 |
Người Pháp
đọc sách
Đọc sách là
nhu cầu chung của loài người, dù có chênh lệch tùy theo hoàn cảnh xã
hội và
trình độ phát triển văn hóa, tùy nơi và thùy thời. Nói về việc
đọc sách ở Pháp, vì tôi định cư lâu năm và dạy học tại Pháp, có dịp
quan sát
thực tế, thêm tư liệu chính xác, những con số thăm dò dư luận trong địa
hạt
này. Người Pháp đặc biệt quan tâm đến việc đọc sách, đọc báo của dân
chúng,
nhất là của con em. Vài ba mươi
năm trở lại đây, các phương tiện truyền thông thính thị phát triển rầm
rộ, như
kỹ thuật truyền hình, lại thêm tin học, các mạng lưới cung cấp thông
tin, kiến
thức, trò chơi ; dư luận đã lo ngại cho nhu cầu, hành động đọc
sách, báo.
Nhưng cuối cùng hiện nay, những điều tra cho thấy, nói chung sinh hoạt
đọc
không giảm sút, công nghiệp sách, việc phổ biến sách vẫn phát triển,
thậm chí
tiến triển. Dò hỏi giới bán sách, quản thủ thư viện, họ xác nhận điều
này. Cuốn sách, tờ
báo đứng vững là nhờ vào điều kiện văn hóa, kinh tế, xã hội, cùng với
quyết tâm
của phụ huynh và đặc biệt ảnh hưởng của nhà trường. Công lao của giáo
giới cấp
tiểu học, trung học là lớn lao trong công tác bảo tồn, phát triển văn
hóa đọc. Nhật báo La
Croix (Thánh Giá), ngày 12.3.2009, đã công bố cuộc điều tra do cơ quan
thăm dò
Sofres thực hiện, cho biết trong mười năm qua số độc giả đọc sách có
phần gia
tăng từ 66 lên 69 trên 100 người ; số người không bao giờ đọc sách
giảm từ
33 xuống 30. Số người ít đọc, dưới 5 cuốn mỗi năm, nay đọc nhiều
hơn : số
độc giả này gia tăng từ 24 lên 34, xem như 10%, là nhiều. Ngược lại, số
« độc giả lớn » (đọc trên 20 cuốn mỗi năm) thì giảm
xuống, từ 14
xuống 10. Lời
bàn : đây là tín hiệu tốt. Nhiệm vụ văn hóa của một xã hội là giúp
kẻ
không bao giờ cầm đến cuốn sách, nay đọc sách, dù chỉ là
3%, và
nhất là giúp những người ít đọc nay đọc thêm. Còn số các vị đã đọc
thiên kinh
vạn quyển rồi, thì giảm bớt dăm ba người thật ra( là giảm đôi ba
cuốn sách),
cũng không thay đổi gì trong phong cảnh văn hóa. Một vấn đề
nhỏ hơn, nhưng then chốt : là thanh thiếu niên, học sinh trung
học, đọc
nhiều hay ít, đọc sách gì ? Then chốt, vì là nền tảng của tương
lai, trước
lo âu của phụ huynh khi nhận xét con em mình ngày nay ham xem truyền
hình, ham
chơi điện tử, không mấy khi cầm đến cuốn sách, tờ báo. Trung tâm
quốc gia sách của Pháp có mở cuộc điều tra
trên số học sinh tham quan
hội sách Paris tháng 3.2007. Từ những con
số chính xác, mà chúng tôi không kê khai ra đây vì rắc rối, cuộc điều
tra đã
đưa ra tổng kết : Việc đọc sách đa dạng :
phái nữ đọc
nhiều hơn phái nam. Các em cũng khác sở thích. Các trò chơi điện tử có ảnh
hưởng : chơi
nhiều thì đọc ít. Các phương tiện khác cũng cộng hưởng : những em
có nhiều
phương tiện giải trí văn hóa (xem triển lãm, đi nghe nhạc hợp xướng,
v.v…)
thường đọc sách nhiều hơn. Ảnh hưởng của phụ huynh vẫn
quan trọng. Bố mẹ
đọc nhiều, thường thường thì con cái theo gương. Nhưng bố mẹ ít khi áp
đặt trực
tiếp việc đọc sách hay chọn sách, dù có khuyên bảo. Về sở thích, các em chuộng sách
thư
giãn : tiểu thuyết bộ, giả tưởng, phiêu lưu. Ít chuộng thơ hay
sách khoa
học, lý luận. Phái nữ, và học sinh cấp ba, chọn sách kỹ hơn, và bàn
luận về
sách báo nhiều hơn. Tiêu chuẩn chọn sách, theo thứ
tự : đề
tài, tên tác giả, lời khuyên từ người thân, bình luận trên các đài,
trên báo
chí, sách nổi tiếng, cách trình bày, quảng cáo, giá tiền, chỉ dẫn của
người bán
sách, sách được giải thưởng, sách ngắn, v.v… Lời
bàn : cuộc thăm dò loại trừ các sách do giáo trình nhà trường áp
đặt. Đây
là theo phương pháp thống kê. Trong tực tế, dù áp đặt, sách đọc theo
giáo trình
vẫn đóng vai trò quan trọng, có khi là quyết định, trong hoạt động đọc
sách.
Nói là áp đặt, thật ra là do giáo viên quyết định lựa chọn, theo sở
thích, kiến
thức của mình, và của học trò, chứ nhà nước không quy định cuốn sách,
bài thơ,
tác giả nào. Tại các lớp
trung học Cơ sở, tương đương từ lớp 6 lên lớp 9 Việt Nam, chương trình
khuyến
cáo các em đọc toàn văn 36 tác phẩm từ thời thượng cổ như trường ca
Homere, qua
Trung Cổ, đến ngày nay, thuộc đủ thể loại. Trung bình mỗi niên khóa,
tiếp cận 9
tác phẩm toàn văn. Lên đến Cấp
ba, khi thi tú tài, thí sinh phải biết qua năm thế kỷ văn học, từ thế
kỷ XVI
đến nay, phải biết các thể loại chính : thơ, kịch, truyện. Khi vào
vấn
đáp, tùy ngành học, kỹ thuật hay văn chương, thí sinh phải trình bày từ
ba đến
mười tác phẩm đọc trọn vẹn. Dĩ nhiên là có học sinh lười, không đọc
toàn văn,
chỉ đọc sách luyện thi để biết tóm tắt cốt truyện. Nhưng nói
chung , không
ít thì nhiều, các em đều có đọc sách, dù đọc nhảy cóc. Và đây là
sách cơ bản có giá trị văn chương, xã hội, nhân bản, làm nền cho văn
hóa cá
nhân. Những tác phẩm này, là lo giáo viên chọn lựa theo quan điểm sư
phạm,
không do nhà nước quy đinh, không theo đường lối chính trị nào. Tại
Pháp, giáo
giới, nhất là giới văn chương, thường đối lập với chính quyền đương
thời , dù
là lãnh lương nhà nước.. Việc thanh thiếu
niên đọc sách, học tập thói quen đọc, theo chúng tôi, là công lao của
nhà
trường xây dựng trên tự do và bình đằng. Ngoài giới
độc giả học sinh mà xã hội đặc biệt quan tâm, thì người Pháp vẫn có
truyền
thống đọc sách, dù rằng số người lớn không đọc sách lên đến non một
phần ba. Đài Quan Sát kinh
tế sách
(OEL, Observatoire Economique du Livre) thường xuyên theo dõi thị
trường,
cho biết trong 12 năm, 1995-2007, số sách mới đã gia tăng 50%. Lên xa
hơn nữa,
qua 37 năm (1970-2007) sách in tăng gấp ba. Đã đành là số lượng sách in
không
phản ánh số người đọc, nhưng vẫn tạo tin cậy cho nền kinh tế sách, một
phương
diện quan trọng cho đời sống văn hóa. Quần chúng
không mấy ai biết tư liệu, rằng năm 2007 đã có 445 triệu ấn bản được ra
đời,
trung bình mỗi đầu sách in khoảng 8500 bản. Nhưng mọi người đều nhận
thấy cuốn
sách, tờ báo xuất hiện thường xuyên trong đời sống. Tại các nhà ga có
nhiều
hiệu sách, không những sách giải trí cho hành khách đọc để quên đường
xa, mà có
cả sách nghiên cứu, và những tiểu thuyết thời danh, khó đọc, giá đắt,
nói chung
là sách nổi tiếng, ví dụ mới được giải thưởng gì đó. Các siêu thị lớn
thường mở
thêm quầy sách báo, bày bán sách đủ loại, nhất là sách mới và thời
thượng.Chưa
kể những siêu thị sách, chuyên bán sách, đĩa nhạc, đĩa phim, xuất hiện
gần đây.
Và sách bán Chợ trời, giá rẻ mạt Các mạng điện
tử, một mặt cạnh tranh với sách, mặt khác giúp phổ biến sách. Sách mua
qua
internet, từ khắp thế giới, kể cả sách cũ đã tuyệt bản, được gửi tới
nhà, đôi
khi với giá rẻ. So với thời
giá, thì giá sách không tăng bao nhiêu, không chiếm khoảng lớn trong
ngân sách
gia đình. Thị trường sách ổn định là yếu tố quan trọng trong đời sống
văn hóa. Người đọc
sách không cần mua sách, là nhờ hệ thống thư viện rộng rãi : cách
thành
phố lớn nhỏ, đôi khi phường khóm, đều có thư viện, có khi còn gọi là
viện
truyền thông (médiatheque) vì cho mượn sách và các phương tiện văn hóa
khác : như đĩa nhạc, đĩa tư liệu, đĩa phim. Trường đại học có thư
viện,
trường trung học cũng có « trung tâm học liệu ». Các thư viện
lớn dồi
dào sách đủ thể loại, nếu thiếu cuốn nào thì có thể hỏi mượn các thư
viện khác
trên thế giới và cung cấp cho người đọc. Các làng mạc xa xôi, hẻo lánh,
được xe
thư viện lưu động, ( xe buýt), ghé qua để phục vụ người đọc theo định
kỳ. Nhìn chung,
cuốn sách, phương tiện giải trí và học hỏi, tra cứu, là một quy chế xã
hội. Đọc
sách là một hành động tiêu thụ và hưởng thụ cô đơn, nhưng nhìn dưới một
khía
cạnh khác là một hoạt động xã hội, là tham dự vào đời sống văn hóa của
xă hội,
đồng thuận, thỏa hiệp, hay phản kháng. Việc đọc sách
tại nước Pháp, có lẽ cũng na ná như tại các nước Âu Tây. Tham khảo
sinh hoạt đọc sách tại nước ngoài, là để so sánh, suy nghĩ thêm về tình
hình
trong nước : kỹ nghệ xuất bản, thị trường sách, tập quán đọc sách
của quần
chúng, đặc biệt của thanh thiểu niên Việt Nam. Đọc sách là
một hành động cá nhân, nhưng cũng là thao tác văn hóa. Mà nói văn hóa,
là nói
đến xã hội, nghĩa là một trách nhiệm chung. Đặng Tiến Orléans,
16.3.2010
|