Paul Celan và những người dịch ông
Paul Celan and his translators
J.M. Coetzee

Paul Antschel sinh năm 1920 tại Czernowitz, Bukovina, vùng đất, khi đế quốc Áo Hung tan vỡ ra vào năm 1918, trở thành một phần của Romania. Vào những ngày đó, Czernowitz là một thành phố hiền hòa, trí thức, dễ sống với một cộng đồng nhỏ xíu những người Do Thái nói tiếng Đức. Antschel được nuôi dậy trong một môi trường văn hóa Đức cao; học vấn của ông, một phần ở Đức, một phần ở Romania,  và ông đã từng theo học đánh vần tại một trường Hebrew. Khi còn trẻ, ông làm thơ, rất mê, phải nói, sùng kính, Rilke.
Sau một năm học, 1938-39, tại một trường thuốc ở Paris, tại đây ông gặp đám Siêu Thực, ông về nhà nghỉ hè, và chiến tranh bùng nổ, hết đi Tây. Do hiệp ước Hitler-Stalin, Bukovina bị sáp nhập vô Ukraine: Trong một thoáng, ông có vinh hạnh là một người dân Liên Xô.
Tháng Sáu 1941, Hitler xâm lăng Liên Xô. Đám Do Thái ở Czernowitz bị lùa vô ghetto, chẳng mấy chốc những cuộc tống xuất bắt đầu. Có vẻ như ngửi ra được thảm họa, Antschel trốn kịp, trong đêm cha mẹ bị bắt, tống lên tầu chở tới trại lao động tại vùng Uraine bị Đức chiếm đóng. Cả hai chết ở đó, bà mẹ bị bắn vô đầu khi không còn lao động được. Antschel cũng trải qua những năm chiến tranh bằng khổ sai lao động tại Axis Romania.
Được người Nga giải phóng vào năm 1844, ông làm việc như là một phụ tá trong một nhà thương tâm thần, rồi tại Bucharest, như một biên tập viên và dịch giả, lấy cái nick Celan, đảo tự, từ tên cúng cơm, theo cách đánh vần bằng tiếng Romania. Vào năm 1947, trước khi bức màn sắt của Stalin buông xuống, ông kịp chuồn đi Vienna, và sau đó chuồn tiếp tới Paris.
Ở Paris ông lấy “chơi" mảnh bằng Cử nhân Văn khoa, và được bổ nhiệm làm giảng viên, a lecturer, về văn chương Đức, tại ngôi trường hách xì xằng École Normale Supérieure, và ông bám lấy nó cho tới khi chết. Ông kết hôn với một bà đầm Pháp, dân Ky Tô, gốc gác quí tộc.
Thành công do cuộc đào thoát từ Đông qua Tây của ông chẳng mấy chốc bị mất vui. Trong số những nhà văn Celan chuyển dịch tác phẩm của họ, có nhà thơ người Pháp Yvan Goll (1891-1950). Claire, bà vợ góa của ông này, lôi những bản dịch ra và la toáng lên rằng thì là Celan đã chôm một số những bài thơ tiếng Đức của chồng mình. Những lời tố cáo tuy thực vô lý, và có thể nói, điên khùng, tuy nhiên, chúng ảnh hưởng tới Celan, đến độ ông tin rằng, đây nằm trong một âm mưu chống lại ông “Chúng ta, những người Do Thái còn phải chịu đựng đến mức nào nữa, những điều gì nữa?”, ông viết một lá thư tâm sự cho một người bạn thân của mình là Nelly Sachs, cũng Do Thái như ông, và cũng viết bằng tiếng Đức. “Không đâu, bạn không thể nào biết có bao nhiêu kẻ dính vô vụ này. Không lẽ tôi kể hết tên họ? Bạn sẽ chết sững vì ghê sợ”.
Phản ứng của ông không phải là do hoảng loạn, hoang tưởng. Một nước Đức hậu chiến ngày một tin tưởng hơn thì đồng thời, những luồng tư tưởng, hành động bài Do Thái bắt đầu ló dạng, không chỉ ở phía hữu, mà cả ở tả phái, ngày càng gây nhiễu, và, sự kiện Celan nghi ngờ, không phải là không có lý, ông trở thành điểm nhắm thuận lợi của một chiến dịch về một thứ văn hóa Đức dành cho thứ người Đức thượng hảo hạng, the Aryanisation of German culture [thì cũng giống Mít, văn hóa sông Hồng, Bắc Kít mới là văn hóa chuẩn, chính, còn ba thứ khác là đặc sản, cục bộ, địa phương, đồi trụy, phản động...!]
Claire không ngừng nghỉ chiến dịch chống Celan, truy đuổi ông tới bên kia nấm mồ, những lời buộc tội của con mụ đầm này tẩm độc những ngày tháng sau cùng của Celan, góp phần nặng nề làm cho ông chán ngán đến suy sụp hoàn toàn.