Một ông Trùm khác, của cơ cấu luận

Barthes, là bậc thầy, mà còn là bậc thiên tài về phê bình, và về nhiều thứ khác nữa, liên quan đến khá nhiều môn học nhân văn. Khủng thế. Có thể nói, đọc Barthes rất khó, nhất là, Gấu nhấn mạnh, nhất là đối với những người không rành các môn học ở bên ngoài văn chương.
Phải một thằng thợ máy Bưu Điện, như Gấu, thí dụ, mới có cơ may đọc Barthes, ấy là vì thuật ngữ Barthes sử dụng, dân kỹ thuật rất dễ nắm bắt, thí dụ những từ code, décoder, shift, connotation, dénotation...
Vào cái thời Gấu vừa mới lớn, đọc Barthes, và giới thiệu Barthes, qua mục thường xuyên Gấu phụ trách trên tờ Vấn Đề, có thể nói, cả một cõi Mít Nam không ai biết đến tên ông, đừng nói đọc ông. Bạn bè của Gấu, những đấng triết gia thì lại càng không đọc, vì không thể nào nắm bắt được những từ ngữ mà Barthes sử dụng. Mấy đấng học trò Nguyễn Văn Trung, sau gần như ông nào cũng chửi lại Thầy, thì chỉ quen với ngôn ngữ triết hiện sinh, nào sinh tồn, nào tha nhân, nào hữu thể, nào hư vô, nào âu lo, xao xuyến… làm sao hiểu nổi thuật ngữ gốc gác kỹ thuật, ký hiệu học, cơ cấu luận...của Barthes.
Cơ cấu luận, là từ toán học.

Preface to this edition

When Roland Barthes died in 1980, he was a formidable figure on the cultural and critical scene: a powerful presence, a commentator on everything under the sun, and a distinguished eminence of an avant-garde that had radically transformed the humanities in general and literary studies in particular. Twenty years later, his status has become more enigmatic. What is Roland Barthes for us today? What sort of author or intellectual force? Perhaps the question should be, rather, what Barthes should we read and why? Barthes's longtime publisher, Seuil, has issued his complete works in a hefty three-volume edition of several thousand pages, which makes his hundreds of short, occasional pieces as available as his most famous books. His last book, La Chambre claire, a provocative, idiosyncratic, personal essay on photography, is much cited, praised, and debated. His early Mythologies is a formative work in cultural studies and a reference point in debates about the nature of this field. Many of the books and essays in between - particularly S/Z and Le Plaisir du texte - are read in college and university courses on literary criticism or literary theory. Is Barthes a literary theorist? As a homosexual who never openly declared himself and who left only a couple of brief posthumous texts about his sexual life, Barthes has also provoked interest in the field of gay and lesbian studies. And his autobiographical Roland Barthes par Roland Barthes remains an extraordinarily seductive and stimulating book, one of the most engaging we have about the adventures of thought and writing. If only because of the question of what to read, the need for an assessment of Barthes and his contribution is greater than ever.
This book was originally written for the Modern Masters series published by Fontana and appeared shortly after Barthes's death. It analyses Barthes's achievements and makes available various Barthes for those who can find him useful, appealing, stimulating. The range of his work - of his moods and modes - is so broad that there is something for everyone here, but the key question is where can Barthes lead us, what does his appeal generate? For this new edition I have made only minor changes to the main text. both because I still stand by most of what I say here about Barthes and because too many interventions would risk creating an uneven text. where voices of youth and middle age struggled with each other. In addition to minor clarifications. I have inserted new bibliographical information. but above all I have added a final chapter on the fortunes of Barthes since his death and an argument about his particular value today.
Ithaca. New York June 2001
*

Nhiệm vụ của văn chương, Barthes viết trong lời tựa cho tập Tiểu luận Phê bình, Essais Critiques, thì không như mọi người thường nghĩ, "diễn tả cái không thể diễn tả" [to express the unexpressible] - cái này là văn chương của tâm hồn - nhưng mà là, "không diễn tả cái có thể diễn tả" [inexprimer l'exprimable].
*

Khi Barthes mất vào năm 1980 ông là một khuôn mặt dữ dằn trên sàn diễn văn hóa và phê bình: một hiện diện mãnh liệt, một nhà "còm" về đủ thứ dưới ánh mặt trời, một vị chủ soái trong vai trò tiên phong, đã biến đổi một cách triệt để những môn học nhân văn, nói chung, và những nghiên cứu văn học, nói riêng.
Hai muơi năm sau, thế giá của ông trở nên bí ẩn, huyền ảo hơn.
Roland Barthes là cái gì đối với chúng ta bi giờ?
Một tác giả, nhưng thứ loại nào, hay là một sức mạnh trí thức?
Nhưng có lẽ nên đặt câu hỏi như thế này:
Một Roland Barthes như thế nào, là cái gì, chúng ta nên đọc, và tại sao nên đọc?

Trong nước, Nguyên Ngọc đã dịch Không độ của cách viết, nhưng Gấu tin rằng, thật khó đọc nó, nếu không có những giới thiệu về ông, về những tác phẩm khác, về những môn học liên quan đến ông. TV sẽ giới thiệu cuốn sách nhỏ bé, trên đây, của Jonathan Culler.
Barthes: Một giới thiệu cực ngắn
Tuy cực ngắn nhưng cực bảnh.

The critic is a writer, but a writer postponed; like the writer, he wants to be believed less because of what he writes than because of his decision to write it; but unlike the writer, he cannot sign that desire; he remains condemned to error-to truth.
R. Barthes
Nhà phê bình là nhà văn, nhưng nhà văn bị hoãn [hoãn, không phải hoạn]; như nhà văn, anh ta muốn được tin tưởng về quyết tâm viết, hơn là về điều anh ta viết ra. Nhưng khác nhà văn, anh ta không kể ‘ký tên’ ước muốn này. Anh ta bị kết án [như là] một lỗi lầm – so với sự thật

Roland Barthes (1915 -1980), écrivain et sémiologue français, fut l'un des principaux animateurs du structuralisme et de la sémiotique en France. Du 26 octobre 1977, lendemain de la mort de sa mère, au 15 septembre 1979, Roland Barthes a tenu un journal de deuil, 330 fiches pour la plupart datées, et constituées en un ensemble publié pour la première fois sous le titre Journal de deuil aux Éditions du Seuil en 2009. Pour Barthes, «l’auteur est mort», Autrement dit, «la naissance du lecteur doit se payer de la mort de l’auteur». D'après sa compréhension des choses, l'auteur doit céder sa place au lecteur, qui s'approprie le contenu du texte et en fait sa propre lecture. Il nous sera difficile, en tant que lecteurs, de séparer l'écrivain de l'homme. Si entre-temps il est mort physiquement, il continue son existence dans la mémoire de nombreux vivants, principalement grâce à ses oeuvres. Notre lecture n'en sera pas une de réécriture du texte, mais d'écoute de ce que l'homme-écrivain Barthes nous révèle et nous voile de son propre deuil*.
Extraits
5 novembre 1977
Après-midi triste. Brève course. Chez le pâtissier (futilité) j'achète un financier. Servant une cliente, la petite serveuse dit Voilà. C'était le mot que je disais en apportant quelque chose à maman quand je la soignais. Une fois, vers la fin, à demi inconsciente, elle répéta en écho Voilà (Je suis là, mot que nous nous sommes dit l'un à l'autre toute la vie). Ce mot de la serveuse me fait venir les larmes aux yeux. Je pleure longtemps (rentré dans l'appartement insonore).
Ainsi puis-je cerner mon deuil. Il n'est pas directement dans la solitude, l'empirique, etc.; j'ai là une sorte d'aise, de maîtrise qui doit faire croire aux gens que j'ai moins de peine qu'ils n'auraient pensé. Il est là où se redéchire la relation d'amour, le «nous nous aimions». Point le plus brûlant au point le plus abstrait...
18 août 1978
L'endroit de ma chambre où elle a été malade, où elle est morte et où j'habite maintenant, le mur contre lequel la tête de son lit s'appuyait j'y ai mis une icône – non par foi – et j'y mets toujours des fleurs sur une table. J'en viens à ne plus vouloir voyager pour que je puisse être là, pour que les fleurs n'y soient jamais fânées.
Nguồn
Barthes nhà văn nhà ký hiệu học Tây là một trong những người chủ xướng của chủ nghĩa cơ cấu và ngành ký hiệu học tại Pháp. Vào ngày 26 Tháng 10 1977, liền sau cái chết của bà mẹ, ông viết nhật ký tang, gồm 330 tờ ghi chú [fiches], đa số có đề ngày tháng, nay được tập hợp và xb lần thứ nhất với cái tít “Nhật ký tang”, nhà xb Seuil, 2009.
Với Barthes, ‘tác giả đã chết’. Nói một cách khác “sự ra đời của độc giả phải được trả giá bằng cái chết của tác giả’. Theo trình tự của sự việc, tác giả phải nhường chỗ cho độc giả, và người này, ‘tóm lấy’ nội dung của bản văn, làm quen với nó, kiếm ra cách đọc của riêng mình. Thật khó cho chúng ta, như là những độc giả, tách rời nhà văn ra khỏi con người. Nếu như vào một lúc nào đó, con người bằng xương bằng thịt, chết, nhà văn vẫn tiếp tục hiện diện trong hồi nhớ của rất nhiều người còn sống, chủ yếu là do tác phẩm của mình. Cái đọc của chúng ta không phải là cái ‘tái viết’ bản văn, mà là cái nghe, điều mà con người-nhà văn Barthes thố lộ cho chúng ta, và che phủ cái tang của riêng ông.
*
Nhà văn Mẽo rất mê Barthes, là Susan Sontag. Bà viết hình như vài bài về Barthes, thí dụ: Writing Itself: On Roland Barthe, trong Where the Stress Falls
Mới thấy trên Gió O, Đào quân dịch một bài của Zadie Smith về Barthes và Nabokov
Đây là dịch phẩm đầu tay của Người, chăng?
*
An essay is an act of imagination. It still takes quite as much art as fiction.
Suffering from 'novel nausea', Zadie Smith wonders if the essay lives up to its promise.
Tiểu luận là hành động của tưởng tượng. Đâu thua gì giả tưởng.
Đau nhức vì ‘buồn nôn tiểu thuyết’, Zadie Smith mơ mòng tự hỏi, liệu tiểu luận bảnh như là lời hứa, của chính nó?
Bà này viết essay cũng thật tuyệt cú mèo. Gấu mê hơn nhiều, so với giả tưởng.
Cũng vậy, với Coetzee.
Bài essay đầu tiên của bà làm Gấu choáng, viết về Greene.
Bài mới đây, về Kafka.

Bà Zadie Smith này, quá mê EM Forster, bèn ‘viết lại’ cuốn Howards End của Thầy, thành cuốn On Beauty, của bà, chẳng chịu ‘lạng lách’ gì cả.
Chán thế!

Trong bài viết về Bếp Lửa của TTT, từ những năm 1970, Gấu nhận ra, số phận [sự thất bại] của cuốn này, BL, 'y hệt' cuốn La Nausée.
Susan Sontag cũng nhận ra điều này, mắc mớ giữa Sartre và Barthes:
… Although Barthes agrees with Sartre that the writer's vocation has an ethical imperative, he insists on its complexity and ambiguity. Sartre appeals to the morality of ends. Barthes invokes "the morality of form"- what makes literature a problem rather than a solution; what makes literature.