Đọc lại truyện ngắn “DỌC ĐƯỜNG” 

của Thanh Tâm Tuyền

CÓ NHỮNG NGƯỜI LỠ ĐỘ ĐƯỜNG                                                                                                                           

Cao Thoại Châu  

Vào năm 1965 khi truyện ngắn “Dọc Đường” của nhà văn Thanh Tâm Tuyền ra đời thì vai trò tiên phong về thơ tự do tại Sài Gòn của ông đã được khẳng định , cũng là khi tác giả đã sở hữu một số tiểu thuyết trong dòng văn học mà chính ông có góp phần tạo dựng, sau này thường gọi là “văn học hiện sinh chủ nghĩa”.

Thời điểm này cũng là khi các thành thị lớn nhỏ của Sài Gòn bị lọt thỏm trong chiến cuộc mà ngày và đêm trở thành ranh giới cho không ít những phận người.Lúc ấy tôi 26 tuổi, và đọc“Dọc Đường” với một cảm giác rùng mình nổi da gà , 43 năm qua đi nhưng đến nay cảm giác ấy vẫn còn rất sắc sảo. 

Không có những vấn đề “lớn” được đề cập trong truyện. Khung cảnh chỉ là một buổi chiều chạng vạng ở một dãy phố chợ tạm bợ nằm dọc quốc lộ chạy qua một khu rừng cao su .Và cũng như cái không gian không tên riêng, những nhận vật của “Dọc Đường” cũng chỉ được gọi theo giới tính, độ tuổi... hoặc một nét nhận dạng bất kỳ nào đó.

“Ba người đàn ông ngồi quay xung quanh cái bàn gỗ tròn trong quán và cùng hướng về phiá quốc lộ .Quán bằng lá nằm cuối dãy phố mươi lăm chiếc, sát cạnh con đường đất xe hơi có thể vào ngăn phố với rừng cao su. Đầu trên dãy phố là đồn Dân vệ rào ba lần thép gai trên treo lủng lẳng những ống lon rỉ” .

Đấy là nơi chốn và đây là những con người của nơi chốn đó :

“ Người đàn ông ngồi ngoài cùng kế cây cột chống, mặc áo lá quần xà lỏn, một chân co lên ghế, tay bưng ly cà phê uống từ hớp nhỏ. Người đàn ông liền bên vận quần áo kaki  sờn rách, đầu đội nón bẻ vành, chân đi giày không vớ, cầm chiếc muỗng nhỏ xíu gõ nhịp lên bàn. Người ngồi tách riêng một phía già hơn hết, tóc tiêu muối, vận quần lính đen bám bụi đỏ, áo túi trắng ngả màu.” 

Sống ở cái nơi như thế, trong bối cảnh cuộc chiến tranh, điều quan tâm của nhóm người này là một... con đường có những chuyến xe đủ loại chạy qua biểu hiện của sự thông suốt liền lạc, mà thời buổi ấy, trời càng về chiều xe càng chạy bán sống bán chết cho kịp bóng đêm khi đường rừng được “bàn giao”. Và sự quan tâm đến dòng xe của những người này là để đánh bài bằng biển số. 

        - Nè, trả tiền ly cà-phê. Tao về cho sớm. Tối nay thế nào cũng có hành quân. 

Không khí chiến tranh được dẫn vào chuyện đơn giản như một thói quen chờ đợi như vậy. Nghệ thuật hiển thị sự việc của Thanh Tâm Tuyền là rất điêu luyện, chúng cứ lộ diện từ từ từng chút một, từ câu nói vu vơ “Tối nay thế nào cũng có hành quân”  đến “Đậu cái này rồi về tía” ,“Tụi bay tuột dù hết rồi. Máy bay trực thăng đó.” Toàn là những lời vô tư ngắn gọn phục vụ đánh bài như thế.

Vài phút sau, tiếng động cơ nổi rõ hơn, tới gần.. Chiếc trực thăng bay sà thấp ngang qua quán. Hai người dân vệ từ trong lối xóm trở ra, chân mang giầy bó túm ống quần bám sình vì bụi đất: một người đeo súng hai tay bưng trên miệng húyt vào chiếc lá tre non kêu chít chít từng hồi như tiếng chim, một người quàng hai tay trên hai đầu súng đặt nằm ngang cần cổ ngó phía trước, cả hai mặc đồ đen đội những chiếc nón vải đen có lưỡi. Lính chuẩn bị co rút vào đồn vì đã tới giờ bóng đêm không là của họ, còn một số người dân thì sửa soạn về ngủ tạm tại một thành phố gần đó, như loài chim di trú trốn tuyết.Người đàn bà không có cái ưu tiên...được sợ chết này, nói vói chồng :

       - Mấy cha chỉ bầy chuyện đi chơi không à!

       -Mầy không thấy trực thăng quần nãy giờ sao mầy. Bộ mày muốn tao chết…

        -Còn tôi dễ không chết hả..

       -Tao là đàn ông mầy nghe chưa? Ở nhà để lỡ như lần trước... Tao ở nhà… Đ. m. thứ đàn bà ngu! 

          Ngay lúc ấy một chiếc xe có thể là cuối cùng từ từ đi qua hết đoạn đường rào kẽm gai đậu trước quán hớt tóc. Người lơ xe nhảy xuống đất kêu vô trong: 

        -Xuống lẹ lên cha nội.

Một người đàn ông tay ôm bọc giấy dầu, lom khom bước xuống. Tới đất, người đàn ông lại muốn trở lên, nói: 

  -Không phải đây… 

         Và chuyện bắt đầu. 

         Chiếc xe rồ ga chạy thẳng vào. Người đàn ông đứng lại bên đường ngơ ngác. Hắn vận bộ bà ba đen, chân đi săng-đan, tóc cắt ngắn, mặt mũi gồ ghề xanh xao. Hắn ngửa mặt nhìn lên trời trông chiếc trực thăng từ phía rừng cao-su bay tới, đứng im rồi hạ thấp trn bi trống bn kia đường. Một vài người nhìn thấy người đàn ông bận bà ba đen ôm bọc giấy dầu đứng trước quán hớt tóc. 

Anh ta đi dần và dừng lại  trước nhiều căn nhà mong tìm một chốn nương thân qua đêm.Trước tiệm sửa xe máy , cố gắng cười gượng gạo hỏi: 

      -Giờ này còn xe trở xuống không anh? 

     -Có lẽ hết. 

Và người đàn ông lại bước đi.... Hắn đứng ở đầu đường đất ngó mông vào xóm, nhìn con lộ chạy ẩn giữa hai hàng cao-su tối. Hắn bước vô quán, ngồi bàn phiá ngoài, đặt gói đồ lên một cái ghế. Người đàn bà mập từ sau bếp bước ra nói: 

    -Hết trơn nước đá rồi, cà-phê cũng hết… 

    -Thím cho ngồi nghỉ đỡ đón xe.

 Người đàn bà ngó khách từ đầu tới chân. Lắng nghe khch nĩi v bảo:

     -Có xe be tới đó.

 Người đàn ông vội ôm gói đồ chạy ra lề đường. Hai chiếc xe be kềnh càng rần rần từ trong rừng cao-su, xe chạy chậm. Người đàn ông đưa tay lên cao vẫy kêu: Cho quá giang… Hai người tài xế đưa tay vẫy chào và xe vẫn chạy.

 Người đàn ông thất vọng lầm lũi trở vô quán. Người đàn bà chủ quán hỏi

      -Chú ở đâu tới?

      -Tôi đi kiếm thắng em của tôi làm đồn điền cao-su. Nhưng cái khổ là anh ta không nhớ tên nơi  mình muốn đến.

      -Chú nói chuyện trời đất không à. Bộ khi không chú ngồi đó không cho tôi đóng cửa tiệm đi ăn cơm hả? Chú tính chuyện gì?

 Người đàn ông sửng sốt, giật hai tay ôm gói đồ vào bụng ngó trân người đàn bà:

    -Thím cho tôi ngủ đậu. Thím làm phước. Người đàn bà kêu lên:

    - Đâu có được chú.. Biết chú là người thế nào mà cho ngủ đậu. Lỡ đêm chú cắt cổ tôi sao? Người khách lạ , nhìn mọi thứ, là một người lương thiện bị đánh đồng với những kẻ bất lương bởi người ta sợ hãi hơn là dành chỗ cho lòmh nhâni

   -Tôi đi đâu? Thím nghĩ coi…

   -Tôi không biết. Mấy người rắc rối lắm.

      Người đàn ông ngập ngừng bước ra khỏi quán tiến tới bên cửa một tiệm sửa xe.Và điệp khúc lặp lại, lộ rõ hơn anh ta là kẻ lỡ độ đừơng

    -Anh Hai cho tôi ngủ đậu. Dưới đất cũng được. Mơi tôi đón xe về sớm.

    -Bộ anh cho là tôi khùng hả. Cha này kỳ quá…  

  Ngoài rừng trời chạng vạng nhá nhem. Người đàn ông đi tới bên lề đường. Một vài tiếng đại bác nổ ầm ở xa. Hắn gõ nhẹ lên cánh cửa rồi nghe ngóng...Trời cứ tối dần. Người đàn ông cúi nghiêng xuống ngang mặt với lỗ hổng:

    -Tôi lỡ độ đường.

    -Thôi mà chú, chú kiếm nơi khác. Tôi tu hành mà.

    -Không đâu họ chịu cả. Bác làm phước thương con. Bỗng trong nhà có tiếng thiếu nữ ngắt ngang:

   -Bà tôi nói thiệt mà.

   -Tôi thiệt tình mà cô Hai.

   -Thiệt hay không thiệt cũng không ai chứa người lạ trong nhà.

     Một tiếng nổ ầm rung chuyển đất. Lỗ hổng đóng xập lại và tiếng chân chạy trong các nhà, Mọi cửa đều đóng vội. Những tiếng nổ tiếp theo còn cách xa. Người đàn ông dáo dác ngó ra đường. Trên trời phía rừng cao-su trái hỏa pháo bắn vọt lên lơ lửng vài phút rồi tắt. Tiếp theo một trái hoả pháo khác. Người đàn ông đứng ôm bọc giấy bên lu nước.