Gấu này cứ loay hoay, hì hục, dằn vặt, làm tình làm tội chính mình, với câu hỏi, tại làm sao mà ngay lần đầu đọc NMG, đã dám phán, ông này không thể nào viết truyện dài, và, liệu, những Sông Côn Mùa Lũ, Mùa Biển Động, đã có cơ hội nhìn thấy ánh sáng mặt trời, chính vì câu phán chết người đó ?
Bây giờ, Gấu như mơ hồ nhận ra, tại sao ngày đó đã phán “vừa sai, vừa đúng” như vậy.
NMG thiếu sự tưởng tượng của một nhà văn. Từ đó, không thể viết truyện dài.
NMG quá mê mẩn với Dos, và thờ Dos làm thầy, và viết trường thiên tiểu thuyết, viết sử thi… chỉ là là vì muốn nối gót Thầy!
NMG, dân Bình Định, và còn mang trong người giấc mơ Quang Trung Nguyễn Huệ, thống nhất giang sơn về một cõi, và, nếu dư dả thì giờ, đánh Tầu chơi, đòi lại hai tỉnh Lưỡng Quảng!
Chính là do thiếu tưởng tượng nên NMG bệ ngay nhân vật ngoài đời vô trong tiểu thuyết của mình.
Gấu mường tượng ra điều này, nhân đọc Greene viết về Dickens trẻ.
THE YOUNG DICKENS
…. It is a mistake to think of Oliver Twist as a realistic story: only late in his career did Dickens learn to write realistically of human beings; at the beginning he invented life and we no more believe in the temporal existence of Fagin or Bill Sykes than we believe in the existence of that Giant whom Jack slew as he bellowed his Fee Fi Fo Fum. There were real Fagins and Bill Sykes and real Bumbles in the England of his day, but he had not drawn them, as he was later to draw the convict Magwitch; these characters in Oliver Twist are simply parts of one huge invented scene, what Dickens in his own preface called “the cold wet shelter-less midnight streets of London”. How the phrase goes echoing on through the books of Dickens until we meet it again so many years later in “the weary western streets of London on a cold dusty spring night” which were so melancholy to Pip. But Pip was to be as real as the weary streets, while Oliver was as unrealistic as the cold wet midnight of which he formed a part.”
Thật sai lầm khi coi Oliver Twist là một câu chuyện hiện thực. Chỉ đến cuối đời viết Dickens mới chịu cắp sách đi học cách diễn tả theo kiểu hiện thực [xạo hết chỗ nói] về lũ người lũ ngợm; ở vào thuở thoạt đầu, ông phịa ra cuộc đời… ; những nhân vật ở trong Oliver Twist giản dị chỉ là những phần của một sàn diễn rộng lớn được tác giả phịa ra, điều mà Dickens trong lời Tựa của chính ông cho cuốn sách của mình gọi là “những con phố khuya lạnh lẽo, ướt át, không nơi trú ẩn của London”. Ôi chao, câu văn cứ rền rĩ  xuyên suốt những tác phẩm của ông, cho tới khi chúng ta lại gặp lại nó, bao nhiêu năm sau, trong những “con phố phía Tây rã rượi của London, trong một đêm xuân lạnh lẽo, bụi bặm”, buồn ơi là buồn với Pip. Nhưng Pip thì thực, y như cái đêm lạnh lẽo bụi bặm mà anh ta đang buồn bã cùng với nó, trong khi Oliver thì không thực như là nửa đêm lạnh lẽo ướt át mà thằng bé cũng đóng góp cái phần ‘mưa ở đâu về như vết thương’, của nó vào trong đó.

Thần sầu!
Đọc, lại cám cảnh thằng cu Gấu nhà quê, mồ côi, ngày nào trong Hà Nội.
*
Q đi lễ, và hỏi tôi có thể đi cùng, tôi lắc đầu, gọi mua một gói lạc rang. Người đàn ông làm tôi nhớ tới người Tầu già bán lạc rang ở bờ hồ Hà Nội. Tôi có nhiều kỷ niệm về thành phố nhỏ bé và cũ kỹ đó. Nhà tôi ở Bạch Mai, gần ngay bên đường xe điện. Tôi thường tinh nghịch để những viên sỏi nhỏ lên trên đường sắt, rồi hồi hộp chờ chuyến xe chạy qua. Suốt thời thơ ấu, tôi bị chiếc xe điện mê hoặc. Một lần trốn vé xe, tôi cùng một thằng bé đánh giầy ngồi ở cuối tầu, nơi dùng để nối hai toa xe lại với nhau. Thằng bé đánh giầy nói, nó thường ngồi như vậy, ngay cả khi có tiền mua vé. Hôm đó trời lạnh, tôi đội một chiếc béret dạ đen, một tay nắm vào thanh sắt, một tay cầm cặp sách vở. Thằng bé đánh giầy đầu tóc bù xù, tay cầm hộp đồ nghề, tay cầm khúc bánh mì nhai ngồm ngoàm. Những người đi đường nhìn chúng tôi với vẻ buồn cười, ngạc nhiên. Lúc đầu tôi rất sợ, nhưng dần dần cảm thấy thích thú. Bỗng nhiên, không hiểu sao, tôi nhớ lại được một đoạn nhạc tôi đã quên từ lâu, và tôi hát nho nhỏ, đầu lắc lư theo điệu nhạc. Thằng bé đánh giầy nhìn tôi cười ngặt nghẽo. Tôi tức giận, hát thật lớn, vừa hát vừa đập vào thành xe ầm ầm. Bỗng tôi cảm thấy đầu lành lạnh. Tôi ngửng lên, và thấy người soát vé đang giận dữ nhìn tôi, tay cầm chiếc mũ dạ. Thằng bé đánh giầy vẫn tiếp tục cười, tôi ngưng hát, và ngưng đập vào thành xe. Cuối cùng không biết nghĩ sao, người soát vé vứt chiếc dạ xuống đường. Xe lúc đó đang chạy nhanh. Tôi cúi nhìn xuống con đường nhựa chạy vùn vụt, tôi sợ hãi không dám nhảy xuống. Tôi chợt nghĩ tới đến cha tôi. Tôi nhìn thằng bé đánh giầy ra vẻ cầu cứu. Nó nhẩy xuống, nhặt chiếc mũ dạ, đội lên đầu, rồi nhìn tôi nhe răng cười, tỏ vẻ chế nhạo. Sau đó, tôi thỉnh thoảng gặp thằng bé đánh giầy quanh quẩn tại khu tôi ở, đầu đội chiếc mũ dạ của tôi. Mỗi lần thoáng thấy nó, là tôi vội vã lẩn tránh, chỉ sợ nó nhận ra tôi.
Những con dã tràng

Đột nhiên, một năm sau khi cuốn I Những Đợt Sóng Ngầm được phát hành, nhiều tờ báo đem cuốn sách ra để chỉ trích, chửi bới. Ngay tại nơi tôi ở….
NMG.
Ở đây có một số vấn đề:
Một năm đâu có phải là một thời gian dài, để cuốn sách đánh động độc giả. Thành thử cái cảm giác viết vào hư vô, tôi sợ rằng, đó chính là nhận xét của chính NMG, về đứa con tinh thần của ông.
Do đó, ông mới nhắc tới Bác sĩ Zhivago. Tại sao Dr Zhivago? Tại sao Pasternak?
Ấy là vì, nằm trong sự so sánh đó, là tham vọng của tác giả. NMG trong thâm tâm cũng muốn viết một cuốn sử thi về cuộc chiến Mít, giữa Yankee mũi tẹt và thằng em ruột thịt Nam Bộ của nó!
*
OEDIPUS

The historian is neither Caesar nor Claudius, but he often sees in his dreams a weeping, lamenting crowd, the host of those who have not lived enough, who wish to live again… It is not only an urn and tears which these dead ask of you. It is not enough for them that we take their sighs upon ourselves. It’s not a mourner they would have, it is a soothsayer, a vates. So long as they have no such person, they will wander about their ill-sealed graves and find no rest.
They must have an Oedipus who will explain to them their own enigma, of which they have not had the meaning, who will teach them what their words, their acts meant, which they did not understand. They must have a Prometheus, so that, at the fire he has stolen, the voices which floated like snowflakes in the air might rebel, might produce a sound, might begin to speak. There must be more; the words must be heard which were never spoken, which remained deep in their hearts (search your own, they are there); the silences of history must be made to speak, those terrible pedal points in which history says nothing more, and which are precisely its most tragic accents. Then only will the dead be resigned to the sepulcher. They are beginning to understand their destiny, to restore the dissonances to a sweeter harmony, to say among themselves, and in a whisper, the last words of Oedipus: Remember me. The shades greet each other an subside in peace. They let their urns be sealed again. They scatter, lulled by friendly hands, fall back to sleep and renounce their dreams. That precious urn of bygone times-the pontiffs of history bear it and transmit it to each other with what piety, what tender care! (no one knows how pious but themselves), as they would bear the ashes of their father or of their son. Their son? But is it not themselves?
1842. Quoted in Monod, Vie et pensée de Michelet, II, 6
Roland Barthes: Michelet
They are beginning to understand their destiny, to restore the dissonances to a sweeter harmony, to say among themselves, and in a whisper, the last words of Oedipus: Remember me.
Remember me. Hãy nhớ Gấu này nhé!

Cái vụ ‘văn nghệ sĩ Sài Gòn Mặt Dzầy dự khóa học’, theo như Gấu còn nhớ được, hoàn toàn khác hẳn cái vụ sĩ quan VNCH trình diện học tập cải tạo. Nhà nước mới không bắt buộc văn nghệ sĩ Sài Gòn Mặt Dầy phải tham dự, và sở dĩ có sự tham dự đông đảo, như HHT viết, là do… đói quá.
Họ hy vọng sau khóa học VC thí cho một công việc nào đó!
Gấu chỉ học cải tạo tại chỗ, tại Bưu Điện, theo đúng ngành nghề của một chuyên viên kỹ thuật. Sau ba ngày học tập về tội ác Mỹ Ngụy, sau khi nộp cái căn cước Ngụy cho ban quân quản Bưu Điện, Gấu trở về nhiệm sở cũ.
Và như thế, NMG, bởi vì ông là giáo sư, là hiệu trưởng, là trưởng ty văn hoá giáo dục gì gì đó, thì, ông cũng như Gấu, nghĩa là không bắt buộc phải tham dự cái lớp học khỉ gió trên!
Thành thử cái vụ hàng thần lơ láo, là cố đấm ăn xôi, có thể như vậy chăng?
Lạ một điều, Gấu không thể hiểu được tại sao NMG lại thù cái đám VNCH như vậy. Ông, phải nói, là người được chế độ đó ưu đãi, hơn cả thằng thư ký nhà giây thép là Gấu, tại làm sao mỗi lần phải nhắc tới VNCH, là ông rất ư là bực mình?
Thí dụ, bài mới nhất của ông, trên Da Mầu, cho thấy:
Trước hết tôi xin kể một chuyện hậu trường văn chương ở đây, nơi vẫn được xưng tụng là thủ đô của người Việt tỵ nạn.
Một nhà thơ từng lê la mười năm ở các nhà tù cộng sản miền Bắc, được đoàn tụ gia đình chưa được bao lâu lại mắc vào vòng lao lý hơn ba mươi tháng vì tội liên hệ phản động. Cả gia đình nhà thơ vừa qua Mỹ theo diện H.O chưa đầy một năm. Gia đình đông, đến Mỹ vào lúc kinh tế suy thoái, việc làm khó kiếm mà tiền nhà tiền ăn cứ chồng chất hằng tháng phải trả, nhà thơ vẫn có một quyết định hết sức thơ: ông chạy đôn chạy đáo xoay tiền in được một tập thơ đẹp, sau đó chạy đôn chạy đáo tổ chức một buổi họp mặt văn nghệ để trình làng tập thơ của mình. Bạn bè tới dự đông đảo, bạn nghề thời ở Sàigòn và các tỉnh, bạn tù ngoài Bắc và Chí Hòa, bạn văn quen trước quen sau. Một người bạn văn được mời lên diễn đàn để phát biểu cảm tưởng về tập thơ. Những lời trân trọng, nghiêm túc, chí tình. Nhưng ở phần cuối, như muốn điểm xuyết cho một bài phát biểu phần lớn toàn những ý trân trọng ngợi khen, người bạn tỏ ý tiếc là tập thơ của nhà thơ cựu tù nhân cộng sản “chưa có nhiều lửa”.
NMG
Những lời khen chê như vậy, là chuyện rất thường tình, ở những buổi ra mắt sách. Một nhà văn, một nhà thơ “thứ thiệt”, theo như Gấu hiểu được, chẳng ai chấp chuyện đó. Thành thử, không thể dựa vào những lời phán vô tội vạ như vậy để mà xét đoán thơ văn. Và những buổi ra mắt sách như thế, thường là cũng nhờ vào sự giúp đỡ của một đoàn thể nào đó, và đây là cái giá phải trả, đâu có gì phải thắc mắc. Gấu sở dĩ chưa từng ra mắt sách ở hải ngoại, là vì chẳng muốn nhờ cậy bất cứ ai. Lần ra mắt tác phẩm Lần Cuối Sài Gòn, là ở nhà Khánh Trường, giữa bạn bè, và sau đó, còn một buổi thứ nhì, ở nhà NMG, chắc ông còn nhớ.