Thế
nào là đương thời, thế nào là cổ điển?
-Là
một nhà văn đương thời, có nghĩa là, sẽ có hai nhà phê
bình, nếu ngồi cùng bàn, một khen hết lời, một chê chẳng kém, cuốn sách
bạn vừa
mới xuất bản, trong khi cả hai đều mê Truyện Kiều của Nguyễn Du, hay
gần hơn,
tuỳ bút Nguyễn Tuân.
[Tôi
không dám nghĩ tới trường hợp, cả hai ông đều chửi um
lên!]
-Cổ
điển, có nghĩa là sống sót được cả hai thằng cha phê
bình đó!
Ý
trên, mô phỏng Virginia Woolf, trong How it strikes a
contemporary. Riêng về cụm từ "chê chẳng kém", bà nữ sĩ Anh này cay
độc hơn nhiều: cái thứ đó chỉ đáng giấy chùi đít (waste paper), và nếu
lửa đốt
không cháy, thì phải dí vào tận đáy lò.
Ý dưới, từ Coetzee, trong What
is a Classic? Nhà văn Nam Phi
này nhắc tới một bài diễn thuyết cùng tên, của T.S. Elliot, vào tháng
Mười
1944, tại London, khi Đồng Minh đang quần nhau với Nazi tại đất liền
(Âu Châu).
Về cuộc chiến, ông chỉ nhắc tới, bằng cách xin lỗi thính giả, rằng chỉ
là tai
nạn của hiện tại (accidents of the present time), một cái hắt hơi, xỉ
mũi, đối
với cuộc sống của Âu Châu, và nó làm ông không thể sửa soạn chu đáo cho
bài nói
chuyện. "Nhà là nơi một người bắt đầu" [Home is where one starts
from], "Trong cái bắt đầu là cái chấm dứt của tôi" [In my beginning
is my end], nhà thơ cho rằng, để trả lời cho câu hỏi này, chúng ta phải
trở lại
với nhà thơ lớn lao nhất, của "cổ
điển của chính thời đại của chúng ta" (the great poet of the classic of
our own times), tức nhà thơ Ba Lan, Zbigniew Herbert. Với Herbert, đối
nghịch
Cổ Điển không phải Lãng Mạn, mà là Man Rợ. Với nhà thơ Ba Lan, viết từ
mảnh đất
văn hóa Tây Phương không ngừng quần thảo với những láng giềng man rợ,
không
phải cứ có được một vài tính cách quí báu nào đó, là làm cho cổ điển
sống sót
man rợ. Nhưng đúng hơn là như thế này: Cái sống sót những xấu xa tồi tệ
nhất
của chủ nghĩa man rợ, và cứ thế sống sót, đời này qua đời khác, bởi
những con
người nhất quyết không chịu buông xuôi, nhất quyết bám chặt lấy, với
bất cứ mọi
tổn thất, (at all costs), cái mà con người quyết giữ đó, được gọi là Cổ
Điển.