Mùa Xuân Đầu Tiên 

Những hồi ức về nhạc sĩ Văn Cao trong mùa xuân năm Bính Thìn, 1976 - khi ông viết ca khúc Mùa xuân đầu tiên mừng đất nước thống nhất, được con trai ông, Văn Thao kể lại, rõ ràng và xúc động như vừa mới hôm qua.... 

Tôi tập tễnh bước một leo lên cầu thang ngôi nhà 108 phố Yết Kiêu vào một ngày giáp tết năm 1976. Đã sang tiết xuân, trời nắng nhẹ mà vẫn lạnh. Tiếng đàn dương cầm vọng ra. Một điệu vans. Giai điệu của bản nhạc mượt mà, lấp lánh như những hạt nắng xao động trên vòm cây. Một giai điệu mà tôi chưa nghe bao giờ.

Văn Cao ngồi bên đàn. Đôi bàn tay khô gầy của ông đang lướt trên những phím đàn ố vàng, loang lổ. Tiếng đàn ấm áp, ngọt ngào âm vang đầy ắp căn phòng. Tôi sẽ ngồi xuống đi văng, lặng nhìn đôi vai gầy guộc của ông phủ xuống cây đàn. Mái tóc bạc dài xõa phất phơ, theo tiếng dương cầm thánh thót. Những vệt ánh sáng hắt qua ô cửa lấp lánh chuyển động trên đôi bàn tay. Tiếng nhạc nhẹ dần, chầm chậm tan vào không gian mênh mông. Đôi bàn tay gầy khẽ nâng lên khỏi bàn phím và bất động trong không trung. Lát sau Văn Cao lặng lẽ đứng dậy, nhẹ nhàng rời khỏi cây đàn khuôn mặt ông bất động. Hình như tâm hồn ông vẫn còn bồng bềnh trôi theo những âm thanh của bản nhạc.

- Bố!

Một chút ngơ ngác rồi sau đó ông mới nhận ra tôi.

- Thao đấy hả! Con về từ bao giờ đấy?

- Từ trên trung tâm chỉnh hình Ba Vì con đến thẳng đây.

- Vết thương của con thế nào? Đi chân giả có đau lắm không?

Tôi đứng dậy kéo ống quần lên cho ông nhìn thấy chiếc chân gỗ, rồi bình thản đi quanh phòng. Ông ngồi lặng nhìn theo tôi, đôi mắt ánh lên niềm vui. Từ trong khóe mắt, một giọt lệ lăn từ từ trên đôi gò má.

- Tốt! Tốt quá rồi!... Thôi ngồi xuống đi con.

Tôi ngồi xuống bên ông. Hai cha con nhìn nhau. Tôi định nói một điều gì đó mà không được. Cổ họng cứ tắc nghẹn. Mãi lúc sau mới thốt được lên lời:

- Lâu lắm con mới lại được nghe bố đánh đàn một cách say sưa như thế này. Giai điệu đẹp quá. Bài mới sáng tác của bố đấy à!

- Ừ! Bố sáng tác bài hát này mừng xuân đầu tiên đất nước mình thống nhất.

- Vậy là bố lại sáng tác ca khúc?

- Vậy là bố lại sáng tác ca khúc?

Ông nhìn tôi giây lát. Hình như ông đã hiểu tôi định nói gì.

- Bố vừa sáng tác xong nhạc cho phim "Chị Dậu" do bác Khoa đạo diễn. Cả bản nhạc giao hưởng thính phòng cho phim "Anh bộ đội cụ Hồ" của xưởng phim quân đội. 

Văn Cao là một người cộng sản chân chính. Mơ ước và khát vọng của ông rõ ràng, cao đẹp “Ta mơ trần gian lúc san bằng hết biên thuỳ. Chỉ còn loài người, chỉ còn tình thương trùm lên thế giới" (Bài ca biên giới). Ông tin sẽ có ngày xã hội "cùng sống tập đoàn, toàn thế giới công khai cùng kiến thiết xã hội ngày mai..." (Công nhân Việt Nam). Chính vì vậy mà bao khó khăn gian khổ, bao thăng trầm đổ xuống cuộc đời vẫn không làm ông nao núng. Ông tin những việc ông làm, con đường ông đã chọn. Và ông đã đúng! Cái thời khắc "Giải phóng tiến tới thống nhất" đã đến…

Ngày 30-4-1975 đất nước hoàn toàn thống nhất, cả dân tộc reo vui. Văn Cao im lặng. Chỉ thấy đôi mắt ông sáng lên lấp lánh.

Có một cái gì đó đang chuyển động trong đầu ông. Một âm thanh mơ hồ, mỏng mảnh như làn khói thoảng qua. Một tiếng gà gáy mênh mang. Một tia nắng lấp lánh...Và một cánh én. Những âm thanh, những hình ảnh chập chờn trong đầu ông rồi lại tan biến.

Những ngày tháng sau đó, căn gác nhỏ nhà Văn Cao không lúc nào ngớt khách. Những khuôn mặt bừng sáng. Những nụ cười rạng rỡ. Những giọt nước mắt sung sướng bên những ly rượu tràn đầy.

Văn Cao đã sáng tác xong ca khúc Mùa xuân đầu tiên vào đúng dịp tết Bính Thìn.

Sau tết, tôi lên. Ông đã đưa cho tôi xem bài Mùa xuân đầu tiên. Tôi vừa xướng âm, vừa lẩm bẩm hát một cách say sưa:

"Rồi dặt dìu mùa xuân theo én về. Mùa bình thường, mùa vui nay đã về. Mùa xuân mơ ước ấy đang đến đầu tiên. Với khói bay trên sông, gà đang gáy trưa bên sông. Một tia nắng vui cho bao tâm hồn... Người mẹ nhìn đàn con nay đã về. Mùa xuân mơ ước ấy…  Ôi giờ phút yêu quê hương làm sao, trong xuân vui đầu tiên. Từ đây người biết quê người. Từ đây người biết thương người. Từ đây người biết yêu người..."

 Lời ca thật dung dị với những hình ảnh gần gũi, thân quen thấm đậm chất nhân văn. Giai điệu của bài hát đẹp, mượt mà và sâu lắng đã cuốn hút tôi. Càng hát tâm hồn ta càng thánh thiện hơn lên.

Cuối năm 1976, Mùa xuân đầu tiên được in trên báo Sài Gòn giải phóng. Nhưng cũng thật bất ngờ (không hiểu bằng con đường nào trong cái năm 1976 ấy, Mùa xuân đầu tiên đã được in ở nước Nga. Mãi hai mươi năm sau, Mùa xuân đầu tiên mới được dàn dựng và phát sóng. Từ đó đến nay Mùa xuân đầu tiên ngày càng được đông đảo công chúng yêu thích.

Mùa xuân đầu tiên của Văn Cao đã khẳng định được giá trị đích thực của nó.

Theo Văn Nghệ Trẻ
[Trích báo Nhân Dân trên net, 31/12, 2003] 

Chú thích của Tin Văn:
Bài Mùa Xuân Đầu Tiên, do những câu như: "Từ đây người biết quên Người. Từ đây người biết thương người. Từ đây người biết yêu Đời...",  ngay sau khi sáng tác xong, đã bị cấm. Nơi trình diễn đầu tiên, mùa xuân đầu tiên của bài hát, là đài phát thanh Moscow, nơi cất lên những âm thanh, và những lời ca đầu tiên của nó.
Câu hỏi của người con Văn Cao, "Vậy là bố lại sáng tác ca khúc?", là muốn nhắc tới lời của ông bố, trong cuộc nói chuyện với Hoàng Phủ Ngọc Tường, sau đăng trên Hợp Lưu, trích đoạn:

Hồi nhận viết Tiến Quân Ca tôi không hề chuẩn bị trước để làm một bài hát mà một đặc nhiệm nguy hiểm của đội biệt động. Tôi là đội viên biệt động vũ trang. Nhiệm vụ của tôi là trong một đêm, cầm một khẩu súng vào một thành phố để giết một người. Tôi đã làm xong việc ấy. Đó là chiến tranh và căm thù, đơn giản thôi. Những ngày đầu sau chiến tranh, tôi đã trở lại căn nhà ấy. Thấy còn lại một gia đình mẹ góa con côi. Làm sao tôi có thể nói điều cần thiết nhất đối với tôi trong những bài hát sau đó? Nói về chiến công hay phải nói một điều gì khác? Nên tôi im lặng và chỉ viết nhạc không lời.

Tên Văn Thao, liệu là từ Sông Thao mà ra?

NQT