Có sự trộn lẫn của thực tại với hồi ức, của cuộc đời hằn xé với những mộng tưởng thanh xuân. Có nắng mưa, gió sóng, cùng những bụi bặm, náo động của cuộc đời. Nhưng cũng có, trong những dòng văn chân thật ấy, những khoảng thinh lặng cần thiết và ấm áp của tình người.
Đây là thứ văn không thể quên thời đi học và những bài luận mẫu, văn chương huề vốn, ba phải, "vãi linh hồn".
Chính cái tính chất vãi linh hồn này dễ làm cho người viết tưởng mình là thi sĩ !
Không phải Gấu, mà là Kundera đã chỉ ra, và mượn cây gậy của Kafka để mà phạng.
Con tim khô héo luôn ngụy trang bằng thứ văn phong ướt đẫm tình cảm.
[Sécheresse du coeur dissimulée derrière un style débordant de sentiments].
Di chúc Kafka

Sự lầm lẫn - tưởng mình là thi sĩ, với những dòng văn đầy nước mắt nước mũi, như trên, theo Gấu, khá nhiều nhà văn nhà quê của chúng ta mắc phải, nào là thì thầm với thơ, nào là ra biển gọi thầm [la lớn còn chẳng ăn ai, ở giữa biển cả, nữa là thầm với thì] - là do không phân biệt được, thế nào là trữ tình, lyrique, thế nào là thơ ca, poétique.
Mỗi khi hơi bị bé cái lầm, cứ tưởng mình là thi sĩ, hãy nhớ câu này của Borges: Thơ là để trao cho thi sĩ.
Hay câu này, của Rilke, [theo Coetzee]:
Rilke chiến đấu cả đời để là một nhà thơ - không phải nhà thơ thuần túy, nhưng thuần túy nhà thơ [not a pure poet, but purely a poet], bởi vì ông cảm thấy.... thơ chỉ có thể viết bởi một người nào đã là nhà thơ [because he felt... that poetry could only be written by someone who was already a poet].
Nguồn
*
Một trong những tác giả tôi đọc sớm sủa nhất, và viết về người đó đầu tiên, khi mới ra hải ngoại, là TMT. Sự say mê tiếng Việt của bà làm tôi sững sờ, khi đó, và viết ra điều này, trên tờ Văn Học của NMG, người tình của bà là tiếng Việt.
Mãi sau này, nhìn lại, tôi mới hiểu điều tôi nói đó, là từ một câu khác, đã đọc từ lâu, và ăn sâu vào tiềm thức.
Câu đó như vầy:
Nhà văn lớn là người kết hôn với đất nước của họ.
Và câu này, cũng đã được tôi sử dụng, khi đọc Nhất Linh. Mối tình lớn của Nhất Linh với Miền Bắc, bật ra, khi ông, trong nhân vật thế thân của mình, là Dũng, buổi trưa hè "ôi nắng vàng sao mà nhớ nhung" đó, đó, vô tình nhìn thấy cái áo cánh trắng bên vườn hàng xóm, tự hỏi, của ai đấy nhỉ, và chợt nhớ ra là nghỉ hè, và Loan đi học ở tỉnh trở về nhà.
Nhưng với TMT, còn hơn thế nữa. Bà chỉ có thể kết hôn với ngôn ngữ, bởi vì quê hương của bà không còn.
Đây cũng là điều Brodsky nói ra, khi được hỏi, và ông trả lời, tôi hết còn tin vào cái xứ sở đó.
Nhưng, khác Brodsky, những người như TMT, họ chứng kiến cái giây phút hấp hối của xứ sở, khi ngoái nhìn lại, những ngày 30 Tháng Tư 1975. Kinh nghiệm này, Kundera cũng đã từng sống vào năm 1968, khi Liên Xô xâm lăng xứ sở của ông, và ông bảo, nó đau như là một trận cháy nhà. [Trong Le Rideau, Bức Màn]
*
Nhưng mà này, liệu có cái gọi là văn học Việt Nam hải ngoại không đấy, Hai Lúa nhớ, ông nhà văn ra đi từ miền bắc VTH đã có lần nham nhở hỏi lại cái tay phỏng vấn ông.

"Nhưng mà này, có còn cái gọi là Hà Nội.... "
Có thể nói, cũng là cảm giác ấy, của tay nhà văn ra đi từ miền Bắc kia, khi nham nhở như thế đấy, tuy nhiên, bàng hoàng hơn, sửng sốt hơn, sung sướng, hạnh phúc hơn nhiều, khi Hai Lúa gặp một nhà văn ra đi từ Hà Nội, cùng với gia đình của bà, lần "ghé thăm" cựu lục địa.
-Ôi chao, những con người Hà Nội, thứ thượng hảo hạng của nó, sau 1954 cho đến mãi ngày này, mà vưỡn còn, hử?
Thế mình về được rồi!
Phải về rồi!
BVVC
*
Theo Kundera, trong đoạn viết Tiểu thuyết như là không tưởng của một thế giới không biết sự lãng quên, le roman comme utopie d'un monde qui ne connait pas l'oubi, trong Bức Màn, chính cái thế giới thực tầm phào chán ngắt, bị sự quên lãng trấn ngự, chính cái thế giới của thảm kịch của sự vô ích, của chuyện thường ngày ở huyện, của hiện sinh thừa mứa đó, khiến tiểu thuyết biến thành một pháo đài chống lại sự lãng quên: Tác phẩm nghệ thuật hiện ra sừng sững như là một thế giới khác, lý tưởng, kiên cố, vững chắc, trong đó, mỗi chi tiết có sự quan trọng, ý nghĩa của riêng nó... thật xứng đáng để đừng bao giờ quên, không thể nào quên...
Nhưng, cho dù kiên cố thế nào, thì cũng không thoát ra khỏi quyền năng cùa sự lãng quên, và, thế là, mỗi nghệ thuật, lại trang bị thêm cho nó, một thứ võ khí chống lãng quên.
Theo ông, trong trường hợp như thế, thơ có quyền năng riêng của nó, một đặc quyền. Kẻ nào đã từng thuộc một bài sonnet của Baudelaire, thí dụ, là chẳng dám bỏ sót một chữ ! Nếu anh ta yêu nó, là anh ta cứ đọc đi đọc lại, nhiều khi còn ngâm lên ông ổng, cho đến khi thuộc lòng.
Thơ chính là một pháo đài vững chãi nhất của trí nhớ.

"O God, You've done enough, You've robbed me enough. I'm too tired and old to learn to love. Leave me alone for ever".
[Ôi Chúa ơi. Ngài làm như vậy đủ rồi. Ngài trấn lột con như thế đủ rồi. Con quá mệt mỏi và già nua để học yêu thương. Hãy mặc xác con, để cho con yên thân mãi mãi"].
Graham Greene

---

Ghi chú: Đã đăng trên Tin Văn, sau lấy xuống, do không xin phép tác giả và gia đình.
Nay talawas đã đăng, nên post lại, coi như là lấy từ nguồn talawas. NQT

---

---

Nghề của tui không phải là để làm hài lòng ông Giời.
Bố ai biết tại sao Thằng Chả lại chọn cái nghề đó cho tui.
My profession was not to pleasing God,
but His inscrutable will had selected it for me.
Joseph Roth
Lời thú tội của một tên sát nhân
[The Confession of a murderer].

Roth học cừ, nhất là môn văn chương Đức, mặc dù, gần như suốt buổi học, anh nhìn đám thầy dậy của mình, và nhận ra rằng, họ thuộc loại bảo sao nghe vậy, và mô phạm. Sự khinh khi này xuất hiện trong những bản viết đầu tay của ông, qua đó, ông cho rằng cái kiểu học vấn như vậy của nhà nước chỉ tạo ra những con người nhút nhát, không dám có những phát kiến, thiếu hứng khởi. Ông làm part time, là phụ giáo cho đám con một nữ bá tước, và học ngay được thói dởm dáng của lớp người quyền quí, nghĩa là cũng biết “liếm” [kissing] tay mấy cô nường, tay cầm cây can vung vẩy, và đeo kiếng một mắt!
Và chàng bắt đầu in thơ!