafka is more important than our times....
Mới ghé tiệm
sách, mua kính. Không biết đánh rớt ở đâu! Tiện thể cầm lên cuốn trên.
Tomas Transtromer
có bài thơ thần sầu, tặng TTT lại càng thần sầu, đúng cái ý Nghệ Thuật
nên tự
nó ruỗi ra khỏi thời gian, mà Gấu đã từng lèm bèm, nhân nhắc tới nhận
xét của cô
học trò của ông, thơ TTT không thể đọc tới chỉ được, nếu không đóng
khung nó vào
biến cố 1954.
After
Someone's Death
Once there
was a shock
that left
behind a long pale glimmering comet's tail.
It contains
us. It blurs TV images.
It deposits
itself as cold drops on the aerials.
You can
still shuffle along on skis in the winter sun
among groves
where last year's leaves still hang.
They are
like pages torn from old telephone directories-
the names
are eaten up by the cold.
It is still
beautiful to feel your heart throbbing.
But often
the shadow feels more real than the body.
The samurai
looks insignificant
beside his
armor of black dragon scales.
Translated
from the Swedish by Robin Fulton
Sau Cái Chết
của Ai Đó
Một lần, có 1
cú sốc
Nó để lại đằng
sau nó 1 cái đuôi sao chổi dài, le lói.
Nó kiềm chế chúng
ta. Nó làm những hình ảnh TV mờ đi.
Nó rớt chính
nó đánh phịch 1 phát, như giọt nước lạnh trên bầu trời.
Bạn có thể trượt
băng trong mặt trời mùa đông
giữa những
khu rừng nhỏ, nơi những chiếc lá năm ngoái vẫn còn treo lủng lẳng.
Chúng giống
như những trang giấy xé ra từ 1 cuốn niên giám điện thoại -
những cái tên thì bị
cái lạnh giá đợp mẹ mất hết rồi.
Thì vưỡn đẹp
như mơ, cảm thấy trái tim bạn vưỡn đập thình thịch.
Nhưng thường
là cái bóng thì lại cảm thấy thực hơn là
cái người, cái cơ thể có xương, có thịt.
Tên samurai thì là cái chó gì,
so với bộ giáp
của anh ta, và
những cái vảy
rồng đen thui, kế bên.
Note: Bài
thơ thần sầu. Gửi theo ông anh quá tuyệt. Bảy năm rồi, xác thân nào
còn, linh hồn
thì cũng có khi đã đầu thai kiếp khác, hoặc tiêu diêu nơi miền cực lạc.
Nhưng cái
bóng thì lại càng ngày càng lớn, dội cả về Đất Cũ:
VC bi giờ
coi bộ trân trọng
cái bóng của ông cùng cái áo giáp, mấy cái vảy rồng đen thui, còn hơn
cả đám bạn
quí hải ngoại của ông! (a)
After a
Death
Once there
was a shock
that left
behind a long, shimmering comet tail.
It keeps us
inside. It makes the TV pictures snowy.
It settles
in cold drops on the telephone wires.
One can
still go slowly on skis in the winter sun
through
brush where a few leaves hang on.
They
resemble pages torn from old telephone direcu
Names
swallowed by the cold.
It is still
beautiful to hear the heart beat
but often
the shadow seems more real than the body.
The samurai
looks insignificant
beside his
armor of black dragon scales.
- Translated by Robert Bly
FERRARI. But we are told
that we cannot make a faithful interpretation of our times without
Kafka's help.
BORGES. Yes, but Kafka is more important than our times. It's
lamentable that Kafka has to survive this period and its
simplifications. Of course, we endure this century without much pride.
With a little nostalgia for the nineteenth century, which also feels
like nostalgia for the eighteenth century. Perhaps Oswald Spengler was
right about the decline that we are nostalgic about-obviously, we can
talk of mon vieux temps and perhaps we are right. There's a
reference to this in Jorge Manrique's Coplas but it's ironic: 'As it
seems to us, any time in the past / was better.' 'As it seems to us'
followed by 'any time in the past was better'-yes, that's what
Schopenhauer said. We see the past as better but we also see it as
something that has stopped. We are no longer actors but spectators. In
what is called the present we are actors, there's an idea of
responsibility and, associated with it, an idea of danger. The past,
even if it was terrible ... we can even think of Rosas' times
nostalgically because, although it was terrible, it has passed. It has
been fixed in time and so have its terrible images. On the other hand,
the present can threaten us, just as life threatens us every second
we're alive.
FERRARI. That's right and this was another point I wanted to mention
with regard to Kafka. A writer you know wrote a very significant essay
on Kafka, which I recently glanced at. I am referring to Carmen Gandara.
BORGES. I knew her and have fond memories of her. I read a story of
hers, 'The Inhabited'. I'm not sure but isn't it similar to Julio
Cortazar's 'House Taken Over'? Or is the theme different?
FERRARI. The scope is different. She refers to Kafka and says something
that struck me-that throughout his life, Kafka sought a God 'absent' in
our times.
BORGES. Yes, I have been asked that many times. I do not understand
that question.
FERRARI. She means that, despite everything, Kafka might have had a
religious spirit.
BORGES. Yes, but a religious spirit need not believe in a personal god.
For example, the Buddhist mystics do not believe in a personal god but
that doesn't matter. The idea of believing in a personal god is not a
necessary factor in a religious spirit. The pantheists are an example
or Spinoza-he was essentially mystical and he said 'Deus sive natura,'
God or Nature. The two ideas were identical for him. That's not the
case for a Christian because Christianity needs to believe in a
personal god, in a god who judges your acts. In Emerson's
Representative Men, the mystic is Swedenborg. He didn't believe in a
personal god but he chooses between Heaven or Hell. After dying- he
actually says this-Man finds himself in a strange region and is
addressed by unfamiliar people; some attract him and some do not. He
goes along with those who do. If he is an evil man, then those who
attract him are devils. Because he will be more at ease with devils
than with angels. And if he is a just man, he will be at ease with
angels. He chooses his company accordingly. Once he's in Heaven or
Hell, he doesn't want to be anywhere else because he will suffer too
much. Swedenborg believed in a personal god, that's certain. But the
pantheists, in general, didn't. What matters is that there's an ethical
proposition in the universe. If there is an ethical proposition, and if
you feel it, then you have a religious mind. And I believe that we
should try to believe in an ethical proposition, although it doesn't
exist. But in the end, it depends on us, doesn't it?
JORGE LUIS BORGES •
OSVALDO FERRARI
Nhưng chúng ta được biết
là chúng ta không thể có được cú diễn giải trung thực về thời của chúng
ta nếu không có sự giúp đỡ của Kafka.
Đúng, nhưng K quan trọng
hơn thời của chúng ta. Thật thê lương, K phải sống sót
thời kỳ này, và những giản lược của nó. Lẽ dĩ nhiên, chúng ta chịu đựng
cái thế kỷ này mà chẳng có lấy 1 tí tự hào, Với tí hoài nhớ thế kỷ 19,
mà nó thì lại có tí hoài nhớ thế kỷ 18. Có lẽ Oswald Spengler có lý về cái sự thoái trào
mà chúng ta hoài nhớ - hiển nhiên là chúng ta có thể nói về cái thời cũ kỹ [trước 1975] của chúng ta,
và chúng ta có lý, hơn lũ VC, tất nhiên. Bất cứ cái chó gì dính dáng
tới trước 1975, thì đều bảnh tỏng cả!
Có em Carmen Gándara đi 1 đường tiểu luận thú vị về Kafka, tôi mới đọc
gần đây. Em phán 1 phát cực lạ về Kafka: Xuyên suốt đời mình, Kafka tìm
kiếm một Thượng Đế “vắng mặt” của thời của chúng ta.
Borges: Tôi bị hỏi hoài về vụ này, mà thực sự không hiểu.
Ý của tôi là, mặc dù mọi chuyện, Kafka có thể là 1 tín hữu, hay có 1
tinh thần tôn giáo.
Borges: Đúng như thế, nhưng tinh thần tôn giáo thì không cần phải tin
vào một ông trời cá nhân. Thí dụ tín hữu Phật Giáo đâu có tin vào một
ông Phật có hình hài giống… chúng ta, đúng không, và chuyện đó đâu cần.
Cái ý tưởng tin vào 1 ông trời cá nhân thì không phải là 1 yếu tố cần
thiết trong tinh thần tôn giáo. Những kẻ phiếm thần, hay Spinoza – ông
này thì thực là bí ẩn và ông phán, “Deus sive natura”, Trời hay Thiên
nhiên. Hai thứ đó là một đối với ông ta.
Cái ý tưởng “Kafka, phần
hồi ức con người”, của Borges, đúng là cái ý mà cô học trò của TTT,
Quỳnh Giao, viết về ông, khi ông mất, tức là, khoanh vùng TTT vào biến
cố 1954:
Thơ Thanh Tâm Tuyền phải được đặt trong vị trí “di cư” và “chiến tranh”
của một thành phố mở ra thế giới bên ngoài là Sài Gòn. Không có hoàn
cảnh hay khung cảnh ấy, người ta khó cảm hay yêu thơ của ông.
Lần tưởng
niệm 5 năm ông ra đi, GCC lập lại ý trên, và đề nghị, đã đến lúc cởi bỏ
cái nhận định đóng cứng TTT vào thời điểm 1954.
Borges cũng
phán y chang, thế mới thú:
In Kafka's case, I think
that he can be read beyond his historical circumstances. And there are
two very important ones. Kafka writes a good part of his work during
the 1914-18 war. One of the worst wars ever. He must have suffered it
greatly. Also, he was a Jew at a time when anti-Semitism was growing.
He lived in Austria, well, Bohemia which was then part of Austria. He
died in Berlin, I think. All these circumstances-living in a besieged
city, in a country that was winning but was then defeated-reverberates
in his work. Yet if a reader did not know about this, he wouldn't
notice it. Kafka transmuted all this.
Cái ý tưởng “Kafka, phần
hồi ức con người”, của Borges, đúng là cái ý mà cô học trò của TTT,
Quỳnh Giao, viết về ông, khi ông mất, tức là, khoanh vùng TTT vào biến
cố 1954:
Thơ Thanh Tâm Tuyền phải được đặt trong vị trí “di cư” và “chiến tranh”
của một thành phố mở ra thế giới bên ngoài là Sài Gòn. Không có hoàn
cảnh hay khung cảnh ấy, người ta khó cảm hay yêu thơ của ông.
Lần tưởng
niệm 5 năm ông ra đi, GCC có lập lại ý trên, và đề
nghị, đã đến lúc cởi bỏ cái nhận định đóng cứng TTT vào thời điểm 1954.
Borges cũng phán y chang, thế mới thú:
In Kafka's case, I think
that he can be read beyond his historical circumstances. And there are
two very important ones. Kafka writes a good part of his work during
the 1914-18 war. One of the worst wars ever. He must have suffered it
greatly. Also, he was a Jew at a time when anti-Semitism was growing.
He lived in Austria, well, Bohemia which was then part of Austria. He
died in Berlin, I think. All these circumstances-living in a besieged
city, in a country that was winning but was then defeated-reverberates
in his work. Yet if a reader did not know about this, he wouldn't
notice it. Kafka transmuted all this.
Note: Mới tậu. Đi liền cú,
Borges lèm bèm về Kafka, nhân TV đang dịch Trước Pháp Luật:
Kafka Could
Be Part of Human Memory
Kafka có thể [có, là] phần hồi ức lịch sử
Mới ra lò,
2014.
Tên nhà xb mới
thú: Seagull Books
www.seagullbooks.org
"Phần hồi ức con người" của Kafka, thì cũng giống như 1954 của TTT, với
hồi ức Mít: Chúng ta không thể nào hiểu được 1954 nếu thiếu "Bếp Lửa",
thí dụ vậy,
Ferrari hỏi
Borges, nghe người ta nói là, chúng ta không thể hiểu được lịch sử của
thời
chúng ta, nếu thiếu sự giúp đỡ của Kafka, Borges bèn trả lời, thì đúng
như thế,
nhưng quá thế nữa, Kafka quan trọng hơn lịch sử của chúng ta!
Ui chao em của
GCC, HA, trách Gấu, mi viết hoài về TTT, ở trên net, rồi mi chết,
thì mất liêu luôn, sao không chịu in ra giấy, vì TTT còn quan trọng hơn
cả hồi ức
Mít!
Hà, hà!
FERRARI. But
we are told that we cannot make a faithful interpretation of our times
without Kafka's help.
BORGES. Yes,
but Kafka is more important than our times....
|
