---

Mười một năm đã qua, những đứa trẻ đã lớn, chiến tranh tiếp tục và ngày càng khủng khiếp, ghê rợn, có những đứa trẻ đã chết (đã trở về Hà Nội). Trong tập Notes của Tuấn, xen lẫn những ghi chú về Sartre và Heidegger, Cẩn tình cờ đọc thấy câu: Hà Nội, pole positif de la douleur (Hà Nội: cực dương của nỗi đau): Lãng sống đời khổ hạnh, tập không yêu không ghét đời sống, thật vậy không, hả Lãng: Ta là kẻ đã đạt…? Có phải mày đã đạt, và nhìn bạn bè bằng cặp mắt bao dung, hiền từ pha chút thương hại. Những đứa bạn lúc nào làm ra vẻ sắp sửa ra đi, sắp sửa lên đường, lưng còng xuống vì gánh nặng lịch sử, lịch sử: nơi chốn tự nhiên của sự hung bạo (lieu naturel de la violence). Vưu (1) làm thơ, tôi còn nhớ được hai câu: Xin lấy máu làm dầu soi sáng/Cho con cháu mình soi tỏ mặt nhau, Vưu, kẻ phóng đãng… còn tôi kẻ mơ ước viết một cuốn sách nối liền hai thành phố Hà Nội và Sài Gòn…
Tôi chờ đợi khi ra khỏi nhà thương, khi đứng ở trước cổng nhà thương Grall, nhìn ra ngoài đời và khi đó, chiến tranh đã hết.

Những ngày ở Sài Gòn.
Chiến tranh quả có hết, ở ngay cổng nhà thương Grall.
Điểm tụ tập là trên đường Gia Long, đối diện nhà thương Grall, xe buýt sẽ bốc người từ đó. Mật hiệu di tản trên Đài Phát Thanh Quân Đội Mẽo là một mẩu tin thời tiết, “thời tiết lúc này là 105 độ và còn tăng”, tiếp theo là tám nốt nhạc, bài Giáng Sinh Trắng.

Thirty Years at 300 Millimeters

Ngày Xưa, Xóm Gà