Nếu Đi Hết Biển

VIII

Tôi đề nghị anh đọc Đời Nhẹ Khôn Kham, của Kundera... để anh thâm nhập và nhận diện bộ mặt của cộng đồng Việt ở hải ngoại.
Nguyễn Thị Hoàng Bắc trả lời Trần Văn Thuỷ.

Theo tôi, đa số độc giả, đọc Kundera, không phải để thâm nhập và nhận diện bộ mặt của bất cứ cộng đồng, mà là bộ mặt của cộng sản. Tác phẩm của ông, là về kinh nghiệm sống dưới chế độ toàn trị.
Và đây là lý do Nguyên Ngọc đã dịch hai cuốn Những Di Chúc Bị Phản Bội, và Nghệ Thuật Tiểu Thuyết của Kundera. Ông muốn độc giả trong nước thâm nhập và nhận diện bộ mặt cộng sản, đặc biệt, bộ mặt cộng sản Việt Nam, bị che giấu dưới quá nhiều mặt nạ...

Lần viếng thăm Tiểu Sài Gòn mới đây, ghé Người Việt gửi anh em tòa soạn cuốn sách mới ra lò, tôi gặp lại HKP. Anh đưa tôi ghé thăm nhà anh, căn nhà được miêu tả trong Nếu Đi Hết Biển, qua bài phỏng vấn HKP của Trần Văn Thuỷ. Anh nói, những lần tới, cứ tự nhiên coi như nhà của Gấu. Nhân tiện, anh rút trên giá sách cuốn Nếu Đi Hết Biển.
-Nếu ông thực tình muốn viết về 'nó', thì ít ra cũng phải đọc hết cuốn sách.
***
Thú thực, tôi ít khi có ý định, "thực tình" viết về, bất cứ một cuốn sách. Bất cứ một điều gì.
Những bài viết của tôi, đa phần là tản mạn, manh mún, và đều ở dạng "chưa hoàn tất". Một lần, PTH tỏ ý thích một bài của tôi trên tanvien.net, tôi ngần ngại, nói, bài chưa viết xong.
Bà "quạt" lại liền:
- Anh chỉ cho tôi một bài viết nào của anh, mà coi như là đã hoàn tất?

Thường ra, tôi  "tạm ngưng" một bài viết, khi nghĩ rằng, đoạn kết, hay câu kết của bài viết đó, mở ra bài viết mới, tiếp theo sau.  Nói một cách khác, mỗi bài viết mới nào đó của tôi, là một tiếp tục một bài viết chưa hoàn tất nào đó.
Lần viết bài cho PTH [một bài về NHT], tôi không thể nào "tạm ngưng" nổi bài viết, và cứ thế liên tục gửi những revised texts, đến nỗi PTH thương hại, nói, anh cứ chấm dứt đại nó đi, tại làm sao mà làm khổ mình như vậy.
Còn NMG, chủ báo VH, có lần nói, tôi ưa "cầu toàn", chẳng bao giờ hài lòng với một bài viết.

Chỉ tới khi, tôi mường tượng ra được, lý do tại làm sao, sau Tướng Về Hưu, Nguyễn Huy Thiệp gần như ngưng viết...

Chính vì thế, bài trên net, một trang net của riêng mình, là một hình thức viết phải nói là tuyệt hảo cho tôi.
Bất cứ lúc nào, cũng có thể lôi xuống, sửa lại, rồi lại post tiếp.

Trở lại với bài viết cho PTH. Đó là bài viết 'Mỗi trường hợp mỗi khác", viết về ba nhà văn miền bắc, là Nguyễn Huy Thiệp, Dương Thu Hương, và Phạm Thị Hoài. Tôi nhìn ra được, khi viết Tướng Về Hưu, Thiệp muốn gửi vào nhân vật này, ý thức tự vấn của một miền đất, sau những lầm lẫn của nó. Để viết, phải có một quãng cách với thời đại của mình, và đó là những năm tháng cô đơn của NHT ở miền núi, mà kết quả trước, là Những Ngọn Gió Hu Tát., và sau, là Tướng Về Hưu, một thứ Le Repos du Guerrier, Khi Người Hùng Trở Về, "sống", trên đống xương vô định đã cao bằng dẫy... Trường Sơn bị xẻ dọc, và "nhờ" đàn lợn, được vỗ béo bằng những thai nhi.

Câu hỏi làm tôi nhức đầu, khi viết "Mỗi trường hợp mỗi khác" là: Tại làm sao ý thức tự vấn của Nguyễn Huy Thiệp lại 'tạm ngưng', sau khi ông viết xong Tướng Về Hưu. Hay, nói như Nguyên Ngọc, ngòi bút của Nguyễn Huy Thiệp cùn rồi, ông ta hết xí oát rồi?
Liệu chiến thắng miền nam là một hồi chuông báo tử cho "cách viết" của Nguyễn Huy Thiệp?

[Có thể có người bắt bẻ, Tướng Về Hưu xuất hiện sau 1975, nhưng, như đây là một thứ truyện ngắn vào lúc tận cùng của một thời kỳ. Nó giống như Bếp Lửa của Thanh Tâm Tuyền, dính cứng vào biến cố 1954].

Liệu, ý thức của tự vấn của miền đất, ở nơi NHT, như là một người đại diện của nó, đã không chịu nổi cú "đụng độ", khi va chạm với cái mà tôi tạm gọi là "thiên tài của nơi chốn", hay là ông thần miệt vườn, của một miền đất khác? Ngược lại, miền đất này cũng không thể làm sao hiểu nổi, cái ác của một miền đất khác, biểu lộ ra bằng hành động, thí dụ như, nhét 'gì gì đó" vào miệng đám sĩ phu, để cho nó thoát ra khỏi cơn mê muội vong thân, lành nọc độc, là chủ nghĩa cộng sản?

*****

Home is where one starts from.
In my beginning is my end.
What you own is what you do not own.
T. S. Eliot
[Nhà là nơi mà bạn bắt đầu]
[Trong cái bắt đầu của tôi là cái tận cùng của tôi]
[Cái bạn sở hữu là cái bạn không sở hữu]

Indians are proud of their ancient, surviving civilization. They are, in fact, its victims.
Người Ấn tự hào về nền văn minh cổ xưa, còn hoài của họ. Hóa ra, họ là nạn nhân của nó.
Naipaul: Lần viếng thăm thứ nhì  [in trong Nhà văn và Thế giới]

Nguyễn Huy Thiệp đã từng mơ 'đi hết biển', nhưng đi được một đoạn đường, ông quay về. Ông giải thích, 'vì nghĩ đến mẹ'.
Mẹ ở đây, là 'ẩn ngữ', chỉ văn minh lâu đời, dai như đỉa: nền văn minh đồng bằng sông Hồng?

Nhưng Văn Cao, chẳng hề mơ giấc mơ này. Như Joseph Roth, đã từng có vé của PEN, mời đi Mẽo: ông bèn quẳng vào thùng rác, và uống tiếp: Người đã viết một câu để đời, nói lên nỗi đau của cả một miền đất trong trận đói khủng khiếp năm đó, "Thề phanh thây uống máu quân thù," người đó không thể bỏ đi. Vinh quang của một  tướng về hưu là như vậy. Vinh quang đấy, mà thất bại cũng đấy. Thất bại, vì không thể hiểu được một miền đất  khác. Những người dân ở đó nói tới nghĩa khí ở đời, nói trung hiếu với bố mẹ, anh em, bằng hữu...  chứ không với Dân, hay với Đảng.