Bông hồng của
Paracelse
Diễm Châu dịch
De Quincey:
Writings , XIII, 345.
Trong xưởng
thợ gồm hai gian ở tầng dưới mặt đất, Paracelse cầu xin Thượng đế của
ông, Thượng
đế mơ hồ của ông, bất cứ Thượng đế nào, gửi đến cho ông một môn đệ. Nơi
lò sưởi,
một ngọn lửa leo lét hắt những chiếc bóng không đều. Đứng dậy để thắp
cây đèn sắt
hẳn đòi hỏi một nỗ lực quá lớn. Paracelse, lơ đãng vì mỏi mệt, quên mất
lời
nguyện cầu. Đêm đã xóa nhòa lò luyện và những nồi chưng bụi bậm khi có
tiếng gõ
ở cửa. Gần như nửa tỉnh nửa mơ, ông đứng dậy, leo cái thang ngắn xoắn
ốc và hé
mở một cánh cửa. Một người lạ mặt bước vào. Anh ta dường như cũng rất
mỏi mệt.
Paracelse chỉ cho anh ta một chiếc ghế dài; kẻ kia ngồi xuống và chờ
đợi. Thoạt
đầu họ không trao đổi một lời, thế rồi bậc thày là người đầu tiên lên
tiếng.
- Ta nhớ những
khuôn mặt từ phương Tây và những khuôn mặt từ phương Đông, ông nói,
không phải
là không có đôi chút khoa trương. Ta không nhớ khuôn mặt nhà ngươi. Vậy
thời
ngươi là ai và ngươi muốn gì ta?
-- Tên con
không quan trọng, kẻ kia đáp. Con đã đi bộ ba ngày và ba đêm để tới mãi
tận
đây. Con muốn được là môn đệ của người. Con đã mang đến cho người tất
cả tài sản
của con.
Anh ta lấy
ra một cái túi, và dùng bàn tay phải đổ xuống mặt bàn: từ trong túi
cuồn cuộn
tuôn ra những đồng tiền vàng. Để thắp cây đèn, Paracelse đã phải xoay
lưng lại
anh ta. Khi quay lại, ông nhận thấy nơi tay trái của anh ta một bông
hồng. Bông
hồng ấy khiến ông lo ngại.
Ông nghiêng
mình, châu những đầu ngón tay lại với nhau mà nói:
-- Ngươi tưởng
là ta có khả năng luyện thứ đá biến các chất kim thành vàng. Nhưng vàng
không
phải là cái ta tìm kiếm, và nếu như vàng là điều ngươi quan tâm thời
ngươi sẽ
không bao giờ trở thành môn đệ của ta được.
-- Con không
quan tâm tới vàng, kẻ kia đáp. Những đồng tiền này chẳng qua chỉ là
bằng chứng
của lòng con ham muốn học hỏi. Con muốn được người dậy cho Đại Công
trình. Con
muốn đi theo người trên con đường dẫn tới Điểm kim thạch.
Paracelse chậm
rãi nói:
-- Đường,
chính là Đá. Đá, chính là điểm khởi hành. Nếu ngươi không hiểu điều đó
thời
ngươi chưa bắt đầu hiểu. Bởi mục tiêu ở trong mỗi bước chân ngươi.
Kẻ kia nhìn
ông vẻ nghi ngờ. Anh ta nói với một giọng thật rõ rệt:
-- Thế
nhưng, có chăng một mục tiêu?
Paracelse bật
cười.
-- Những kẻ
gièm pha ta, vừa đông vừa ngu xuẩn, chủ trương điều ngược lại và tố cáo
ta là một
kẻ bịp bợm. Ta không cho là họ nói đúng, nhưng cũng có thể đây chỉ là
một ảo tưởng.
Đìều ta biết, ấy là con đường «có» thật.
Một lúc im lặng,
rồi kẻ kia nói:
-- Con sẵn
sàng đi trọn con đường ấy với người, dầu cho ta có phải rong ruổi dài
ngày. Xin
hãy để cho con ngay như chỉ được thoáng thấy đất hứa từ xa xa, dầu cho
các vì
tinh tú có cấm cản con ghé tới. Nhưng trước khi khởi sự chuyến đi này,
con muốn
có được một bằng chứng.
-- Bao giờ?
Paracelse hỏi, vẻ lo ngại.
-- Ngay bây
giờ, người môn đệ bỗng cho thấy một quyết tâm đột ngột, đáp.
Hai người đã
khởi sự chuyện trò bằng tiếng La-tinh, lúc này họ nói bằng tiếng Đức.
Người thanh
niên đưa bông hồng lên không.
-- Người ta
quả quyết, anh ta nói, rằng người có thể đốt cháy một bông hồng và
khiến nó tái
sinh từ đám tro, nhờ nghệ thuật và kỹ xảo của người. Vậy xin người hãy
để cho
con được là chứng nhân của phép huyền diệu này. Đó là điều con xin
người, sau
đó con sẽ hiến người trọn đời con.
-- Ngươi thật
là cả tin. Tính cả tin, ta không biết dùng làm gì: điều ta đòi hỏi, là
niềm
tin.
Kẻ kia tha
thiết.
-- Chính vì
con không cả tin mà con muốn được thấy tận mắt sự hủy diệt và phục sinh
của
bông hồng.
Paracelse đã
cầm lấy bông hoa trước đó, và vừa nói vừa đùa với hoa.
-- Ngươi cả
tin, ông nói. Ngươi nói rằng ta có khả năng hủy diệt nó?
-- Ai lại
không thể hủy diệt nó, người môn đệ đáp.
-- Ngươi nhầm.
Phải chăng ngươi tin rằng người ta có thể ngẫu nhiên trả một điều gì đó
về với
hư không? Phải chăng ngươi tin rằng nơi Thiên đường, Ađam thứ nhất đã
có thể hủy
hoại ngay như chỉ một bông hoa, chỉ một sợi cỏ?
-- Chúng ta
không ở Thiên đường, người thanh niên bướng bỉnh nói; nơi đây, dưới
vầng trăng,
mọi sự đều phải chết.
Paracelse đứng
dậy.
-- Thế thì
chúng ta đang ở nơi nào khác đây? Phải chăng ngươi tin rằng Thần tính
lại có thể
tạo ra một nơi không phải Thiên đường? Phải chăng ngươi tin rằng sự sa
ngã của
con người là một điều gì khác hơn là không biết, phải, chính thế, không
biết rằng
chúng ta đang ở Thiên đường?
-- Một bông
hồng có thể cháy, người môn đệ nói vẻ thách thức.
-- Trong lò
sưởi hãy còn lửa, Paracelse đáp. Nếu như ngươi ném bông hồng này vào
đám than hồng,
ngươi sẽ ngỡ rằng những ngọn lửa đã thiêu hủy nó, và chính đám tro mới
là cái
có thật. Ta bảo ngươi rằng bông hồng là vĩnh cửu và duy có dáng vẻ bên
ngoài của
nó là có thể đổi thay. Ta chỉ cần một tiếng để ngươi lại có thể nhìn
thấy nó.
-- Một tiếng?
người môn đệ ngạc nhiên nói. Lò luyện đã tắt, và các nồi chưng đầy bụi.
Người sẽ
làm gì khiến nó tái sinh?
Paracelse buồn
bã nhìn anh ta.
-- Lò luyện
đã tắt, ông lặp lại, và các nồi chưng đầy bụi. Trên chặng đường dài, ta
sử dụng
những khí cụ khác.
-- Con đâu
dám hỏi ấy là những khí cụ nào, kẻ kia láu lỉnh và tự hạ mình nói.
-- Ta nói tới
thứ khí cụ mà Thượng đế đã dùng để tạo nên trời đất, và tội nguyên thủy
đã che
khuất chúng ta. Ta nói tới Lời đã được giảng dậy trong kinh Kabbale.
Người môn đệ
lạnh lùng nói:
-- Con cúi
xin người cho con được thấy sự biến và hiện của bông hồng. Việc người
thực hiện
bằng Lời hay những nồi chưng đối với con không quan trọng gì.
Paracelse ngẫm
nghĩ. Sau cùng, ông nói:
-- Nếu như
ta làm điều đó, ngươi sẽ nói đây là một biểu kiến do ma thuật của đôi
mắt ngươi
áp đặt. Chuyện phi thường sẽ không cho ngươi được niềm tin mà ngươi tìm
kiếm. Vậy
thời ngươi đừng quan tâm tới bông hồng nữa.
Vẫn nghi hoặc
và không tin cẩn, người thanh niên nhìn ông. Người thày cất cao giọng
nói với
anh ta:
-- Hơn nữa,
ngươi là ai mà xâm nhập nơi ở của một người thày và đòi hỏi một phép
mầu như thế?
Ngươi đã làm gì để xứng với một tặng phẩm như thế?
Kẻ kia run
run đáp:
-- Con biết
rõ là con chưa làm gì. Con xin người, nhân danh tất cả những năm tháng
con sẽ
theo học dưới bóng người, hãy để cho con được thấy tro rồi bông hồng.
Con sẽ
không xin người bất cứ một điều gì khác. Con sẽ tin ở lời chứng của đôi
mắt
con.
Thật đột ngột,
anh ta giật lấy bông hồng thắm mà Paracelse đã để lại trên giá sách và
ném vào
đám lửa. Bông hồng đổi màu và chẳng mấy chốc chỉ còn lại một chút tro.
Trong một
thời gian vô tận, anh ta chờ những lời nói và phép mầu.
Paracelse vẫn
lãnh đạm. Ông nói với một sự giản dị lạ lùng:
-- Tất cả
các y sĩ và tất cả các nhà bào chế ở Bâle đều quả quyết rằng ta là một
kẻ giả mạo.
Có lẽ họ có lý. Ấy đó là nơi yên nghỉ của đám tro đã từng là bông hồng
và sẽ
không còn là bông hồng nữa.
Người thanh
niên cảm thấy nhục nhã. Paracelse là một tay bịp bợm hay chỉ là một kẻ
có ảo tưởng
và anh ta, một kẻ xâm nhập, đã mở cửa nhà ông và bây giờ buộc ông phải
thú nhận
rằng những phép thần thông lừng lẫy của ông thực ra chỉ là những công
thức trống
rỗng.
Anh ta quỳ
xuống, và anh ta nói:
-- Con thật
là không thể tha thứ được. Con thiếu đức tin mà Chúa đã đòi hỏi ở các
tín đồ.
Xin hãy để cho con còn được nhìn ngắm đám tro kia. Con sẽ trở lại khi
con mạnh
mẽ hơn, lúc đó con sẽ là môn đệ của người và ở cuối chặng đường con sẽ
thấy
bông hồng.
Anh ta nói với
một nhiệt tình chân thực, nhưng đó chẳng qua cũng chỉ là chút lòng trắc
ẩn đối
với một bậc thày đã già, một bậc thày vốn được tôn kính là thế, vốn bị
công
kích là thế, đặc sắc là thế và bởi thế lại càng thêm trống rỗng. Còn
anh ta,
Johannes Grisebach, anh ta là gì để với một bàn tay bất kính, khám phá
ra rằng
đằng sau cái mặt nạ kia chẳng có một ai ẩn nấp?
Để lại những
đồng tiền vàng có khác nào làm chuyện bố thí. Bởi thế anh ta thu lại
những đồng
tiền ấy khi bước ra. Paracelse đưa tiễn anh ta mãi tới chân thang và
nói với
anh ta rằng anh ta bao giờ cũng sẽ là khách quý của ông. Cả hai đều
biết rằng họ
sẽ không bao giờ còn gặp lại nhau nữa.
Paracelse
còn lại có một mình. Trước khi tắt cây đèn và ngồi xuống chiếc ghế bành
đã mòn,
ông đổ nắm tro nhỏ vào hốc tay và thì thầm một tiếng. Bông hồng lại lộ
ra.
(Rosa y
azul)
---------------------------------
Ghi chú của
dịch giả:
JORGE LUIS
BORGES (1899-1986) là một nhà thơ, người viết chuyện và viết tiểu luận
của
Á-căn-đình và thế giới ở thế kỷ XX. Ông sinh tại Buenos Aires và mất
tại
Genève, không bao giờ lãnh giải Nobel Văn chương.
«Bông hồng của
Paracelse» thoạt đầu xuất hiện trong tập Rose y azul, cùng với chuyện
«Cọp
xanh», và sau này cả hai được xếp vào phần «Ký ức của Shakespeare»,
trong «Tác
phẩm toàn tập». «Ký ức..» có thêm chuyện mở đầu: «25 tháng Tám 1983» và
chuyện
dùng làm tựa đề. Bông hồng là một «đề tài» quen biết của Borges, ở đây
đươc
dùng lại với Paracelse (1493-1543), nhà luyện đan/luyện kim Thụy-sĩ,
người còn
xuất hiện trong bài thơ cuối cùng ở tập thơ chót của Borges, Los
Conjurados,
như một trong những kẻ «cứu vãn» thế giới... Bản dịch dựa theo bản Pháp
văn của
Gérard de Cortanze trong Rose et Bleu (La Différence, Paris, 1980).
|