 |
 Hannah Arendt, 1933,
năm bà chạy trốn nước Đức Nazi
“JE
N’APPARTIENS À AUCUN
GROUPE”
INÉDIT un
dialogue avec Hannah
Arendt
En
novembre 1972 fut organisé
à Toronto, dans le cadre de la Society for the Study of Social and
Politieal
Thought, un colloque consacré à l'œuvre de Hannah Arendt, colloque
auquel
celle-ci participa. Melvyn Hill a publié l'ensemble des interventions
dans un
ouvrage paru sous le titre Hannah Arendt: The Recovery of the Public
World (New
York, St Martin's Press, 1979). On y trouve rassemblés un certain
nombre
d'échanges au cours desquels Arendt répondit sans détour aux questions
qui lui
étaient posées soit par des chercheurs, soit, comme ici, par ses amis
les plus
proches, Hans J. Morgenthau, l'un des plus grands théoriciens des
relations internationales
de la guerre froide, mort en 1980, ou l'amie de cœur, l'écrivain et
critique
dramatique Mary McCarthy, qui fut l'exécutrice littéraire d'Arendt, et
mourut
en 1989. Nous publions ici un court extrait de ces dialogues restés
inédits en
français. Arendt y précise sa position vis-à-vis du libéralisme et du
conserrvatisme, ainsi que sa vision du capitalisme.P. S. N. Hans Morgenthau. Qu'êtes-vous? Conservatrice? libérale? Quelle est votre position sur l'échiquier contemporain? Hannah Arendt. Je ne Je n'appartiens à aucun groupe. Les sionistes sont le seul groupe auquel j'aie jamais appartenu. Uniquement à cause de Hitler, bien entendu. Et encore juste de 1933 à 1943. Après quoi, j'ai rompu. La seule possibilité de se défendre en tant que juif et non pas en tant qu'être humain: à l'époque, je pensais que c'était une grave erreur parce que si on vous attaque en tant que juif, vous ne pouvez pas répondre, « excusez-moi, je ne suis pas juif, je suis un être humain ». C'est stupide. Et je baignais dans ce genre de stupidité. Il n'y avait aucune autre possibilité; aussi me suis-je engagée dans la politique juive: à vrai dire, pas vraiment la politique, j'ai fait du travail social, lequel était, d'une certaine façon, lié à la politique. Je n'ai jamais été socialiste. Je n'ai jamais été communiste. Je viens d'un milieu socialiste. Mes parents étaient socialistes, mais, pour ma part, je n'en ai jamais eu la moindre velléité. Voilà pourquoi je ne peux répondre à la question. Je n'ai jamais été libérale. Quand j'ai dit que je ne l'étais pas, j'ai omis de signaler que je n'ai jamais cru au libéralisme. Quand je suis arrivée dans ce pays, j'ai écrit dans mon anglais boiteux un article sur Kafka, et ils l'ont « anglicisé » pour la Partisan Review. Et quand je suis allée leur parler de l'anglicisation et que j'ai lu cet article, le mot « progrès », entre tous, m'a sauté aux yeux. J'ai objecté: « Que voulez-vous dire par là? Je n'ai jamais employé ce mot », etc. Du coup, un des rédacteurs est allé en voir un autre dans la pièce à côté. Ils m'ont plantée là et je les ai entendus dire, d'un ton réellement désespéré: « Elle ne croit même pas au progrès! » Mary McCarthy. Et sur le capitalisme, quelle est ta position? Je ne partage pas le grand enthousiasme de Marx à propos du capitalisme. Si tu lis les premières pages du Manifeste communiste, c'est le plus fameux éloge du capitalisme qu'on ait jamais vu. Et ce, à une époque où le capitalisme était déjà la cible d'attaques cinglantes, en particulier de la droite. Les conservateurs ont été les premiers à produire ces nombreuses critiques, qui ont été ensuite reprises par la gauche, mais aussi par Marx, bien entendu. En un sens, Marx avait parfaitement raison: le socialisme est l'aboutissement logique du capitalisme. Et la raison en est très simple. Le capitalisme a commencé avec l'expropriation. C'est la loi qui a déterminé alors le développement. Et le socialisme poursuit l'expropriation jusqu'à son terme logique et, d'une certaine manière, il échappe donc à toute influence modératrice. Ce qu'on appelle le socialisme humain signifie tout simplement que cette tendance cruelle qui a débuté avec le capitalisme et s'est poursuivie avec le socialisme est plus ou moins tempérée par le droit. Tout le processus moderne de production est, en vérité, un processus d'expropriation progressive. Je me refuserai donc toujours à opérer une distinction entre les deux. Pour moi, il s'agit vraiment d'un seul et même mouvement. Et, en ce sens, Karl Marx avait tout à fait raison. Il est le seul qui ait réellement osé penser ce nouveau processus de production, qui s'est propagé en Ce que Marx n'a pas compris, c'est ce qu'est réellement le pouvoir. Il n'a pas compris cette chose strictement politique. En revanche, il a vu une chose, à savoir que le capitalisme, livré à lui-même, a tendance à balayer toutes les lois qui se mettent en travers de sa cruelle progression. La cruauté du capitalisme aux XVIIe, XVIIIe et XIXe siècles a aussi été, à l'évidence, écrasante. Il ne faut pas le perdre de vue quand on lit le formidable éloge que Marx fait du capiitalisme. Alors qu'il baignait au milieu des conséquences les plus abominables de ce système, il n'en a pas moins cru que c'était une grande affaire. Bien entendu, il était aussi hégélien et croyait à la force du négatif. Eh bien, pour ma part, je ny crois pas, à la force du négatif, de la négation, si elle fait le malheur terrible des autres .* Traduit de l'anglais par Pierre-Emmanuel Dauzat Droits réservés Le Magazine Littéraire, Sept. 2005 *
 Holy
Smoke! Délaissant
la posture
prophétique et son corollaire, la quête de précédents historiques,
Arendt s'est
toujours focalisée sur des phénomènes qu'elle estimait sans précédent.
Dès son
premier livre, son objectif a été d'identifier les éléments qui, par
une mécanique
cachée, peuvent se mêler dans une
forme de gouvernement sans précédent:
une
forme qui élimine le
politique. En
premier lieu, le totalitarisme requiert une idéologie qui explique la
totalité
de l'histoire et justifie le régime et ses politiques; il désigne un
peuple
supérieur et un ennemi intérieur (en règle générale, impliqué dans une
conspiration) qu'il convient d'éliminer. Ainsi Arendt devait-elle
décrire dans
le nazisme une idéologie de la Nature et dans le stalinisme une
idéologie de
l'Histoire.
Un deuxième élément clé du totalitarisme est la terreur totale, laquelle, à ses yeux, était fonndamentalement institutionnalisée dans les camps de concentration nazis et les camps de travail soviétiques qui firent suite à la dissolution des structures de classes et des allégeances politiques traditionnelles par un « mouvement » politique fervent. Elle observa aussi que l'introduction en 1945 d'armes atomiques, puis nucléaires, plaça le monde sous la menace d'une nouvelle forme de terreur totale. Et nous vivons désormais sous une menace nucléaire permanente - accessible non seulement aux États, mais aussi à de petits groupes terroristes - aussi bien que sous la menace d'une catastrophe écologique que les États ne font rien pour empêcher, s'ils ne la précipitent. Arendt identifia un troisième élément du totalitarisme dans la destruction des espaces privés et des liens humains naturels - essentiellement familiaux - à travers les lois régissant le mariage et les pratiques policières contraignant les gens à dénoncer les membres de leur famille. Un quatrième élément est le gouvernement de la bureaucratie, ou « gouvernement de personne », comme l'appelle Arendt. Les régimes totalitaires sont dominés par leur police secrète (plutôt que par les armées nationales) et se distinguent par la corruption de leurs institutions légales. Enfin, l'affirmation de la souveraineté absolue justifiait un « impérialisme continental » dans des contrées avec des populations revendiquées comme Volk (au nom d'une idéologique tant biologique qu'historique). Les prétentions à la souveraineté absolue demeurent aujourd'hui foncièrement menaçantes - et la menace vient essentiellement de l'Amérique. Alors même qu'elle achevait Les Origines du totalitarisme et observait le destin de son livre dans l'affrontement international connu sous le nom de guerre froide, Arendt fut amenée à réviser son intelligence de plusieurs de ces éléments. Sur un plan conceptuel, elle se rend compte que de nouveaux commencements sont possibles dès lors que la pluralité humaine n'est pas entièrement détruite. Dans son essai de 1958, « Idéologie et terreur », cette intuition lui permit d'examiner le monde de l'après- guerre comme une scène où les éléments de totalitarisme subsistants avaient toutes chances de se cristallise si tant est que cela arrive, sous des formes nouvelles: « Il se peut même que les véritables dificultés de notre époque ne revêtent leur form authentique - sinon nécessairement la plus cruelle - qu'une fois le totalitarisme devenu chose du passé (3). » (3) Hannah Arendt, Les Origines du"totalitarisme, éd. Quarto, p. 813. * Những dòng gạch đít trên, nói về nhà nước VC, một nhà nước thủ tiêu chính trị, đưa con ngáo ộp ý thức hệ XHCH.. để biện minh tính toàn thể của lịch sử, chế độ.. Có vẻ như mấy anh Mít Đỏ - Yankee mũi tẹt, khỏi nói, vì chẳng có cơ hội, nhưng đám VC nằm vùng Miền Nam- chẳng hề biết đến Hannah Arendt. Gấu
đọc Marx qua Trần Văn Toàn, khi mới lớn, và chỉ còn nhớ một câu của
ông, một hình ảnh đúng hơn: Nếu nhân loại đã từng mơ, sáng ngủ dậy, biến thành Yankee mũi tẹt, thì mấy anh Yankee mũi tẹt, con cháu của họ Trịnh ngày nào, cũng đời đời truyền cho nhau giấc mộng, sáng ngủ dậy, thấy Đàng Trong là cái nhà của mình! Đừng có nghĩ là Gấu này hoang tưởng! Ngay từ khi còn bé, thằng cu Gấu nhà quê Bắc Kít, mắt lác, đọc Tô Hoài rất sớm, khi đọc đến những đoạn ông tả cảnh nước Nam Kỳ, đã thèm rỏ rãi, nhỏ nước miếng, sao lại có cái xứ sở đẹp đến như thế, đếch có lạnh, đếch có đói, TV chạy đầy đường! Không phải một mình thằng Gấu mắt lác, mà chính Tô Hoài, cũng có nỗi khát khao thèm thuồng đó. Đọc ông, Gấu có cảm tưởng, chính ông đã truyền lại cho Gấu giấc mơ ăn cướp nước Nam Kỳ, của ông! Của tất cả những tên Yankee mũi tẹt! (1) Do dọn nhà, Gấu chưa kiếm ra, trong đống sách báo bề bộn. Cái cú ăn mừng của vua Quang Trung, đất nước sạch bóng Mãn Thanh, chẳng y chang cú ăn mừng của VC, đất nước sạch bóng Yankee mũi lõ, ư? * Mục tiêu cách mạng của người CSVN thực ra là thực hiện chủ nghĩa cộng sản theo mệnh lệnh của siêu cường cộng sản. DV Câu này phải lật ngược lại, như Marx đè ngược Hegel, đẻ ra chủ nghĩa duy vật! Chính CSVN "ra lệnh" cho siêu cường, mấy đàn anh đừng có lo, để đàn em nhử Mẽo vô Miền Cái cú làm thịt Miền Nam, là phải hội đủ điều kiện: Về mặt siêu cường, Yankee mũi tẹt hứa hẹn, sẽ làm nhiệm vụ quốc tế.. Về mặt quốc nội, làm sao cho thằng em miệt vườn tin tưởng, trái tim đen của Miền Bắc để ở Miền Nam, xẻ dọc Trường Sơn, đốt sạch Tây Nguyên nếu cần, giương cao ngọn cờ giải phóng Miền Nam ra khỏi tụi đế quốc thực dân mới, là đámYankee mũi lõ. Tất cả là để thực hiện giấc mơ ăn cướp Miền Ngay mấy anh siêu cường CS mà còn bị Yankee mũi tẹt xỏ mũi, khi tỏ ra lo ngại, này, đụng vô thằng Mẽo là căng lắm, hay là.. tha cho tụi nó, anh CSMB mừng như mở cờ trong bụng, chuyện con hổ giấy đó, để tụi em lo! Thành thử cái cú ăn cướp Miền Có thể, cũng có vài anh VC miệt vườn bị trúng độc, cho chắc ăn, bởi vì, chắc chắn, ông thầy tu Diệm không đủ lưu manh nghĩ ra cú thần sầu này. Chứng cớ: Anh em nhà Diệm chẳng đã chui vào bẫy, do chính họ giương ra, là cú đảo chính dởm Giấc mơ thống nhất, đổi đời, có thực, chính vì thế mới đánh lừa được cả nhân loại. Nhưng Cái Ác Bắc Kít còn "thật hơn cả sự thật"! * Gấu bỗng nhớ tới Ralkolnikov của Dos: Anh chàng sinh viên này, một lòng một dạ với chân lý "phải làm thịt con mụ cầm đồ, nó ác ôn côn đồ như thế, đâu đáng sống", nhưng chỉ đến khi vung búa xả thịt cô người làm, ngu si, câm điếc, thì anh ta mới ngộ ra là, mình đang búa lên chính mình! Và, liên ttưởng đẻ ra liên tưởng, Gấu bèn nhớ tiếp đến anh chàng Đại, mê Dos, của TTT, trong Bếp Lửa. Nên nhớ, Đại là sinh viên Hà Nội, sắp sửa ra bưng, chỉ chờ làm thịt xong cô con gái riêng của ông Chính. * Đại cầm ở tay cuốn Crime et Châtiment. Tôi hỏi: "Cậu đến trường luôn không?” “Không.” “Làm gì ở nhà?” “Đọc sách và suy nghĩ.” “Suy nghĩ về phép giết người chăng?” Bếp Lửa * V/v Ba búa Trình Giảo Kim ông anh truyền lại cho Gấu. Búa thứ nhất, vừa đọc, vừa học, vừa dịch, đừng sợ sai, và ông cho biết thêm, đây là kinh nghiệm của Nguyễn Đình Thi, khi viết cuốn Triết học nhập môn. Búa thứ nhì, đọc ào ào, đọc bất cứ tác giả nào vớ được, rồi sẽ kiếm ra ông thầy của mình, bởi vì viết văn là phải có thầy. Búa thứ ba, liên quan tới BHD… Hai búa đầu, có thể nói, Gấu áp dụng OK. Búa thứ ba, do ngu quá, tự ái vặt, anh hùng rơm… thành hư, và hư luôn cả cuộc đời theo với nó. Chỉ mãi đến khi ra được hải ngoại, nhân một bữa kể chuyện trên cho một ông bạn văn nghe, ông tiếc hùi hụi, giá mà thời mới lớn tao gặp ông anh của mày, thì cũng có tí tác phẩm để đời rồi, nhưng khi nói tới cái vụ kiếm ra thầy Faulkner, thì ông bạn lắc đầu, không đơn giản như thế đâu. Trong khi chọn Faulkner, là mày đã chọn cái số phận thất bại của cả một miền đất, bởi vì dù mày không ăn cướp thì cũng là một thằng ăn cướp! Cái này Nguyễn Mạnh Côn cũng đã từng nếm mùi đau khổ, và sau đó viết, Chuyện một người đòi trả nợ cho cả một dân tộc, nhớ không? NMC khác, Gấu khác. Tất nhiên. Những trang Tin Văn được viết ra, là một cách, "Tôi viết để khu trục Cái Ác Bắc Kít ra khỏi tôi", nói theo Amos Oz, "I write to exorcise evil spirits", có thể nói như vậy. Nhưng bảnh nhất, và đau nhất, thì phải là Weiss, khi ông phán, tớ đếch phải là người Đức! Weiss người Đức! Và một ông người Đức khác, phán về trường hợp của Gấu: Cuối cùng tôi xin nhắc Nguyễn Quốc Trụ rằng, đừng đưa mình lộn lại cái thời Pháp tấn công Nam Kỳ thì hay hơn. Ông cũng đành bất lực như đồng bào ông mà nhìn quê hương mất dần từng mảnh vào tay kẻ xâm lược mà thôi. Hay ông tin là dấy lên được một phong trào phản kháng? Gần hai mươi năm trôi qua, rồi Trung Kỳ rơi hẳn vào tay Pháp. Hai mươi năm, vì rất nhiều lí do phức hợp mà hàng triệu người Việt không đủ sức ngăn nổi Pháp. Nhưng có lẽ Nguyễn Quốc Trụ không để xảy ra cái cảnh như người Việt thuở ấy, không, chắc ông cứu được ‘địa linh nhân kiệt’. Hẳn là thế. Đáp Lời NQT  Hannah Arendt
pendant le
procès Eichmann à Jérusalem, en 1961. Elle suit le procès pour le New
Yorker.
Eichmann va lui inspirer une définition de la nature du mal: ce ne
serait ni de
la méchanceté, ni de la stupidité, mais quelque chose comme de la
bêtise:
l'absence de la force de juger. 1. Hannah Arendt : Những Nguồn Gốc Của Chủ Nghĩa Toàn Trị. Lời Tựa lần xuất bản đầu (1951). Weder demVergangenen anheimfallen noch dem Zukunftigen. Es kommt darauf an, ganz gegenwartig zu sein. K. Jaspers Chớ đắm đuối hoài vọng quá khứ, hoặc tương lai. Điều quan trọng là hãy trọn vẹn ở trong hiện tại. Karl Jaspers. (1) Hai thế chiến trong một thế hệ - phân cách nhau là một chuỗi không dứt những chiến tranh và cách mạng địa phương, tiếp theo sau không hòa ước cho kẻ thua mà cũng chẳng thảnh thơi cho kẻ thắng – đã kết thúc trong cảnh thập thò của cuộc Thế Chiến Thứ Ba giữa hai cường lực thế giới còn lại. Khoảnh khắc thập thò này giống như sự bình lặng dấy lên sau khi mọi hy vọng vừa chết. Chúng ta không còn hy vọng tái lập thật rốt ráo cái trật tự thế giới cũ với tất cả truyền thống của nó, hoặc tái phục nguyên khối quần chúng năm châu, bị ném vào cuộc hỗn mang do bạo động chiến tranh và cách mạng gây nên, và cuộc hủy diệt dần những gì còn sót lại. Ở trong những điều kiện phức biệt nhất, những hoàn cảnh dị biệt nhất, chúng ta theo dõi cùng những hiện tượng cứ thế phát triển: hiện tượng bán xới trên một qui mô chưa từng có trước đây, và hiện tượng mất gốc chưa bao giờ tới độ sâu như vậy. Chưa bao giờ tương lai của chúng ta lại mập mờ đến như thế, chưa bao giờ chúng ta lại lệ thuộc đến như thế vào những quyền lực chính trị; chẳng thể nào tin cậy, rằng chúng sẽ tuân thủ qui luật "lợi cho mình nhưng đừng hại cho người"; những sức mạnh thuần chỉ là điên rồ, nếu xét theo tiêu chuẩn những thế kỷ khác. Tuồng như thể nhân loại tự phân ra, một bên là những kẻ tin ở sự toàn năng của con người (những kẻ tin rằng mọi sự đều khả dĩ nếu người ta biết cách tổ chức quần chúng thực hiện theo đường lối đó), một bên là những kẻ mà sự bất lực đã trở thành kinh nghiệm chủ chốt trong đời họ. Trên bình diện kiến giải lịch sử và tư duy chính trị, trội hẳn lên là một kiểu thỏa thuận chung, [tuy] không được định nghĩa rõ ràng: rằng cấu trúc thiết yếu của tất cả văn minh đang ở điểm đứt đoạn. Mặc dù có vẻ được gìn giữ khá hơn ở một số nơi trên thế giới so với những nơi khác, chẳng nơi nào nó có thể đem đến cho chúng ta một sự hướng dẫn, nếu nói về những khả tính - hoặc một phản ứng tới nơi tới chốn, trước những điều ghê gớm tởm lợm - của thế kỷ. Một khi [con người] tới gần trái tim của những biến cố như thế, thay vì một phán đoán quân bình, một kiến giải thận trọng, thì lại là hy vọng tuyệt vọng, và sợ hãi tuyệt vọng. Những biến động trung tâm của thời đại chúng ta được lãng quên thật hiệu quả, bởi những người đắm mình vào một niềm tin, rằng tận thế không thể nào tránh được, hơn là bởi những người buông xuôi vào một chủ nghĩa lạc quan liều lĩnh. Dựa lưng vào một niềm lạc quan liều lĩnh và một tuyệt vọng liều lĩnh, cuốn sách này được viết trong một bối cảnh như thế đó. Cuốn sách khẳng định: rằng Tiến Bộ và Tận Thế là hai mặt, của vẫn một huân chương; rằng cả hai đều là những điều này mục nọ của mê tín, không phải của niềm tin. Nó đã được viết ra, từ một xác tín, là có thể khám phá những cơ chế ẩn giấu, theo đó, toàn bộ những thành tố truyền thống của thế giới chính trị và tâm linh của chúng ta bị tan biến vào một lò cừ, nơi mọi sự dường như mất đi giá trị đặc thù của nó, trở thành lạ lẫm đối với nhận thức của con người, trở thành vô dụng cho những mục tiêu của con người. Một cám dỗ khó đề kháng - chịu khuất mình vào một quá trình thuần túy, giản dị của sự băng hoại, không chỉ là vì nó khoác lên cho sự vĩ đại hồ đồ - tức cái gọi là "tất yếu lịch sử" - một bộ áo mã, mà còn là vì điều này: tất cả mọi sự, ở bên ngoài nó, đều có vẻ như thiếu sống, thiếu máu, vô nghĩa, và không thực. Mọi chuyện xẩy ra ở trên cõi đời này phải "được hiểu" đối với con người, một xác tín như thế sẽ đưa đến chuyện giải thích lịch sử bằng những khuôn sáo. Nhưng "hiểu" không có nghĩa là từ chối cái nghịch thường, hoặc diễn dịch một điều chưa hề xẩy ra bằng tiền lệ, hoặc giải thích hiện tượng bằng loại suy và bằng tổng quát, khiến con người trơ ra, khi đụng đầu, và kinh nghiệm thực tại. Thay vì vậy, nó có nghĩa, quan sát, nghiên cứu, ý thức được cái gánh nặng mà thế kỷ này đã đặt lên chúng ta – không phủ nhận sự hiện hữu, mà cũng không cam chịu sức nặng của nó. Như vậy, "hiểu" có nghĩa là giáp mặt thực tại, không tính toán trước, nhưng chú tâm, và đề kháng lại nó, bất kể nó ra sao. Theo nghĩa đó, phải đối mặt và hiểu được sự kiện ngược ngạo: rằng một hiện tượng nhỏ nhoi như thế (vàchẳng có chi là quan trọng như thế, đối với chính trị thế giới): hiện tượng vấn đề Do Thái và chủ nghĩa bài Do Thái lại có thể trở thành tác nhân của, đầu tiên là phong trào Quốc Xã, rồi sau đó, thế chiến, và sau chót, cho việc thiết lập những xưởng máy của cái chết. Hoặc, sự sai biệt lố bịch giữa nhân và quả mở ra kỷ nguyên của chủ nghĩa tư bản, khi những khó khăn kinh tế, trong vài thập niên, dẫn tới một biến đổi sâu xa tình hình chính trị trên toàn thế giới. Hay, sự mâu thuẫn kỳ quặc giữa cái chủ nghĩa hiện thực trơ tráo tuyên xưng của những phong trào toàn trị và sự miệt thị lồ lộ của chúng, đối với toàn bộ mạng lưới thực tại. Hoặc, sự bất tương xứng nhức nhối giữa quyền năng thực sự của con người hiện đại (lớn hơn bao giờ hết, lớn đến mức có thể thách thức ngay cả sự hiện hữu của vũ trụ) và nỗi bất lực mà con người hiện đại phải sống, và phải tìm ra cái ý nghĩa của cái thế giới do nó tạo nên, bằng chính sức mạnh năng vô biên của nó. Toan tính toàn trị - chinh phục toàn cầu, thống trị toàn diện – là một phương thức mang tính hủy diệt, nhằm vượt ra ngoài mọi ngõ cụt. Thành công của nó có thể trùng khớp với sự hủy diệt nhân loại; ở nơi nào nó cai trị, ở nơi đó hủy diệt bản chất của con người. Hỡi ơi, nhắm mắt bưng tai, quay lưng lại với những sức mạnh hủy diệt của thế kỷ này thì cũng chẳng đi đến đâu. Thực vậy, đây là nỗi khốn khó của thời đại chúng ta, mắc míu lung tung, đan xen lạ lùng giữa xấu và tốt, đến nỗi, nếu không có "bành trướng để bành trướng" của những tên đế quốc, thế giới chẳng bao giờ trở thành một; nếu không có biện pháp chính trị "quyền lực chỉ vì quyền lực" của đám tư sản, cái sức mạnh vô biên của con người chắc gì đã được khám phá; nếu không có thế giới ảo vọng, thiên đường mù của những phong trào toàn trị, qua đó, những bất định thiết yếu của thời đại chúng ta đã được bầy ra một cách thật rõ nét, như chưa từng được bầy ra như vậy, thì làm sao chúng ta [lại có cơ hội] bị đẩy tới mấp mé bên bờ tận thế, vậy mà vẫn không hay, chuyện gì đang xẩy ra? Và nếu thực, là, trong những giai đoạn tối hậu của chủ nghĩa toàn trị, một cái ác triệt để xuất hiện, (triệt để bởi vì chúng không thể suy diễn ra, từ những động cơ có thể hiểu được, của con người), thì cũng thực, là, nếu không có chủ nghĩa toàn trị, chúng ta có thể chẳng bao giờ biết được bản chất thực sự cơ bản, thực sự cội rễ, của cái ác. Chủ nghĩa bài Do Thái (không phải chỉ có sự hận thù người Do Thái không thôi), chủ nghĩa đế quốc (không chỉ là chinh phục), chủ nghĩa toàn trị (không chỉ là độc tài) – cái này tiếp theo cái khác, cái này bạo tàn hơn cái kia, tất cả đã minh chứng rằng, phẩm giá của con người đòi hỏi một sự đảm bảo mới, và sự đảm bảo mới mẻ này, chỉ có thể tìm thấy bằng một nguyên lý chính trị mới, bằng một lề luật mới trên trái đất này; sự hiệu lực của nó, lần này, phải được bao gồm cho toàn thể loài người, trong khi quyền năng của nó phải được hạn chế hết sức nghiêm ngặt, phải được bắt rễ, và được kiểm soát do những thực thể lãnh thổ được phân định mới mẻ lại. Chúng ta không còn thể cho phép chúng ta giữ lại những cái gì tốt trong quá khứ, và đơn giản gọi đó là di sản của chúng ta, hay loại bỏ cái gì là xấu, giản dị coi đó là một gánh nặng chết tiệt mà tự thân chúng sẽ bị thời gian chôn vùi trong lãng quên. Cái mạch ngầm của lịch sử Tây phương sau cùng đã trồi lên trên mặt đất, và soán đoạt phẩm giá của truyền thống của chúng ta. Đây là thực tại chúng ta sống trong đó. Đây là lý do tại sao mọi cố gắng chạy trốn cái u ám của hiện tại, bằng hoài vọng một quá khứ vẫn còn trinh nguyên, hay bằng một sự lãng quên có dự tính về một tương lai tốt đẹp hơn: tất cả những cố gắng như vậy đều là vô hiệu. Hè 1950 Hannah Arendt NQT chuyển ngữ. Chú thích: Cuốn Những Nguồn Gốc Của Chủ Nghĩa Toàn Trị, trước đây, khi dịch ra tiếng Pháp, đã được phân làm ba. Vì vậy, thiếu Lời Tựa. Lần này, nhà xb Gallimard đã đem đến cho nó một bản dịch toàn thể; cùng với tác phẩm "Eichmann ở Jérusalem", cả hai được in chung thành một tập, trong tủ sách Quarto. Như thế, Lời Tựa lần xuất bản đầu tiên bằng tiếng Anh (1951), lần thứ nhất ra mắt độc giả tiếng Pháp, trên tạp chí Văn Học, Le Magazine Littéraire, số Tháng Sáu, 2002. Do tính quan trọng của bản văn, và sự chính xác của nó, chúng tôi có cho "scan" nguyên bản tiếng Anh và bản dịch tiếng Pháp trên trang Tin Văn, để độc giả tiện tham khảo. Tính
Tầm Phào, Lãng Nhách của Cái Ác: Ghi chú, bổ sung, và phản bác. Khi
Hannah Arendt theo dõi phiên toà xử Adolf Eichmann tại Jerusalem vào
năm 1961,
bà đã nổi tiếng, và làm bùng nổ cuộc tranh luận kéo dài cho đến bây
giờ, khi
khám phá ra điều mà bà gọi là "tính tầm phào, lãng nhách của cái ác",
banality of evil. Thay vì nhìn Eichmann như là một tên quỉ bài Do Thái,
bà coi
đây chỉ là một tên thư lại khốn kiếp ít quan tâm tới ý thức hệ Nazi mà
chỉ lo
làm sao cho những chuyến tầu chở Do Thái tới Lò Thiêu Auschwitz luôn
luôn chạy
đúng giờ. Nhưng
thời gian trôi qua, ngày càng có nhiều tài liệu từ những thư khố được
mở ra, và
ngày càng có thêm chứng cớ mới mẻ cho thấy vấn đề không đơn giản như
vậy. Gần
đây nhất là ba cuốn sách mới xuất bản, được Richard Bessel trên tờ TLS
(Phụ
trang văn học Thời Báo London, số đề ngày 24 tháng Giêng, 2003) điểm,
đã đưa ra
những cái nhìn mang tính phê phán đối với đề án "tính tầm phào, lãng
nhách
của cái ác" của Arendt. Cuốn thứ nhất, "Những công nhân viên chức của
Hitler: cảnh sát an ninh Nazi và tính tầm phào của cái ác", tác giả
Yaacov
Lozowick (nhà xb Continuum, 297 trang) đã nghiên cứu Eichmann và những
đồng nghiệp
của ông ta, là những người tổ chức, điều động việc tống xuất những
người Do
Thái trên toàn Âu Châu tới lò thiêu. Cuốn thứ nhì, "Bi-dzi-nét diệt
chủng:
Đội quân SS, lao động nô lệ khổ sai và những trại tập trung" (nhà xb "Những
công nhân viên chức của Hitler" của Yaacov Lozowick, là một nghiên cứu
thú
vị về tính thư lại, hay về sự hình thành những nghị quyết
(decision-making) của
"đảng ta" [Đảng Quốc Xã], Đệ Tam Reich. Tác giả làm việc tại Yad
Vashem trong hai mươi năm qua, và hiện là Giám Đốc Thư Khố. Đối với
ông, những
công nhân viên chức có phần hùn trong dịch vụ đưa hàng triệu con người
tới cái
chết của họ, đã thực tâm thực lòng làm như vậy. Họ biết rõ họ đang làm
gì. Eichmann
và những đồng chí của ông ta, theo quan điểm của Lozowich, là "những
công
nhân viên chức với một kiểu hận thù rất ư là đặc biệt", "một thứ hận
thù chẳng thể nào dựa trên một nền tảng duy lý, suy luận, để mà mò ra
nguyên
nhân, cội nguồn, và nếu cần phải biện minh cho lòng hận thù này, thì
chỉ có thể
gọi là ý thức hệ bài Do thái". Khi
Eichmann tới Vienna vào năm 1938, ông ta đề ra tiến trình và bộ máy
tống xuất,
và sau đó được đem ra sử dụng, với hiệu năng chết chóc khủng khiếp,
"xuyên
suốt" Âu Châu, những vùng do Nazi chiếm đóng. Nhìn vào chi tiết, quan
sát
những sự cố đã xẩy ra tại Hòa Lan, Pháp, Hungary, tác giả cuốn sách
trình bầy
cho chúng ta, những độc giả, một câu chuyện thật đáng tin cậy, và
thuyết phục,
mà nếu cần phải tóm gọn, thì nó đưa ra một quan điểm ngày càng trở nên
quen thuộc
trong giới nghiên cứu chế độ Nazi, đó là: những tội ác của Nazi tại
những vùng
đất bị chiếm đóng, được "gợi hứng" (inspired) từ ý thức hệ và được thực
hiện bởi những kẻ "đi dưới bảng dẫn đường" của hận thù. Gây
ấn tượng nhất, là cách mà Lozowick, trong cuốn sách Những viên chức của
Hitler,
lập lại đường đi nước bước của những tài liệu qua Sở An Ninh (SD:
Security
Service) của lực lượng SS, chỉ cho thấy ai là người thảo ra những chỉ
dẫn, dưới
những cái tên (và thường xuyên là do chính những người này ký), đó là:
Himmler,
Goering, hay Heydrich, và cũng chính họ sau cùng bật đèn xanh, cho phép
thực hiện
những chuyến tống xuất người Do Thái tại những vùng đất do Đức quốc xã
chiếm
đóng, tới những trại tử thần. Kết luận của Lozowick: những viên chức mà
tại bàn
làm việc của họ, chính sách bài Do Thái đã ghé bến (landed), và đây là
trách
nhiệm bàn giấy của họ – những người này không phải không hứng thú khi
được
trao, và thi hành những trách nhiệm, nhưng họ là những thành viên một
trăm phần
trăm (full partners), ở trong cái cơ sở nhà máy làm thịt người Do Thái.
Họ
"nói như là những kẻ bài Do Thái, và họ nhìn thế giới từ cái nhìn bài
Do
Thái". Lozowich
đào xới đề án của Arendt, về tính tầm phào lãng nhách của cái ác. Đôi
khi, ông
tỏ ra "cũng được" (fair), đôi lúc, không được "fair" cho lắm.
Cũng được, là khi ông viết: "Toàn trường phái của Hannah Arendt được
thành
lập trên một niềm tin tốt (Good faith is the foundation of the entire
school of
Hannah Arendt). Theo Lozowick, cuốn sách của ông chứng minh, đề án của
Arendt,
một "bài tập sáng chói mang tính quan điểm, hoàn toàn thiếu cơ sở mang
tính
lịch sử" (that Arendt’s "brillant conceptual erxercise lacked all
historical
foundation"). Nhưng Arendt đâu phải là sử gia – và lẽ dĩ nhiên, không
thể
trả lời – [Bà đã mất. CNTD]. Bà đâu có được nhìn thấy hàng núi tài liệu
mà Lozowick
đã lục lọi nát bấy ở trong đó. Mà cho dù bà có lầm đi nữa, phát giác
của bà đã
khiến cho bao con người phải suy nghĩ mãi, về vụ làm cỏ dân người Do
Thái, rằng
tại sao cái ác ghê gớm như thế lại xẩy ra, và là trách nhiệm của ai
đây, có phần
mình ở trong đó không? Cũng
như Lozowick, khi làm công việc quan sát, tìm hiểu những viên chức của
Hitler,
Michael Thad Allen, trong tác phẩm Dịch vụ Diệt chủng (Business of
Genocide),
nghiên cứu chế độ bàn giấy của lực lượng SS (The SS business
administration);
ông chỉ ra, những công nhân viên chức Nazi không có "tầm phào" một tí
tỉ tì ti nào hết (far from ‘banal’). Allen cũng miêu tả những ông công
nhân
viên nhà nước thuộc bộ phận SS này, là những con người tự nguyện để cho
ý thức
hệ xỏ mũi dẫn đi, rất ý thức, tâm thành ý nguyện, rất tự hào được giao
phó, và
quyết tâm thực hành tốt công tác được giao, như những từ của ông: "một
nhóm nhỏ những người trẻ, rất tự tâm tự nguyện hiến dâng đời mình cho
nghĩa cả,
thông minh hồ hởi, được thúc đẩy bởi ý thức hệ, làm việc rất hăng say"
–
"a small group of dedicated, intellectually spry, ideologically
motivated,
and hardworking young men". Thường xuyên, đây là những con người có
kinh
nghiệm hiện đại về điều hành, sẽ nắm quyền quyết định vận mạng của hàng
ngàn tù
nhân. Allen chú ý cặn kẽ tới yếu tố ý thức hệ mang tính sắc tộc, theo
một nội
dung rộng lớn hơn, và chính điều này cho phép những công nhân viên trẻ
xàng lọc
tù nhân, phân loại họ theo sức khoẻ, tội phạm, mầu da, và hiệu năng kỹ
nghệ, để
sau cùng đi đến phán quyết, những ngưòi nào "không đủ sức làm việc"
(unfit to work), tức là "đủ sức đi tới lò thiêu" [fit to be
murdered]. Như thế, Allen đã chỉ trích thật sắc bén quan điểm của Hans
Mommsen,
ông này nhấn mạnh sự vận hành lạnh lùng (impersonal functioning) của bộ
máy thư
lại Nazi. Allen
đã trình bầy cho chúng ta một bản kết toán được nghiên cứu kỹ càng và
thật thuyết
phục, về những nhà điều hành hiện đại, có kỹ năng kỹ thuật, những kẻ đã
dựng
lên đế quốc kinh tế SS. Có trong tay hàng trăm ngàn tù nhân, họ đã
hoạch định,
quản lý một hệ thống lao động nô lệ khổng lồ, và với sự hợp tác của Bộ
trưởng
Công Nghiệp Vũ Khí, Albert Speer, họ đã bắt tù nhân làm việc nhằm phục
vụ bộ
máy chiến tranh của Nazi. Tuy nhiên, việc sử dụng tù nhân, cho dù có
sinh lợi,
nhưng thiết yếu không phải là mục tiêu của nó. Nói rõ hơn, sinh lợi hay
không
sinh lợi, không cần thiết: Gạt bỏ [quan điểm về một] chủ nghĩa tư bản
tự do
không cần động não (mindless liberal-capitalism), và luật Mammon [người
đặt nặng
sự lạnh lùng của bộ máy thư lại Nazi], đám SS đặt để "sự hiện đại của
nó
trên tính sản xuất và tính siêu việt sắc tộc." (the SS based "its
modernity on productivism and racial supremacy"). Rằng
tụi SS bắt tù nhân làm việc trong một điều kiện sơ khai, rằng đây là
một dịch vụ
được quản lý một cách tồi tệ, không có hiệu quả, và là những cuộc phiêu
lưu đầy
rủi ro về mặt kinh tế, tất cả những điều này không cho phép chúng ta bỏ
qua,
không nhìn thấy, những viễn ảnh mang tính kỹ thuật của những tên hiện
đại hoá
phân biệt sắc tộc, hận thù mầu da (the racist modernizers), tức những
kẻ điều
hành dịch vụ diệt chủng. Những kẻ nhìn thấy tính hiện đại của những gì
mà chúng
đang làm, là một sự chứng tỏ, xác nhận cho tính siêu việt sắc tộc của
chúng. Ở
đây, chúng ta lại gặp thiên tài Arendt, khi bà nhìn ra, rằng, "không có
mâu thuẫn, trục trặc, trật bản lề chi hết, giữa cơ sở dịch vụ hiện đại
và ý thức
hệ dã man (there is "no inherent contradiction between modern business
organization and barbaric ideology"). "Thế
hệ Unbedingten", khảo sát của Michael Wildt, về nhóm chóp bu an ninh
dưới
quyền Himmler’s Reich Security Main Office (RSHA), là một tác phẩm lớn
theo tất
cả mọi nghĩa của nó. Trên 900 trang, cuốn sách của ông làm nhiều người
quan tâm
và khen ngợi tại Đức. Ở đây, chúng ta lại thấy những con người giữ chức
vụ quan
trọng (key role) trong vụ làm cỏ tập thể "hiểu những gì họ đang làm và
muốn
làm những việc đó". Và không thể có chuyện (in no way) Adolf Eichmann
chỉ
là một người nhận mệnh lệnh cấp trên (a mere "recipient of orders). Thành
lập sau khi cuộc chiến vừa bắt đầu, RSHA là lực lượng anh ninh quốc gia
(bao gồm
cả cơ quan Gestapo và cảnh sát điều tra hình sự), cùng với Sở An Ninh
SS, bộ sậu
này tạo thành một định chế nhằm tiêu diệt những kẻ thù sắc tộc của Volk
[Tộc,
Dân Tộc Đức], và không bị một cuỡng chế pháp lý nào hết, [nghĩa là tha
hồ giết
mà không có tội]. Với Reinhard Heydrick là người cầm đầu, RHSA trở
thành "cái"
mà Wildt mô tả, là "the executive of Volksgemeinschaft". Lục lọi
trong mớ tài liệu lớn lao, dàn trải, tác giả lôi ra chừng 200 vị lãnh
đạo của
cơ quan này, với chi ly chi tiết về lịch sử cuộc đời của từng vị, tầm
nhìn, ao
ước, tham vọng, và sự nghiệp của họ, trước vào sau 1945 (trong số, có
cả một
tay cựu viên chức SD, sau này trở thành điều hành viên (manager) của
một nhà xb
Đức, nơi đã từng in cuốn sách của Arendt viết về Eichmann). Và, lẽ dĩ
nhiên, những
tội ác của họ. Cái
đích mà tác giả Wildt nhắm, là nằm ngay ở nhan đề cuốn sách, dịch "mot
à
mot" có nghĩa là, "Thế hệ của những tên vô độ, phá giới" [vô độ,
phá giới, theo nghĩa, không có giới hạn nào hết, tha hồ giết người mà
không phạm
tội, trong điểm sách, Bessel dịch là: the "generation of the unbound"].
Đây
là một nghiên cứu những con người sinh đúng vào bước ngoặt của thế kỷ,
những kẻ
đã trải qua Cuộc Thế Chiến I như là những đứa con nít hay thiếu niên,
những kẻ
tới tuổi trưởng thành vào đúng lúc xẩy ra cơn khủng hoảng thời kỳ hậu
chiến, và
bị ảnh hưởng thấm đẫm tư tưởng cực hữu tràn ngập đại học Đức vào những
năm cuối
chế độ Cộng Hoà Weimar. Những kẻ đã phối hợp: a) tài học đáng nể của
họ, b) khả
năng tổ chức, và trí thức, c) chấp nhận ý thức hệ phân biệt sắc tộc, và
sau
cùng, d) một quyết tâm tàn nhẫn, sẽ hoàn thành sứ mệnh, trong mọi tình
huống, với
mọi biện pháp mang tính thù hận sắc tộc. Khi
lên trời cũng chiều người. Nazi lên nắm quyền, cuộc chiến bùng nổ, và
Nazi chiếm
đóng vùng Đông Âu, tất cả những sự kiện đó như phụ họa cho quyết tâm
giết người
vô độ, của thế hệ phá giới. Những sự kiện lịch sử như trên đã cung cấp
cho thế
hệ phá giới quyền giết người một cách hợp pháp, theo như định chế, với
một quyết
tâm, gặp kẻ thù khác mầu da, là làm thịt! (nguyên văn: một quyết tâm
như thế đã
có thể kiếm cho chính nó một diễn tả giết người: such a determination
could
find its murderous expression). Như Klaus Mann (con trai của Thomas
Mann) đã
tiên tri, ở trong nhận ký của ông đề ngày 30 [lại ngày 30], tháng
Giêng, 1933,
ngày mà Hitler trở thành Reich Chancelor, nước Đức đã trở thành một
miền đất
chuyện gì cũng có thể làm được (nguyên văn: miền đất của những khả thể
vô giới
hạn, "the land of unlimited possibilities". Được tuyển dụng bời
Reinhard Heydrich và Werner Best, sau khi Hitler lên cầm quyền, "thế hệ
những
tên phá giới" thấy sự nghiệp của chúng lên như diều gặp gió, trong thập
niên
1930, và trong thời gian chiến tranh, chúng phá bung, coi như "pha",
những rào cản cuối cùng về đạo đức, văn hóa, cách ở đời, của những xã
hội văn
minh, và trở thành những cánh diều bay cao, bầu trời bao la cũng không
giới hạn,
kiềm chết nổi quyết tâm của thế hệ phá giới, trong công cuộc kìm tiếm,
săn bắt
mọi "giải pháp cách mạng" (revolutionary solutions), cho những vấn đề
mà chúng đụng phải. Những con người, được sửa soạn để làm bất cứ chuyện
gì,
nhân danh "nghĩa cả" [làm thịt Do Thái], sẽ thấy họ ở trong một vị
trí mà họ có thể làm bất cứ một chuyện gì. Những
gợi ý ở trong nghiên cứu của Wildt thật sâu thẳm. [Bạn đọc có cảm giác,
có thể
áp dụng vào bất cứ một chế độ độc tài toàn trị, ngay từ khi nó manh
nha, khi
nhân danh một "nghĩa cả" nào đó.] Cuốn sách khỗng lồ của ông nối kết
những sự kiện rối bời của thời kỳ Weimar, với những điều ghê rợn. khủng
khiếp
tiếp liền sau đó, của thời kỳ Đệ Tam Reich. Ít cuốn sách nào làm được
điều này.
Cuốn sách chứng minh, tính quan trọng quyết định, của bạo động và những
vụ giết
người xẩy ra vào tháng 9 năm 1939, là một bước tới quan trọng (key
step), chuyển
sự đàn áp của cảnh sát thành diệt chủng (racist genocide). Tất
cả hợp lại, chúng cung cấp cho chúng ta một tia sáng mới mẻ, tinh khôi,
khi
nhìn vào chủ nghĩa Nazi và những tội ác do nó gây ra, và từ đó, có thể
thấy ra
rằng, một cái nhìn mới mẻ, dựa trên những sự kiện mới được khui ra như
thế, đã
"xói mòn" (undermine) đề án về "tính tầm phào của cái ác" của
Arendt. Theo
Wildt, đề án này (cái ác cà chớn), chỉ diễn tả một me xừ Eichmann vào
năm 1961,
khi đang ngồi như là một bị cáo ở toà án Jerusalem, hơn là một ngài
Eichmann
vào những năm rạng ngời tại bàn giấy, từ năm 1935 tới 1945. Theo
Richard Bessel, người điểm sách trên tờ TLS, cuốn của Wildt là một
trong những
nghiên cứu quan trọng nhất về nước Đức Nazi, đã từng được xuất bản,
trong những
năm gần đây. (Cuốn này đang đợi được dịch qua tiếng Anh). Jennifer
Tran giới thiệu
Theo bước chân Hannah Arendt
Các quan hệ của bà với đạo do
thái, với
nước Do Thái, với Shoah là trọng tâm nghiên cứu của tôi. Bà luôn luôn
tự hào là
người do thái. Lòng mộ đạo do thái là kim chỉ nam, là sợi chỉ đỏ của
đời sống
riêng tư của bà. Ngay khi dự định thành lập một quốc gia Do Thái bị
thất bại,
bà đã nghĩ sau khổ hình của trại tập trung Shoah, một nước Do Thái
không phải
là món quà tặng cho người Do Thái. Cùng với những nhà trí thức cực tả
khác, bà
khẳng định tân thể chế quốc gia Do Thái phải là một thể chế lưỡng quốc
gia. Bà
đã tuyên bố nếu quên người Ả rập, nếu trục xuất người Palestiniens thì
tân thể
chế sẽ ở trong tình trạng chiến tranh liên tục. Suy nghĩ như thế thật
táo bạo
và bà đã giữ ý kiến này cho đến năm 1961, năm xử vụ án Eichmann. Chính bà đã viết cho tờ báo
“New Yorker” –
tôi tìm được bức thư này – để xin tòa báo gởi bà làm phóng viên cho vụ
án. Và
tôi kinh hoàng khám phá ra bà đã không dự toàn bộ vụ án, bà không nói
điều này
trong sách của bà. Nhưng tôi nghĩ đó là yếu tố chính yếu bởi vì bà đi
ra khỏi
tòa trước khi xảy ra những giây phút xúc động mãnh liệt nhất, bà nghĩ
bà đã
hình dung hết được mọi sự, cái “ác tầm phào, vô vị, lãng nhách – không
đáng
phải nghe.” Bây giờ khi đọc lại sách của
bà, người ta
thấy có những điều không thể chấp nhận được. Bà đã dám viết nếu Hội
Đồng Cố Vấn
Do Thái không hợp tác với Đức quốc xã thì người Do thái đã chết ít hơn
cũng như
bà dám khẳng định nếu người Do thái nổi dậy chống đối thì sẽ không có
nhiều
người chết đến như thế. Tai tiếng quá khủng khiếp, bà bị vướng vào một
việc hãi
hùng và bà giữ lập trường của bà trong câu chuyện này, câu chuyện đã
làm bà đau
đớn kinh khủng, bà mất rất nhiều bạn. Sáu hoặc bảy năm sau, bà thú nhận
bà đã
sai lầm, bởi vì cái ác không tầm phào, và là cái đáng phải nghe, chỉ có
cái
thiện mới tầm phào, vô vị, mới không đáng để nghe. Từ đó bà buông luôn,
không
suy nghĩ đến sự kiện này và chỉ chú tâm vào triết học thuần túy. Ses rapports avec son
judaïsme, avec
Israël, avec la Shoah ont été le cœur noir de ma recherche. Elle a
toujours été
fière d’être juive. Sa judéité constitue le fil rouge de son histoire
personnelle. Dès que la création d’un Etat juif a été débattue, elle a
pensé
qu’Israël ne devait pas être le cadeau fait aux Juifs après la Shoah
et, avec
d’autres intellectuels d’extrême gauche, elle a affirmé que ce
nouvel
Etat devait être binational. Elle a déclaré que si on oubliait les
Arabes, si
on expulsait les Palestiniens, le nouvel Etat serait en guerre
permanente.
Cette position très audacieuse, elle la conservera jusqu’au procès
d’Eichmann,
en 1961. C’est elle qui écrit au « New Yorker » – j’ai retrouvé la
lettre –
pour demander à y être envoyée comme reporter. Et j’ai été stupéfaite
de
découvrir qu’elle n’a pas assisté à l’intégralité du procès, ce qu’elle
ne dit
pas dans son livre. Or, je pense que c’est un élément capital, car elle
s’en va
avant les moments les plus bouleversants, croyant avoir tout
conceptualisé,
dont la « banalité du mal ». Aujourd’hui, quand on relit son livre, il
y a des
choses inacceptables. Elle ose écrire que, si les Conseils juifs
n’avaient pas
collaboré avec les nazis, il y aurait eu moins de Juifs tués, tout
comme elle
ose affirmer que, si les Juifs s’étaient révoltés, ils ne seraient pas
morts en
aussi grand nombre. Le scandale a été énorme, elle s’est embourbée,
entêtée
dans cette histoire qui l’a horriblement fait souffrir, elle y a perdu
beaucoup
de ses amis. Six ou sept ans plus tard, elle a admis avoir eu tort,
parce que
le mal n’est pas banal, seul le bien l’est. Elle renonce alors à penser
l’événement et se réfugie dans la philosophie pure. Auteur : Christine Gomariz,
Paris
Match
Hannah
Arendt
Tính Tầm Phào, Lãng Nhách của Cái Ác: Ghi chú, bổ sung, và phản bác. "Dans les pas de Hannh Arendt" What Would Hannah Say? J. M. Coetzee
on
Norman Mailer's Hitler at the New
York
Review of Books (no subscription required). Here are his
conclusions: The
lesson that Adolf Eichmann teaches,
wrote Hannah Arendt at the conclusion of Eichmann in
Mailer has repeatedly in the past voiced his suspicion of this formula. As a secular liberal, says Mailer, Arendt is blind to the power of evil in the universe. "To assume...that evil itself is banal strikes me as exhibiting a prodigious poverty of imagination." "If Hannah Arendt is correct and evil is banal, then that is vastly worse than the opposed possibility that evil is satanic"—worse in the sense that there is no struggle between good and evil and therefore no meaning to existence. It is not too much to say that Mailer's quarrel with Arendt is a running subtext to The Castle in the Jaspers defended himself: if one claims that Hitler was more than a criminal, he said, one risks ascribing to him the very "satanic greatness" he aspired to. Arendt took his criticism to heart. When she came to write the Eichmann book, she endeavored to keep alive the paradox that though the actions of Hitler and his associates may defy our understanding, there was no depth of thought behind their conception, no grandeur of intention. Eichmann, a humanly uninteresting man, a bureaucrat through and through, never realized in any philosophically full sense of the word what he was doing; the same might be said, mutatis mutandis, for the rest of the gang. To take the phrase "the banality of evil" to epitomize Arendt's verdict on the misdeeds of Nazism, as Mailer seems to do, thus misses the complexity of the thinking behind it: what is peculiar to the everyday banality of a bureaucratically administered, industrially organized policy of wholesale extermination is that it is also "word-and-thought-defying," beyond our power to understand or to describe. Before the magnitude of the death, suffering, and destruction for which the historical Adolf Hitler was responsible, the human understanding recoils in bewilderment. In a different way, our understanding may recoil when Mailer tells us that Hitler was responsible for the Third Reich only in a mediate sense—that ultimate responsibility lay with an invisible being known as the Devil or the Maestro. The problem here is the nature of the explanation we are being offered: "The Devil made him do it" appeals not to the understanding, only to a certain kind of faith. If one takes seriously Mailer's reading of world history as a war between good and evil in which human beings act as proxies for supernatural agents—that is to say, if one takes this reading at face value rather than as an extended and not very original metaphor for unresolved and irresoluble conflict within individual human psyches—then the principle that human beings are responsible for their actions is subverted, and with that the ambition of the novel to search out and speak the truth of our moral life. Blessedly, The Castle in the
Thực vậy, đây là nỗi khốn khó
của thời đại
chúng ta, mắc míu lung tung, đan xen lạ lùng giữa xấu và tốt, đến nỗi,
nếu
không có "bành trướng để bành trướng" của những tên đế quốc, thế giới
chẳng bao giờ trở thành một; nếu không có biện pháp chính trị "quyền
lực
chỉ vì quyền lực" của đám tư sản, cái sức mạnh vô biên của con người
chắc
gì đã được khám phá; nếu không có thế giới ảo vọng, thiên đường mù của
những
phong trào toàn trị, qua đó, những bất định thiết yếu của thời đại
chúng ta đã
được bầy ra một cách thật rõ nét, như chưa từng được bầy ra như vậy, thì
làm
sao chúng ta [lại có cơ hội] bị đẩy tới mấp mé bên bờ tận thế, vậy mà
vẫn không
hay, chuyện gì đang xẩy ra? Bạn đọc, đọc đoạn trên đây, rồi
áp dụng nó, một cách ‘thông minh và
thiên tài’
vào lịch sử lập quốc của Mít, xem có 'ngay tắp lự', không?
|
