 |
Mới
đây, một anh bạn nhà văn khá nổi tiếng
sau khi đọc loạt “ Chân dung hay chân tướng nhà văn” gọi điện khuyên
tôi không
nên viết các nhà văn quá cố, bởi người chết không còn cãi được mà chỉ
nên viết
người đang sống, còn “phản biện” được. Chiều lòng
anh bạn, kỳ này xin nói tới một nhà văn cao tuổi : lão nhà văn Tô Hoài.
Sinh
thời, ông trùm văn hoá mác xít Việt Nam,
nhà phê bình văn học Như Phong “khái quát “ về nhà văn Tô Hoài vẻn vẹn
có mỗi một
câu :“thằng ngoại ô láu cá, văn chương đẽo gọt”. Văn chương
khoan nói , nhưng về cái sự khôn lỏi, láu cá đầy phong cách “ngoại ô”
thì Hội
nhà văn phải lấy “ông này tiên sư”. Thời bao cấp,
đi nước ngoài “tham quan, hội thảo, gặp gỡ” ( hồi đó chưa có từ “giao
lưu”) còn
là một mơ ước xa vời với các bác có chân trong Hội nhà văn Việt Nam. Từ khâu đầu
tiên được Ban đối ngoại Hội dự kiến, Ban thường vụ Hội duyệt rồi qua Bộ
Nội vụ,
Bộ Văn hoá, Bộ Ngoại giao rồi tới Vụ Văn Nghệ, Ban
tuyên giáo trung ương , Ban bí thư…là cả một
“con đường sấm
sét” muôn vàn trắc trở.
Cử ai đi chứ cái thằng cha X. này phải coi lại
. Nghe nói tư tưởng “có vấn đề ”. Nghe nói phát ngôn lung tung. Nghe
nói viết
lách không rõ ràng…Bằng ngần ấy ông “gác cửa”, chỉ cần một ông “ phán
cho một
câu” là rớt đài…đợi chuyến sau. Ấy vậy mà lọt
qua được bằng ấy cửa tử rồi, vẫn cứ phải chờ “anh Lành “ ( tức đồng chí
Tố Hữu
) gật cho một phát mới gọi là tạm yên tâm và bắt đầu hồi hộp chờ nhận
comlê,
cavát , hộ chiếu, vé máy bay đợi ngày xuất ngoại. Hội nhà văn
Việt Nam hồi đó có hơn 150 Hội viên mà hàng năm chỉ có dăm bảy suất ,
bởi vậy
đó là cuộc đấu tranh sinh tử, giành giật âm thầm và quyết liệt chẳng
thua gì vũ
đài quyền Anh. Nhà văn nổi
tiếng và có nhiều tác phẩm giá trị như Nguyễn Thế Phương, tác giả tiểu
thuyết
“Đi bước nữa”, “Đào chèo”…mà đến tận cuối đời mới được đi Trung Quốc
ngắn ngày,
còn nhà thơ Quang Dũng, từ “ Đôi mắt người Sơn Tây” tới “Nhà Đồi” ,
viết lách cả
ngàn trang văn học cách mạng mà …chưa ra khỏi biên giới lần nào. Ấy thế mà
riêng Tô Hoài, tổng kết lại trong thời bao cấp ông đã xuất ngoại tới cả
trăm lượt,
đủ các nước Á, Âu, Mỹ , Úc, Phi đến mức
dân gian có câu : “Đảng đoàn
là Đảng đoàn Thông, Ở đâu có rượu
là ông tới liền Đảng đoàn là
Đảng đoàn Hoài, Hễ đi nước
ngoài là có ông ngay…” Hồi đó ông
nhà thơ Hoàng Trung Thông và ông nhà văn Tô Hoài đều có chân trong Đảng
đoàn Hội
nhà văn Việt Nam . Các bác Hội viên “ cả đời chưa một lần đặt đít lên
ghế tàu bay” phải ca cẩm : ” cái thằng
ranh ma thế , có mỗi con dế mèn mà bay khắp thế gian” . Xem vậy đủ
hiểu bác Tô Hoài luồn lách, chen lấn , cỡ cao thủ võ lâm mới lập kỳ
tích số lần
đi nước ngoài đáng đưa vào Guiness Hội nhà văn Việt Nam . Vậy nhưng
cái tính “ngoại ô láu cá” ấy của bác Tô Hoài chẳng phải do cách mạng
hun đúc mà
ngay từ hồi còn phong kiến đế quốc bác đã có nó rồi.
Ngày nay đọc lại “Dế mèn phiêu lưu ký” mới thấy
“anh Sen làng Nghĩa
Đô” ( tên thật của tô Hoài) đã ranh ma từ độ ấy, mới giật mình, sao chú
dế oắt
“ngoại thành” này “khôn lỏi” thế ? Lo toan cho cái thân mình thế ? Mới
nứt mắt
chú đã : “Ngày nào
cũng vậy, suốt buổi, tôi chui vào trong cùng hang, hì hục đào đất để
khoét một
cái ổ lớn làm thành cái giường ngủ sang
trọng. Rồi cũng lo xa như các cụ già trong họ dế, tôi đào hang sâu sang
hai ngả
làm những con đường tắt, những cửa sau, những ngách thượng, phòng khi
gặp việc
nguy hiểm, có thể thoát thân ra lối khác được…Bởi ăn uống điều độ, làm
việc có
chừng mực nên tôi chóng lớn lắm…” Từ thủa ấu
thơ đã “phòng thân” kỹ lưỡng vậy trách gì khi trưởng thành chẳng rút
ngay bài học
“chui tọt ” vào hang sau khi lớn giọng trêu chị Cốc “ vặt lông cái Cốc
cho tao,
tao nấu tao nướng, tao xào tao ăn” để mặc thằng Dế Choắt bị chị Cốc
“giận cá
chém thớt” mổ cho đến chết, trong lúc đó Dế Mèn ta “ lên giường nằm
khểnh, vắt
chân chữ ngũ”, thây kệ thằng Dế Choắt ăn đòn thay mình. Sau này,
trong vụ Nhân Văn Giai Phẩm, dù chàng Dế Mèn chẳng dám chọc tức Đảng
câu nào,
nhưng cũng “tự đấm ngực nhận lỗi” trên báo Nhân Dân số ra ngày 12 tháng
3 năm
1958 : “Tư
tưởng xấu của nhóm Nhân Văn Giai Phẩm đã
tiếp tục len vào cơ quan của Hội nhà Văn, trên báo Văn, gây nhiều tác
hại. Quan
niệm mơ hồ của tôi, khách quan đã tạo điều kiện cho khuynh hướng tư
tưởng nhóm ấy
lợi dụng diễn đàn báo Văn và một số cơ quan khác của Hội Nhà Văn như
nhà xuất bản,
câu lạc bộ, đã gieo rắc quan điểm chính trị và nghệ thuật nguy hại. Sự
yên tâm
vô lý của tôi trước tình hình đó là do tôi đã hầu như không để ý rằng
miền Nam
còn nằm trong lưới đế quốc Mỹ. Bộ máy chiến tranh tâm lý của Mỹ Diệm
ngày đêm
tìm mọi cách gieo rắc tư tưởng thù địch để phá hoại sự nghiệp xây dựng
miền Bắc
của chúng ta. Trong văn học hiện nay không thể quên mỗi tư tưởng đều
hoặc có lợi
cho ta hoặc có lợi cho địch. “ Rồi thì thây
kệ “chị Cốc” cứ “mổ” la liệt các “ chàng Dế Choắt” : Trần Dần, Lê Đạt,
Hoàng Cầm,
Phùng Quán… đuổi đi đào đất, vác than. Chàng Dế Mèn chui tọt ngay vào
cái hang
“ đề tài miền núi” viết toàn chuyện “quan thống lý Pá Tra” đàn áp , bóc
lột “vợ
chồng A Phủ” tức “người Mèo ta khi chưa
có Đảng”, tránh xa mọi chuyện hiểm nguy nơi phố thị, tha hồ cho “chị
Cốc” hoành
hành, chàng cứ ung dung “toạ hưởng kỳ thành”, vắt chân chữ ngũ lâu lâu
lại “cưỡi
con dế mền ” bay đi tham quan nước bạn. Thành công
đó là nhờ Tô Hoài đã rút “kinh nghiệm” của chú Dế Mèn ngày xưa : “Ở đời mà có
thói hung hăng bậy bạ, có óc mà không biết nghĩ, sớm muộn gì cũng mang
vạ vào
thân”. Cái đám Nhân
văn Giai Phẩm kia đúng là “hung hăng bậy bạ”, “có óc mà không biết
nghĩ” , “ Ôi
thôi, chú mày ơi. Chú mày có lớn mà chẳng có khôn” (lời Dế Mèn dậy Dế
Choắt)
thì bị Đảng cho ăn đòn còn oan nỗi gì ? Phải khôn ranh, láu cá thì mới
giữ được
thân, hưởng lộc dài dài, chẳng thế mà hiền lành như nhà văn Bùi Hiển
cũng phải
than : ” Tôi lại có
cảm giác là anh ( Tồ Hoài) có khuynh hướng hơi e ngại, hơi dè chừng…”. Giống
như chú Dế Mèn trong suốt cuộc phiêu lưu ,
chẳng thấy
“hành hiệp giang hồ”,
đánh kẻ mạnh cứu kẻ yếu , toàn đi “chọi “ với Cào Cào , Châu Chấu …mà
cứ hễ
thua là bỏ chạy. Tô Hoài cũng vậy, suốt cả mấy thập kỷ ngồi ghế “lãnh
đạo văn
nghệ” (hết Hội nhà văn Trung ương lại tới Hội nhà văn Hà Nội), bao
nhiêu nhà
văn Hà Nội bị “Cốc mổ” như Nguyễn Xuân
Khánh, Châu Diên, Vũ Bão, Lê Bầu…mà chưa lần nào thấy ông Dế Mèn lên
tiếng bênh
vực đàn em, chưa kể có khi còn xúi “chị Cốc” mổ thêm cho chết. Hoá
ra “ triết lý con lươn” của Nguyễn Khải –
cứ gặp rắc rối là tiết chất nhờn lủi mất, còn thua xa bí kíp “chui tọt
xuống
hang” của bác Dế Mèn. Cứ chữ “thọ” đeo sau lưng, Nhân văn –Giai Phẩm
lủi lên
Tây Bắc, Mỹ đánh bom Hà Nội , chuồn lên rừng… cứ
thế làm gì bác chẳng lập kỷ lục Guiness
“hễ đi nước ngoài là có ông ngay”. Vậy nhưng “cứ
tọt xuống hang” vậy rồi sự nghiệp văn chương chữ nghĩa của bác rồi sẽ
đi về đâu
?
(còn tiếp) |