Khi anh đi anh đi vào sương đen
Sương rất độc tẩm vào người nỗi chết
Hai câu thơ trên, ở trong một bài thơ của TTT mà trong giới viết lách chỉ có Gấu biết, vì là thơ không phổ biến. Bài thơ được dán ở trên tường, nơi bàn làm việc của ông, trong phòng riêng của ông, thời gian đám chúng tôi, bạn của ông em, thường lấy nhà bà cụ làm nơi tụ tập, tức năm Gấu học thi Tú Tài II. Đó là hai cuối, những câu trên, Gấu quên, đại khái, khi anh đi.. trời vào thu, thành phố khuya dài chùm áo cũ, .. chúng ta còn một mình bơ vơ.

Một lần nào đó chú đã nói rằng văn phải được chở bằng thơ. N cũng nghĩ thế. Những tác phẩm lý sự sắc sảo và quá bám vào hiện thực đang diễn ra thường hấp dẫn người đọc kinh khủng vào lúc đó, nhưng khi hiện thực đã là 'khác' và khi sự tò mò của người đọc về những ám chỉ, hoặc cao quý hơn: nhu cầu phát huy trí thông minh cùng tác giả của họ được thỏa mãn thì tác phẩm sẽ bị để lên giá.
Thư độc giả
*
Cần phân biệt, thơ khác, trữ tình khác.
Cái gọi là thơ, poétique, ở trong văn, nó ở dạng rất thô, tức là thi ảnh, image poétique, theo như định nghĩa của Bachelard.

Còn trữ tình, lyrique, nói nôm na, là mùi mẫn, cụp lạc, vãi lệ, thứ văn chương mà Bùi Giáng đã từng diễn tả: Em chưa đái mà hồn anh đã ướt!
Cũng ý đó, Kundera viện dẫn Kafka:
Con tim khô héo luôn ngụy trang bằng thứ văn phong ướt đẫm tình cảm.
[Sécheresse du coeur dissimulée derrière un style débordant de sentiments].
Thí dụ, câu này, của nhà phê bình BVP:
Có sự trộn lẫn của thực tại với hồi ức, của cuộc đời hằn xé với những mộng tưởng thanh xuân. Có nắng mưa, gió sóng, cùng những bụi bặm, náo động của cuộc đời. Nhưng cũng có, trong những dòng văn chân thật ấy, những khoảng thinh lặng cần thiết và ấm áp của tình người.
Nguồn
Hay những câu văn kiểu Ra biển gọi thầm của THT, thí dụ.
*
Toni Morrison, khi trả lời phỏng vấn The Paris Review, cho biết, bà rất ghét bị coi là “nhà văn thơ”, a ‘poetic writer’. Theo người phỏng vấn, có vẻ như bà nghĩ rằng, khi chú tâm đến chất trữ tình ở trong văn của bà là coi nhẹ tài năng của bà, và tước đoạt ở truyện của bà sức mạnh, quyền năng, và sự ròn rã, cộng hưởng của chúng, their resonance.
Như là một trong một số ít những tiểu thuyết gia mà tác phẩm được cả giới hàn lâm lẫn độc giả bình thường tán thưởng, bà tự cho mình sự khiêm nhường: chọn lựa những lời khen tặng. Bà không từ chối sự sắp xếp, và thích được coi là một nhà văn nữ da đen, a “black woman writer”. Khả năng của bà, trong việc biến đổi, những cá nhân thành những sức mạnh, những phong cách riêng thành những điều không thể tránh được, đã khiến có những nhà phê bình gọi bà là ”D.H. Lawrence của tâm linh đen” [of the black psyche].
*
Kiệt Tấn có kể, trên talawas, lần VP qua thăm Paris, ông có hỏi ông tiên chỉ về trường hợp TTT, và VP phán, TTT thành công như là nhà văn, không phải nhà thơ.
Bản thân TTT, qua bài viết của Ninh Hạ, cũng trên talawas, cho biết, thời gian cùng đi tù, NH có hỏi, và TTT cho biết, ông làm thơ thoải mái hơn viết truyện.
*
Văn TTT, nếu được mến mộ, theo Gấu, chính là ở chất thơ của nó. Và cái sự ông không thích viết truyện, cho thấy, ông không có được tài năng và quyền năng như là một tiểu thuyết gia, như Morrison. TTT viết nhiều văn xuôi, nhưng sự thực, chúng đều không phải là tiểu thuyết, trừ cuốn Một Chủ Nhật Khác.
Cái hỏng của Bếp Lửa, nói lên sự không thoải mái của TTT, khi viết 'tiểu thuyết', như chính ông xác nhận: Trong nhiều năm sau khi quyển sách này được xuất bản, dường như tôi đã hì hục viết một BẾP LỬA khác. Mỗi lần sửa lỗi ấn loát để cho tái bản, tôi đều muốn viết lại nó. Kể cả bây giờ, sau mười bẩy năm.