Nguyễn Quốc Trụ
Cà Rem Của Cà Rem là cái gì?
Bản dịch Diễn từ Nobel 1987, trên talawas, ngay câu mở đầu, là không đúng tinh thần của Brodsky rồi, theo thiển ý.
Bài này, khi được in trong cuốn On Grief and Reason, có tựa là “Uncommon Visage”, và ‘diễn từ Nobel’ trở thành tiểu tựa.
Người dịch có vẻ như không đọc những bài tiểu luận của ông, và tôi sợ rằng, bản dịch đã mắc đúng vào lỗi mà Brodsky đã chỉ ra, và được Coetzee trích dẫn, trong bài viết về Brodsky, in trong tập tiểu luận Stranger Shores [Những bến bờ xa lạ hơn], khi tóm tắt tinh thần bài diễn từ Nobel:
“Trong diễn từ Nobel, Brodsky vạch ra một mỹ tín [aesthetic credo] mà cuộc sống đạo đức của dân chúng sẽ được xây dựng trên nền tảng đó. Mỹ học như ông nói, là mẹ của đạo đức, theo nghĩa, con người càng trọng mỹ tới đâu thì sàng lọc ra cái vô đạo tới đó. Và nếu như vậy, nghệ thuật tốt sẽ ở về phía của cái tốt. [Good art is thus on the side of the good]. Cái ác, cái tà ma, về mặt còn lại, ‘đặc biệt là cái ác chính trị, luôn luôn là một thứ văn phong tồi tệ” [Evil, on the other hand, ‘especillay political evil, is always a bad stylist”. On Grief… trang 49].”
“For someone rather private, for someone who all his life has preferred his private condition to any role of social significance, and who went in this preference rather far - far from his motherland to say the least, for it is better to be a total failure in democracy than a martyr or the crème de la crème in tyranny - for such a person to find himself all of a sudden on this rostrum is a somewhat uncomfortable and trying experience.” (Bản in trong On Grief sửa lại là: la crème de la crème.)
“Quả là khiên cưỡng và cũng là một thử thách lớn khi đột nhiên được hiện diện trên diễn đàn này, đối với một con người mà suốt cả cuộc đời rất đỗi xa lạ với một vai trò xã hội nào đó, ví dụ như đối với Tổ quốc. Tốt hơn hết là làm một kẻ không gặp may cuối cùng trong bầu không khí dân chủ còn hơn ở vị trí thống trị hay một kẻ tử vì đạo trong một quốc gia độc tài.”
Dịch giả đảo lộn tứ lung tung, trong khi Brodsky rất tôn trọng trật tự từ, làm một kẻ cà chớn trong chế độ dân chủ là số dách, không được như vậy, thì đành làm kẻ tuẫn đạo, hoặc khốn nạn hơn, làm kẻ ngồi trên đầu nhân dân. Brodsky dùng cụm từ tiếng Tây “crème de la crème”, là còn muốn nhắc tới tà ma, ác quỉ chính trị, bởi vì Lênin đã dùng từ này, để chỉ Đảng CS, coi Đảng là ánh sáng của ánh sáng, tinh anh của tinh anh, mặt trời của chân lý… (Chi tiết Lenin cũng mê cà rem này, là do NTV cung cấp.)
“Rất đỗi xa lạ với vai trò xã hội…. ví dụ như đối với Tổ Quốc.”
Dịch như vậy, độc giả trong nước lại tưởng nhà thơ thèm vượt biên, thèm đi nước ngoài, trong khi ông cực chẳng đã mới phải bỏ đi, vì bị nhà nước đuổi! Cả đời ông, cũng chẳng thèm nhắc đến những năm bị lưu đầy nội xứ, vì tính ông vốn vậy, không thích khoe những vết thương của mình. Bằng mọi giá, đừng coi mình là một nạn nhân, là vậy.
Ngoài ra, total failure mà dịch là không gặp may cuối cùng, thì kẹt quá!
Bản thân người viết cũng rất mê Brodsky, mấy lần tính dịch bài diễn từ trên, mà cứ sờ sợ, chỉ sợ vẽ phật mà thành ra vẽ quỉ!
Sorry about that!

---