Nguyễn Quốc Trụ
phụ trách
ĐIỂM SÁCH
|
Thời Đại Hoàng
Kim
Của Hận Thù
Tôi [Charles Simic], biết tới
tên Norman Manea lần đầu, vào năm 1991, khi đọc bài của ông trên tờ The
New
Republic, viết về quá khứ phát xít nhưng được giấu nhẹm, của Mircea
Eliade, môt
học giả nổi tiếng của Romania về tông giáo so sánh [comparative
religion] và là
tác giả của những tác phẩm thật có uy tín như Shamantism, và A
History of
Religious Ideas: From the Stone Age to the Eleusinian Mysteries. Nhưng
chuyện
đó thì tôi đã biết.
Vào năm 1972,
cùng người bạn là Vasko Popa, một
nhà thơ Serbian gốc Romanian, chúng tôi có gặp gỡ triết gia Émile
Cioran ở Paris. Chúng tôi ngồi đấu láo cả buổi chiều trong
căn hộ
của ông, rồi đi lang thang tại những khu vườn Luxembourg, Vào buổi tối, có them Mircea Eliade, và cả
bốn đi
xơi cơm tiệm. Câu chuyện lúc thì bằng tiếng Romania, lúc thì tiếng Anh, tôi nghe câu đực câu
cái, thành
thử chẳng hiểu mấy ông tướng đó nói gì. Sau đó, tôi hết sức kinh ngạc,
khi được
Popa cho biết, Cioran và Eliade là phát xít, khi còn trẻ.
Vasko, một tay một đời CS
[lifelong Communist], và một lòng một dạ với nó (a true believer). Nhà
thơ bật
mí tiếp, Ciroran thì đã rũ sạch nợ quá khứ phát xít tại…
sông Tiền Đường rồi! Trong khi Eliade thì vẫn
thầm thà thậm thụt, [nguyên văn: Eliade có lẽ vẫn kín đáo có cảm tình
với nó:
still a secret sympathizer].
Tôi nhớ đã hỏi ông một câu
hỏi thật là ngớ ngẩn: tại sao ông lại kết bạn với mấy tay như vậy, và
nhà thơ,
rõ ràng là phật lòng, trả lời, nếu ông ta có đưa ra một câu trả lời,
tôi cũng
vẫn chẳng hiểu nổi. Tôi đành bỏ qua, mãi tới khi đọc bài của Manea trên
tờ báo
nói trên.
Bài viết 5 năm, sau khi lưu
vong. Manea được học bổng của Tây Bá Linh vào năm 1986. Nhờ vậy ông có
thể đi
chu du thiên hạ, nhưng không áo gấm trở về làng Romania. Tới Mẽo năm 1988. Dịch khá bộn, viết
fiction khá
nhiều, tiểu luận chẳng kém. Không hề được quê hương chụp cho cái nón li
khai,
mà cũng chẳng hề được CS ban cho danh hiệu là một trong những tác giả
được nhà
nước chấp thuận. Sau khi bài viết xuất hiện, ông bị đập tả tơi, tại quê
hương,
bởi vì sau khi chế độ độc tài của Ceausescu sụp đổ, Eliade và Cioran
trở thành
hai vị anh hùng chống Cộng tầm cỡ toàn quốc gia. Trên tờ Los Angeles
Times có
bài viết, đả kích ông thật nặng nề, và cũng thật phi lý, là đã từng bồ
bịch với
hai ông trên, và thuộc giới trí thức mê phát xít thập niên 1930.
Trọng điểm bài viết của Manea
là: một tự vấn mang tính phê phán quá khứ là một cách thức tốt nhất,
để
chống lại ý thức hệ toàn trị, và một tự vấn như thế giản dị đã bị bỏ
qua. Chẳng
có một sắc dân nào trên thế giới lại nghe về
những chiến công quỉ ma của họ, về việc làm cỏ
những sắc dân khác,
chẳng hạn, và dân Romania thì cũng rứa.
Nhưng so với
những thế kỷ
trước,
thì thế kỷ 20 là số một, trong cái việc làm thịt vô tội vạ, vô kể số,
những con
người vô tội, những sắc dân khác. Chưa bao giờ lại có nhiều những giai
cấp
trong xã hội bị coi là chắng có chút giá trị nội tại – nghĩa là chẳng
đáng là
người – và như thế, chẳng có quyền sống ngơi ngơi kế bên những đẳng cấp
người
cao hơn, là những sắc dân da trắng, mà trắng thì cũng phải thuộc thứ
thuần chủng
Đức, thí dụ vậy. Cuộc làm sạch những sắc dân có mầu da không hợp mắt
như thế, sở
dĩ trong những thế kỷ trước đó, không đạt tới đỉnh cao như thế kỷ 20,
là do điều
này: thế kỷ 20 đã hỗ trợ cho cái việc giết người tập thể đó, bằng những
tư tưởng
sặc sụa máu, rằng những biển máu như thế là được phép, vì một ngày mai
ca hát… Có một lý thuyết rằng lịch sử sẽ
tha
thứ cho mọi tội
ác, vì hạnh phúc tương lai của nhân loại, đó là một khởi đầu hứa hẹn,
nhưng chẳng
bao giờ là đủ. Điều đòi hỏi còn lại, là làm sao biến hàng hàng lớp lớp
con người
lao vào hành động, biến tri thành hành, biến giấc "đại mộng" thành hiện
thực: Thế kỷ 20 đã làm được như vậy.
và một
trong những con người chứng kiến tận mắt cuộc cách mạng máu trên, là
Norman
Manea.
Những tay côn đồ trở lại, của
Manea là một hồi ký của một tâm hồn hỗn loạn, a memoir of a troubled
soul.
Bắt đầu bằng một quyết định
cứ bị trì hoãn tới, trì hoãn lui: trở lại quê hương Romania ngày nào CS của ông. Và nó được thực hiện –
nghĩa là
hồi ký bắt đầu, vào năm 1997, và kết thúc, bằng những miêu tả của ông,
về 9
ngày ở đó. Ông nhức nhối [agonize] về chuyến đi. Bao nhiêu nỗi sợ ông
đã tưởng
bỏ lại được, ở phía sau, chúng trở lại hành hạ ông. Mục đích độc nhất
của
chuyến đi: thăm mộ bà mẹ, ở nơi thành phố ông ra đời. Ông chẳng còn một
bà con
nào ở quê hương. Ông cụ thân sinh, ở viện dưỡng lão tại Jerusalem. Ông không đi một mình, mà với một người bạn
Mỹ, nhạc
trưởng dàn nhạc hòa tấu, nổi tiếng, sẽ chơi một buổi tại Bucharest. Ông tới không báo trước cho một ai, và một
khi ở đó,
từ chối mọi phỏng vấn. Tại phi trường Frankfurt, khi lên máy bay trực
chỉ
Romania, ông tự hỏi, liệu những hành khách thật là bình thường kia thực
ra là
những nhân viên [agents] của đảng cướp mới [the new mafia], hay là
những cựu
mật vụ [old secret service]. Tới nơi, những nhức nhối, dằn vặt của ông
tiếp
tục. Không khí xa lạ [alien], ông, chính ông, một kẻ lạ. Những bộ hành,
những
kẻ lạ.
“Tôi băng qua đường tới rạp
chiếu phim Scala. Kế bên rạp là dẫy nhà Unic, nơi này, bà cụ sinh ra
Cella đã
từng sống, cho tới khi cụ mất. Tất cả đều như vậy, vậy mà, tất cả đều
không
phải như vậy…. có một điều gì ở đây, như thể sau một cơn nội xuất
huyết”…
|