Từ Liên bang Xô viết trở về.

Kỷ niệm lần thứ 50 ngày mất của André Gide, nhà xuất bản Pléiade đã trình làng cuốn "Đi và Nhớ" ("Souvenirs et Voyages") của nhà văn người Pháp này; trong có hai bài viết, một về chuyến du lịch Congo, "Voyage au Congo", cho thấy bộ mặt ghê tởm của chế độ thực dân tại đây; và một, rất nổi tiếng của ông: "Từ Liên bang Xô viết trở về" ("Retour de l’U.R.S.S"). 

Từ đầu thập niên 1930, Gide đã tỏ ra có thiện cảm và xoắn xuýt với những người cộng sản: Đảng phái ông tới Berlin đòi trả tự do cho Ernst Thalmann; Tờ "Nhân Loại", báo Đảng, cho đăng nhiều kỳ truyện dài của ông, "Những Hầm Ở Vatican" ("Les caves du Vatican"). Chỉ còn nghi lễ "rửa tội" sau chót: chuyến hành hương về nguồn, hay cái nôi của chủ nghĩa vô sản.

Gide đã thực hiện chuyến đi này vào năm 1936. Ông mở rộng cả tai lẫn mắt để chiêm ngưỡng "thiên đường", và đã nhìn ra cái hố sâu giữa thực tại và tuyên truyền. Trở về Pháp, mặc dù mấy ông bạn thân "năn nỉ", thôi bỏ qua đi, nhưng Gide, vốn dị ứng nặng với những điều dối trá, đã lắc đầu quầy quậy. Thế là "thằng ngu được việc" ("l’idiot utile"), như Stalin "trìu mến" gọi Gide, đã biến thành "con rắn độc dâm đãng".

 Những nhận xét của ông về thiên đường cộng sản, và nhất là khẳng định, "những tình cảm tốt đẹp chỉ đẻ ra một thứ văn chương tồi", đã như một cú sét, giữa trời quang mây tạnh, trong khu trại ngày mai ca hát.

 Trên tờ báo Pháp "Đọc", số tháng Tư 2001, có trích đoạn bài viết của Gide. Ông nhận xét, công dân Xô viết hoàn toàn mù tịt về thế giới bên ngoài. Hơn thế nữa, họ đều bị nhà nước cho ăn cháo lú, và đều tin rằng, bên ngoài Liên bang Xô viết, cái gì cũng tệ hại, ao nhà là số một. Và từ đó, là mặc cảm tự tôn. Ông cho vài thí dụ. 

Về học ngoại ngữ, một học sinh cho biết, "Cách đây vài năm, Đức và Mỹ còn có vài điều để học. Nhưng bây giờ, chúng tôi chẳng cần học gì ở những người nước ngoài. Như vậy, hà cớ gì phải học ngoại ngữ?" Điều họ lo nhất, đó là những người nước ngoài không được thông báo đầy đủ về những cái hay cái đẹp của họ. Để diễn tả hết cái hay cái đẹp ở đất nước họ, sợ nước ngoài không đủ giấy!

Có nhiều nhận xét của ông làm cho Jennifer Tran tôi nhớ lại những ngày, ngay sau 30 tháng Tư, 1975, tại Sài Gòn, nhưng thôi, "nhắc chi chuyện cũ thêm đau lòng quá người ơi!"