JLB - Je crois que si l'on écrit un livre assez long, ce livre devient autobiographique. Sinon, il n'a aucune vie. Un livre a la vie que l'écrivain lui donne. Dans le cas de Flaubert, on pourrait parler d'un autre roman : "Don Quichotte". Au commencement, Don Quichotte n'est rien. Ses histoires sont assez puériles, mais à la fin, pendant la deuxième partie, Don Quichotte est déjà Cervantès. Ou Cervantès se confond avec lui. Et quand il meurt, c'est atroce pour Cervantès, c'est comme si lui-même mourait. C'est un autre grand livre.
Jorge Luis Borges : Le goût de l'épopée
Propos recueillis par Robert Louit
Magazine Littéraire n°125 - Juin 1977
Borges: Nếu bạn viết một cuốn sách khá dài, nó sẽ trở thành một cuốn tự thuật. Nếu không, nó sẽ đếch có một đời sống nào hết. Cuốn sách có một cuộc đời, và đó là cuộc đời mà nhà văn đem lại cho nó. Trong trường hợp Flaubert, có thể viện thêm một cuốn tiểu thuyết khác: Don Quixote. Vào lúc thoạt đầu, Don Quixote là cái đếch gì? Những câu chuyện ở trong đó mới nhăng nhít làm sao, nhưng ở đoạn chót, tức phần hai, Don Quixote đã là Cervantes. Hay nói một cách khác, Cervantes, Don Quixote nhập vào nhau. Và khi anh chàng chết, mới thê thảm làm sao! Cứ như thể là Cervantes, đích thị ông ta, chết. Lại một cuốn tiểu thuyết lớn lao khác [so với cuốn Bouvard et Pécuchet của Flaubert].