Tôi phản kháng vậy là chúng ta hiện hữu
«Je me révolte, donc nous sommes ... »

ZADIE SMITH
ĐỌC LẠI BARTHES và NABOKOV
ĐÀO TRUNG ĐẠO dịch
Gió O

Bản dịch của Đào quân quá tệ. "Người" vừa không nắm vững nguyên tác tiếng Anh, vừa không rành tiếng Mít. Chán thế.
Gấu lấy thí dụ, ngay đoạn mở ra bài viết của Zadie Smith:

Four
REREADING BARTHES AND NABOKOV
The birth of the reader must be at the cost of the death of the Author.
-ROLAND BARTHES, "The Death of the Author"
Curiously enough, one cannot read a book: one can only reread it. A good reader, a major reader, an active and creative reader is a rereader.
-VLADIMIR NABOKOV, Strong Opinions

The novels we know best have an architecture. Not only a door going in and another leading out, but rooms, hallways, stairs, little gardens front and back, trapdoors, hidden passageways, et cetera. It's a fortunate rereader who knows half a dozen novels this way in their lifetime. I know one, Pnin, having read it half a dozen times. When you enter a beloved novel many times, you can come to feel that you possess it, that nobody else has ever lived there. You try not to notice the party of impatient tourists trooping through the kitchen (Pnin a minor scenic attraction en route to the canyon Lolita), or that shuffling academic army, moving in perfect phalanx, as they stalk a squirrel around the backyard (or a series of squirrels, depending on their methodology). Even the architect's claim on his creation seems secondary to your wonderful way of living in it.

Những quyển tiểu thuyết chúng ta biết rõ nhất đều có một kiến trúc. Không phải chỉ là một cái cửa đi vào và một cái cửa khác đi ra, nhưng là những căn phòng, những đường đi vào ra, những cầu thang, khu vườn nhỏ trước và sau nhà, những cửa sập, những đường thông kín, vân vân và vân vân. Một người đọc sách đọc đi đọc lại quả là may mắn nếu như trong cả đời mình đã biết được dăm ba quyển tiểu thuyết theo cách này. Tôi biết một có quyển, quyển Pnin, tôi đã đọc đi đọc lại dăm lần. Khi bạn bước vào một quyển tiểu thuyết yêu dấu nhiều lần, bạn liền có cảm giác bạn sở hữu quyển sách này, rằng trước bạn chẳng hề có ai đã ở trong đó. Bạn cố tình không để ý tới việc có cả đoàn những du khách nóng lòng đang kéo nhau đi ngang qua căn bếp (Pnin là một cảnh trí hấp dẫn nhỏ nhỏ đưa tới đèo Lolita), hay có cả một đội quân hàn lâm đang lê chân, tiến bước theo đội ngũ hẳn hoi, khi họ chạy quanh theo một con sóc ở sân sau (hay một loạt sóc, điều đó còn tùy vào phương pháp). Ngay cả lời xác nhận chủ quyền sáng lập của vị kiến trúc sư dường như cũng chỉ là điều phụ thuộc đối với cái cách tuyệt vời bạn đang ở trong đó. DTD

Đèo Lolita ?

Chúng ta gặp một Zadie Smith/Hồ Xuân Hương ở đây, theo Gấu. Tác giả dùng từ "canyon", để làm người đọc liên tưởng tới từ "canon", mà cuốn Lolita  được coi như cuốn sách chuẩn [canon] của Nabokov.
Nhưng chủ yếu là để tạo hình ảnh "đèo sâu" của Lolita!
methodology không phải là phương pháp, mà là phương pháp luận.
Tại sao nói tới sóc ở đây, là một vấn đề, và vấn đề này liên quan đến phương pháp luận.
Note: Lẽ dĩ nhiên, đây chỉ là cách giải thích của Gấu, về từ canyon.
Có thể sai. Chưa chắc đã đúng ý của tác giả.
Sóc, ở đây, có thể còn làm gợi lên hình ảnh "con ong đã tỏ đường đi lối về", hoặc con sóc trong Alice lạc vào xứ thần tiên.

Bạn thấy không? Đâu có dễ cái việc, đọc, và dịch!
*
Bài viết “Cái chết của tác giả” của Barthes, nên đọc, cùng lúc, với bài viết “Tác giả là cái gì?”của Foucault thì mới “tận cùng kỳ lý”. Gấu đã từng thuổng ý của Foucault, để giải thích sự ra đời của một NHT trong cõi văn hiện thực XHCH ở Miền Bắc: NHT là người đầu tiên báo hiệu sự “ra đời của tác giả”, một bản văn!
Trước ông, đếch có tác giả, như một cá nhân, mà chỉ có tác phẩm của…  Đảng!
*
Câu hỏi, tại sao phải là Nguyễn Huệ chỉ có thể giải đáp, cùng một lúc, với câu hỏi, tại sao lại là Nguyễn Huy Thiệp? Trong bài viết, "Tác giả là cái gì?" (bản dịch tiếng Anh: What Is an Author?), M. Foucault cho thấy, ý niệm tác giả xuất hiện vào một thời điểm đặc biệt của quá trình "cá nhân hóa" (individualization), trong lịch sử tư tưởng, tri thức, văn chương, triết học, và khoa học. Những bản văn, những cuốn sách, những bài viết/nói bắt đầu có tác giả... khi họ trở thành những mục tiêu để trừng phạt. Tác giả được nêu tên, khi cần một ai đó, để buộc tội! Ông viết thêm, trong văn hóa của chúng ta, (và chắc là trong nhiều văn hoá), thoạt kỳ thủy, bài viết/nói (le discours), không phải là một sản phẩm, một món hàng, mà thiết yếu là một hành động, được đặt trong "trường nhị cực" (bipolar field), một đầu là sự thiêng liêng, đầu kia là sự báng bổ. Theo tính cách lịch sử, đây là một động tác đầy rủi ro. Nhìn theo quan điểm đó, chúng ta mới thực sự thông cảm, hành động "đầy rủi ro", của Nguyễn Huy Thiệp. Trong thế giới toàn trị, văn chương bắt đầu, khi có kẻ dám nói "tôi", thay vì "chúng ta", khi có kẻ dám nghi ngờ, điều thiêng liêng chưa chắc đã thiêng liêng, và tin rằng, điều báng bổ có khi thật cần thiết...
Truyện ngắn, tình yêu, và chiến tranh
*
Đặt vào nội dung lịch sử, tìm ra sự ra đời của cái gọi là tác giả, như thế, cùng lúc chúng ta còn trả lời được câu hỏi Hoài Thanh đã từng nhún nhường thỏ thẻ [chữ này chôm VP], thay vì vỗ ngực xưng tên, ta là nhà đại phê bình: "bình” thì được, chứ “phê” nghe “ghê” quá! Ấy là vì ý niệm về tác giả một bản văn, và cùng với nó, tác quyền, tới rất chậm với xã hội Đông phương. Người xưa không để ý đến chuyện ký tên vào một bản văn.
Không có tác giả, làm sao phê, mà chỉ có bình, một bản văn, là vậy.

Nhưng cũng phải đến Barthes, thì cái quan niệm ‘phê bình có nghĩa là khen, hoặc chê, một tác giả, một bản văn’, mới ngỏm củ tỏi được, khi ông chỉ cho chúng ta thấy, sự khác biệt giữa ngôn ngữ văn chương và ngôn ngữ phê bình:
Mọi tiểu thuyết gia, mọi thi sĩ, múa may quay cuồng với những đường đao thế kiếm dựa trên bất cứ một lý thuyết văn học gì thì gì, tựu chung cũng là để nói về tuồng ảo hóa đã bầy ra đấy [nguyên văn: để nói về những sự vật, và hiện tượng, to speak of the objects and phenomena], cho dù những thứ này là do tưởng tượng, ở bên ngoài hoặc là có trước ngôn ngữ: thế giới hiện hữu và nhà văn nói: đó là văn chương.
Sự vật, hay đối vật, the object, của phê bình khác hẳn: Đối vật của phê bình không phải là "thế giới" nhưng mà là một bài viết/nói, a discourse, bài viết nói đó, là của một người nào đó: phê bình là một bài viết/nói về một bài viết/nói; nó là một ngôn ngữ bậc hai, hay, một siêu ngôn ngữ (như những nhà lý luận gọi). Cái ngôn ngữ bậc hai này thao tác (operate) trên ngôn ngữ bậc nhất (hay, ngôn ngữ sự vật, language object).
Từ đó suy ra, ngôn ngữ phê bình phải đụng (deal) với hai thứ liên hệ: liên hệ giữa ngôn ngữ phê bình với ngôn ngữ của tác giả được tìm hiểu, và liên hệ giữa ngôn ngữ sự vật này với thế giới. Chính sự "đụng độ, tranh chấp", giữa hai ngôn ngữ này định nghĩa, cái gọi là phê bình. Và, có lẽ, sự đụng độ này làm cho phê bình thật giống với một hoạt động tâm thần khác, lý luận học, môn này cũng đặt nền tảng trên sự phân biệt giữa ngôn ngữ sự vật và siêu ngôn ngữ.
Phê bình là gì?

Bài viết của Zadie Smith, nhằm “làm sống lại”, một ông tác giả, sau khi Barthes xử tử xừ luỷ!

Nhưng Borges mới là người ‘quá chán’ nhà đại phê bình, không phải Gấu! Trong bài viết về Thơ, in trong “Bẩy Đêm Khoái Lạc” [Seven Nights], ông viết: Tôi là một giáo sư về văn chương Anh tại College of Philosophy and Letters of Buenos Aires, và tôi cố hết sức tôi, chỉ để gạt bỏ cái gọi là lịch sử văn chương. Khi sinh viên hỏi tôi về một thư mục học, a bibliography, tôi nói với họ, món đó không quan trọng -, nói cho cùng, Shakespeare chẳng biết gì về phê bình Shakespeare. Tại sao không nghiên cứu trực tiếp một bản văn? Nếu bạn thích nó, OK, nếu không, vứt mẹ nó vô thùng rác! Cái ý tưởng đọc cưỡng bách, compulsory reading, thì thực là phi lý. Hạnh phúc cưỡng bách OK! Tôi tin, thơ là một gì đó mà người ta cảm, something one feels. Nếu bạn không cảm thơ, nếu bạn không có cảm quan về cái đẹp, nếu một câu chuyện không làm cho bạn muốn biết chuyện gì xẩy ra kế tiếp, nếu như vậy, tác giả không viết cho bạn. Để nó qua một bên. Văn chương đủ giầu có để đem đến cho bạn một tác giả khác, vừa mũi bạn, không hôm nay thì ngày mai!

---

Chăm sóc cô đơn

Dọn Tiếp!