Sau khi lấy mớ tiền của WJC, phải trả bài. Và đây là bài trả của tôi. Một phác thảo, hay sơ thảo, hay biểu nhất lãm, hay tản mạn, hay tạp ghi..  văn học hải ngoại, và mặc dù phác, sơ, tạp, tản...  nhưng được viết theo tinh thần văn học sử, [khác kiểu viết, như lý luận, phê bình văn học].
Và chú trọng đến văn nhiều hơn sử
Kiểu viết này vẫn bị coi thường…
How? 

Nhưng, đâu cần thưa trước?
Bởi vì những gì gì, "ngâm cứu của tôi, tuy chỉ là một phác thảo nhưng tự nó...", hãy để cho người đọc, đọc, và nhận ra.
Viết như thế, là bắt người đọc phải đọc bài viết của mình, theo ý mình muốn.
Như thế thì đọc làm quái cho mệt!
Vả chăng, giả như Gấu đọc, và chẳng thấy một tí văn học sử nào, thì sao?

Không hiểu WJC trả bao nhiêu tiền một bài, nhưng viết như thế này, đúng ra nên viết...  chùa!
Như Tin Văn, chuyên viết chùa!

Đúng là miễn cho xong một show! [ý này của PNH]
*
Đề án chung do Trung tâm William Joiner chủ trương: “Diễn trình (tái) xây dựng diện mạo và quê hương của người Việt ở nước ngoài” tự nó đã là một nghiên cứu xã hội học di dân.
NMG

Cái này thì ghê quá!
Câu phán của NMG, nhằm xổ toẹt cái gọi là mảng lưu vong của văn học hải ngoại.
Đâu có thua gì câu phán của VTH, này, liệu có cái gọi là văn học hải ngoại?

Quái đản nhất, là, từ đề tài của WJC “Diễn trình (tái) xây dựng diện mạo và quê hương của người Việt ở nước ngoài”, suy ra, "tự nó đã là một nghiên cứu xã hội học di dân" mới lại càng ghê!
Cả một nước, chứ không phải nửa nước, chạy VC, lao ra biển, chết như rạ, đủ các kiểu chết, nhân loại thương tình, uỷ cho cơ quan Cao Uỷ Tị Nạn nhận cho vô nước này nước nọ, mà bây giờ chỉ là di dân, thì đúng là sỉ nhục những người đã ra tay cứu mình, cho mình một quê hương thứ nhì.
Sỉ nhục cả thằng cha Gấu này, cứ khăng khăng tao là lưu vong đếch phải di dân!

Bản thân NMG, cũng đã từng vượt biển, và nhờ lượng bao dung của xứ người mà còn sống tới ngày nay, nhưng ông tự coi ông là di dân, là quyền của ông.
Nhưng, ngược lại, một người ra đi từ Miền Bắc, theo diện di dân đàng hoàng, vẫn có quyền tự coi mình là lưu vong, theo suy nghĩ, những gì tao viết ở hải ngoại, có tính lưu vong, có tính đối kháng, ly khai, có tham vọng đòi hỏi tự do dân chủ cho trong nước.
Ngay cả, ở trong nước, cũng vẫn có thứ văn chương lưu vong, khi người viết nghĩ rằng, thứ mà họ đang viết ra, thuộc diện ngoài luồng.
*
There are so many different kinds of literary exile. At random from memory, in roughly chronological, non-evaluative order: "Isaiah" (and in a very wide sense, all Jewish writers of the Diaspora), Ovid, Virgil, Cavalcanti, Dante (from Florence under Charles de Valois), Petrarch (to Provence), Thibault de Champagne (to his new kingdom of Navarre), Charles d'Orleans (imprisoned by the English), Voltaire, Mme de Stael, Adam Mickiewicz, Shelley, Keats, Byron, Cyprian Norwid, Charles Baudelaire (debts), Victor Hugo, Heinrich Heine, Oscar Wilde, Henry James, Joseph Conrad, Gabriele D'Annunzio (debts), W. B. Yeats, Edith Wharton, Tristan Tzara, Kurt Schwitters, T. S. Eliot, Ezra Pound, James Joyce, Gertrude Stein, Scott Fitzgerald, Ernest Hemingway, H. D., Djuna Barnes, Henry Miller, Radclyffe Hall, D. H. Lawrence, Max Beerbohm, Somerset Maugham, Stefan Zweig, Bertolt Brecht, Andre Breton, Christopher Isherwood, Aldous Huxley, W. H. Auden, Thomas Mann, Mallcolm Lowry, Witold Gombrowicz, Vladimir Nabokov, Paul Bowles, Jane Bowles, Samuel Beckett, Eugene Ionesco, Jorge Sempnin, Luis Cernuda, Milan Kundera, Aleksandr Solzhenitsyn, Harry Matthews, Halo Calvino, Anthony Burgess, Muriel Spark, and no doubt many others, all the way to the modern "foreigners" or "post-colonials" who write in English or French today, from Kazuo Ishiguro to Salman Rushdie, an exile within an exile.
Clearly, this list alone covers a great variety of exiles, from temporary (e.g., Hugo) to permanent, though the exile can't always know this; early (e.g., Ishiguro, who came to England at six from Nagasaki) or en fin de carrière (Wilde). But the most obvious and commonly made distinction is between the following:
1. Involuntary exile, usually political or punitive ("Isaiah," Ovid, Dante, Thibault, Charles d'Orleans, Byron, Mickiewicz, and all the moderns such as Ionesco, Sempnin, Cernuda, Kundera, Solzhenitsyn, etc., alas). And these can be further divided into those exiled for their books or their behavior (Ovid, Byron, Mme de StaeI, Victor Hugo, Wilde, Solzhenitsyn) and those who as private persons fled from political conditions or war.
2. Voluntary exile, usually called expatriation, itself for many more personal reasons: social, economic, sexual (e.g., Radclyffe Hall and the lesbian group in Paris in the twenties), or simple preference (Beerbohm retired in Rapallo, Ezra Pound choosing Italy).
Involuntary exiles may tend to be unhappy, poor, bitter (like Gregory VII), nostalgic about the society left behind, self-righteous; voluntary exiles may tend to be happy, comfortable, satiric about the society left behind, self-righteous. But that is obviously a useless generalization, with too many exceptions on anyone feature, and some, like Byron (a sexual scandal but rich and noble) or Wilde (a sexual scandal but broken by prison and poverty) hover between the two, while Cyprian Norwid, though a voluntary exile, lived and died in Paris in abject poverty and was buried in a pauper's grave.
It seems to me that there are more pertinent distinctions, which cut across the differences in causes and conditions. The first is formal and thematic, the second linguistic.

Christine Brooke-Rose: Exul, in Exile and Creativity
Editor: Susan Rubin Suleiman
Duke University Press Durham and London 1998
*
'Lẽ dĩ nhiên, một cách nào đó, con đường từ St. Petersburg tới Stockholm đi qua địa ngục, nhưng một con người với nghề nghiệp như tôi, ý niệm đường thẳng - con đường ngắn nhất nối hai điểm - đã mất hết sự quyến rũ của nó từ lâu rồi.' (Joseph Brodsky, Diễn văn nhận Nobel văn chương)

Di dân, kẻ lưu đầy, người xa xứ, gã tị nạn, tay suốt đời lang thang, người của mọi nơi... ý nghĩa những từ cứ thế thay đổi, nhưng chúng đều chỉ một trạng thái chung: không (ở) nhà, hoặc đâu cũng là nhà; hai mặt của một đồng tiền. Trong hầu hết trường hợp, nó có nghĩa: có một khoảng cách với tiếng nói mẹ đẻ.
Hồi ức thủng lỗ
*
“Project Diaspora: Study of the Vietnamese Overseas”, khi sử dụng từ "Diaspora", WJC  không có ý định coi đây là vấn đề 'di dân' của người Việt, mà muốn nhắc đến thảm họa bỏ nước ra đi, y hệt như hoàn cảnh lịch sử, từ đó, từ này xuất hiện cùng với dân Do Thái, và cuộc lưu vong trải dài suốt lịch sử của họ, theo Gấu.
Giả như đám Mít bồi Mẽo ở WJC có được một chút liêm sỉ, chúng sẽ làm như vầy:
Đặt điều kiện tiên quyết cho tất cả những công trình nghiên cứu: Nằm trên cái nền là cuộc chiến Việt Nam với sự tham dự của Yankee mũi lõ, và sau đó, là cuộc vượt biển tàn khốc, là một đất nước băng hoại sau chiến thắng, sau thống nhất...
Từ tất cả những bi thương đó, mà xây dựng ra diện mạo của dân Mít hải ngoại... đại khái như thế.
[Vài nhời thưa trước là phải như thế!]
Nhưng, đám Mít bồi Mẽo này chỉ là mấy tên Miền Nam bỏ chạy, bợ đít VC, thành thử chúng lái dự án theo ý của chúng, và mời đám nào vừa mũi chúng vô, lãnh tiền của Mẽo, viết vừa ý VC.
"Bạn ta", NMG, theo Gấu, cũng có cái gì lấn cấn với Miền Nam trước đây, hoặc không vừa ý đám Chống Cộng điên cuồng, hoặc, hoặc, nên thay vì lưu vong chuyển sang di dân, chắc thế? 
*
'Any fool can make war. Peace requires greater vision and courage'
Ronan Bennett

Biến cố lịch sử 1975 khiến nhiều người bỏ nước ra đi, một số người xem đó là thảm kịch, số khác lại coi là cơ hội nghìn năm một thuở. NMG

Một số người xem đó là thảm kịch. Chỉ một số thôi sao?
Số khác coi cơ hội ngàn năm một thuở.
NMG không đưa ra một thí dụ, thành thử hơi khó hiểu. Ngàn năm một thưở là theo nghĩa nào? Ai coi đó là ngàn năm một thuở? Đám con cháu thế hệ thứ hai, thứ ba của đám vượt biển, bây giờ thành đạt nơi xứ người nhưng vẫn không quên nỗi đau chiến tranh, cải tạo, vượt biển, đất nước vẫn chưa thực sự có tự do dân chủ?
Ngàn năm một thuở, dân Mít có mặt khắp nơi trên thế giới?
Nếu thế thì để Hitler trả lời thay cho Mít: Không có Lò Thiêu sao có nhà nước Israel?
Hay ngàn năm một thưở, là đám con ông cháu cha VC đang du học hải ngoại? Dân chúng Miền Bắc “ăn theo” quy chế tị nạn CS khi bỏ nước ra đi?
Hay đám du học Đông Âu hiện đang được, thí dụ, BBC thâu dụng?

Phán gì thí phán, nhưng phải có thí dụ dẫn chứng. Đã phán tưới như thế, lại còn phán theo kiểu ngược ngạo, xốc óc, nghe nực quá.
Giả như muốn bợ nhà nước VC, thì cũng phải nói làm sao cho nghe thuận tai!
*
Có vẻ như NMG bị dị ứng với từ lưu vong. Tất cả bài viết của ông đều như muốn bác bỏ từ này.
Có ai muốn lưu vong đâu!
Suốt đời tôi không muốn làm nhà văn lưu vong, như một ông bạn quí của Gấu đã khẳng định!
*
Có lần, nhân dư luận đồn thổi, tại thủ đô tị nạn của dân Mít, ở Mẽo, là Gấu này “thù” NMG.
Và Gấu đã phải lên tiếng, NMG là người có ơn với Gấu này, vì nếu không có ông, là sẽ không có Gấu, trên văn đàn hải ngoại, qua sự xuất hiện của mục Tạp Ghi trên báo Văn Học của ông, do Gấu phụ trách.
Quả có thế, nhưng không hẳn như thế.
Thứ nhất, Gấu viết cho NMG, và được trả tiền nhuận bút, trong khi những người khác viết chùa, vì Gấu, khi đó mới qua, rất cần tiền, không thể viết chùa, và giả như viết chùa thì cũng không thể viết thường trực được. NMG thừa biết như thế.
Thứ nhì, giả như tờ Văn Học của một ông bạn quí của Gấu, thì chắc chắn ông này cũng đếch có trả tiền. Có khi còn đếch đăng bài!
Mày viết chùa, nếu không đừng viết, tao dù có dư tiền cũng đếch trả tiền nhuận bút, vì một lý do chắc nịch:
Không lẽ tao giúp cho mày “tái sinh” ở hải ngoại?
Gấu này biết ơn NMG là ở cái điểm đó. Ông tự tin ở tài của ông, vì ông có tài, và ông cần một người viết như Gấu cho tờ báo của ông, cho độc giả của ông.
Chính vì thế, vì tôn trọng ông, nên khi viết về ông, là Gấu viết thực tình, nặng tình. Nặng tình theo nghĩa: Phạng tới nơi tới chốn, đếch nể nang gì hết!
Và còn theo nghĩa: Kẻ thù ta, là bạn ta. [Đề tài Ngư Ông và Biển Cả]

Nhưng, vì Gấu nhận NMG như là người có ơn với Gấu, nên lại có dư luận, thằng cha Gấu vô ơn, NMG đối xử với nó như thế mà cứ nhè NMG mà chửi!
Gấu, lần mới qua Cali, nghe được dư luận này, và buồn [cười] quá đi mất.
Nghe qua một ông, ông này thì quả là thù Gấu. Gấu đưa tay bắt tay, ông đếch thèm bắt tay, trong khi đó, cầm cái bình trà rót trà, run lẩy bẩy vì quá tức giận!

Có lẽ chẳng bao giờ NMG ngộ ra một điều rằng, lưu vong chính là điều kiện cốt tử của văn chương. Bạn Thế Quân trong một bài trên Da Mầu,  tưởng niệm nhà thơ Mahmoud Darwish, chẳng đã viết ra điều đó sao:

“Lưu vong phải được hiểu xa hơn khái niệm địa lý. Bạn vẫn có thể là một kẻ lưu vong ngay chính trên quê hương bạn, ngay chính trong nhà bạn, chính trong phòng bạn. Đó không đơn giản chỉ là vấn đề Palestine. Tôi nghiện lưu vong chăng? Có thể lắm!” Tình trạng lưu vong, theo ông, vừa ác vừa hiền, vừa kéo ông ra khỏi nhà lại vừa nuôi dưỡng nghệ thuật của ông. “Lưu vong chẳng phải là một trong những nguồn suối của sáng tạo văn chương trong lịch sử đó sao? Kẻ nào sống hài hòa với xã hội của mình quá, với văn hóa của mình quá, với chính mình quá, không thể là một người sáng tạo. Và điều đó sẽ vẫn đúng ngay cho dù quê hương của chúng ta là vườn Địa Đàng chăng nữa!”.