THERE IS A SENTENCE in Dr. Johnson's Life of Gray which might well be written up in all those rooms, too humble to be called libraries, yet full of books, where the pursuit of reading is carried on by private people. "... I rejoice to concur with the common reader; for by the common sense of readers, uncorrupted by literary prejudices, after all the refinements of subtilty and the dogmatism of learning, must be finally decided all claim to poetical honors." It defines their qualities; it dignifies their aims; it bestows upon a pursuit which devours a great deal of time, and is yet apt to leave behind it nothing very substantial, the sanction of the great man's approval.
The common reader, as Dr. Johnson implies, differs from the critic and the scholar. He is worse educated, and nature has not gifted him so generously. He reads for his own pleasure rather than to impart knowledge or correct the opinions of others. Above all, he is guided by an instinct to create for himself, out of whatever odds a d ends he can come by, some kind of whole - a portrait a man, a sketch of an age, a theory of the art of writing. He never ceases, as reads, to run up some rickety and ramshackle which shall give him the temporary satisfaction of looking sufficiently like the real object to allow of affection, laughter, and argument. Hasty, inaccurate, and superficial, snatching now this poem, now that scrap of old furniture, without caring where he finds it or of what nature it may be so long as it serves his purpose and rounds his structure, his deficiencies as a critic are too obvious to be pointed out; but if he has, as Dr. Johnson maintained, some say in the final distribution of poetical honors, then, perhaps, it may be worth while to write down a few of the ideas and opinions which, insignificant in themselves, yet contribute to so mighty a result.
Virginia Woolf
Người đọc bình thường
Có một câu của Dr. Johnson, trong Đời của Gray, câu này chắc là phải viết lên tường tất cả những căn phòng, gọi là những thư viện thì có vẻ hơi lớn lối, tuy nhiên, chứa đầy sách, nơi việc đọc là của những tư nhân, private people.
"….Tôi thật mến, người đọc bình thường này; bởi vì, gọi độc giả bình thường, những ai không bị hư thối bởi thiên kiến văn chương, và, sau bao lọc lõi, và nghiệt ngã, của việc học, biết rằng, đây chỉ là để vinh danh cho một cõi thơ.”
Cõi thơ đó định nghĩa phẩm chất của họ, vinh danh những mục tiêu của họ, đó là cái phần thưởng mà họ có được, sau khi bỏ phí thời giờ ngấu nghiến đọc, và ngộ ra rằng, mình chẳng để lại một thứ gì ở trên cõi đời này, nếu có chăng, thì  chỉ một cái gật đầu của những bậc tao nhân mặc khách, như một nhà thơ Việt đã từng tự hào về cả một sự nghiệp thơ của ông:
Ta còn để lại gì không,
Kìa non đá lở, kìa sông cát bồi.
VHC
Độc giả bình thường, như Dr Johnson hàm ý, khác hẳn nhà phê bình, và nhà khoa bảng. Anh ta học hành chẳng ra gì, và thiên nhiên keo kiệt kia cũng chẳng ban cho anh ta một chút tài năng thiên bẩm nào.
Anh ta đọc, chỉ để thích thú riêng cho mình, vì mình, không hề có ý định kiếm tí ti tri thức, hiểu biết, hoặc khốn nạn hơn, để sửa chữa những quan điểm của những người khác. Trên hết, anh ta được dẫn dắt bởi một bản năng: hãy sáng tạo chỉ cho mình - từ bất cứ thăng trầm, bất cứ nọ kia, bất cứ gập ghềnh của đường đời mà anh ta đã trải – một cái gì đó, mù mờ một khối, một cục, một đống, như chân dung một con người, như phác họa một thời đại, như một lý thuyết về nghệ thuật viết….
 Khi đọc, anh ta không hề ngưng ôm ấp, nâng niu, gầy dựng căn nhà ọp ẹp, xiêu vẹo, tức là cái vốn liếng mà sự đọc đã đem lại cho anh ta, chính cái đó sẽ đem lại cho anh ta sự hài lòng, tuy phù du, tuy tạm bợ, rằng cái ta có đây cũng đâu có thua gì một căn nhà vững vàng, một món đồ thực sự, và như thế, nó  đem đến cho anh ta sự yêu mến, tiếng cười và lời biện luận, hay quan điểm này nọ.  Vội vã, không chính xác, và phiến diện, lúc này túm vội lấy bài thơ này, lúc nọ, một mẩu văn bia đồ cổ, chẳng thèm để ý, kiếm chúng ra từ đâu, chẳng cần biết bản chất chúng là như thế nào, một khi mà chúng thật hợp ý mình, ôm lấy mình, những cái dở, yếu, non, kém, vụng, như là một nhà phê bình của anh ta cứ thế mà phô ra… Nhưng, cứ như Ngài Dr. Johnson nói đó, nếu anh ta có một tiếng nói nào đó, ở trong cái sự đóng góp sau cùng vào những vinh danh của thơ ca, nếu vậy thì, có lẽ, cũng có tí giá trị, khi viết ra một tí  ý nghĩ, và quan điểm - thì cũng vẫn chỉ là những vô nghĩa, những chẳng có chút giá trị, như tự thân chúng vốn là như vậy – tuy nhiên, cũng là một đóng góp cho thành quả, vậy.
NQT
[mô phỏng bài viết của Virginia Woolf: The Common Reader]
*
Note:  Mới kiếm ra, trong lúc lục lọi hồ sơ cũ, trước khi đi.
Gửi K, và bạn của K. Thay cho bài viết nhức đầu quá.
*
Gấu tình cờ khám phá ra Virgina Woolf, thời gian Sài Gòn đầy sách Tây, còn rẻ hơn cả ở mẫu quốc, do chương trình IC [Thông tin & Văn hóa] của Tây mũi lõ, giá sách bằng giá ở nguyên gốc, thí dụ 10 frs thì bán 10 đồng, tiền ông Diệm, như người Miền Nam thường nói.
Gấu, nhờ đi làm hai job, một Bưu Điện, một UPI, thành ra cũng không đến nỗi nào, sách lại rẻ, nhất là thứ sách bỏ túi. Nhưng đâu chỉ sách bỏ túi, Gấu còn mua cả những thứ đắt tiền thí dụ, loại bìa trắng nrf của nhà Gallimard, của nhà Nửa Đêm, quả là Gấu chưa đủ sức đọc, những Lịch sử và Ý thức giai cấp, của Lukacs, thí dụ, nhưng “cháo húp quanh”, nhẩn nha đọc được câu nào hay câu đó. Nhờ vậy mà khám phá ra Mrs Dalloway của Woolf. Đọc một cái là nó đây rồi, thứ độc thoại nội tâm, kể hoài còn hoài, kể mãi còn mãi.
Khoe với ông anh, ông cũng thú lây, mắt lim dim, cậu nghe anh, thứ đó, phải đọc đi đọc lại vài lần.
Nhiều ông không ưa Gấu, thấy Gấu hay nhắc tới ông anh, cứ nghĩ là ông anh là thầy của Gấu. Không phải. Gấu không hề mắc nợ văn chương ông anh, vì ông anh là nhà thơ, cõi mà Gấu chẳng hề mong tới, đó là sự thực. Thứ nữa, thứ văn chương ý thức hệ của ông anh, cái kiểu, đi ra đó cũng là thứ đánh đĩ, nó có ở đây tôi sẽ đập vỡ mặt nó ra… như nhân vật Tâm chửi ông bạn Đại bỏ ra hậu phương, theo VC, trước khi đi còn làm cho một cô gái mang bầu, Gấu cũng không “mặn”. Thời mới lớn, đứng trước cuộc chiến chạy trời sao cho thoát, Gấu coi văn chương là nơi để trốn nó, chỉ đến khi ra ngoài này, gặp ông Steiner, cũng một thứ sống sót, nhưng đau quá vì mình sống sót, Gấu ngộ ra liền và khi viết cho báo Văn Học của NMG, và được độc giả hâm mộ, NMG phán, qua một thằng em kể lại, bây giờ chân ông Gấu mới chạm đất, là cũng có lý lắm, cũng tri âm tri kỷ lắm.
NMG không phải bạn quí của Gấu, nhưng cách ông đối đãi với Gấu, đúng là thật bảnh. Cả cái sự Gấu hay nhắc tới ông, nhiều người cũng không hiểu, tưởng Gấu thù hằn gì ông ta. Đâu phải. Nói ơn thì hơi quá, nhưng giá gặp một tay khác, khó mà ăn ở với nhau cả hai năm trời!
Gấu viết cho VH, nổi quá, báo bán chạy, NMG phán, đếch cần xin xỏ quảng cáo nữa, khiến ông bạn quí của Gấu ghen, ra lệnh mày không được viết cho báo thằng cha NMG nữa, chỉ được quyền viết chùa cho báo tao. Tiếu lâm đến như thế đấy!

Ui chao, cứ nói đến bạn quí là Gấu muốn văng tục rồi!
Vậy mà mất cả đời với bạn quí!
*
Trường hợp Steiner sống sót Lò Thiêu, ông có kể, trong bài phỏng vấn của tờ The Paris Review, và có viết một bài về Kẻ Sống Sót, trong Ngôn ngữ và Câm lặng.
*
-Ông hãy kể thêm cho chúng tôi nghe, về những năm đầu đời của ông đi.
 -Rồi thì chiến tranh, và cha tôi được thủ tướng Pháp trao cho sứ mạng thương lượng với người Đức, về việc mua chiến đấu cơ Grumman. Một chuyện quá đỗi lạ lùng đã xẩy ra. Mọi người hầu như đều quên hẳn một điều, New York là một thành phố trung lập, vào năm 1940. Nơi đây đầy những phái bộ mãi dịch, phái bộ ngân hàng, kỹ sư Quốc Xã. Cha tôi được mời ăn trưa, nhân dịp vinh danh Uỷ Ban Thương Mại (Trade Purchasing Commission), tại Câu Lạc Bộ Phố Tường (Wall Sreet Club). Tại bàn của ông, là đại diện ngân khố Mỹ, ngân hàng, và phái đoàn Pháp. Người hầu bàn mang đến cho cha tôi một tờ giấy gấp lại, và nói, một vị khách tại một bàn khác, đã yêu cầu anh ta mang lại cho cha tôi. Cha tôi liếc quanh một vòng, và nhìn thấy một phái bộ mãi dịch Quốc Xã, chữ thập ngoặc trên ve áo. Hoàn toàn hợp pháp: họ cũng đang mua trang bị, và dàn xếp những vụ vay mượn dầu lửa (oil loans), cùng với Ngân Hàng Chase, và rất nhiều ngân hàng khác. Cha tôi nhận ra một người, vốn là bạn làm ăn rất thân, nhưng ông đã không liên lạc kể từ năm 1933 khi Hitler lên cầm quyền. Thế là cha tôi thẳng thừng xé nát mẩu giấy, rồi thả những mảnh vụn xuống sàn. Ông đứng dậy, đi vào nhà vệ sinh; người đàn ông đang đợi ở đó, ông ta nắm lấy cha tôi, và nói, "Dù muốn hay không, tốt hơn ông hãy lắng nghe tôi. Tôi không thể chi tiết. Tôi không biết tí gì. Chúng tôi sẽ vô nước Pháp, đầu hôm sớm mai." (Đó là năm 1940). "Bằng mọi giá, đưa gia đình ông đi ngay"
 Đây là một tay chóp bu, của xí nghiệp quan trọng nhất về điện khí ở Âu Châu, hãng Siemens. Cuộc họp về "giải pháp chót" (the final solution: tận diệt dân Do Thái. CTND), chưa xẩy ra. Nhưng ở Ba Lan, những vụ tàn sát diễn ra rồi, và giới chóp bu Siemens đã biết một điều gì. Họ không biết chi tiết, bởi vì bạn sẽ bị bắn bỏ ngay lập tức, nếu bạn xin nghỉ, và nói về chuyện đó; nhưng tin tức này luồn lách qua đám chỉ huy cao cấp, qua những nhà ngoại giao, và người đàn ông này, cám ơn Trời, đã tin, và cha tôi, đã tin ông ta.
Cha tôi liên lạc với thủ tướng, và xin ông cho phép gia đình được tới với ông một thời gian, vì cuộc thương lượng kéo dài hơn là cha tôi thoạt đầu nghĩ. Thủ tướng nói, "Được thôi, lẽ dĩ nhiên, hãy để cho gia đình tới với ông". Gia đình tôi được cứu thoát là nhờ vậy. Chúng tôi thoát ra trên những chiếc thuyền Mỹ cuối cùng.
Câu chuyện này sẽ có một lý thú đáng kể, với những sử gia, bởi vì đầu năm 1940 – người Đức tới tháng Năm mới "vô", trong khi chuyện xẩy ra, là vào tháng Giêng – một nhân viên cao cấp Đức đã biết một điều gì đó.
*
Liệu PXA biết, vụ Lò Cải Tạo?
*
The Paris Review:
Tình cảm của ông, về mặt vô đạo đức, đối với những liên hệ giữa Humbert Humbert và Lolita thì rất mạnh. Tuy nhiên, đây là chuyện thường ngày ở.. Hoa Lệ Ước, và ở Nữu Ước, giữa những đấng ngoài bốn bó và mấy em mi nhon chỉ nhỉnh hơn Lolita tí ti. Họ lấy nhau là thường, và chẳng ai thắc mắc, nhiều khi còn cầu chúc trăm năm hạnh phúc…
Nabokov: Không, đâu phải tình cảm của tôi, mà của xừ luý, xừ Humbert Humbert, về những liên hệ giữa xừ lúy với Lolita. Xừ lúy đau khổ, không phải tôi. Tôi đếch thèm để ý đến vấn đề đạo đức của đám trâu già gặm cỏ non, vả chăng, những cỏ non như thế chẳng mắc mớ gì tới Lolita. Humbert yêu những cô bé, les “filletes” – không giản dị những thiếu nữ, les “jeunes filles”. Những ‘nymphettes’ là những cô gái-trẻ con, filles-enfants, không phải những "starlettes", hay những “sex kittens”. Lolita 12 tuổi, không phải 18. Bạn còn nhớ, khi cô 14, Humbert đã gọi cô là “người tình già”.
Câu trên, Gấu dịch theo bản tiếng Tây. Đọc lại nguyên văn, bản tiếng Anh, có khác.
Cảm quan của ông về vấn đề vô đạo đức, trong quan hệ giữa Humbert-Humbert và Lolita thì rất mạnh. Ở…
Nabokov: Không, không phải cảm quan của tôi, my sense… ; đó là cảm quan của Humbert. Ông ta cares. Tôi không [He cares, I do not]… Lolita 12 tuổi, không phải 18, khi Humbert gặp cô. Có thể bạn còn nhớ, khi cô 14, ông ta nhắc tới cô như là một người tình già của mình, his "aging mistress."
*
Mi đâu có yêu thương gì ta. Mi thương một con bé con 11 tuổi....
Ui chao, làm sao mà BHD hiểu ra những điều đó?
Hiểu ra khi nào?
Khi 11 tuổi, khi trả lời lời tỏ tình của Gấu, lần thứ nhất, khi hẹn ở ngã tư Lê Văn Duyệt, Phan Đình Phùng, khi chưa có tượng Thích Quảng Đức, vào đúng lúc đèn đường thay đổi, và Gấu nhìn rõ hình bóng khủng khiếp của Gấu trong mắt, ở trên làn da của cô bé, bập bùng theo ánh đèn vàng đỏ xanh, xanh vàng đỏ...
Khi viết lá thư tình đầu tiên, lóc cóc đi bộ từ ngã Sáu Sài Gòn, tới building số 5 Phan Đình Phùng, tính lên cầu thang máy, tình cờ gặp ông cảnh sát già, làm an ninh chìm cho Đài, bèn đưa cho ông ta nhờ trao giùm, bức thư mà cô Nga, nữ điện thoại viên đọc, và phán, cái cô này không yêu thương cậu đâu, dựa vào, chỉ một đoạn sau đây:
Thứ tình yêu đầy passion mà anh có đó, em không có…
Khi trả lời Gấu ở cổng trường Đại Học Khoa Học?
Tôi bắt kịp nàng, và hỏi, nàng còn yêu tôi hay là không. Nàng lắc đầu. Tôi bảo nàng nói. Nàng nói. Nàng nói thêm, nàng chưa hiểu tình yêu là gì. Tôi mệt và giận, muốn đánh nàng, bất chợt, tôi nhìn thấy tôi, trong tấm kiếng chiếc xe hơi đậu kế bên đường: đầu tóc rũ rượi, thở hổn hển, cánh tay trái lòng khòng, nước mưa rỏ trên khuôn mặt hốc hác, tôi đột nhiên nhận ra khuôn mặt thảm hại của tình yêu, tôi đột nhiên có cảm tưởng đã sống hết đời tôi, đã sống hết mối tình. Tôi bảo nàng đi về, tôi bảo tôi đi về. Tôi hiểu rằng tình yêu của tôi đối với nàng đã hết.

Cũng quá đẹp rồi còn gì nữa. Cho một tí Paris!
Chuyến đi cuối thiên niên kỷ 1999. Qua Đức, trở về xứ Bắc Kít.. 2001.

Không có chuyến Paris, chắc gì có chuyến trở về. Trở mặt! Bắt  tay với VC.
Gấu có quen một ông bạn Bác Sĩ.  Cũng quí Gấu lắm. Sau chuyến về, là cạch mặt.

Chùa Long Vân, Parksé, mé sau. Gấu nằm ngủ trưa dưới tượng Quan Công.
Dậy, xuống mé sông Mekong tắm.Thấy xác bạn quí của Gấu trôi qua, lại nghĩ xác của Gấu!

Một lần nào đó chú đã nói rằng văn phải được chở bằng thơ. N cũng nghĩ thế. Những tác phẩm lý sự sắc sảo và quá bám vào hiện thực đang diễn ra thường hấp dẫn người đọc kinh khủng vào lúc đó, nhưng khi hiện thực đã là 'khác' và khi sự tò mò của người đọc về những ám chỉ, hoặc cao quý hơn: nhu cầu phát huy trí thông minh cùng tác giả của họ được thỏa mãn thì tác phẩm sẽ bị để lên giá.
Thư độc giả
*
Cần phân biệt, thơ khác, trữ tình khác.
Cái gọi là thơ, poétique, ở trong văn, nó ở dạng rất thô, tức là thi ảnh, image poétique, theo như định nghĩa của Bachelard.

Còn trữ tình, lyrique, nói nôm na, là mùi mẫn, cụp lạc, vãi lệ, thứ văn chương mà Bùi Giáng đã từng diễn tả: Em chưa đái mà hồn anh đã ướt!
Cũng ý đó, Kundera viện dẫn Kafka:
Con tim khô héo luôn ngụy trang bằng thứ văn phong ướt đẫm tình cảm.
[Sécheresse du coeur dissimulée derrière un style débordant de sentiments].
Thí dụ, câu này, của nhà phê bình BVP:
Có sự trộn lẫn của thực tại với hồi ức, của cuộc đời hằn xé với những mộng tưởng thanh xuân. Có nắng mưa, gió sóng, cùng những bụi bặm, náo động của cuộc đời. Nhưng cũng có, trong những dòng văn chân thật ấy, những khoảng thinh lặng cần thiết và ấm áp của tình người.
Nguồn
Hay những câu văn kiểu Ra biển gọi thầm của THT, thí dụ.
*
Toni Morrison, khi trả lời phỏng vấn The Paris Review, cho biết, bà rất ghét bị coi là “nhà văn thơ”, a ‘poetic writer’. Theo người phỏng vấn, có vẻ như bà nghĩ rằng, khi chú tâm đến chất trữ tình ở trong văn của bà là coi nhẹ tài năng của bà, và tước đoạt ở truyện của bà sức mạnh, quyền năng, và sự ròn rã, cộng hưởng của chúng, their resonance.
Như là một trong một số ít những tiểu thuyết gia mà tác phẩm được cả giới hàn lâm lẫn độc giả bình thường tán thưởng, bà tự cho mình sự khiêm nhường: chọn lựa những lời khen tặng. Bà không từ chối sự sắp xếp, và thích được coi là một nhà văn nữ da đen, a “black woman writer”. Khả năng của bà, trong việc biến đổi, những cá nhân thành những sức mạnh, những phong cách riêng thành những điều không thể tránh được, đã khiến có những nhà phê bình gọi bà là ”D.H. Lawrence của tâm linh đen” [of the black psyche].
*
Kiệt Tấn có kể, trên talawas, lần VP qua thăm Paris, ông có hỏi ông tiên chỉ về trường hợp TTT, và VP phán, TTT thành công như là nhà văn, không phải nhà thơ.
Bản thân TTT, qua bài viết của Ninh Hạ, cũng trên talawas, cho biết, thời gian cùng đi tù, NH có hỏi, và TTT cho biết, ông làm thơ thoải mái hơn viết truyện.
*
Văn TTT, nếu được mến mộ, theo Gấu, chính là ở chất thơ của nó. Và cái sự ông không thích viết truyện, cho thấy, ông không có được tài năng và quyền năng như là một tiểu thuyết gia, như Morrison. TTT viết nhiều văn xuôi, nhưng sự thực, chúng đều không phải là tiểu thuyết, trừ cuốn Một Chủ Nhật Khác.
Cái hỏng của Bếp Lửa, nói lên sự không thoải mái của TTT, khi viết 'tiểu thuyết', như chính ông xác nhận: Trong nhiều năm sau khi quyển sách này được xuất bản, dường như tôi đã hì hục viết một BẾP LỬA khác. Mỗi lần sửa lỗi ấn loát để cho tái bản, tôi đều muốn viết lại nó. Kể cả bây giờ, sau mười bẩy năm.