La première est de Maurice Blanchot : « Qui veut se souvenir doit se confier à l’oubli, à ce risque qu’est l’oubli absolu et à ce beau hasard que devient alors le souvenir ».

[Kẻ nào muốn nhớ là phải “bán mình” cho lãng quên, cho rủi ro chẳng nhớ 1 tí chó gì về em hết, và cho nỗi tình cờ tuyệt vời, chính cái này sẽ trở thành kỷ niệm để đời, "không nàm sao quên lổi"]

La seconde est d’André Malraux : « … je cherche la région cruciale de l’âme où le Mal absolu s’oppose à la fraternité ».

Người nào mong mỏi hoài nhớ chắc hẳn đã tin rằng có lãng quên, tin rằng có sự rủi ro tiếp đó là sẽ quên tuốt tuột, và chính từ sự ngẫu nhiên tuyệt vời này mà kỷ niệm được hình thành.

Người ta biết rằng sẽ quên, không chừng quên tuốt, nên biến những gì đáng nhớ thành ký ức, để sau này khỏi quên đó mà .

K 

I seek the crucial region of the soul where absolute Evil and fraternity clash.

-Andre Malraux 

Tôi tìm vùng chủ yếu của linh hồn, nơi Cái Ác tuyệt đối và tình anh em đụng độ 

Có Ðức Ông “Don” Quichotte trong Jorge Semprun, vừa mới mất, 87 tuổi. Nhưng 1 Don được những cơn hỗn mang của thế kỷ 20 đẽo gọt, tạo dáng. Ông là đứa con trai của chiến tranh. Từ đầu đến chân, ngửi chỗ nào cũng có mùi chiến tranh. Và thế là ông không làm sao ra khỏi. Như thể, lúc nào ông cũng cà khịa với 1 kẻ nào đó, hay 1 điều gì đó. Ba cuộc chiến quần ông nát bấy người, chúng biến thành gia tài của… riêng ông: cuộc chiến Tây Ban Nha, vũ trụ trại tập trung Nazi, và hoạt động bí mật dưới cờ VC quốc tế cho tới năm 1964.

A Country Without Libraries

Orange prize 2011 goes to Téa Obreht

Surprise victory for The Tiger's Wife makes Obreht the award's youngest ever winner

Vào mùa Thu năm 1963 ở thành phố Leningrad của xứ sở khi đó còn gọi là Liên Bang Xô Viết, nhà thơ trẻ Dmitry Bobyshev chôm cô bạn gái của, cũng nhà thơ trẻ, Joseph Brodsky. Chẳng ra cái gì cả. Hai đấng thi sĩ trẻ là bạn thân. Họ thường xuất hiện, theo vần abc, ở những buổi đọc thơ vòng vòng Leningard. Bobyshev thì 27, và vừa thôi vợ. Brodsky, 23, lúc có việc lúc không. Cùng hai nhà thơ đang lên khác, họ họp thành một nhóm được gọi là “bản đồng ca thần kỳ”, bởi bạn bè, và vị nữ thần thi ca đỡ đầu, là Anna Akhmatova, người tin rằng họ đại diện cho sự trẻ hóa truyền thống thơ Nga, sau những năm tháng đen tối dưới thời Stalin. Khi được hỏi ai trong số những nhà thơ trẻ được bà mến mộ nhất, Akhmatova chỉ nêu tên Bobyshev và Brodsky.

Thế hệ trẻ Xô Viết cảm nhận thập niên 1960 sâu xa hơn nhiều, so với tuổi trẻ Mẽo hay Tây cùng thời với họ, bởi vì nếu Suy thoái và sự Chiếm đóng bởi ngoại bang thì tồi, chủ nghĩa Stalin tồi tệ hơn nhiều. Sau khi Stalin chết Liên Xô bắt đầu nhoài về thế giới. Lệnh cấm nhạc Jazz được gỡ bỏ. Ernest Hemingway được xb.Viện Bảo tàng Pushkin ở Moscow chủ trì 1 cuộc triển lãm tranh Picasso. Năm 1959, Moscow mở hội chợ bày bán những thực phẩm Mẽo, và cha tôi, một thành viên của thế hệ này, đã nếm Pepsi lần đầu tiên trong đời.

Chim và bướm, cái gọi là libido, thì đều được giải phóng. Nhưng đi đâu bây giờ?  Ðám trẻ sống với bố mẹ, và bố mẹ, tới lượt họ, sống với ông bà, trong những căn phòng chung. “Chúng tôi không hề có cái gọi là phòng riêng để mà lùa bướm vô để mà làm thịt, bướm thì cũng thế”, Brodsky viết như vậy, khi đã lưu vong xứ Mẽo. Ông có nửa căn phòng, chia cách với căn phòng của bố mẹ bằng những cuốn sách, và vài tấm màn. “Cuộc tình của chúng tôi thì chỉ là cùng đi tản bộ, và nói, và nói. Nếu tính ra, có thể chúng tôi đã từng đi bộ lên tới mặt trăng, rồi trở về, đứa nào về nhà đứa nấy”. Người đàn bà mà Brodsky đi bộ và nói chuyện dòng dã hai năm, người đàn bà làm tan vỡ bản đồng ca thần kỳ, là Marina Basmanova, một nữ họa sĩ trẻ. Người đương thời mô tả nàng, im lặng một cách tuyệt vời, đẹp một cách tuyệt vời. Brodsky làm thơ tình, thứ uy mãnh nhất, hung hãn nhất, cho nàng, bằng tiếng Nga, tất nhiên: “I was only that which / you touched with your palm,” he wrote, “over which, in the deaf, raven-black / night, you bent your head. . . . / I was practically blind. / You, appearing, then hiding, / taught me to see.”

Ðọc đoạn trên, là Gấu bèn nghĩ ngay đến Gấu. Gấu muờng tượng ra bướm, lần đầu tiên trong đời, là thời gian về Hà Nội học, 1951-2, cỡ đó, được bà cô nuôi, ở cái villa số 60 Nguyễn Du, nhìn ra hồ Halais, của Sở Hoả Xa Ðông Dương, dành cho hai ông Tây kỹ sư, một trẻ, một già. Ông Trẻ chức cao hơn ông già, chồng bà cô của Gấu. Thành ra lương lậu khá hơn, nuôi vợ chồng 1 anh bồi, và 1 ông già làm bếp. Ông Tây già, bà vợ Việt lo hết.
Ông bồi già vào những ngày cuối tuần, chủ đi chơi xa, bèn dẫn gái về cái hành lang tối thui ở phía trước villa, hành sự. Chuyện này Gấu kể rồi, và nó đúng là 1 cú "prelude" mở ra đủ các thứ bướm sau này, khi đã vô nước Sài Gòn, năm 1954.

Bởi vì có nhìn thấy gì đâu!

Gấu cùng thằng em của anh bồi nằm bên trong căn phòng, cách hành lang 1 bức tường dầy, chẳng thấy gì hết, chỉ nghe tiếng hổn hển của ông bếp già. Rình nghe đâu được vài lần thì không hiểu sao bà cô biết, bắt tại trận: Trong căn phòng tối thui làm sao mà bà thấy được cái tai của Gấu, xách lên, và vả cho mấy cái xưng cả má, rồi chẳng nói gì hết, bỏ đi.

The Outsider: On the Death of
Adlai Stevenson
after a Press Conference in London on the Vietnam War

Tiredness can resemble dishonesty,
and when he spoke to us,
it was only a matter of minutes
before the tired heart stopped.

So we were amazed by the words he used –
'We shall always fight against an outsider
imposing his will, ' he said.
'Who is the outsider?' we demanded,
but he gave us no reply.
For tiredness can resemble dishonesty,
and you must be very tired when you die.

The outsider was waiting,
on the Embassy steps, in Grosvenor Square –
the outsider who is always finally there,
even though you begin
with an advantage in tanks & guns
and a 7th Day Adventist fleet;
the defences fall & the outsider steps within
and death resembles defeat.

July 1965
Graham Greene: Reflections

'Who is the outsider?' we demanded,
The ousitder, Kẻ Lạ, Người Dưng…là thằng cha nào vậy?
Yankee Mũi Lõ, hay Mũi Tẹt?

Kẻ bên ngoài: Về cái chết của
Adlai Stevenson
theo cuộc họp báo ở Luân Ðôn về Chiến Tranh Việt Nam

Mệt mỏi có thể giống bất lương,
và khi anh ta nói với chúng ta
thì chỉ còn vài phút
là trái tim mệt mỏi ngừng đập.

Bởi thế chúng ta ngỡ ngàng vì những từ anh dùng -
“Chúng ta luôn chiến đấu chống ngoại bang
khi kẻ này muốn áp đặt ý muốn của nó lên chúng ta”, anh nói.
“Ngoại bang là thằng khốn nào vậy” chúng ta hỏi
Nhưng anh không trả lời
bởi vì mệt mỏi có thể giống không thành thực
và bạn phải mệt mỏi lắm khi bạn chết.

Tên ngoại bang thì đang đợi
ở bực thềm Tòa Ðại Sứ, ở Công Trường Grosvernor -
kẻ ngoại bang sau cùng luôn luôn ở đó,
ngay cả bạn bắt đầu với lợi thế xe tăng & súng đạn
và hạm đội “7th Day Adventist fleet”
công cuộc phòng thủ thất bại, kẻ ngoại bang bước vô
và cái chết giống như thua trận.

Gặp gỡ ở Ðiện Cẩm Linh

Thưa Ngài TBT,
Thú thực, tôi tới diễn đàn này có tí bi quan. Tôi thuộc về ‘khu’ số 2 – Văn hóa.

Nói, lèm bèm, bẻm mép… thì thường được coi như là 1 sự tẩu thoát, chạy trốn hành động – thay vì là một màn mở đầu đưa tới hành động – và những từ trừu tượng lớn lao thì thường ùa đi thật xa, và thật nhanh. Tôi cảm thấy không thể, thực sự là vậy, tóm tắt một vài tiểu luận dài, tuyệt, được đọc ở trong “khu” của tôi. Làm như thế là bất công đối với tác giả và trí nhớ của tôi, như là 1 người già, thì yếu xìu.
Ðiều mà tôi nhận ra, thì cũng chỉ là cá nhân, riêng lẻ, là, tôi thường bị tấn công vài lần, bởi đám ký giả Tây Phương, mặc dù tôi cố tránh họ: “Tại sao mi ở đây?

Ấy là vì, trên trăm năm nay vẫn có cái sự hồ nghi - thù địch, phải nói như thế - giữa “nhà Chúa Ky tô La mã”  và chủ nghĩa CS. Ðây không phải chủ nghĩa Mác xít thứ thiệt, bởi vì Marx đã kết án vua Henry VIII, vì đã đóng cửa những tu viện. Nhưng sự hồ nghi thì vẫn còn. Vào khoảng chừng 15 năm vừa qua, chừng đó, tôi thường trải qua khá nhiều thời gian của đời mình ở vùng Mỹ châu La tinh, và ở đó, tôi cảm thấy hạnh phúc, khi nói rằng, sự hồ nghi này thì đã chết, và được chôn vùi, trừ một dúm tín hữu Ky Tô, cá nhân từng người, và gần như đều già cằn như tôi. Nó không còn hiện hữu. Chúng ta đang chiến đấu – Ky tô La mã đang chiến đấu – cùng với những người Cộng sản, và làm việc với những người Cộng sản. Chúng ta cùng chiến đấu chống lại những Ðội Hành Quyết ở El Salvador. Chúng ta cùng chiến đấu chống lại bọn Contras ở Nicaragua. Chúng ta cùng chiến đấu chống lại Tướng Pinochet ở Chile.

Không có sự phân chia về tư tưởng giữa tín hữu Ky tô – Ky-tô La mã – và những người CS. Ở nơi Chính quyền Sandinista, bạn tôi Tomas Borge, Bộ trưởng Nội vụ Mác xít, làm việc thật thân mật, bạn bè sát cánh bên nhau, với Ðức Hồng Y, Bộ trưởng Văn hóa, Ðức Hồng Y Jesuit, trông coi về sức khỏe, y tế và giáo dục, với Cha D’Escoto, Bộ trưởng Ngoại giao. Chẳng còn rào cản giữa Ky tô La mã và chủ nghĩa CS.

Giấc mơ của tôi, tôi muốn nói ra ở đây, nhưng lại sợ không nằm trong ‘khu’ Văn hóa, đó là, sự cùng-hợp tác giữa Ky tô La mã và chủ nghĩa CS sẽ trải dài trải rộng mãi ra, tới tận Âu Châu, Tây và Ðông. Và tôi còn dám mơ như thế này nữa cơ, thưa Ngài Tổng Bí Thư, đó là, sẽ có một ngày, trước khi tôi chết, một vị Ðại sứ của Liên Xô, tới giảng đạo CS cho Vatican.

Bài diễn thuyết này được đọc tại Moscow ngày 16 Tháng Hai, 1987.

Graham Greene: Reflections

UNDER EASTERN EYES

Tribute to Sakharov