 |
Tố Hữu Bài
viết của cố nhà văn Xuân
Sách do con trai ông, anh Ngô Nhật Đăng gửi tới Phongdiep.net.
Tố Hữu Ông Tố
Hữu là người ngồi ở
ngôi cao trong hàng ngũ lãnh đạo của Đảng và Nhà nước,với Văn nghệ thì
ông là
đại thủ lĩnh, không có gì phải bàn cãi. Về thơ
ông là ngọn cờ đầu của thơ ca cách mạng hiện thực
XHCN như những nhà phê
bình có tên tuổi khẳng định.Về nghệ thuật thơ cũng vậy “Thì treo giải
nhất chịu
nhường cho ai” như một nhà thơ lão làng đã viết. Câu thơ : “Mường
Thanh, Hồng
Cúm, Him Lam/Hoa mơ lại trắng vườn cam lại vàng” theo phân tích của nhà
thơ nọ
là hai câu thơ mẫu mực vừa kinh điển vừa hiện đại. Ai dám cãi hoa mơ
không
trắng vườn cam không vàng. Các cán bộ đi thuyết giảng ai cũng thuộc và
trích
dẫn vài câu thơ của Tố Hữu để tăng phần hấp dẫn của bài nói. Tôi đã
một lần bị một đồng
chí chính trị viên dưới đơn vị gửi thư lên Tổng cục chính trị phê phán
là đi
nói chuyện thơ cho bộ đội mà chỉ trích thơ Chế Lan Viên chứ không trích
thơ Tố
Hữu. Bài thi Văn Trung học và Đại học năm nào mà chẳng có đề về thơ Tố
Hữu, nó
đã trở thành quen thuộc như sổ gạo của từng nhà. Tôi cũng biết vào
những năm
“Nhân văn Giai phẩm” có một nhà thơ bộ đội viết bài phê bình thơ Tố Hữu
có câu
“thơ Tố Hữu như cốc siro pha loãng…”. Như thế thì nhiều phen “lên bờ
xuống
ruộng” là phải. Cũng chẳng biết kêu ai,chẳng ai nói cho biết mình phạm
tội gì. Anh
có viết một vở kịch tên là “Mưa bóng mây”.Tôi đùa : -Ông cứ
coi mọi tai nạn là
mưa bóng mây đi, dù nó là mưa đá. Tôi
cũng nghe kể hồi còn trên
chiến khu Việt Bắc một lần Tố Hữu định đọc thơ cho Văn Cao nghe, nhưng
ông nhạc
sỹ gạt đi “Thơ cậu như ca dao hò vè có gì mà đọc”, tôi nhớ lại lời ông
bác mỗi
khi mắng con cháu tội lười biếng hoặc mắc lỗi “Chết là phải”. Vì thế khi làm thơ chân dung nhà văn tôi phải
nghĩ tới Tố Hữu làm thế nào bài thơ phải
xứng tầm với ông. Có thể nói đó là bài thơ tôi viết đi viết lại nhiều
lần mà
chưa ưng ý. Hơn nữa viết về ai ngoài đọc kỹ tác phẩm tôi đều tìm cách
tiếp xúc
để biết kỹ hơn tính cách của họ. Tôi từng hầu chuyện nhiều bậc đàn anh,
bằng
cách này cách khác và học hỏi được nhiều điều. Nhưng Tố Hữu thì không.
Tôi biết
ông, thấy ông thì nhiều lần trong những buổi họp hành về văn nghệ. Tôi
nhớ một
lần ông tới Tạp chí nói chuyện về tập “Cửa mở”của Việt Phương. Ông lim
dim mắt
cao giọng “Đó là tập thơ ba lăng nhăng, tư tưởng ba lăng nhăng”. Tôi
cũng không
thể như nhà văn nọ nổi tiếng “đãng trí”nhưng lại nhớ rất kỹ ngày sinh
Tố Hữu
hàng năm tới ngày đó đều đến nhà tặng nhà thơ lớn một bông hoa hồng.
Tôi cũng
không thể lấy cớ có tác phẩm mới in mang đến tặng đại thủ lĩnh. Tôi nhớ
đời một chuyện, một
hôm cùng ông bạn vàng đạp xe dọc đường Phan Đình Phùng có ngôi biệt thự
có “Cành
táo đầu hè rung rinh quả ngọt”. Ông bạn bỗng hỏi tôi : -Này!
Có bao giờ cậu nghĩ sẽ
đến lúc ở trong ngôi nhà như thế này
không? -Cậu
tưởng mình nằm mê chắc. Ba
mươi tuổi mới là thằng Trung úy quèn, bao giờ mới lên Tướng, họa có mà
đảo
chính. Không
ngờ trong buổi họp chi
bộ sau đó, ông bạn vàng của tôi mang câu chuyện đó ra trình làng và nói
thêm : -Tôi
biết đồng chí Sách nói
đùa,nhưng đùa như thế là xuất phát từ tư tưởng thiếu lành mạnh. May mà
tôi chưa bị ghép vào
tội có tư tưởng phản động. Vậy thì
làm sao tôi dám vào
ngôi nhà đó. Nhưng rồi tôi cũng hoàn thành được bài thơ vào năm 1973,
khi Tố
Hữu có bài thơ “Máu và hoa” lấy cảm xúc từ sự kiện Hiệp định Hàng
năm mỗi khi Tết đến tất
cả các báo đều đăng thơ chúc Tết của Hồ Chủ tịch và thơ Tố Hữu, các báo
đều
đăng một bài ấy. Theo quy ước thì các tác giả không được gửi một bài
đăng ở
nhiều báo vào cùng thời gian. Ai làm thế sẽ bị cắt nhuận bút và bị phê
bình. Nhưng
Tố Hữu là ngoại lệ ai cũng thấy thế là phải, thơ hay đăng càng nhiều
càng tốt. Thơ
hay trả nhuận bút cao bao nhiêu cũng không xứng. Một bài thơ lúc đó
nhuận bút
từ 8 đến 10 đồng ở báo Trung ương. Cỡ Huy Cận,Xuân Diệu,Chế Lan Viên…có
thể từ
12 đến 15 đồng. Như thế cũng là tươm, vì theo Nguyễn Tuân lấy giá bát
phở chín
làm bản vị, ba hào một bát thì một bài thơ cũng cỡ vài ba chục bát, đủ
ấm bụng
điểm tâm sáng cả tháng trời. Tôi được biết tờ báo nọ phải đưa ra ban
biên tập
bàn bạc khi trả nhuận bút cho Tố Hữu, cuối cùng thống nhất: tiền là 500
đồng,
cộng một cành đào và một cặp gà trống thiến. Câu này là tôi nghe lại
không biết
có đúng không, khi nhận nhuận bút nhà thơ nói : -Nhuận
bút trả như ri, các
nhà thơ ta sống khỏe hí. Các bài thơ chân dung tôi viết xong đều được
anh em đem truyền khẩu hoặc tôi đọc trước mặt người được viết, riêng
bài Tố Hữu
mãi đến năm Chân dung nhà văn ra đời
mới xuất hiện công khai. Khi viết xong bài thơ tôi hiểu không thể
truyền bá ra
ngoài được, cũng phải biết trời biết đất chứ còn làm sao bây giờ. Có
một nhà
văn gửi một bản tường trình lên đại thủ lĩnh tố cáo tôi làm thơ bôi xấu
nhà
văn, rồi trích một số bài, nhưng nếu không có bài về Tố Hữu thì không
đủ sức
nặng, ông ấy liền mấy câu ở vỉa hè nhại bài Bầm ơi “Bầm ơi có rét không
bầm/Vonga con cưỡi gà hầm con ăn.” Nhưng
khi đọc xong Tố Hữu nói
: - Xuân
Sách viết về các nhà
văn như thế này thì không thể viết về
tôi như vầy. Tôi chờ. Và tôi
cũng phải chờ. Một lần
nhà văn Đặng Thai Mai gọi tôi đến nhà riêng. Cụ bảo tôi đọc bài thơ về
Tố Hữu
cho cụ nghe. Thấy
tôi chần chừ cụ bảo “Cậu
sợ tôi phản cậu hay sao?” - Thưa
bác,cháu đâu dám nghĩ
về bác như thế có điều cháu nghe lời ông Hàn Phi rằng vua là con rồng có thể gần thậm chí có thể cưỡi lên mình nhưng
tuyệt đối không được sờ vào cái vuốt dưới cằm. Cháu muốn giữ cái đầu để
hoàn
thành tập thơ đã. - Thế
là phải, nhưng đọc
riêng cho tôi nghe thôi. Tôi lại
múa mép ; - Đạo
trí giả của những người
như bác có cái hay trong bụng không thể không truyền cho người khác,
cho phép
cháu khoe một chút, bài này hay. Chúng
tôi ngồi trên sàn nhà
bằng gỗ. Cụ gác cằm lên đầu gối nghe xong
cười khùng khục mắng yêu tôi : - Thằng
tiểu quỷ. Mùa hè năm 1982 tôi lên Tam Đảo nghỉ vài hôm, hồi đó
khách vắng lắm. Một buổi chiều tôi đang đi dạo dưới rặng thông thì nhìn
thấy
nhà thơ Tố Hữu đang đi về phía tôi,tôi nghĩ ông không biết tôi nên cứ
lẳng lặng
đi qua. Không ngờ ông gọi : -Xuân
Sách đó à? -Thưa
vâng chào anh. - Sách
lên đây để viết hay sao? -Dạ
không, tôi được cơ quan
cho đi nghỉ mát mấy hôm. -Ra
rứa. Còn mình lên đây có
việc. Tất
nhiên là tôi không hỏi
ông việc gì. Ông quàng tay lên vai tôi nói nhẹ nhàng : - Bên
Công An họ thu thập
được những bài ca dao, đồng dao, chuyện tiếu lâm thời bây giờ, có đến
gần 200
trang đánh máy. Mình lên đây để đọc cho yên tĩnh. - Thưa
anh, anh thấy thế nào? Và tôi
nhận được câu trả lời
ngắn gọn bất ngờ : “Cực kỳ phản động, cực kỳ hay” Có hai
ông Tố Hữu trong câu
nói này. Tôi nghĩ vậy và chợt nghĩ giá
như lúc này tôi đọc bài thơ viết về ông mà ông cũng phán một câu như
vậy thì
tôi yên lòng. Xưa nay nhiều nho sỹ nhờ có câu thơ, vế đối hay mà thoát
chết đó
sao. Thời
gian sau khi tập Chân dung ra đời, có lần ông vào Vũng
Tầu. Anh
em văn nghệ đến chào, trong lúc vui chuyện có người hỏi : - Thưa
bác, bác nghĩ gì về
bài thơ chân dung Xuân Sách viết về bác? -Có chi
mô, nhà thơ cười nhỏ
nhẹ, lão ấy đùa dai thôi mà. Một lần
ra Nha Trang gặp gỡ
các bạn văn, có người kể rằng hôm gặp Tố Hữu cũng hỏi ông một câu như vậy. Ông suy tư một lát rồi trả lời : - Anh
Xuân Sách viết đúng về
tôi. Tôi nhớ
lần tôi cùng Nguyễn
Minh Châu đi chiến trường,một lần ở miền tây Thừa Thiên, trời mưa không
dứt
suốt ngày. Tôi đọc thơ : Nỗi niềm chi rứa Huế ơi Mà mưa trắng đất trắng trời Thừa Thiên Châu
hỏi : - Thơ ai mà hay vậy ? - Thơ Tố Hữu -Ông ấy
làm thơ giỏi hơn làm
quan, ngược lại thì tốt. Phongdiep.net
|