Đi Tìm Nàng Lô

1989. Trong một bài viết sau tác phẩm, Nabokov kể lại, phút hạnh ngộ giữa ông và cô bé kiều diễm, thời gian ông bị những cơn đau đầu thường trực hành hạ. Và một thoáng nàng - la palpitation de Lolita - đã lung linh xuất hiện, khi ông đọc mẩu báo, thuật câu chuyện về một nhà bác học đã thành công trong việc dậy vẽ cho một chú khỉ ở một vườn thú. "Tác phẩm đầu tay" của "con vật đáng thương" là hình ảnh mấy chấn song của cái chuồng giam giữ nó.
Trong chuyến đi dài chạy trốn quê hương, trong mớ sách vở vội vã mang theo, tôi thấy hai cuốn, một của Nabokov, và một của Koestler.

Tôi đã đọc "Darkness at Noon" qua bản dịch "Đêm hay Ngày" do Phòng Thông Tin Hoa Kỳ xuất bản cùng một thời với những cuốn như "Tôi chọn Tự do"... Chúng vô tình đánh dấu cuộc di cư vĩ đại với gần một triệu người, trong có một chú nhỏ không làm sao quên nổi chiếc chuồng giam giữ thời ấu thơ của nó: Miền Bắc, Hà-nội.

Lần thứ nhì bỏ chạy quê hương, cùng nỗi nhớ Sài-gòn là sự thật đắng cay mà tuổi già càng làm thêm cay đắng: Một giấc mộng, dù lớn lao dù lý tưởng cỡ nào, không thể làm sống lại, chỉ một sợi nắng ấm Sài-gòn: Trong những đêm chập chờn mất ngủ, hồn thiêng thành phố thức giấc trong tôi, tôi lại tưởng hồn ma của chính mình đang lang thang trên những nẻo đường xưa cũ, cố tìm cách sống lại phần đời đã chết theo cùng với Sài Gòn, bởi cái phần đời đó mới đáng kể.
Tôi đọc lại Nabokov và lần ra sợi dây máu mủ, ruột thịt giữa tác giả-nhà văn lưu vong-con vật đáng thương-nàng nymphette tinh quái. Đọc lại Koestler để hiểu rằng, tuổi trẻ của tôi và của bao lớp trẻ sau này, đều bị trù yểm, bởi một ngày mai có riêng một con quỷ của chính nó: Miền Bắc, Hà-nội.
Viết, một cách nào đó, là chết. Hà-nội, tuổi thanh xuân, mối tình đầu... mòn dần theo những chữ. Khi gặp Lan Hương, cô bé mới 11 tuổi....
[NQT: Lần Cuối Sài Gòn].

Vào một dịp khác, Nabokov cho biết, một thoáng nàng đã tóm lấy ông, vào cuối 1939 đầu 1940 ở Paris. Lần đầu ông viết bằng tiếng Nga, nhân vật không tên sau có tên là Humbert Humbert, là một gã Trung Âu,còn kiều nhí, một em đầm vô danh, nơi chốn: Paris và Provence. Sau đó, ông chán, "và huỷ bỏ nó". Nhưng sau lại kiếm thấy, và được xuất bản với cái tên "The Enchanter" [Ảo Thuật Gia].

Trong mục Sổ Tay số 26 tháng Ba, tờ TLS cho biết, theo nhà phê bình người Đức, Michael Maar, một thoáng nàng xẩy ra ở Berlin, chứ không phải ở Paris, và cũng không xẩy ra cho nhà văn Nga, mà một người Đức tên Heinz von Lichberg, một ký giả sau có cảm tình với Nazi. Truyện ngắn Lolita, 20 trang, được xuất bản vào năm 1916. Theo TLS, Nabokov sau 1916 có sống ở Berlin, và có thể đã đọc Lolita, và "bậc thầy" [the master] đã biến truyện ngắn tầm thường kia ["It is not a great artistic merit"], thành một tác phẩm văn học.
Trên tờ TLS số tiếp theo, ngày 2 tháng Tư, Michael Maar kể lại cuộc đi tìm nàng Lô của ông. 

Một trong những tiền thân của nàng Lô, là Annabelle, xuất hiện ở ngay đầu cuốn Lolita. Cô này sau bị chết vì bịnh.

Lan Hương, tên ở nhà là Hồng, hay Hồng Đen, do nước da hơi ngăm ngăm. Bông Hồng Đen cũng có một tiền thân, tên là Hồng, hay Hồng Con, để phân biệt với Hồng Lớn, con gái ông giáo Dực, thầy dậy học trong làng mà Gấu tôi đã nhắc tới, trong bài viết, nhân chuyến trở lại nơi một thời vang bóng.

Cô Hồng Con của Gấu tôi, là con một tên địa chủ. Trong đợt đấu tố, liền sau khi Gấu tôi bỏ chạy đất bắc, cô con gái bị nhốt ở trong chính căn nhà của cha mẹ. Bị sốt thương hàn, quá khát nước, cô gái cố bò ra tới cái ao ở bên ngoài cổng, và gục chết ngay ở bờ ao.

Đấy là Gấu tôi nghe bà chị kể lại, trong lần trở về làng cũ.

Bà chị nói:

-Dạo ấy, mấy đứa nó ghép em với cô Hồng Con, em còn nhớ không?

Nhớ, sao không nhớ.

Chính vì nhớ, nên Gấu mới trở về. Lạ một điều, tại sao chị cũng nhớ chuyện con nít đó? Và chị có cảm thấy ân hận, và chán ghét cái làng của mình không? 

Bông Hồng Đen, như Gấu tôi được biết, bị bịnh ung thư, và chỉ còn mấy tháng nữa là từ biệt cõi đời. Cô có hứa, qua một người bạn, sẽ gọi điện thoại cho Gấu, nhưng chờ hoài, chờ hoài... 

1965. Những ngày cuộc chiến tuy chưa dữ dội nhưng đã hứa hẹn những điều khủng khiếp. Người Mỹ đổ quân xuống bãi biển Đà Nẵng, liền sau đó là lần chết hụt của tôi tại nhà hàng Mỹ Cảnh. Tất cả những sự kiện đó, mỉa mai thay, chỉ làm cho bóng ma chiến tranh thêm độc, đẹp, thêm quyến rũ và trở thành những nét duyên dáng không thể thiếu.

Của Bông Hồng Đen.

Của Sài-gòn.

NQT: Lần Cuối Sài Gòn.