Trong những tự thuật về thời thơ ấu, cơn khủng hoảng đạo đức đầu tiên thường xẩy ra, khi đứa trẻ, lần đầu tiên phải chọn lựa, một bên cái xấu, một bên là cái tốt . Sự chọn lựa sẽ ảnh hưởng suốt đời, sẽ tạo nên vóc dáng con người của nó sau này.
Với Jean-Jacques Rousseau, thời điểm đó xẩy ra, khi cậu bé chôm một cái ruy băng, và, thay vì thú nhận, lại nín thinh, để cô tớ gái gánh tội, và bị đuổi. Nhưng chính một tí mặc cảm tội lỗi ăn mãi vào chú bé, khiến chú bé thành người, và thành nhà văn, viết ra cuốn Confessions, Thú Tội, và kể chuyện đó ở Book 2. Còn ông nhà thơ Anh, Wordswoth, sát na kể trên xẩy ra khi chú bé chôm cả cái bè, cái thuyền, và đi ngao du, cái thế giới thiên nhiên vây quanh như xúm lại để mà hành hạ cậu bé, và nhưng cậu ngộ ra rằng, vũ trụ, thiên nhiên, ở trong trái tim của nó có cái gọi là linh tính, bản năng, và cái bản năng này là sức mạnh đạo đức, the universe, he is learning, is instinct with moral force.
Nhân vật Dedalus của Joyce, phút sự thực xẩy ra khi chú bị một thầy phạt oan, và chú phải, hoặc khiếu nại với ông hiệu trưởng, hay chấp nhận quan điểm xì níc của đám trẻ còn lại, xem ra lại có lý hơn.
Cái giây phút kể trên, đối với Oz, được ông kể ra nhiều lần, trong nhiều tác phẩm, mỗi lần có chút gia giảm, nhưng tựu trung, là thế này: đếch thế nào quyết định được, thế nào là đúng, thế nào là sai!
Và sau này, ông nhận ra đây chính là bản chất cuộc xung đột Do Thái - Palestine.
*
-Theo ông đâu là thực chất, la vraie nature, của cuộc xung đột Israel-Palestine?
Đây không phải là một cuộc chiến của văn minh, của tôn giáo, mặc dù có những người mong như vậy. Câu hỏi độc nhất, là: Đất này thuộc về ai? Xứ sở của chúng tôi thì nhỏ xíu. Hai dân tộc đều hợp pháp, đều có lý, légitimes. Ai có thể cho rằng người Palestine không ở nhà của họ, ở Palestine? Họ ở nhà của họ, ở Palestine, y hệt như người Hoà Lan ở nhà của họ, ở Hoà Lan. Ai có thể cho rằng người Do Thái, chính họ, không có quyền ở xứ sở đó? Đó là nơi chốn độc nhất mà họ có, tổ quốc độc nhất mang tính lịch sử của họ. Họ đâu có nơi nào khác?
Trong vấn đề này, chẳng có một bên là những kẻ ác, một bên là những kẻ thiện, như là những người Âu Châu muốn tin là như vậy. Đâu phải một phim cao bồi Viễn Tây? Cũng không phải một cuộc xung đột giữa cái tốt và cái xấu.
Đây là một thảm kịch thực. Một cuộc xung đột giữa cái đúng và cái đúng, entre le juste et le juste.
Oz trả lời phỏng vấn