Dịch thuật

29.9.2002

Nguyễn Quốc Trụ

Bông hồng là bông hồng là bông hồng... 

Kể từ khi diễn đàn Talawas ra đời (tháng 11.2001), tôi là một trong những người góp bài kể như là được nhiều "ưu ái". Bài viết được độc giả/tác giả ở trong nước đáp lời, được một tạp chí ở trong nước đăng lại. Ðó bài viết về một đoạn văn dịch, trong cuốn Trăm Năm Cô Ðơn, của dịch giả Nguyễn Trung Ðức, tờ Tia Sáng đăng lại, có kiểm duyệt một câu, và câu này quan trọng đối với tôi. Cũng bài này đã được Patrick Raszelenberg đáp lời, và được Talawas chuyển qua tiếng Việt. Nhân đây xin được cảm ơn (tuy hơi muộn) nhã ý của tác giả và ban biên tập. Cái câu mà Tia Sáng kiểm duyệt là câu Patrick đã nhắc tới, như là một lời khuyên khi kết thúc bài viết. Trong một dịp khác, tôi sẽ xin được trình bày ý nghĩ của tôi, khi nhắc tới sự kiện lịch sử người Pháp tấn công Nam Kỳ. Cũng như tại sao trong bản dịch của Nguyễn Trung Ðức lại có chi tiết lạ thường: tiếng chuông nhà thờ đổ hồi. 

Ngoài ra, tôi còn được tác giả Hoặc Ngữ đem những bài viết từ "trang nhà" của tôi, một phụ trang văn học của tạp chí Văn Học Nghệ Thuật trên lưới, do Phạm Chi Lan chủ biên, vào chuyên đề về dịch thuật trên Talawas. Mới đây, những bài viết của Quốc Việt, Võ Tấn Phong, Phan Nhiên Hạo cũng đã có nhắc tới tôi.

Viết ra được đọc, và được góp ý như vậy, quả là một điều hạnh phúc, tôi thành thực nghĩ như vậy. Mặc dù lúc đầu, có ngần ngại, khi trả lời Hoặc Ngữ.
 

Bài viết này, vẫn theo tinh thần tản mạn, gặp đâu viết đấy, nhưng đây là cách viết của tôi, nhằm tránh, hoặc tập trung quá mức vào một đề tài, hoặc cố sao cho được như ý của mình - thí dụ như để nhằm hạ người khác, coi quan điểm của mình mới là đúng... Nói tóm lại, nhằm chống lại tinh thần hệ thống, qui về một mối. 

Nhan đề bài viết được gợi ý từ một câu của Gertrude Stein, và của một nhà thơ Việt Nam. Nguyên Sa đã từng viết một loạt bài về phê bình, "Một bông hồng cho văn nghệ", trong đó có "ưu ái" gọi nhóm bạn cùng viết của tôi là đám "sa đích" văn nghệ, nhưng chủ yếu là nhắm vào cá nhân người viết, do một bài điểm một tác phẩm của ông trên tờ Văn. Không chỉ ông, mà sau đó, dòng dã mấy tháng trời, trên một tờ nhật báo ở Sài Gòn, Duyên Anh liên tiếp lôi "thằng NQT là thằng củ c... nào" ra mà chửi. Trong một lần gặp nhau bên bàn xì tẩy, tôi hỏi, ông trả lời, đó là tinh thần "ê kíp", dù mày không đụng tao, nhưng đụng đến Nguyên Sa, là tao chửi! Ngoài ra còn vài trường hợp, thí dụ với Nguyễn Thị Hoàng, với một nhà văn khác nữa, mà tôi đã nhắc tới trong bài viết Một Chuyến Ði, đăng trên báo Văn Học, Cali, sau in trong Nơi Người Chết Mỉm Cười (nhà xb Văn Mới, Cali).

[Nhân tiện ở đây, tôi cũng xin "thanh minh", là chưa từng viết về Võ Phiến trước 1975, như trong tiểu chú ở cuối cuốn viết về Võ Phiến, của Nguyễn Hưng Quốc. Tôi đọc ông rất sớm, từ khi còn đi học, và rất mê những nhân vật của ông. Trong một dịp khác, tôi sẽ kể lại, những nhân vật của ông, nhất là những cô gái, đã ảnh hưởng như thế nào ở một đám mới lớn là lũ chúng tôi, mỗi đứa có một cách "kể trong đêm khuya", về một thời cơ thể bắt đầu rạo rực của mình. Nhưng chính những nhân vật, thí dụ như một Tâm trong Bếp Lửa của Thanh Tâm Tuyền, một Roquentin trong Buồn Nôn của Sartre, và nhất là, một Meursault, Kẻ Xa Lạ của Camus, mới đẩy tôi vào việc viết].

Những người được nhắc tới ở trên, Nguyên Sa và Duyên Anh đã mất, Nguyễn Thị Hoàng còn ở trong nước, (một món "đồ cổ" cần được bảo quản, theo Nguyễn Quốc Chánh). Người viết nhắc lại ở đây, trước hết và trên hết, như một hoài niệm những ngày ở Sài Gòn. Và sau đó, như một kinh nghiệm, theo kiểu ôn cố, trước khi tri tân. 

Sự sôi nổi tranh luận tại Talawas, theo tôi là do, đây là một diễn đàn độc lập, và hơn thế nữa, một diễn đàn free. Không những free mà còn vô vụ lợi. Ðây là những lợi thế mà trước đây, văn học Việt Nam chưa từng có. 

Trong trường hợp đụng độ của tôi với Nguyên Sa, chủ nhiệm tờ Văn lúc đó là ông Nguyễn Ðình Vượng. Ông là một người rất có lòng với văn chương, nhưng có lòng hay không có lòng, ông còn phải lo bán báo, và muốn bán báo, phải có những người cộng tác, phải giữ được tình cảm với ba bề bốn bên. Thư ký tòa soạn lúc đó là Trần Phong Giao, sau một bài viết ngắn trong mục tin văn nghệ ở cuối tờ báo, "Bông Hồng hay Bông Cứt Lợn", đã đành phải ngưng, một phần là do yêu cầu của chủ nghiệm, một phần là do sợ (tôi nghĩ vậy, qua những lần trò chuyện sau đó). Sợ bằng cấp, sợ thế lực, sợ cả về tài năng, theo nghĩa: một Nguyễn Quốc Trụ mới có bằng tú tài, một Trần Phong Giao cũng là một tay tự học, làm sao địch nổi với một giáo sư đại học như Nguyên Sa. 

Theo tôi vấn đề là, bạn phải yêu thích văn chương, quí mến nó, khi bước vào một cuộc tranh luận, đừng ngần ngại về trình độ học vấn, hoặc kiến thức...

Sở dĩ tôi không trả lời những bài viết của Nguyên Sa và của Duyên Anh, chính là vì không thể nào biết được, lúc nào thì mình bị khóa miệng. Ngay ở hải ngoại cũng đã xẩy ra tình trạng này, và đây là "nỗi buồn lớn nhất trong đời viết văn của tôi", như một nhà văn đã từng than thở. Theo tôi với một diễn đàn như Talawas, nếu đừng đụng tới những vấn đề tạm gọi là "đạo đức", thí dụ như bới móc đời tư chẳng hạn, thì tha hồ bạn viết. Bạn tranh luận, bạn cọ sát cho đến tóe lửa ra, càng tốt, như trong chủ trương của ban biên tập.

[Ở đây, có một sự thiếu sót, theo tôi, là trong ban biên tập phần lớn là người miền bắc, nếu tôi không lầm. Chứng cớ là, trong bài viết của tôi ở VHNT và Tin Văn, khi được trích đoạn trong bài viết của Hoặc Ngữ, từ "lu bu" của tôi, đã bị sửa lại thành "lu bù". "Lu bu" và "lu bù", có thể là cùng một gốc, nhưng ý nghĩa của chúng đã cách biệt khá nhiều. Thí dụ như trong câu "Mày chỉ lu bu lo chuyện thiên hạ", thì từ "lu bu" như tương tự từ "rách việc" của người bắc. Cũng vậy, nếu Phạm Thị Hoài hiểu được, đối với người miền nam, những từ như sấm (sấm Ðức Thầy, thí dụ vậy), là những gì cực kỳ thiêng liêng, nếu không muốn nói, trân trọng, bà đã không gọi bản dịch của Phan Ngọc là "sấm Hegel". Gọi như thế, là quá vinh danh bản dịch. Theo nghĩa này, chúng ta đọc Trầm Tư của một tên tội tử hình, của Hồ Hữu Tường, như là sấm ngôn của một tu sĩ sắp sửa đi vào cõi niết bàn, và nhắn gửi hậu thế, Ðức Phật sẽ trở lại với thế gian. Vẫn theo nghĩa này, hình ảnh "sĩ phu" miền nam, không phải là một nhà trí thức, lúc nào cũng kè kè bên mình một cuốn sách, mà là ông đạo lăn lưng vào đời.] 

Ngay cả khi Trần Phong Giao thôi làm thư ký, "ông bạn" của tôi, là Nguyễn Xuân Hoàng thay thế, trong một số báo đặc biệt về các nhà văn nữ Việt Nam, anh "ra lệnh" mày cho tao một bài, đến khi đăng, bài cũng bị kiểm duyệt. Anh cho biết, đã kiểm duyệt bớt đi, mà vẫn còn bị các bà điện thoại tới mắng vốn.

Bao nhiêu năm rồi, tôi vẫn chưa quên một câu văn bị cắt: các nhà nữ Việt Nam đi từ thành công đến thất bại. (Tôi cứ tưởng tượng cái cảnh ông bạn của mình bị mắng vốn, và câu biện minh của anh, tao không cắt câu văn, sợ mấy bà cắt mày). Không phải tôi viết sai, viết bậy. Nhưng cái giọng văn đầy nọc độc như trên thật dễ làm mất lòng nhau. Một nhà thơ đàn anh lắc đầu, mày viết đúng về những người không phải là bạn mày, nhưng viết sai về những bạn của mày. Lúc đó, đám chúng tôi đang làm tờ Tập San Văn Chương. Nguyễn Tường Giang, bác sĩ kiêm quản lý bất đắc dĩ bèn quyết định, sẽ đăng lại toàn bài trên báo nhà, nhưng tôi lắc đầu. Hình như đó là bài viết phê bình cuối cùng của tôi, tại Sài Gòn, trước 1975.