Tôi gặp Koestler tại Paris cỡ năm 1951 thì phải. Thể lực của ông giải thích thật nhiều. Rất là cân đối, đẹp trai, nhưng nhỏ người, týp người lùn, còi, và điều này góp phần giải thích những tham vọng "Nã Phá Luân" của ông, cùng thói ham đánh lộn, gây khó khi làm việc trong bất cứ một nhóm. Nói cho cùng, ông là loại người với ý tưởng, ta sẽ làm việc với các ngươi, tức những nhóm người thuộc tầng lớp trí thức Đông Âu, để chữa trị cho các người khỏi cái độc hại của chủ nghĩa Marx. Và Hội nghị vì Tự do Văn hóa tại Berlin vào năm 1950 là một tác phẩm của ông. Rồi tiếp theo, Hội nghị về Tự do Văn hóa tại Paris, lần này là do bàn tay lông lá của Mẽo đạo diễn, và ông bị anh Mẽo nhẹ nhàng cho ra dìa, cho ngồi chơi xơi nước. Sau đó, sống ở Anh, ông hạn chế sự quan tâm của mình vào chủ nghĩa toàn trị ở Đông Âu dành thời giờ lo tạo dựng một quỹ cứu trợ những nhà văn di dân, và đóng góp một số tài sản cho quỹ này.
Liên hệ giữa ông với tôi có tính bài vở, trường lớp, và cũng thật làng nhàng, phiên phiến cho qua. Chưa bao giờ chúng tôi có được một lần trò chuyện nghiêm túc. Vào thập niên 1960, ông đi du lịch Mẽo, với cô bồ trẻ, hay là vợ. Cả hai có đến thăm tôi tại Berkeley. Như tất cả những lần gặp gỡ khác, tôi luôn bị du vào một tình cảnh khó xử, không thoải mái. Với ông, tôi chỉ là tác giả của một cuốn sách, đó là cuốn Cái Đầu Bị Cùm, hay Cầm Tưởng, The Captive Mind, mà ông đã đọc và nghĩ là "được". Tuy nhiên, với riêng tôi, thành thực mà nói, tôi bảnh hơn thế, hoặc khiêm nhường hơn, tôi khác thế, không hẳn chỉ có thế: Tôi là tác giả của những bài thơ mà ông ta chẳng biết một tí gì về chúng. Nhưng thế hoá ra là tôi tính chơi trội, khi cố tình bẻ qua một lãnh vực khác mà ông không rành. Nói gần nói xa chẳng qua nói thật, bữa đó, tôi, tuy là chủ nhà, nhưng lại hơi quá chén, rồi đâm ra ngủ gà ngủ gật trước mặt khách. Thật xấu hổ quá.
Thành thực mà nói, Koestler, mặc dù dáng người nhỏ thó, mặc dù hơi tự cao tự đại về mình, ông ta xứng đáng hơn nhiều, so với ba bốn lời lẩm ca lẩm cẩm của tôi, như ở trên. Có vẻ như ông, trên hết, là một con người của chủ nghĩa thực chứng [positivism] của thế kỷ 20, ở cả hai mặt của chủ nghĩa này, quốc gia và xã hội, nói theo ngôn ngữ bi giờ, ông vừa là một nhà quốc gia vừa là một nhà xã hội chủ nghĩa, cả hai bên, ông đều mê, và đều bị lôi kéo, trong một thời gian. Những tình cảm đối với con người của ông thật là mạnh mẽ, vì vậy mà ông đã lên tiếng yêu cầu nhà cầm quyền Anh bãi bỏ án tử hình, khi treo cổ tội nhân, sau đó, ông còn tranh đấu cho quyền được chết, đối với những người bịnh nặng, hết còn muốn kéo dài cuộc sống. Ông còn là một thành viên trong cái hội đòi hỏi quyền được chết không đau đớn khi không còn muốn sống. Người ta đã khám phá ra, ông và bà vợ trẻ cùng chết, khi đang ngồi bên nhau, trên hai chiếc ghế bành.
*
Koestler bị coi là người có quá nhiều thói hư tật xấu, nhất là đối với đàn bà, thích là vật ra làm liền. Vậy mà ông có một người đàn bà cùng chết với ông. Cuốn Kẻ lạ nơi công trường kể lại cuộc tình này, thật tuyệt.

When Arthur Koestler killed himself in March 1983, he left a suicide note in which he expressed "some timid hopes for a depersonalized after-life." Whether or not he has attained this (and whether, if depersonalized, you are aware that what you are experiencing is an afterlife, or any other sort of life), he has certainly had visited upon him a personalized afterlife. It goes by the name of biography.
This is neither surprising nor wrong.
Koestler was an engage intellectual, a novelist of political ideas, a journalist, agitator, propagandist, and causist up to his final action: his suicide was in part the culmination of an argument for the right to do so, an exemplary act when taken by itself (which it wasn't, inevitably, given the accompanying suicide of his wife, Cynthia). He was someone who used and offered up his own life as evidence. Born in Central Europe, politically forged by events in its eastern extremity (Russia), politically reoriented in its western extremity (Spain), tempted first by a home in the hot southeast (Israel), eventually ending up as a citizen of the cool northwest (Britain), Koestler could and did argue that his vagabonding, questing, hunted, and haunted existence was as archetypal as European life can get this century. He put it forward as such in his two volumes of autobiography, Arrow in the Blue and The Invisible Writing.
Note: Bài điểm sách này, trong số báo NYRB 10 Tháng Hai, 2000, mà do dọn nhà, Gấu phải vứt vô thùng recycle, toàn bộ những số báo NYRB, The New Yorker, TLS, Lire, Obs... cất giữ từ 1994 tới nay.
Buồn. Nhưng sắp đi rồi, giữ làm khỉ gì nữa!
Tiếc, không có đời sau, "after life", như Koestler!
*
Julian Barnes vs David Cesarani.
Còn đây là cuốn tiểu sử được phép, về Koestler:
Writing about Koestler
Koestler: The Literary and Political Odyssey of a Twentieth-Century Skeptic by Michael Scammell
*
Đời sau, ở đây, có nghĩa, một cuốn tiểu sử về một nhà văn, hay nghệ sĩ.
Khi Koestler tự sát vào Tháng Ba năm 1983, ông có để lại một cái note, trong đó, ông mong ước chút hy vọng nho nhỏ về một đời sau đã được bỏ đi cái phần riêng tư của mình.
Bất cứ một người viết nào, thì cũng muốn như vậy, chẳng có gì là đáng ngạc nhiên hay sai lầm về một ước muốn như thế.
Cuốn tiểu sử của ông, của Cesarani, khiến nhiều người khó chịu, trong có Barnes, người điểm sách trên tờ NYRB, còn là bạn thân của Koestler trong những năm cuối cùng của ông. Cesarani khui ra cái vụ Koestler rất mê “hấp diêm" phụ nữ, và đã từng, nhiều lần. Vào tháng Tám 1998, Jill Craigie, vợ nhà làm phim Michael Foot, có thời là thủ lãnh Đảng Lao Động, kể cho Cesarani nghe là, vào Tháng Năm 1952, Koestler đã quật bà xuống sàn căn phòng của bà, và hãm hiếp bà. Bà không nói cho ai hay vụ này, ngay cả chồng. Bà mất Tháng Chạp 1999.
Liệu một phát giác như vậy, ảnh hưởng tới độc giả của Koestler ?
Có và không, theo Gấu.
Gấu nhớ là, có một lần, đọc một bài báo, trên một tờ nhật báo, một phụ trang văn học, chắc thế, viết về Dos, trong đó khui ra một vụ, Dos đã từng hãm hiếp một em bé 10 tuổi, thời gian đi tù Siberia. Gấu đọc, và bị choáng đến độ, vứt ngay bài báo vào thùng rác, như để phi tang!
Sau này, đọc bài viết của Freud, dùng làm tựa cho bản tiếng Pháp, cuốn Anh em nhà Karamazov, ông có nhắc tới cáo buộc này, nhưng cho biết, chỉ là cáo buộc, allegation.
Cái kiểu ‘giật cái tít’ “Có mấy Nguyễn Quốc Trụ ?”, của talawas và nhà đại phê bình, là cũng muốn nhắn nhủ, này, coi chừng chúng tao!
*
Khi nhìn lại đời mình, Gấu có cảm giác, chẳng có chó gì là riêng tư, có thể nói, giới nhà văn nhà báo Sài Gòn trước 1975 đều quá rành về Gấu. Nhà phê bình chắc là không rành điều này, nên mới dọa dẫm như vậy.
Khi Gấu lấy vợ, ông bạn nhà văn DNM còn hăm he, nói với nó, nó mà không viết, là tao viết đấy. Điều này chứng tỏ, ông rất rành về cuộc đời, cuộc tình, cuộc vợ của Gấu. Những ông bạn như VL, DTL… còn sống sờ sờ, muốn hỏi gì, cần gì, mấy ông ấy cung cấp hết.
Cuộc đời của Gấu ly kỳ, rùng rợn, gay cấn, cay đắng, điêu linh...  đến nỗi Gấu Cái nhiều khi thèm được công bố cho thiên hạ cùng biết, và thúc ông chồng hãy viết ra đi, Nobel, Booker, dám lắm đấy!
Mới đây thôi, đám bạn cùng học, ở Mẽo, nhân tập thơ của một nhà thơ còn ở trong nước mới ra lò, nhắc chuyện cũ, cả bọn còn gật gù, không thằng nào làm được cái điều thằng Gấu đã làm, lúc đó đó!
Thành thử độc giả Tin Văn yên chí. Trong đời Gấu, chưa từng làm một điều gì vi phạm đạo đức, lương tâm con người hết.
Nhưng, đời Gấu quả là có rất nhiều phen liên quan tới những chuyện đạo đức, thế mới khổ!
Cờ bạc, rượu, gái, xì ke, ma tuý, tứ đổ tường, dính hết!
*
Lạ. Chẳng lẽ "hoa hồng là hoa hồng" mà Nguyễn Quốc Trụ lại không phải là Nguyễn Quốc Trụ ư?
NHQ
*
Viết khốn nạn như thế, mà đòi hỏi nhà nước VC cần phải giáo dục dân Mít, về sự xấu hổ, ư?
NQT
*
Có lẽ thời hoàng kim của nhà đại phê bình, là lúc Gấu vừa mới chân ướt chân ráo ra được ngoài này. Khi đó, Người chơi thân với Mai Thảo, và là đệ tử  (?) đắc ý nhất của Võ Phiến. Người đang thai nghén cuốn tiểu sử sư phụ, đang sửa soạn ra báo riêng, cùng ông bạn thân, một nhà đại biên khảo. Người vỗ ngực xưng tên là nhà phê bình, trong vụ đụng độ với Đặng Tiến. Người được coi là số 1, chuyên trị thơ, có thể chỉ sau… Đặng Tiến.
Sau ai, sau Đặng Tiến thì cũng... không được!
Thế rồi lòi ra thằng Gấu.
Chán thiệt!
*
V/v "Có mấy NQT?"
Cũng vẫn Pascal, qua trích dẫn của Greene, cảnh cáo:
Il ne faut pas essayer d'entrer dans la vie des êtres malgré eux: retiens cette leçon, mon petit. Il ne faut pas pousser le porte de cette seconde ni de cette troisième vie que Dieu seul connaît. Il ne faut jamais tourner la tête vers la ville secrète, vers la cité maudite des autres, si on ne veut pas être changé en statue de sel ...
Đừng bao giờ kiếm cách chui xuống gầm giường nhà người khác, hãy nhớ bài học này, thằng nhỏ! Đừng bao giờ đẩy cánh cửa cuộc đời thứ nhì, thứ ba mà chỉ Thượng Đế biết. Đừng bao giờ quay đầu về phía thành phố bí mật, thành phố ma quỉ, chết tiệt của những kẻ khác, nếu không muốn biến thành tượng muối...
Nhật Ký Tin Văn