 |
GCC lầm về
tay này, khi thấy dịch Kundera, và nghĩ, chắc cũng mê K. Không
phải. Tôi đứng
nhìn sững hai vết hõm sâu hoắm lở lói trên mặt cổng thành. Cổng Bắc
thành Hà Nội.
Hai vết hõm như vết thương con thú bị đâm rồi kẻ đâm cứ thế chọc ngoáy
cho đến
khi con thú gầm thét rũ ra chết thảm. Con thú đây là thành Hà Nội và
hai vết
thương là vết đạn đại bác quân Pháp bắn vào trong lần chiếm thành lần
thứ hai
năm 1882. Quân Pháp, với chừng hai trăm lính thuỷ và vài trăm lính bộ,
dưới quyền
chỉ huy của Trung tá hạm trưởng Henri Rivière, chiếm thành sau gần ba
giờ đồng
hồ nã súng. Đọc sử, tôi biết như thế và đấy là trang sử bi thảm, đau
buồn của
dân tộc, bắt đầu cho nhiều trang sử đau buồn khác tiếp theo sau…. Với Hà Nội,
tôi là kẻ lạ. Tôi sinh ra ở đấy nhưng tôi chẳng biết gì về nó. Chưa kịp
có chút
ý thức nào thì tôi đã bị bứng gốc ném giạt về những miền đất xa lạ.
Kẻ
lạ cũng
là kẻ bạc tình. Kẻ bạc tình vồn vã khi đến nhưng lạnh lùng lúc ra đi. Tôi chẳng
bao giờ khóc vì nhớ thương Hà Nội như Vũ Bằng, nhưng một hôm có
người
bạn hỏi
đùa, “Nếu có ngày về lại Việt Nam sinh sống thì cậu sẽ chọn ở nơi đâu.”
Không kịp
suy nghĩ, bất giác tôi buột miệng trả lời anh, “Hà Nội chứ còn đâu nữa.” “Hà
Nội chứ còn đâu nữa.” Không chỉ thế,
ông về, mang theo “Đời nhẹ khôn kham” [quả thế thực!] tính tái bản ở
trong nước,
trăm sự nhờ “anh đầu bạc”; anh này bèn chôm 1 bài trên TV, dịch
Kundera, với
cái tên người dịch là Jennifer Trần, đưa vô bài thổi họ Trịnh [dịch
giả]. (1) (1) Hoá ra là cái bài viết về TYT
của PXN là bài tựa cho tập truyện ngắn
của nhà văn Mít hải ngoại, xb ở trong nước, qua 1 entry của Blog NL cho
biết. Còn cái tít, dịch Vô Tri, thì
OK nhất, nhưng chưa bằng GNV dịch, Sự
Ngu Dốt. Vô tri, tiếng Tầu, thì cũng nói như thế, sự ngu dốt, không
biết! Ngay
từ hồi đó, khi dịch bài phỏng vấn, là GNV đã dịch là sự ngu dốt, nghĩa
là cũng
tiên tri ra được, cái đám ngu bò về, để cho hết ngu dốt!
V/v Hoàng Ngọc
Hiến ra đi Hoàng
Ngọc Hiến Câu này được
‘gợi hứng’ từ 1 câu chuyện tiếu lâm, "còn cái ô là của chú đấy
nhé", do HHT
kể, trên báo Ngôn Luận, chắc thế,
GNV không đọc, nhưng lại nghe một em kể cho nghe, lần đến nhà em trồng
cây si, ở
ngay phòng khách, dòng dã cả một thời đi học, cùng với cả đám Thất Hiền. Câu chuyện
tiếu lâm, "còn cái ô là của chú đấy nhé", hình như Gấu cũng đã từng
lèm bèm rồi, nhưng nhân cái vụ BBC chôm hình của TV bèn lôi ra kể lại,
cũng là
1 cách cảnh báo mấy đấng Bắc Kít làm cho Đài này, chớ có nghĩ là ăn
cướp được
Miền Nam, thì cái gì cũng được phép ăn cướp. Nếu không,
thì GNV đành… chịu thua, cái sự lì lợm của… Bắc Kít! Viết sai chính tả như thế
này, nhột
lắm! Wozniacki nói: "Đôi khi
trong các trận đấu hoặc
trong quần vợt, một trái bóng có thể thay đổi tất cả. Tôi đã không
thắng ở trái
bóng quyết định thắng thua của trận đấu. Và từ đó cô ấy đã thi đấu tốt
hơn ở
các điểm quan trọng nhất. Cô ấy dành được điểm quan trọng nhất,
điểm cuối
cung, quyết định trận đấu." Lý Na
trở thành cầu thủ Trung Quốc đầu tiên lọt vào
chung kết giải Úc mở rộng đơn nữ, Grand [Slam], sau khi thắng
cây vợt số một thế giới
Caroline Wozniacki tại Melbourne Cái tít chữ bự, trên, cũng
thiếu 1 chữ [‘slam’nghĩa là gì nhỉ?] Bìa 1, bản ở hải ngoại, do
lái buôn sách mang qua, cùng một
lố những cuốn sách khác, nhờ vậy mà
Những Ngày Ở Sài Gòn của GNV sống
sót địa
ngục VC! Chưa chắc đã
có sự chôm chĩa, hay ảnh hưởng, nhưng, có thể, chúng không thể khác, ở
cả hai cuốn? Va, petit livre, et
choisis ton
monde.
Topffer Bài phỏng vấn
có nhiều phòng trống mời gọi sự tưởng tượng của các độc giả của nhà văn
Hoàng Hải
Thủy … (lth) Chúng ra mê
nhạc TCS khác với VC mê nhạc TCS. Ông Chánh Tổng An Nam ở Paris, "hình
như" cũng
đã ngửi ra được điều này, khi phán, chỉ có ở Miền Nam, mới có thứ nhạc
sĩ như
TCS. Nhạc
TCS đã giúp đám bỏ chạy bợ đít VC, đám VC chính hiệu nuốt được
nỗi đau 3
triệu con người chết vô ích, và nỗi nhục về tình trạng băng hoại như
hiện nay ở
trong nước. Bản thân Trịnh cũng đậm
nỗi đau đó, chính vì thế mà ông viết ra thứ nhạc
đó! Tình Yêu như
Trái Phá, 1 cách nào đó, còn là nỗi mong mỏi của họ Trịnh. Ông thèm
được “chọn
bên” [chọn VC trong cuộc chiến, và khi nó chấm dứt, chọn đi cải tạo như
bạn bè
Miền Nam của ông, chọn đi vượt biển, như cả Miền Nam], và bất cứ 1 chọn
lựa
nào, thì ông cũng không thể! Nơi em về trời
xanh không em? TCS hỏi, đau
thương như thế, chính là vì ông đếch có một nơi nào để về. Cầu
Việt Trì, trên sông Hồng, nơi ông cụ Gấu, vào năm 1946, được một đấng
học trò
làm thịt, xong, thẩy xuống sông, kèm cục đá tổ bố, để cho khỏi nổi lên. Kurtz des
ténèbres [Kurtz của bóng đen] Bien
qu'il n'ait jamais disparu, le courant brun qui coulait rapidement du
cœur des
ténèbres vers la mer en nous emportant sur le fleuve Congo est de retour. Et
avec lui
revient le personnage de Kurtz qui, lui non plus, n'a jamais disparu,
ou s'il
l'a fait, il était « parti très loin, comme dirait Kafka, pour rester
ici ». Ui chao, nghe cảm khái cứ
như thi sĩ Huỳnh Văn Nghệ, và những đấng Yankee mũi tẹt,
giang hồ khắp thế giới, đi đến đâu là biến nhà người, đất người thành
bãi đánh
hàng: NKTV Cái đồn lúc
đó không trơ trụi thùi lụi, chỉ hai cái lô cốt như trên. Chung quanh là
trại
lính, lính Tây, lính Ta, tức lính Ngụy, tức Việt Gian, tức Bảo Chính
Đoàn. Xa
chút nữa, là những thửa vườn, ruộng của vợ con lính. Cả 1 khu bề thế. Khủng khiếp
thật. THE LASTING
POWER OF "HEART OF DARKNESS" From INTELLIGENT LIFE
Magazine, Winter 2010 It was a beautiful moment
in 1887 when a veterinary
surgeon in Northern Ireland invented a new kind of tyre, to smooth out
the
bumps when his son was on his tricycle. Within ten years John Dunlop’s
pneumatic tyre—inflated canvas tubes, bonded with liquid rubber—had
become so
successful that the American civil-rights leader Susan B. Anthony could
claim,
“The bicycle has done more for the emancipation of women than anything
else in
the world.” The invention didn’t free
everyone. The raw material for
the pneumatic tubes came from the rubber vines of the Congo, and the
demand for
rubber only deepened the damage that had been inflicted in that region
by the
demand for ivory. A century later, the pattern hadn’t entirely changed:
the
coltan required for mobile phones comes from the same area, where war
has
claimed millions of lives over the past 12 years. Our awareness of the
shadowy stories of supply and demand
also goes back to one man, a contemporary of Dunlop’s. Between June and
December 1890, a 32-year-old unmarried Polish sailor called Konrad
Korzeniowski
made a 1,000-mile trip up the Congo for an ivory-trading company on a
paddleboat steamer called Roi des Belges. It took him nine
years to find
a way to write about what he saw. Joseph Conrad’s “Heart of Darkness”
is a
story within a story, which starts with five men on a boat moored in
the
Thames, and one of them, Marlow, a veteran seaman and wanderer, telling
of a
journey up a serpentine river into the centre of Africa, where he meets
another
ivory trader, Kurtz. Six pages in, Marlow tells the others, “The
conquest of
the earth, which mostly means the taking it away from those who have a
different complexion or slightly flatter noses than ourselves, is not a
pretty
thing when you look into it too much.” Published in 1902, “Heart
of Darkness” had an immediate
political impact—it was widely cited by the Congo Reform Movement—but
it wasn’t
an instant classic. Twenty years later, T.S. Eliot wanted to choose a
quotation
from it for “The Waste Land”, but his colleague Ezra Pound dissuaded
him: “I
doubt if Conrad is weighty enough to stand the citation.” Three years
after
that, Eliot chose another line from the novella as one of the epigraphs
for
“The Hollow Men”. (“Mistah Kurtz—he dead.”) “Heart of Darkness” had
become part
of the cultural landscape. In 1938 Orson Welles adapted it for a
Mercury
Theatre live radio production. He went on to write a screenplay in
which he
planned—with Wellesian gusto—to play both Marlow and Kurtz. He couldn’t
get the
movie made and was forced to move on to a project about a media mogul
called
Charles Foster Kane. In the late 1970s, Francis
Ford Coppola took “Heart of
Darkness” and transplanted it to Vietnam as “Apocalypse Now”, with
Martin Sheen
as Captain Willard, the Marlow character, a special-operations officer,
sent on
a mission to “terminate…with extreme prejudice” the life of the
deranged
Captain Kurtz, played by Marlon Brando. In this version the Mekong
River
becomes the Congo. The irony was hard to miss: just as Britain, once
colonised
by the Romans (“1,900 years ago—the other day”, writes Conrad), had
become an
imperial power, so had the United States, once colonised by the
British, now
become one too. With the success of the movie, the novella’s place on
the
campus syllabus was assured. “Apocalypse Now” launched a thousand
sophomore
essays comparing and contrasting the book and the movie. And now “Heart of Darkness” is a graphic novel by Catherine
Anyango,
with the ivory domino pieces—lightly touched on by Conrad in the
opening
pages—looming in the foreground of the opening drawings. The theme of
traceability, where things come from and the journey that they take, is
vividly
dramatised. It’s a story for today. One day in June last year, Jeff
Swartz, CEO
of the leisurewear company Timberland, woke up to find the first of
65,000
angry e-mails in his inbox. These were responses to a Greenpeace
campaign that
said Brazilian cattle farmers were clear-cutting forests for cattle and
the
leather from the cattle was going into Timberland shoes. Swartz has written up his experience for the Harvard
Business
Review. His first action, he says, was to admit that he didn’t know
where
the leather came from. It wasn’t a question he had asked. As “Heart of Darkness” has
moved from one medium to
another, it has made a good claim to be the single most influential
hundred
pages of the 20th century. If you consider its central theme—how one
half of
the world consumes resources at the expense of the other half—it’s
easy
to see
its relevance becoming even greater. Only the resources will no longer
be ivory
for piano keys, or rubber for bicycle tyres. Conrad’s artistic
challenge was to make the world he saw
visible to others. It’s a political challenge too. Sometimes writers
reveal a
hidden situation, sometimes campaigners do, and sometimes it’s just an
accident. Few of us had much idea about the conditions in which copper
is
mined—everyday copper for plumbing, electrics, saucepans and
coins—before 33
Chilean miners found themselves trapped 2,000 feet underground. Robert
Butler is a former theatre critic. He blogs on the arts
and the
environment at the Ashden
Directory, which he edits. Picture Credit: Gastev
(via Flickr). Ideas GOING
GREEN Intelligence winter
2010 Câu trên chôm và áp dụng
vào xứ Mít, được: Bằng cách nào
anh Yankee mũi tẹt, tức nửa nước Mít phía Bắc, 'tiêu thụ', thằng em Nam
Bộ, tức nửa
nước Mít phía Nam. Bởi vì nó cũng
thuật câu chuyện một nửa nước Mít làm thịt một nửa nước Mít. “The conquest of the
earth, which mostly means the taking
it away from those who have a different complexion or slightly flatter
noses
than ourselves, is not a pretty thing when you look into it too much.” Cuộc chinh phục Miền Nam,
nghĩa là cuộc làm thịt đám Ngụy,
thì không bị được đẹp cho lắm, nếu nhìn thật gần, và nhìn thật ‘nâu’
[‘lâu’, đọc
giọng Bắc ], và thật nhiều… “Vì nghĩa của từ ‘vô tri’
trong tiếng Việt đã được xác định rất rõ:
không có năng lực tri giác. Vô tri được dùng để chỉ tất cả những vật
chất ở
trong tình trạng không có khả năng tri giác, như sỏi đá… hay là những
đồ vật
không có linh hồn, không có khả năng nhận biết, tri giác: bàn, ghế… Vì
thế ‘vô
tri’ còn có từ đồng nghĩa là “vô tri vô giác”. Và vô tri được dùng như
là tính
từ, thường phải nói là ‘vật vô tri’, thông thường bản thân từ ‘vô tri’
không đứng
một mình. Trong tiếng Pháp cũng vậy, chỉ có tính từ “inanimé”, không có
danh từ
tương ứng, người Pháp cũng nói ‘objet inanimé’ [vật vô tri]. Cuốn tiểu
thuyết của
Kundera không đề cập tới tình trạng vô tri này, mà đề cập đến tình
trạng không
biết của con người. Các nhân vật có đầy đủ tri giác, tâm hồn, trí tuệ,
cảm xúc,
nhưng họ, hoặc là không biết đến quá khứ, hoặc là không biết đến hiện
tại, hoặc
là không biết tương lai, do vậy cũng có thể không biết cả ba thứ này.
Nếu dịch
từ l’ignorance của Kundera tôi sẽ chọn từ ‘sự không biết’”, TS Nguyễn
Thị Từ
Huy giải thích. Ngoài ra, theo chị, nếu muốn dùng cấu trúc hán ngữ để
dịch từ
l’ignorance thì phải dùng chữ “bất tri”. “Vì nghĩa của từ ‘vô tri’ trong tiếng Việt
đã được xác định rất rõ:
không có năng lực tri giác. Từ điển nào định nghĩa?
Phải cho biết rõ mới được. Vô tri, thường
được hiểu theo nghĩa “non savoir”, không [có] tri thức, chứ không phải
là "không
có năng lực tri giác", như TS Từ Huy viết. Bởi vì ‘không có năng lực
tri
giác”, thì
lại có nghĩa là chậm hiểu biết, trì độn, hoặc quá nữa, điên. Thú thực, GNV không thể
hiểu nổi, tại làm sao mà cả đám xúm vào chơi
nhau, chỉ vì một từ dịch từ 1 từ tiếng Pháp. Trong những nghĩa của từ
“ignorance”
còn có nghĩa thất học, do không biết, vì không được đi học. Không lẽ
tất cả chúng
ta đều là 1 lũ vô tri, bất tri, vô học, thất học? cấu trúc hán
ngữ: Đúng ra phải gọi là danh từ Hán Việt. Làm gì có ‘cấu trúc hán ngữ’
ở đây! Có vẻ như bạn
NL có hơi bị nhiều kẻ thù! Hà, hà! (1) Đây là kiểu suy
luận ‘mô phỏng’ Từ Huy, ‘vô tri’ là ‘vô tri vô giác’! Hoá ra là cái
bài viết về TYT của PXN là bài tựa cho tập truyện ngắn của nhà văn Mít
hải ngoại,
xb ở trong nước, qua 1 entry của Blog NL cho biết. Cái phần nặng nhất của bài
viết, hóa ra là bệ từ cuộc phỏng vấn Milan Kundera, đã từng được GNV
dịch từ đời tám hoánh nào rồi, dưới
cái tên
Jennifer Tran, mà PXN biết thừa là NQT, nhưng lại không dám chú thích
rõ ràng, theo
GNV, rất cần thiết, trong 1 văn bản như thế. Xin thưa: Cái tên đó,
khi Gấu sử dụng, đa phần là muốn rũ bỏ cái bóng vừa lé lại vừa lùn của
nhà văn
nhớn NQT, dù muốn dù không, thì cũng là 1 nhà văn của Miền Nam trước
1975. Khi
phịa ra cái tên như thế, là Gấu muốn viết dưới 1 danh nghĩa khác, 1 đời
khác,
không còn liên quan tới thằng cha NQT kia nữa. Chính vì thế mà viết,
dịch thoải
mái, và điều này, 1 số văn hữu nhận ra: JT viết thoải mái hơn nhiều, so
với NQT
trịnh trọng, muốn làm bố người ta! Khủng nhất
là, khi JT vừa xuất hiện, là gây chấn động giang hồ, ở cả hai diễn đàn,
1, tờ
VHNT của PCL, 1, diễn đàn Việt Báo online. Cái sự chấn động này, phần
lớn là ở
cái tên Jennifer, nghĩa là 1 em Mít, đời thứ nhì! Nhưng đến khi biết JT
là NQT,
cả đám chán quá! Cũng vì cái tên
ngoại mượn của đứa cháu ngoại đó, mà nữ phê bình gia DCT đã bị lầm, khi
hạch hỏi,
tại sao lại dám gọi NHT là nhà văn Bắc Kít, theo suy luận, tới đời 1
người viết
với cái tên Jennifer, thì chỉ còn nhà văn Việt Nam mà thôi. Bây giờ, đọc entry của
Blog NL, Gấu
mới hiểu được tại sao PXN không dám ghi chú JT là NQT. Đám này, 1
thời Gấu rất thân, ngày nào cũng như ngày nào, lúc nào cũng như lúc
nào, viết được tí gì, là mail, theo 1 cái mailing list
thật dài, cho tất cả cùng đọc. Trong đám, có
1 tay GNV rất đội ơn, vì nhờ anh mà GNV thoát những hệ lụy, nếu mò về
Việt Nam. Hà, hà! Còn cái tít,
dịch Vô Tri, thì OK nhất, nhưng chưa bằng GNV dịch, Sự Ngu Dốt. Vô tri,
tiếng Tầu,
thì cũng nói như thế, sự ngu dốt, không biết! Ngay từ hồi đó, khi dịch
bài phỏng
vấn, là GNV đã dịch là sự ngu dốt, nghĩa là cũng tiên tri ra được, cái
đám ngu bò
về, để cho hết ngu dốt! Trong cái từ
‘vô tri’, nó hàm ý ‘non savoir’, của… Thiền. Chắc là các bạn đều biết,
về ba
giai đoạn Thiền: non savoir, savoir, non savoir, vô tri, tri, vô tri.
Khi chưa
biết Thiền, thì cây là cây, rừng là rừng, đến khi đang Thiền, thì cây
đếch phải
cây, rừng đếch phải rừng, đến khi ngộ ra Thiền, thì cây vẫn là cây,
rừng vẫn ra
rừng. Trong cái đám
ngu bò về, có cái vô tri đầu tiên đó, của… con heo. Bởi thế mà
GNV mới dịch ignorance là sự ngu dốt. Đọc bài
viết của ông nhà văn
này, thì mới hỡi ơi. Hóa ra ông chẳng hiểu một tí gì về lưu vong, và về
những
nhà văn lưu vong được ông nhắc tới, để biện minh cho cái chuyện về của
ông. Ông này
chưa từng sáng tác, hẳn
thế, thành ra không thể nào hiểu được bản chất của văn chương, là lưu
vong, dù
người viết ở trong hay ngoài nước, hay ở bất cứ đâu. A
freeman, when he fails,
blames nobody. Một người tự do, như TYT, khi thất bại, không đổ vạ cho
bất cứ
ai. Đoạn mở
ra bài nói chuyện của ông mới ấm lòng Mít làm
sao: [Cho dù
bạn dùng bất cứ một thứ tiếng nào để gọi hiện
tượng này,
di dân hay gì gì đó], có điều này, là tuyệt đối hiển nhiên: thật rất
khó khăn đối
với họ, khi nhìn thẳng mặt vào người đối diện để nói về số phận nhà văn
lưu
vong [one thing is absolutely clear: they make it very difficult to
talk with a
straight face about the plight of the writer in exile.] Tuy
nhiên, không thể không nói
về số phận lưu vong của nhà văn, bởi vì không chỉ vì văn chương, và,
văn chương,
thì cũng giống như sự nghèo đói, nó có thói
quen tự lo
cho nó; nhưng còn là bởi vì, từ ngàn xưa, chúng ta có niềm tin, chẳng
có cơ sở
nào để mà kiểm chứng, rằng, nếu những sư phụ của thế gian này được
truyền tụng rộng rãi, thì nỗi khổ đau giáng xuống những kẻ cơ
cực được dịu
đi… Brodsky
kết luận bài viết của
ông, Phận Lưu Vong, The Condition We Call
Exile: Đoạn mở
ra bài nói chuyện của ông mới ấm lòng Mít làm
sao: [Cho dù
bạn dùng bất cứ một thứ tiếng nào để gọi hiện
tượng này,
di dân hay gì gì đó], có điều này, là tuyệt đối hiển nhiên: thật rất
khó khăn đối
với họ, khi nhìn thẳng mặt vào người đối diện để nói về số phận nhà văn
lưu
vong [one thing is absolutely clear: they make it very difficult to
talk with a
straight face about the plight of the writer in exile.] Tuy
nhiên, không thể không nói
về số phận lưu vong của nhà văn, bởi vì không chỉ vì văn chương, và,
văn chương,
thì cũng giống như sự nghèo đói, nó có thói
quen tự lo
cho nó; nhưng còn là bởi vì, từ ngàn xưa, chúng ta có niềm tin, chẳng
có cơ sở
nào để mà kiểm chứng, rằng, nếu những sư phụ của thế gian này được
truyền tụng rộng rãi, thì nỗi khổ đau giáng xuống những kẻ cơ
cực được dịu
đi… BATTLING FOR Who can
best hold off the
hard-liners: the country's most eminent writer or its Nobel Peace
Prize-winning dissident? Note:
Nhân vụ ‘dọn mình để về’
của nhà văn nhớn lưu vong Mít, TV giới thiệu bài viết trên The New
Yorker: Văn
Nô V/v
Solz ‘chán ghét Tây Phương’
như ông nhà văn nhớn Mít TYT viết. Quả có chuyện này, nhưng trên thực
tế, nó không
đơn giản như tay này nói, và những người ăn mừng, khoái chí vì cái sự
chán ghét
Tây Phương, và Tây Phương không chịu nổi Solz, là đám Trùm Liên Xô ở
Điện Cẩm
Linh. Remnick, trong bài viết Lưu
Vong: Solz ở
Vermont, được in trong
Reporting, gồm những
bài viết đăng trên The New Yorker, có
trích
dẫn 1 memo của Andropov, Trùm KGB, gửi Hội Đồng Bộ Trưởng, đề ngày 4,
Tháng Giêng,
1976, báo cáo, rất mừng vì chuyện Solz hết còn được Tây Phương quan
tâm, và cho
biết thêm,
có công lao của KGB ở trong đó, [that KGB had helped promote, through
its
agents and contacts, ‘matetrial useful to us’ condemning Solz and his
‘class-based
hatred of the Soviet power’…]. Remnick
cũng kể lại cuộc nói
chuyện giữa Sontag và Brodsky về Solz: Đó là vào Tháng Giêng 1976, tôi
có tán gẫu
khá lâu với Brodsky, và cả hai chúng tôi đều cười lớn về cái chuyện
Solz chẳng
biết tí chó nào về Mẽo, những quan điểm của ông ta về Mẽo, về báo chí,
và
tất cả
những thứ khác, thì đều sai lầm, wrong. Bernard
Pivot, Tây mũi lõ,
làm chương trình văn học trên TV Pháp. D'Apostrophe, kể về lần phỏng
vấn Solz
mới thú. Nghề Đọc Bernard
Pivot, em-xi [MC] chương trình văn học D'
Apostrophes trên TV Tây, trong cuốn Métier de Lire, đã kể lại với nhà
báo
Pierre Nora, về những cuộc gặp gỡ giới viết văn thế giới qua chương
trình trên. Tôi
[Pivot] còn nhớ phản ứng của mình: ngưỡng nể,
và
không thể nào tin nổi! 10 Questions for Stephen
Hawking If God doesn't
exist, why did the concept of his existence become almost universal? —Basanta Borah, Does the
universe end? If so, what is beyond it? —Paul Pearson, Do you think our
civilization will survive long enough to make the leap to deeper space? —Harvey Bethea, If you could
talk to Albert Einstein, what would you say? —Ju Huang, Which scientific
discovery or advance would you like to see in your lifetime? —Luca Zanzi, What do you
believe happens to our consciousness after death? —Elliot Giberson, SEATTLE Given your
reputation as a brilliant physicist, what ordinary interests do you
have that
might surprise people? —Carol
Gilmore, Do you feel that
your physical limitations have helped or hindered your study? —Marianne Vikkula, Does it feel
like a huge responsibility to have people expecting you to have all the
answers
to life's mysteries?
—Susan
Leslie, Do you think
there will ever come a time when mankind understands all there is to
understand
about physics? —Karsten
Kurze, BAD Nếu Thượng Đế không có, sao nhiều người hò
tên Người như
thế? Câu trả
lời của ông Hóc Kim
này về Thượng Đế, thì đúng quá, thành ra chẳng cần phải trả lời! Hà, hà! Trên TV
hình như có lần trích dẫn 1 tay mũi lõ nào đó, Einstein là
nhà khoa học của nửa đầu thế kỷ, 1 phần là do ông tin vào định mệnh
thuyết, nghĩa là tin có Thượng Đế, và câu trả lời câu hỏi về
Einstein của Hóc Kinh cho thấy điều này, nghĩa là, Einstein, có thể
biết, rằng, có thể không có TD, nhưng vẫn phải có niềm tin về một Đấng
như thế, không thì bỏ mẹ tất cả! GNV
ngày nhỏ đọc Tam Quốc, cứ thắc mắc hoài về thạch trận của Khổng Minh,
được ông kiến tạo, như TD kiến tạo ra loài người, để nhốt tướng Đông
Ngô, nhưng lại biểu ông bố vợ, người canh giữ thạch trận, sau này, nếu
tướng DN lạc vô thạch trận, thì đừng có thả đấy nhé! Ấy đấy,
biết đâu, có TD, và nhân loại sẽ khác! Đây
cũng là ý thơ của nhà thơ
Ba Lan, SZYMBORSKA, dưới đây: Con người sống, dài hơn thế giới,
vì, thật may cho
nó, nó không biết đến tận nguồn cơn, cái thế giới mà nó đang sống (1) Ui
chao, GNV biết Gấu Cái bầy
'thạch trận' để nhốt Gấu, vậy mà cũng cứ tự động chui vô, nữa là! (1) We're extremely fortunate One would have The counting of weekdays Pessoa trong 1 đoạn thơ, cũng
có ý như vậy, khi ông khuyên chúng ta, Note:
Bài thơ ngắn, thấy
trên NYRB, số mới nhất, 11.11.2010 cũng
cùng đề tài "người sống dai, hay thế giới sống dai"? Tạm
dịch: Tuyệt
cú mèo! Tập tiểu luận, nhà xb Preface Sometimes
it is difficult to
differentiate an exile from an immigrant. Nabokov was both an immigrant
and an
exile. But to the great novelist himself, such a distinction was
unnecessary,
as he often maintained that the writer's nationality was "of secondary
importance" and the writer's art was "his real passport." In the
following chapters, my choice of the word "migrant" is meant to be as
inclusive as possible - it encompasses all kinds of people who move, or
are
forced to move, from one country to another, such as exiles, emigrants,
immigrants, and refugees. By placing the writer in the context of human
migrations, we can investigate some of the metaphysical aspects of a
"migrant writer's" life and work. Đôi khi
thật khó mà phân biệt
giữa lưu vong, và nhập cư. Nabokov là cả hai, nhập cư và lưu vong.
Nhưng nhà
văn lớn lao này coi một sự phân biệt như thế là không cần thiết, quốc
tịch là
thứ yếu, nghệ thuật mới là căn cước thực sự của nhà văn. Trong những
chương sau
đây, khi chọn từ thiên di, tôi muốn ôm lấy đủ kiểu dời đổi, hay bắt
buộc phải
dời đổi từ một xứ sở này qua một xứ sở khác, nào là lưu vong, nào là di
cư, nào
là nhập cư nào là tị nạn. Bằng cách đặt nhà văn vào cái thế thiên di
như thế
chúng ta có thể điều tra, nghiên cứu một vài khiá cạnh siêu hình của
cuộc sống
của một nhà văn thiên di, và tác phẩm của người đó…. We know the
force of gravity, but not its
origins; and to explain why we become attached to our birthplaces we
pretend
that we are trees and speak of roots. Look under your feet. You will
not find
gnarled growths sprouting through the soles. Roots, I sometimes think,
are a conservative
myth, designed to keep us in places. Chúng
ta biết về trọng lực,
tức sức hút của trái đất, nhưng không biết nguồn của nó; và để giải
thích tại sao
chúng ta quyến luyến với nơi chốn ra đời của mình, chúng ta giả đò như
mình là
cây và nói về rễ! Nhìn dưới chân mi coi, có cái rễ ‘rau muống’ nào chui
ra khỏi
đôi vớ ‘made in Cái ý
chót của bài viết, (1) theo
Gấu, là của người khác, ông ta đọc rồi tưởng là của ông ta, không phải
có ý
muốn chôm, nhưng đọc của người, rồi thấm vào mình, rồi tưởng là mình
cũng thuộc
1 ca như thế! Brodsky
là người viết ra ý
đó, trong bài viết "Phận Lưu Vong", nhưng thấm hơn, sâu rộng hơn, và
ông chấp
nhận, đi là đi luôn, nhất quyết không về! (1)….
Hắn bị ném ra ngoài thế
gian này mà không hề biết tại sao. Hắn như nhà phi hành đi bộ ngoài
không gian
bị đứt dây buộc với phi thuyền mẹ và cứ thế dật dờ trôi giạt mãi về
khoảng
không gian huyền tẫn [?] mịt mù. Joseph Brodsky: Đi để đừng bao giờ trở về. I don't
know anymore what
earth will nurse my carcass. Tôi
không còn biết nữa, mảnh
đất nào sẽ bú mớm cho cái thân xác này. … Nếu có gì tốt về lưu vong, thì đó là, nó dậy
cho một con người sự khiêm tốn. Và một con người như thế, có thể dấn
thêm một bước
nữa, và giả dụ, rằng, bài học tối hậu của lưu vong, là bài học về đạo
hạnh. Và bài
học này thì vô giá, nhất là đối với một nhà văn, bởi vì, nó đem đến cho
nhà văn
một viễn tượng dài rộng nhất có thể có được [the longest possible
perpective]. “And
thou art far in humanity”, như Keats nói. (1). Bị mất tăm mất tích
trong nhân
loại, trong đám đông, – đám đông ư? ở giữa hàng triệu triệu con người:
trở thành
cây kim trong đống cỏ, như cách ngôn đã từng nói – nhưng là cây kim mà
mọi người
tìm kiếm – đó là điều mà lưu vong là. (1) Câu
này, gõ Google, nó ra như thế này: (2) Hồn Đông Phương thất lạc
Buồn Tây Phương... Trích
đoạn, từ bài viết: Tôi
đứng nhìn
sững hai vết hõm sâu hoắm lở lói trên mặt cổng thành. Cổng Bắc thành Hà
Nội.
Hai vết hõm như vết thương con thú bị đâm rồi kẻ đâm cứ thế chọc ngoáy
cho đến
khi con thú gầm thét rũ ra chết thảm. Con thú đây là thành Hà Nội và
hai vết
thương là vết đạn đại bác quân Pháp bắn vào trong lần chiếm thành lần
thứ hai
năm 1882. Quân Pháp, với chừng hai trăm lính thuỷ và vài trăm lính bộ,
dưới
quyền chỉ huy của Trung tá hạm trưởng Henri Rivière, chiếm thành sau
gần ba giờ
đồng hồ nã súng. Đọc sử, tôi biết như thế và đấy là trang sử bi thảm,
đau buồn
của dân tộc, bắt đầu cho nhiều trang sử đau buồn khác tiếp theo sau…. Với
Hà Nội, tôi là kẻ lạ. Tôi sinh ra ở đấy nhưng tôi chẳng biết gì về nó.
Chưa kịp
có chút ý thức nào thì tôi đã bị bứng gốc ném giạt về những miền đất xa
lạ. Kẻ
lạ cũng là kẻ bạc tình. Kẻ bạc tình vồn vã khi đến nhưng lạnh lùng lúc
ra đi.
Tôi chẳng bao giờ khóc vì nhớ thương Hà Nội như Vũ Bằng, nhưng một hôm
có người
bạn hỏi đùa, “Nếu có ngày về lại Việt “Tôi
đã bị bứng gốc ném giạt…”, đây chắc là ông nhà văn nói về cái vụ ông bị
gia đình
bắt di cư vào Khó
hiểu thật! Gấu,
tuy không phải sinh đẻ ở
Hà Nội, nhưng quả nó là thành phố tuổi thơ của Gấu. Cũng là nhờ bà cô
làm Me Tây
mà thằng bé nhà quê được về Hà Nội, rồi nhờ vậy mà được bứng gốc, ném
giạt về
miền đất xa lạ, và có được quê hương thứ nhì, bảnh hơn quê hương thứ
nhất rất
nhiều, nhưng không làm sao quên nổi nó, và có dịp là về! Ông TYT
này đến bây giờ mới về
là quá muộn so với Gấu, kể như là nhà văn Việt Kiều đầu tiên ‘về’! Khác
với TYT, Gấu về là để cố
tìm lại 1 lỗ hổng, không phải 2 vết đạn. Một cái lỗ hổng ở trên cái
cánh cửa gỗ
nhà cầu, hay nhà xí, ở cái villa hình như là số 60 đường Nguyễn Du, tức
là con
đường kế bên hồ Thuyền Quang, một đầu đụng phố Huế. Lưu vong, hay chuồn đi từ nơi
khó sống qua nơi dễ thở hơn, tưởng khó, vậy mà hình dung ra được, vì nó
là hiện
tượng phổ cập của thế kỷ. Nhà, mò về lại nhà, tưởng dễ, hoá ra lại khó.
Cái ông
nhà văn Mít, bao nhiêu năm chịu đựng cuộc chiến chẳng nhớ gì,
vậy mà mò
về tận Hà Nội để khóc hai lỗ đạn tụi Tây mũi lõ để lại từ đời tám hoánh
nào! Cách ông tả mới ghê khiếp làm sao: Khủng
khiếp thay là cái nhớ, cái khóc quái đản của ông ta! Lại khó hiểu thật! “Home is where one starts
from”, “nhà là cái nơi mà chúng ta bắt đầu”, Coetzee trích dẫn Eliot
trong
bài viết
“Một [nhà văn] cổ điển là gì”, “What is a Classic?” Đây là bài mở ra tập tiểu luận
Những bến bờ xa lạ hơn, Stranger Shores.
Một bài viết thật khó đọc, tưởng là viết về cổ điển, nhưng theo Gấu,
viết quê
nhà, cội rễ, lưu đầy, và sự sống còn, survival. Cái lỗ
hổng trên cánh cửa nhà
cầu, quả là 1 kỷ niệm khó quên. Nhất là ở vào cái tuổi mới lớn, trí tò
mò đang phát
triển cùng với cái giống cũng đang phát triển. Về nhà,
cũng thật là ngẫu nhiên,
thiên hạ đang om xòm về cái chuyện nhà Nobel Toán về nhà mới, mà ông
nói, ông xứng
đáng. Cái vụ
nhà công, nhà nhà nước
cấp này, trước 1975, đối với đám Ngụy là chuyện quá thường, đâu cần
phải được
Nobel. GNV này, có công trạng chó gì đâu, vậy mà cũng được Bưu Điện
phát cho 1
căn nhà, ngay từ khi còn độc thân, và Gấu đã sử dụng nó làm tổ quỷ, và
chính vì
thế mà bị sập bẫy. Giá mà không có nhà chắc là còn khuya mới lấy vợ, và
có thể,
cũng chuồn từ đời nào rồi, vậy mà cứ ngoạc mồm ra chửi mấy tên bỏ chạy
bợ đít
VC! Hà, hà! Of
course, it's one hell of a
way to get from THE
WORD nostalgia comes from
two Greek roots-nostos (home) and algia
(longing) - yet this composite
word did not originate in ancient Ông ta
là 1 nhà thơ bi quan
trở thành buồn ơi là buồn, do cái vụ lưu vong chính trị không làm sao
chịu đựng
nổi Khi Gấu
qua được trại tị nạn
Thái Lan, thấy được cái tên của 1 nữ văn sĩ lừng danh trước 1975 của
Miền Nam,
trên “măng sét” của tờ báo Kháng Chiến sau biến thành Khiến Chán, mừng
quá, bèn
đi một đường cầu cứu. Và nhận được hồi đáp, úi chà chà, tiếc quá, anh
qua trễ
quá, hết mùa biển động rồi, hết mùa vượt biển, vượt biên rồi, qua làm
cái chó gì
nữa! Ui
chao, chưa "ở đã về" thế này
thì... nản quá, chỉ muốn viết đơn hồi chánh, gửi phái đoàn VC ở
trong Trại! Gấu đã
từng gửi rồi, trước
khi vượt biên, nhưng VC đếch nhận đơn! Vụ này,
có mấy chứng nhân. Rồi qua
được cửa ải thanh lọc,
được Cao Uỷ coi là tị nạn chính trị, rồi được phái đoàn Canada nhận,
rồi hân
hạnh được đọc VP người cứu tử một nền văn học Miền Nam, rồi, rồi,
rồi.... và
chỉ đến khi đọc Brodsky, nghe ông phán, làm gì có thứ thi sĩ nạn nhân,
của bất
cứ 1 chế độ… thì mới thấy đỡ tủi, và đến
khi đọc ông viết về nữ thần thi ca Nga, Anna Akhmatova, về đề tài mà
GNV tạm
gọi là “văn chương ai điếu”, đến lúc đó, mới ngộ [độc] ra rằng, ông gọi
đúng
cái tên của nền văn học Mít hải ngoại: văn chương ai điếu! Không
phải “cứu tử” mà là “ai
điếu”! Trong 1 bài viết trên The New
Yoker về
Murakami, Gấu đọc hồi mới ra ngoài này, [bài báo] cho biết, người Nhật
không tin
vào mặc khải, nhưng với Murakami, ông đã ‘hai lần’ mặc khải. Kinh nghiệm, quê hương tìm thấy
lại của
ông thật là quí báu đối với chúng ta. Nên nhớ, Murakami mặc khải là nhà
văn vào
tháng tư, 1978. Vài năm trước đó, như một số sinh viên Nhật, ông tin
rằng người
Nhật có thể đem lại một giải pháp hòa bình cho Việt Murakami nổi tiếng nhất, trong
số những nhà văn cuối thập niên 70, và
là người
quan trong nhất. Tuy nhiên, có một điều kỳ cục ở trong những tác phẩm
của ông:
sự thiếu vắng hoàn toàn truyền thống văn hoá Nhật bản. Nhân vật của ông
ăn
pizza, steaks hay pasta. Nghe Ella Fitzgerald hay Rossini. Mặc những bộ
sharp
suits, áo sơ mi đúng style. Khi kẹt trong thang máy, họ huýt sáo theo
điệu
Danny Boy. Một trong những cuốn sách ăn khách nhất của ông (trên hai
triệu ấn
bản), Norwegian Wood, Rừng Na Uy, nhan đề là từ Beatles. Ở Nhật, họ gọi
những
người như ông là batasukai, sặc mùi bơ, một từ để chỉ những người nước
ngoài,
hoặc bị Âu hóa. Những nhà văn cuối thế kỷ của Nhật, ăn bận như những
tay lang
thang ở Nhân chuyện người, nói chuyện….
Gấu. Cái tay VC nằm vùng LP, trước
1975, khi nhóm
tiểu thuyết mới, "trong có Gấu", bắt đầu gây om xòm nơi Quán Chùa, bèn
đi 1
đường cảnh báo, văn chương viễn mơ. Quả có thế, văn chương viễn mơ,
chẳng có tí đau khổ, mồ
hôi, nước mắt, và máu thì lại càng không có, ở trong đó. Với riêng Gấu, suốt
cuộc chiến, vẫn tự nhủ với chính mình, mi hãy "dấn thân", chỉ như bất
cứ 1
cá nhân
nào của Miền Nam, ừ đi lính, ừ nhập ngũ, ừ chết, ừ thoát chết, ừ sống
sót, nhưng
cấm có nói đến văn chương ở trong những thứ đó! Văn chương, "với riêng Gấu",
như
thế, là 1 Đất Thiêng, với những "thánh nữ", cõi thường ngày ở huyện, đi
chỗ khác chơi! Phải đến khi, vào một buổi tối,
ở một thư
viện Toronto, cầm lên cuốn của Steiner, thì Gấu mới thực sự đặt chân
lên phần đất
của quê hương, mới hết…
viễn mơ! Tác
phẩm mới nhất của nhà văn
người Nhật Haruki Murakami, The Wind-Up Bird Chronicle [Ký sự về chim
lên dây
thiều] (nhà xb Knopf, 1997), mở ra bằng giọng văn quen thuộc của ông: ....
nhưng một hôm có người
bạn hỏi đùa, “Nếu có ngày về lại Việt “Hãy coi chừng điều mà anh
chiến đấu, vì có thể, anh sẽ có được điều đó”, D.M. Thomas trích dẫn, làm đề
từ cho 1 trong những chương cuối của cuốn tiểu sử Solz của ông. GNV bỗng nhớ tới nó, khi nhớ
tới ước nguyện - cuộc chiến đấu - của đám Bắc Kít, nhằm thống nhất đất
nước. Có
được thực, "có thể" cái con khỉ gì nữa, và thế mới khốn khổ khốn nạn! Y chang ước muốn của anh nhà
văn Mít, khi trở về Hà Nội, khóc ròng, trước hai lỗ đạn Tây Mũi Lõ để
lại trên
da thịt Hà Nội! Ước muốn của anh ta dễ quá mà,
đâu có làm chết 3 triệu người? Chỉ việc ị một bãi vào cái nơi chốn, xứ
sở đã cưu
mang anh ta trong bao nhiêu năm trời, rồi về thôi. GNV đã từng được đám bạn văn
VC thành thực xúi, về đi, mua một miếng đất, cất 1 cái nhà, ở kế bên
ông Tướng
Về Hưu mà chẳng thú vị sao? “Hãy
coi chừng điều mà anh
chiến đấu, vì có thể, anh sẽ có được điều đó” Chỉ đến
khi đọc câu châm ngôn
trên, khi đọc đến những chương chót cuốn tiểu sử Solz, của D.M. Thomas,
thì GNV
mới ngộ ra 1 ẩn dụ rất ư là khó hiểu, của Kafka, và, khi áp dụng vào
thực tế xứ
Mít, thì lại càng hiểu ra ẩn dụ đó, nó là 1 thứ sấm, như sấm Trạng
Trình. Câu sấm
của Kafka mới đích thực
vận vào cuộc chiến thứ nhì, và cùng với nó, là 1 truy nguyên về cội
nguồn của
giống Mít, với giấc mơ thống nhất, nhằm phá giải lời nguyền, “BHD là
thuộc giống
Rồng, GNV thuộc giống Tiên, không thể ăn đời ở kiếp với nhau được”! Hà, hà! Câu sấm
Kafka như vầy: Nếu
không có câu châm ngôn của
Nga, không thể nào giải ra được câu sấm của Kafka, và phải áp dụng vào
xứ Mít,
thì mới hết nghĩa của nó: Tây mũi
lõ hiểu câu sấm này,
ngay khi tới xứ Mít, qua tính tình của người dân mỗi vùng, và bèn chia
nước Mít
ra làm ba. Một
giai thoại về nhà văn
Erich Maria Remarque (1) Trích
Jean Améry: Vượt Quá
Tội Ác Và Hình Phạt - Khảo luận để vượt lên cái không thể vượt được - Par-delà
le crime et le châtiment. Essai pour
surmonter l'insurmontable, Actes Sud, 1995 ....
nhưng một hôm có người
bạn hỏi đùa, “Nếu có ngày về lại Việt Đọc bài này, GNV bất chợt lại
nhớ tới bài này: Thành
phố lạ của Oz, chán thật, chính là thành phố quê hương của ông, như
Hà Nội của nhà văn Mít của chúng ta! Không
phải HN của VC. Đọc 1
phát, là phải ngửa cổ lên trời mà than: Je ne sais pas écrire sur le feu et
le sang.
Si j'écris jamais quelque
chose sur cette guerre, je ne parlerai pas du feu et du sang, mais de
la sueur
et de la vomissure, du pus et de la pisse. L'INTOUCHABLE SOLITUDE D'UN ÉTRANGER
(Oscar Milosz) Về hai mùa
xuân lớn và về anh/chị
em nhà Skvorecky 1 Khi, vào tháng Chín 1968, bị chấn
thương nặng nề do cú Liên Xô xâm lăng Tchécoslovaquie, tôi tới 2 Cái sự khởi đầu của Mùa Xuân
Prague được ghi dấu ở trong tôi bằng cuốn tiểu thuyết đầu tay của Sk., Những kẻ hèn nhát, xb năm 1956, và được
đón nhận bằng những đợt pháo bông lớn lao của lòng thù hằn của những VC
cầm
quyền Tchèque, [VC thì ở đâu cũng mắm xốt, Bắc Kít, Chếch Kít, Mao
Ít….]. Cuốn
tiểu thuyết đánh dấu bước đi đầu tiên của văn chương thì nói về bước đi
đầu tiên của lịch sử: một tuần lễ của Tháng Năm 1945, trong thời gian
đó, sau 6 năm bị Đức
đô hộ, nở ra cái gọi là Cộng Hòa tchécoslavique. Sk kể câu
chuyện 1
chàng thanh niên 20 tuổi, yêu đến phát khùng nhạc jazz (cũng như Sk),
và phát
khùng lên vì thành quả cách mạng, về một vài ngày chấm dứt cuộc chiến,
quân đội
Đức quỳ gối, lực lượng kháng chiến tchèque vụng về xoay sở, nhận ra họ,
và, sau
cùng là sự xuất hiện của quân đội Nga. Không ý thức hệ cực kỳ vô lễ:
Tuyệt! Và rồi
thì là chỗ nào cũng
tưng tửng, têu tếu, một thứ khôi hài không đúng lúc. Điều này làm tôi
[Kundera]
nghĩ, tất cả những nơi khác trên thế giới, người ta không cười như thế.
Làm sao
mà chê được cảm quan về cái cười, ý nghĩa của sự khôi hài ở Bertolt
Brecht?
Nhưng sự chuyển thành kịch tác phẩm “Anh bộ đội can đảm Chveik” [Brave Soldat Chveik] cho thấy, ông chẳng hiểu
tí chó nào về chất tếu của Hasek. Tính tếu của Sk (như của Hasek hay
của
Hrabal), là thứ tưng tửng bất cần đời [giống của GNV?] của những kẻ ở
cách xa quyền
lực hàng ngàn cây số, và giả như có vời họ tới để mà dâng hiến quyền
lực thì họ
cũng đếch thèm, và còn điều này, họ coi lịch sử là 1 con mụ phù thuỷ
già, mù, và
những lời phán đạo đức của nó làm họ bật cười, thí dụ,"lước Việt Lam nà
một"! Và tôi nhận thấy 1 điều thật ý nghĩa, đúng là cái tinh thần không
nghiêm trọng, chống lại đạo đức, chống lại ý thức hệ, chính nó đã bắt
đầu vào
lúc rạng đông của những năm 1960, một thập niên lớn của văn hóa tchèque
(vả
chăng, có thể nói, đó là lần cuối cùng, nó được coi là ‘lớn’) 3 Ui
chao, thập niên 1960 mới đẹp,
mới đáng yêu làm sao [Câu này thì Kundera nói giùm GNV]. Tôi có thể
nói, có tí đểu
giả trong đó: một chế độ chính trị, thứ lý tưởng, là 1 chế độ độc tài
đang rã
ra, c’est une dictature en décomposition, cái bộ máy
kìm kẹp của nó, tuy ngày càng rệu rạo, nhưng
vẫn còn có đó để mà
tạo những cú hích cái tinh thần phê phán và nhạo báng của nhân dân! Vào
mùa hè
1967, bị quê bởi đại hội táo bạo của Hội Nhà Văn, và có thể nghĩ, sự
trâng tráo
đã đi quá xa, Bắc Bộ Phủ bèn ra lệnh bóp chặt chim và cu và bướm của
chúng lại,
đi 1 đường chính trị cứng rắn, durcir leur politique. Nhưng tinh thần
phê phán đã
nhiễm tới cả Bộ Chính Trị, Trung Ương Đảng, và vào Tháng Giêng, họ đưa
ra 1 ông
VC vô danh ra làm Chủ Tịt: Alexander Dubcek. Mùa Xuân Praque bắt đầu:
Thú vị nhất,
xứ sở bèn từ chối cách sống được Cẩm Linh đặt để: Những biên cương, cửa
ải, hải
quan.. đều mở toang, và những cơ quan tổ chức xã hội (nghiệp đoàn, hội
đoàn, tổ
chức, cơ sở), vốn được thành lập để thông báo, và tuân theo đường lối
của nhà nước,
trở thành độc lập, biến thành những dụng cụ, cơ cấu không chờ đợi của
một thứ dân
chủ không ngờ. Một hệ thống ra đời (chẳng hề có 1 phương án dự trù có
trước,
sans aucun projet préalable), và có lẽ phải nói, trước đây chưa hề có:
một nền
kinh tế nhà nước hoá, nationalisée, 100%, một nền nông nghiệp ở trong
tay tiểu điền chủ, không phải những người quá giầu, cũng không quá
nghèo, trường
học, và y tế, free, khỏi phải trả tiền, và còn điều này: chấm dứt quyền
lực thuộc
về cớm, chìm cũng như không chìm, chấm dứt đàn áp, bách hại chính trị,
tự do,
tha hồ viết, bãi bỏ kiểm duyệt, khởi đi như thế, làm sao mà không có
trăm hoa nở
rộ: văn chương, nghệ thuật, tư tưởng, tạp chí. Tôi không biết những
viễn ảnh
trong tương lai của 1 hệ thống như thế; trong một vùng địa lý-chính trị
như ở đó,
làm gì có, nhưng ở một khu vực địa lý chính trị khác?, ai mà biết được,
nhưng
trong bất cứ trường hợp, chỉ nội nghĩ đến nó, vào cái giây phút đầu
tiên 1 hệ
thống như thế hiện hữu, cái giây phút đó mới tuyệt vời làm sao. 4 Khi,
vào tháng Chín 1968, ở
Paris, đám Sk và tôi đã bàn cãi, tranh luận với những người bạn Pháp,
về hai mùa
Xuân của chúng tôi, chúng tôi không thoát khỏi những lo lắng: Tôi, về
cái ngày
trở lại Prague, còn họ, chuyện di trú khó khăn tới Toronto. Đam mê văn
chương Mỹ
và nhạc Jazz của Josef đã khiến anh chọn lựa thành phố này. (Như thể,
ngay từ khi
còn trẻ măng, mỗi một trong chúng ta đã chọn lựa cho mình một nơi chốn
lưu
vong, tôi, thì là xứ Tẩy, họ, Bắc Mỹ). Nhưng, dù là những tha phương tứ
xứ,
cosmopolites, anh em nhà Sk là những kẻ "yêu nước". Nhưng, tôi biết,
bây giờ, dưới
những cuộc khiêu vũ được dẫn dắt bởi những kẻ đồng phục,
uniformisateurs, thay
vì yêu nước [patriote], thì phải nói, (1 cách khinh bỉ, avec dédain),
những kẻ
quốc gia (nationaliste). Nhưng xin lỗi các bạn, vào cái thời thê luơng
này, en
ces temps sinistres, làm sao mà có thể nói, "không" yêu nước? Anh em
nhà Sk có 1
căn nhà nhỏ ở Toronto, và họ dành 1 phòng lo in ấn, xb những nhà văn
tchèques,
[y chang nhà văn THT của chúng ta, nhưng ông THT này chỉ in ấn những
nhà văn
phe của ông mà thôi!], bị cấm tại xứ sở của họ. “Đất đá ong
khô nhiều ngấn lệ Theo GNV,
hai câu thơ của QD không so sánh được với của Bà Huyện Thanh Quan, ấy
là vì, QD
chỉ hỏi 1 em nào đó, của thi sĩ, ở xứ Đoài. Ở Bà Huyện Thanh Quan, là
cảm
khái của nữ thi sĩ ‘trước nỗi hoang phế…’ như NXT diễn tả. Xứ Đoài, Sơn
Tây, sở dĩ nhiều lô cốt nhất trên toàn cõi Bắc Kít, là do đất ở đây, đa
phần là
có đá ong, khó phá huỷ lắm. Đá ong mà trộn mật ong, rồi xây lô cốt ở
ngay mặt đê,
là chịu thua, đành để cho nó biến thành.. cột đồng Mã Viện! Thư tín, Có câu phán, An Nam ta cái
gì cũng cười. Hai câu thơ
của Quang Dũng, như thế, chỉ để diễn tả nỗi lòng của ông gửi về những
người em
gái hậu phương xứ Đoài mây trắng lắm, và phải là những người dân Sơn
Tây mới cảm
nhận hết cái đau, cái hay, cái đẹp của nó, đúng như
PLP đã từng cảm khái. Bài viết
"Người Sơn Tây", trong Tuyển Tập Tạp Ghi của Lô Răng mở ra bằng một
cú phôn, của một ông bạn, rằng cái "câu hát ‘Con gái Sơn Tây yếm thủng
tầy
giần, rốn lồi quả quýt...’, là do kẻ viết bài [ký giả LR] bịa ra.
Không, tôi
đâu dám thế. Khả năng hạn hẹp của tôi không đủ sức sáng tác ra một bài
hát ly kỳ
như vậy..." Bài hát ly kỳ
đó quả có thiệt, như cá nhân người viết bài này, NQT, đã từng nghe, hồi
còn nhỏ, và
trong lần về lại xứ Đoài mây trắng, mới đây, sau nửa thế kỷ xa cách,
tôi đã được
một người bà con đọc cho nghe toàn bài, khá dài, với khá nhiều chi tiết
ly kỳ,
tiếc không nhớ trọn để chép lại hầu độc giả. Trong có chi tiết về đôi
mắt người
Sơn Tây, không "xoáy vào" vẻ đẹp dìu dịu buồn, nhưng mà là "toét
nhèm, đo đỏ, mọng nước" của nó. Lô Răng tự hỏi,
"Lý do nào mà người Sơn Tây lại tự trào, tự biếm mình như thế thì cho
đến
bây giờ tôi vẫn chưa hiểu nổi." Tôi cũng nghĩ vậy. Nhưng những chi tiết
về
cửa sổ [đôi mắt] mở ra linh hồn của những cô gái Sơn Tây, có thể đã có
một thời
đúng như trên miêu tả, và là do hậu quả của "thổ ngơi" (đất đỏ) tại
vùng này. "Còn nhớ
dạo ‘nín thở qua sông’ ở miền nam, tôi sống như cỏ cây trong một khu
vườn ngoại
thành. Thỉnh thoảng một vài người bạn đi xe đò lên thăm. Một hôm có hai
ông bạn
làm thơ, ông Thanh Tâm Tuyền và ông Cung Trầm Tưởng lên chơi. Chúng tôi
ngồi dưới
gốc chôm chôm, chuyện phiếm. Ông Cung Trầm Tưởng lai rai đọc thơ Quang
Dũng,
bài ‘Đôi Mắt Người Sơn Tây’: ‘Vừng trán em vương trời quê hương, Mắt em
dìu dịu
buồn Tây Phương’. Nhà thơ tác giả ‘Tiễn Em’ vốn ngày xưa học ở bên
Pháp, chợt
nghiêng đầu mà hỏi; ‘Sao lại buồn Tây Phương, sao lại có beauté grecque
[vẻ đẹp
Hy Lạp] ở đây kìa’.... Cái Dở của Tạp
Ghi của ký giả Lô Răng Khi điểm cuốn
Hermit in Paris (nhà xb Jonathan Cape £16.99, pp276) của nhà văn Ý,
Italo
Calvino, người điểm sách của tờ Người Quan Sát (số đề ngày 9 tháng Hai,
2003,
trên lưới toàn cầu), Philip Hensher đã cho rằng, cuốn sách giầu có
những hồi ức
này chỉ có một cái dở là tác giả của nó ít quan tâm tới chính mình. Liệu chúng
ta có thể áp dụng nhận xét này, với Tạp Ghi của Lô Răng. Tôi nghĩ là
được. Lô Răng viết
bằng giọng mộc mạc pha chút lãng mạn về bạn bè, về thiên nhiên....
Người ta
nói, chọn bạn mà chơi. Thành thử nói về bạn cũng là một cách nói về
mình, nhưng
giả dụ như có một người nào đó, đưa ra một vài chi tiết về con người
của ông, ắt
là cũng thú vị lắm chứ! Nhà tôi ở dưới
cầu Thị Nghè, gần Sở Thú, gần Đài Truyền Hình, Đài Mẹ Việt Nam, Đài
Phát Thanh
Sài Gòn, những ngày Mậu Thân trở thành "mục tiêu" của hoả tiễn vi xi.
Cũng là thời gian bà xã mang bầu cháu gái lớn. Tuy những ngày quá gay
cấn phải
"sơ tán" tới nhà một người bà con ở Trương Minh Giảng, nhưng cái thai
đã bị ảnh hưởng, cháu sinh ra tưởng bị liệt, cứ nằm hoài trong nôi, chỉ
tới khi
ông bố đi làm về mới mỉm cười và chịu cho bế. Đi bác sĩ Trần Xuân Ninh
ở Tân Định,
ông khám thật kỹ lưỡng xuơng, gân, thần kinh... Sau khi kê thuốc, ông
mắng vốn:
gia đình phải biết yêu thương nó! Ông đâu biết, khi nằm trong bụng mẹ,
cái thai
đã "nghe ra" những tiếng hoả tiễn réo xèo xèo khi bay ngang nhà. Nhờ
thuốc insulin do ông Ninh kê đơn, cháu đỡ dần, nhưng phải tới 5 tuổi
mới biết
đi. Và cho tới khi lấy chồng, có con, vẫn còn mắc tật đái dầm! Gần ngay
chân cầu, là khu vực thuộc Tâm Lý Chiến, trong có toà soạn báo Tiền
Tuyến, nằm
chung một lô đất với Cục An Ninh Quân Đội, số 8 Nguyễn Bỉnh Khiêm, phía
sau nó
là một trại gia binh. Khu này ngày trước có tên là Kho Đạn. Từ nhà tôi
ghé Tiền
Tuyến quá gần. Thời gian phụ trách trang Văn Học Nghệ Thuật cho Tiền
Tuyến, tôi
thường xuyên ghé chơi, ngoài chuyện đưa bài. Có lần vô, thấy một ông
nằm ngay
tòa soạn "ngơi" trên một cái ghế bố. Hỏi, có người trả lời, Lý Phật
Sơn đó. Chắc còn nhiều
người nhớ tên Lý Phật Sơn, người bình Kim Dung trên tờ Tiền Tuyến ngày
nào. Những
lời bình nhuốm mùi "thiền", cộng thêm kiến thức sâu rộng của anh, làm
say mê người đọc. Tuy là báo quân đội, nhưng thật khác hẳn tờ Quân Đội
Nhân Dân
của miền bắc, Tiền Tuyến là một tờ báo bán chạy, thuộc loại "top ten"
trong số rất nhiều nhật báo của Sài Gòn lúc đó. Không chỉ có lời bình
của Lý Phật
Sơn, còn tạp ghi của Lô Răng, còn truyện fơi ơ tông của Thanh Tâm
Tuyền, truyện
trinh thám phóng tác của Hoàng Hải Thủy, và nhứt là, còn truyện dài Bà
Phi gây
sôi nổi trong giới văn nhân, cả dân sự lẫn "quân quyền", của Thảo
Trường...
Trong Tạp Ghi, Lô Răng cũng đã thổ lộ, sức ép ở trên xuống tờ Tiền
Tuyến, và cá
nhân ông, vì truyện Bà Phi, nhưng không vì thế mà ông yêu cầu tác giả
tự kiểm
duyệt, hay chính mình ra lệnh đục bỏ những đoạn gây rắc rối. Thảo
Trường chắc
chắn phải cảm được cái sự tri âm tri kỷ đó. Nhưng Lý Phật Sơn là một
tay
trốn
lính. Đó mới là cái sự lạ, phân biệt hai cách đối xử thật cách biệt
giữa
"tình người", giữa "thổ ngơi" của hai miền đất, giữa cái gọi
là lý tưởng = đời sống, và lý tưởng = ý thức hệ, hay nói gọn lỏn là như
thế
này: lòng yêu những người có tài, của những người đã chọn nghề binh như
Lô
Răng, hay như Lưu Kim Cương, chẳng hạn. Chúng ta tự hỏi, cái kho
tàng,
hay di sản
âm nhạc của Việt Nam, sẽ mất đi, hoặc thiếu đi bao nhiêu bản nhạc của
Trịnh
Công Sơn, nếu anh chàng cận thị này phải cầm cây súng, thay vì cây đàn?
Nhìn rộng
ra, chúng ta tự hỏi, bao nhiêu "nhân tài" đã thoát khỏi cuộc chiến,
qua những chính sách như hoãn dịch vì lý do học vấn, cho đi du học
những người
đậu cao, cho về ngành chuyên môn những người có tay nghề. Do thổ ngơi
của một
miền đất, từ đó đẻ ra lòng yêu, trọng nhân tài, không phải chỉ như một
chính
sách, mà còn như tình người. Đó là điều mà Lô Răng không nói ra, ở
trong những
bài tạp ghi của ông, khi chọn ngay toà soạn Tiền Tuyến làm nơi trú ngụ
cho một
Lý Phật Sơn. Bản thân tôi
cũng đã được hưởng một chút "ân tình" đó. Là dân sự, nhưng lúc nào
trong người cũng có một cái thẻ nhà báo, của một tờ báo nhà binh, tức
tờ Tiền
Tuyến, do chính chủ bút Lô Răng ký. Nhờ nó, tôi tha hồ đi quá giờ giới
nghiêm. Nhưng đi quá
giờ giới nghiêm làm cái khỉ gì cơ chứ? Số là
"cô bạn" của tôi thì ở mãi bên Chợ Lớn. Tôi thường là chọn ca trực
đêm, để dễ bề nói dối bà xã. Khi bớt việc, trao Đài cho một nhân viên
phụ, thế
là "chàng", trong túi thủ thẻ nhà báo quân đội, giấy chứng nhận hợp lệ
tình trạng quân dịch, người và xe cứ thế phóng thẳng một mạch qua Chợ
Lớn, ngồi
cho tới khuya, ỷ y nếu có quá giờ giới nghiêm, đã có lá bùa hộ mạng,
chứng nhận
đây là phóng viên tiền tuyến của báo quân đội, đang đi công tác! Ôi, làm sao
quên được cảm giác, khi về, vắng tanh, phóng xe như điên trên đường phố
Sài
Gòn, mà hồn của mình thì vẫn luẩn quẩn ở một con hẻm ở đường Nguyễn
Trãi, Chợ Lớn,
nơi có căn nhà, có "giàn thiên lý, có người tôi thương"!... |
