Nguyễn Quốc Trụ
Tribute Bad Friday Đọc & Dịch Weil Sontag_Weil |
Đầu năm khai bút
bằng 1 bài dịch Milosz, Sự quan trọng của Simone Weil, trong To
Begin Where I Am, Selected essays. Trên Tin Văn đã có bài
Bad Friday, giờ thêm bài này. THE IMPORTANCE OF SIMONE WElL
FRANCE offered a rare gift to the contemporary world in the person of Simone Weil, The appearance of such a writer in the twentieth century was against all the rules of probability, yet improbable things do happen. The life of Simone Weil was short. Born in 1909 in Paris, she died in England in 1943 at the age of thirty-four. None of her books appeared during her own lifetime. Since the end of the war her scattered articles and her manuscripts-diaries, essays-have been published and translated into many languages. Her work has found admirers all over the world, yet because of its austerity it attracts only a limited number of readers in every country. I hope my presentation will be useful to those who have never heard of her. Perhaps we live in an age that is atheological only in appearance. Millions were killed during the First World War, millions killed or tortured to death in Russia during and after the revolution: and countless victims of Nazism and the Second World War. All this had to have a strong impact upon European thinking. And it seems to me that European thinking has been circling around one problem so old that many people are ashamed to name it. It happens sometimes that old enigmas of mankind are kept dormant or veiled for several generations, then recover their vitality and are formulated in a new language. And the problem is: Who can justify the suffering of the innocent? Albert Camus, in The Plague, took up the subject already treated in the Book of Job. Should we return our ticket like Ivan Karamazov because the tear of a child is enough to tip the scale? Should we rebel? Against whom? Can God exist if He is responsible, if He allows what our values condemn as a monstrosity? Camus said no. We are alone in the universe; our human fate is to hurl an eternal defiance at blind inhuman forces, without the comfort of having an ally somewhere, without any metaphysical foundation. But perhaps if not God, there is a goddess who walks through battlefields and concentration camps, penetrates prisons, gathers every drop of blood, every curse? She knows that those who complain simply do not understand. Everything is counted, everything is an unavoidable part of the pangs of birth and will be recompensed. Man will become a God for man. On the road toward that accomplishment he has to pass through Calvary. The goddess's name is pronounced with trembling in our age: she is History. Leszek Kolakowski, a Marxist professor of philosophy in Warsaw,* states bluntly that all the structures of modern philosophy, including Marxist philosophy, have been elaborated in the Middle Ages by theologians and that an attentive observer can distinguish old quarrels under new formulations. He points out that History, for instance, is being discussed by Marxists in the terms of theodicy-justification of God. Irony would be out of place here. The question of Providence, or of lack of Providence, can also be presented in another way. Is there any immanent force located in le devenir, in what is in the state of becoming, a force that pulls mankind up toward perfec- • At the time of this writing Bad Friday
For Weil, the "crimes" of colonialism
related immediately, in both religious and political symmetry, to the degradation
of the homeland. Time and again, a Weil aphorism, a marginalium to a classical
or scriptural passage, cuts to the heart of a dilemma too often masked by
cant or taboo. She did not flinch from contradiction, from the insoluble.
She believed that contradiction "experienced right to the depths of one's
being means spiritual laceration, it means the Cross." Without which "cruciality"
theological debates and philosophic postulates are academic gossip. To
take seriously, existentially, the question of the significance of human
life and death on a bestialized, wasted planet, to inquire into the worth
or futility of political action and social design is not merely to risk
personal health or the solace of common love: it is to endanger reason itself.
The two individuals who have in our time not only taught or written or generated
conceptually philosophic summonses of the very first rank but lived them,
in pain, in self-punishment, in rejection of their Judaism, are Ludwig Wittgenstein
and Simone Weil. At how very many points they walked in the same lit shadows.
Đối với Simone Weil, những “tội ác”
của chủ nghĩa thực dân thì liền lập tức mắc míu tới băng hoại, thoái hóa,
cả về mặt tôn giáo lẫn chính trị ở nơi quê nhà. Nhiều lần, một Weil lập
ngôn – những lập ngôn này dù được
trích ra từ văn chương cổ điển hay kinh thánh, thì đều như mũi dao - cắt
tới tim vấn nạn, thứ thường xuyên che đậy bằng đạo đức giả, cấm kỵ. Bà không
chùn bước trước mâu thuẫn, điều không sao giải quyết. Bà tin rằng, mâu thuẫn
là ‘kinh nghiệm những khoảng sâu thăm thẳm của kiếp người, và, kiếp người
là một cõi xé lòng, và, đây là Thập Giá”. Nếu không ‘rốt ráo’ đến như thế,
thì, những cuộc thảo luận thần học, những định đề triết học chỉ là ba trò
tầm phào giữa đám khoa bảng. Nghiêm túc mà nói, sống chết mà bàn, câu hỏi
về ý nghĩa đời người và cái chết trên hành tinh thú vật hóa, huỷ hoại hoá,
đòi hỏi về đáng hay không đáng, một hành động chính trị hay một phác thảo
xã hội, những tra vấn đòi hỏi như vậy không chỉ gây rủi ro cho sức khoẻ
cá nhân, cho sự khuây khoả của một tình yêu chung, mà nó còn gây họa cho
chính cái gọi là lý lẽ. But no analogy suffices. Weil represents what modern physics might call a "singularity." Some of her finest work-on Descartes, on the theory and practice of Marxism-belongs to normal philosophic and intellectual argument. She wrestles with the mystery of God's love as do the saints and doctors of the Church and the visionaries of the Middle Ages and the Baroque. Yet within a hair's breadth, as it were, of her ardent analytic rectitude, of her logical scruples and compassionate questioning, blow those "great winds from under the earth" evoked by Franz Kafka (another cousin in spirit). Some vein of madness is tapped. Nhưng tương tự chỉ nói lên một phần. Weil đại diện điều mà những nhà vật lý học hiện đại gọi là ‘đặc dị’. Một vài công trình tuyệt hảo của bà - về Descartes, về lý thuyết và thực hành của chủ nghĩa Marx – là những đề tài mà giới trí thức và triết học thường xuyên tranh luận. Bà vật lộn với sự bí ẩn của tình yêu của Chúa như các vì thánh, các Tổ Phụ Giáo Hội, các bậc thấu thị thời Trung Cổ và Baroque. Tuy nhiên, chỉ trong một sát na – như thế đấy - của sự ngay thẳng ác liệt, của sự đắn đo mang tính lô-gíc và sự tra vấn đầy lòng trắc ẩn, bùng lên những “trận gió lớn đến từ bên dưới lòng đất”, những trận gió đã từng được Kafka viện dẫn tới (đây cũng là một đấng tinh anh, một bà con khác của bà). Một mạch khùng điên cũng được khơi ra. The evidence patiently probed in Nevin's
unsettling book points toward a twist of feeling at once sharp and deep-buried.
In some way, this "chosen outsider" was jealous of God, of His infinite love,
which she acknowledged mentally but could not bring to bear on the image
she construed of her own identity. Jealous - as, perhaps, were St. Teresa
of Bằng chứng được Nevin kiên nhẫn nêu ra trong cuốn
sách đáng ngại của ông [Simone Weil: Portrait
of a Self Exiled Jew ( Co ai "noi nang" chi may bai cua Weil khg vay? Khg biet co ai kien nhan doc? * Phúc đáp: Cần gì ai đọc! Tks. Take care. NQT * Is finished: the task ordained by God... Pushkin, Boris Godunov Một giai thoại chót, và ký sự của tôi, [về những ngày tháng đó], hoàn tất. Đây là do Ông Trời hành tôi. D.M. Thomas viết "Solzhenitsyn, thế kỷ ở trong tao", "mê" nhất đoạn, trong lời tựa Solz. mở ra "ẩn dụ" Lò Cải Tạo, hay Gulag: Vào năm 1949 tôi và vài người bạn vớ được một ghi chú thật đáng tiền, trong tạp chí Nature, của Viện Hàn Lâm Khoa Học, về một vụ khai quật một vùng băng nằm dưới những tầng đáy ngầm của sông Kolyma River. Trong tầng băng ngầm đó, có một con suối, và trong con suối, họ khám phá ra một thứ sinh vật tiền sử [a prehistoric fauna] cách chúng ta chừng hàng chục ngàn năm. Chúng được bảo quản tuyệt vời đến nỗi, còn tươi rói. Thế là cả đám người bèn đập bể mảng băng ra, và cứ thế nhai sống nuốt tươi sinh vật tiền sử đó! Solz tiếp tục tưởng tượng ra sự kinh ngạc của độc giả tờ tạp chí, về một thứ sinh vật từ bao nhiêu ngàn năm trước còn tươi rói, nhưng đồng thời, dúm bạn bè của ông cùng hiểu ngầm với nhau, về cái ý nghĩa đích thực và hùng tráng của một 'mẩu tin vô ý vô tứ như thế', ['thiếu cẩn trọng', chữ của Solz.], ấy là nói, về phiá 'nhà nước ta'. Solz. viết, chúng tôi hiểu, liền lập tức, sự thực của câu chuyện, bởi vì chính chúng tôi, đã từng là đám người đó. "Chúng tôi, cũng như thế, cũng thuộc về cái bộ lạc zeks, độc nhất trên mặt đất này, những con người có thể ăn sống nuốt tươi, sinh vật tiền sử, với hứng thú, with relish". Hai Lúa cũng đã từng trải qua kinh nghiệm trên đây rồi. Những ngày cải tạo. Và cái sinh vật tiền sử kia, thực sự chỉ là một con tép, tình cờ quơ được trong khi trầm mình dưới lòng kinh. Đó là lần đầu, Hai Lúa biết cái ngon, cái ngọt, cái tươi, cái mát, của một con tép rẫy lách nhách ở kẽ răng. Di cư vào Nam, sống ở Sài Gòn, học hành, tốt nghiệp, làm việc ngay tại Sài Gòn, chỉ tới một ngày trầm mình trong một con kinh ta đào đã có nước chảy qua đó, Hai Lúa mới được thưởng thức một con tép tươi rói, quẫy ở giữa những cơn đói triền miên... Bao nhiêu năm trời, Hai Lúa vẫn còn nhớ y nguyên những ánh mắt thèm thuồng của chúng bạn, và một thằng trong đó, hét lên: -Đợp liền nó đi, thằng ngu! Hoá Thân
Thánh Simone – Simone
Weil “We must prefer real hell to an imaginary
paradise” “Không thành công cũng thành nhân” George Steiner, trong bài viết Thánh
Simone – Simone Weil, có nhắc tới truyền thuyết, theo đó, Plato đã nói về
Diogenes: “Ông ta là một Socrates phát khùng” (He is Socrates gone mad).
Ông tự hỏi, liệu có thể áp dụng câu nói đó vào trường hợp Simone Weil? Sinh tại “Thiên tài là một thói quen mà một
vài người sử dụng” (Le ‘génie’ est une habitude que prennent certains. Valéry).
Kém ông anh ba tuổi; André Weil, nhà toán học lừng danh mất tích vào ngày
5 tháng tám 1998; ngay từ nhỏ, bà cũng có những thiên tư kỳ lạ, và đau khổ
vì chúng. Tới tuổi thành niên, nghĩ mình vô tài, bà quá đỗi thất vọng và
chỉ thoát ra được, nhờ điều gọi là “một cú đảo chính trí thức”: đồng hóa
thiên tài với ham muốn chân lý, hoài hoài, bền bỉ. Bà tin rằng, “bất cứ một
con người nào, cho dù chẳng có một chút xíu thiên tư, [cũng có thể] vào được
vương quốc chân lý dành cho thiên tài, nếu, và chỉ nếu, người đó ham muốn,
và luôn luôn cố vươn tới, đạt cho được chân lý.” Qua cuốn Simone Weil, Tác Phẩm nói
trên, bà đã từng có ý định tới Đông Dương vào cuối năm 1938. Qua bài giới thiệu, của D.C., Simone
Weil quan tâm đến vấn đề thực dân thuộc địa rất trễ, thời gian 1937-1938.
Nhưng liền đó, đây là một trong những mối âu lo lớn của bà. Thái độ chống
đối của bà không phải chỉ là một trong số những đề tài, nhưng bà đẩy nó tiếp
cận với những vấn đề khái quát hơn, đó là nghiên cưú về sự áp bức thợ thuyền
và thân phận đớn đau của con người. Và đây là phát hiện lớn lao của Simone
Weil, khi bà nghiên cứu về yếu tính của cái gọi là sự kiện thực dân thuộc
địa: “Những vấn đề của thực dân thuộc địa đặt ra trước hết bằng những từ
của sức mạnh. Thực dân thuộc địa hầu như luôn luôn bắt đầu bằng cách biểu
dương sức mạnh, dưới dạng ròng của nó, tức là chiến thắng, chiếm đoạt” (Les
problèmes de la colonisation se posent avant tout en termes de force. La
colonisation commence presque toujours par l’exercice de la force sous sa
forme pure, c’est-à-dire par la conquête). Theo người giới thiệu, chính khởi
nghĩa Yên Bái khiến bà quan tâm tới số phận người Việt, nói rõ hơn số phận
người dân thuộc địa của Pháp. Bà như chết sững trước sự độc ác của đám người
Pháp cầm quyền tại Việt Câu ‘châm ngôn khủng khiếp”, dịch
qua tiếng Anh ở đầu bài viết, “We must prefer real hell to an imaginary paradise”,
là từ bài viết của G. Steiner, về Simone Weil, in trong No Passion Spent,
Mê Đắm Chẳng Hoài, (nhà xb Yale University Press, 1996). Trong toàn tập Simone Weil còn có
một tài liệu về vụ khởi nghĩa của Nguyễn Thái Học và Việt Nam Quốc Dân Đảng
ở Yên Bái (1930): phóng ảnh tờ truyền đơn bằng tiếng Pháp, yêu cầu thả những
nhà ái quốc bị tuyên án tử hình: (Tổ chức) Những di đân
Đông Dương tại Pháp. |