TIN VAN HOME PAGE - UNICODE VERSION

Aimantant la quête imaginée par Conrad puis adaptée par Coppola dans Apocalypse Now, le personnage de Kurtz, à la fois admirable et ignoble, déploie une troublante sagesse du mal.

Kurtz, dans Au cœur des ténèbres de Joseph Conrad, est une figure célèbre, mais aussi bien troublante, du mal en littérature. Le motif de ce trouble est sans doute l'oscillation entre deux points de vue sous lesquels il apparaît tour à tour: il est tantôt le représentant d'un mal absolu, d'une noirceur hyperbolique, celle qu'évoque le titre du récit, tantôt un individu qui évolue par-delà le bien et le mal. Au service d'une société de commerce colonial, Kurtz tient un comptoir reculé en amont du fleuve Congo; il colllecte l'ivoire auprès des indigènes avec une efficacité singulière. Le narrateur de la nouvelle, Charles Marlow, doit commander un vapeur allant à sa rencontre, car on est sans nouvelles de lui depuis quelque temps, et des rumeurs le disent très malade.

L'arrivée au comptoir révèle une vérité terrifiante: devant la maison de Kurtz se dressent des têtes humaines fichées sur des pieux. Il a manifestement ordonné des masssacres et des pillages. Devenu le chef d'une tribu qui lui rend une sorte de culte idolâtre, il préside à des rites indicibles, «unspeakable rites », qui lui sont offerts sans qu'il proteste, et qu'il encourage peut-être. Le texte ne donne aucune précision supplémentaire. Les hypothèses le plus souvent émises évoquent des sacrifices humains, voire le cannibalisme. Le« cœur des ténèbres », Heart of Darkness, n'est donc pas seulement le fin fond du continent africain. C'est en Kurtz lui-même qu'il y a des ténèbres. L'expression anglaise est d'ailleurs ambiguë: on peut y comprendre aussi « cœur ténébreux », « cœur de ténèbres », comme on dit« un cœur de pierre ». Kurtz prétendait apporter la lumière de la civilisation dans des contrées obscures, et c'est lui qui se révèle profondément noir et sauvage. Ayant rédigé un rapport plein de rhétorique altruiste, que lui avait commandé la « Société internationale pour l'abolition des coutumes barbares », il le termine par une notule abrupte et folle, gribouillée d'une main tremblante: « Exterminez-moi toutes ces brutes! »Pourtant, tout au long du voyage qui conduit jusqu'à Kurtz, Marlow a recueilli des rumeurs et des inforrmations qui le faisaient apparaître comme un homme exceptionnel. Il a sans conteste divers talents intellectuels et artistiques. Plusieurs personnages disent qu'il est un« génie universel ». Conrad ne conduit pas son récit de manière à renverser de tels jugements sur son personnage. Au contraire, la découverte de ses méfaits semble accroître la fascination qu'il exerce sur Marlow. Il lui inspire la réflexion que jamais les imbéciles n'ont pu vendre leur âme au diable: la dramaturgie du mal s'accroît souvent par la corruption des êtres qui portaient le plus de promesses.

Deux caractères, qui sont au cœur du traitement des problèmes moraux dans toute l'œuvre de Conrad, précipitent l'entrée de Kurtz, avec les qualités dont il a pu être doué initialement, dans ses agissements effroyables (l). Le premier est l'absence de retenue (restraint). Kurtz a des rêves de grandeur et de possession totale qui deviennent aisément réalité dans la solitude de la jungle. Le second est le vide intérieur: Kurtz est creux, désespérément creux (hollow at the core). Si bien que la nature sauvage qui l'environne s'empare de lui sans difficulté, au moment où il croit que tout lui appartient. En bref, il ne peut ni se limiter ni se défendre. Il en résulte un être étrange: un individu sans bornes, qui s'égale à la totalité cosmique, et succombe dans cette exultation, car il n'a plus que lui-même contre qui lutter à l'aveugle. Marlow est captivé par Kurtz et ne s'en cache pas. Kurtz a aboli la différence entre haut et bas, noble et vil, bien et mal. Marlow, en face de lui, en ressent l'effet: il ne parvient pas à formuler un jugement à son sujet. Seul Kurtz peut prononcer un verdict sur sa propre existence. Il semble en être ainsi dans ses ultimes paroles: «L'horreur! l'horreur! » Non seulement Marlow reste persuadé que Kurtz est un homme remarquable, et s'abstient de le condamner, désarmé par l'effacement des limites qui rayonne autour de lui; mais il pénètre aussi, en quelque manière, dans son point de vue. Kurtz a percé le mystère de la vie, il a soulevé le voile, et il a vu l'horreur. Marlow, sans aller aussi loin, entrevoit ce qu'il expérimente: l'état inouï que l'on atteint dans l'effacement des limites, c'est dire dans l'exercice du mal, apparaît à ses yeux comme l'objet d'une connaissance nouvelle, qui contribue à la méditaation bouddhique que son visage exprime. Il est difficile, par conséquent, d'appliquer aux rapports de Marlow et de Kurtz le schème narratif qui oppose un « bon» à un « méchant ».

Apocalypse Now (1979), le film de Francis Ford Coppola qui transpose Au cœur des ténèbres dans le cadre de la guerre du Vietnam (lire aussi p.17), semble a priori plus proche de cette opposition mais la complexifie in extremis. Le capitaine Willard (l'équivalent de Marlow, joué par Martin Sheen) est désigné pour liquider le colonel Kurtz (Marlon Brando), dont on est averti des pratiques, tandis que, chez Conrad, on ne s'attend pas à ce que l'on va trouver au comptoir de Kurtz, lequel meurt d'une maladie, sur le vapeur où on le ramène, sans qu'il soit question de le tuer. Pourtant, le film s'attache également à réduire la distance entre les deux protagonistes. Non seulement Willard subit le magnétisme de Kurtz et finit par lui ressembler, mais il semble que Kurtz ait attendu Willard et consente à la mise à mort qu'il va lui infliger. Il le peut s'il sait que Willard aura de toute façon subi son influence, que l'empreinte de son enseignement sera sur lui ineffaçable. Quelle est donc, dans Apocalypse Now, cette leçon, dont la transmission permet à Kurtz d'acccueillir la mort avec une étrange sérénité? Kurtz est, paraadoxalement, une figure du jugement. C'est en étant au-delà de toute morale qu'il juge et appelle à juger la morale des autres. Au début du film, on entend un enregistrement où il parle des généraux américains: «Ils disent que je suis un assassin; mais comment appelle-t-on cela, quand des assasssins accusent un assassin?» À la fin, il lit à Willard des coupures de presse où s'énonce une propagande absurde. Kurtz retourne le regard qui le juge sur ceux qui le lui lancent. Il peut mourir en sachant qu'il a durablement alourdi le regard de Willard sur le monde. C'est aussi la seule manière qu'il ait de quitter la situation impossible où il s'est placé, et qui était le terrible prix à payer pour sa démonstration.

Le Kurtz de Conrad n'a sans doute pas une telle ambition morale. Il a soif d'ivoire et d'or, il pense jusqu'au bout à sa carrière (alors que le Kurtz de Coppola a renoncé très tôt aux honneurs que lui promettaient ses brillantes études à Westpoint et ses remarquables états de service). Mais il exerce sur Marlow un effet similaire. Aux yeux de celui-ci, les autres hommes sont loin d'être rehaussés par comparaison avec Kurtz. Les employés de la compagnie qui blâment ses méthodes sont surtout soulagés d'éliminer quelqu'un dont les capacités menaçaient il y a peu leur propre carrière. En acceptant sa mort, c'est lui-même que Kurtz juge dans ses derniers instants, chez Conrad comme chez Coppola. Les deux Kurtz se condamnent, à leur façon. Eux seuls pouvaient le faire. Du moins Marlow et Willard leur accordent-ils cette exclusivité. À ces deux personnages revient le point de vue esthétique du spectateur curieux d'une nouvelle connaisssance sur la nature humaine, et à Kurtz le point de vue éthique. On aurait pu attendre l'inverse: que celui qui est dans la transgression en jouisse en quelque manière, que celui qui part à sa rencontre prononce une réprobation radicale. Il semble même que Marlow défende le caractère remarquable de Kurtz contre la condamnation que celui-ci a portée sur sa propre personne.

Il n'est pas anodin que Marlow soit un marin. Il opère, devant Kurtz, comme Ulysse avec les sirènes: faire l'expérience, sans aller jusqu'au bout. Et l'expérience du mal, pour ce marin, est sans doute une expérience de la terre - de même que Conrad a entraperçu l'horreur au cœur du Congo. Zdzisslaw Najder résume ainsi l'opposition que l'on trouve, chez l'écrivain, entre terre et mer:« Les affaires terrestres sont un pot-pourri d'événements, de désirs contradictoires, de motifs inavouables, d'idées fausses, et de croyances illusoires. La mer représente un domaine réglé par des devoirs simples, une hiérarchie de valeurs clairement définies, la camaraderie et le goût du travail bien fait (2).” » Autrement dit, l'opposition entre mer et terre pourrait se superposer à celle de l'éthique et de l'esthétique: d'un côté, de nettes distinctions (convaincantes ou non, peu importe) entre le bien et mal; de l'autre, une indistinction troublante. Dans Aucœurdes ténèbres, le point de vue esthétique tend à l'emmporter sur le point de vue éthique (qui est tout de même maintenu au profit d'une tension essentielle). Ce livre exerce souvent une attraction plus grande que les récits maritimes, dont l'univers est pour Conrad plus familier et plus habitable; il témoiigne ainsi des puissances de fascination recélées par l'objet esthétique, aussi longtemps que le lecteur, ou le spectateur, est lui-même curieux d'entendre les sirènes.

(1) Ces questions sont exposées avec clarté par Rémi Brague. Dans « Joseph Conrad et la dialectique des Lumières: le mal dans Cœur des ténèbres”. Les Études philosophiques. éd. PUF, janvier-mars 1990, p. 21-36.

Nguyễn Huy Thiệp vs Kurtz Liệu có thể coi NHT, một hình tượng nổi tiếng, một Kurtz của Conrad, trong Trái Tim của Bóng Đen?
Bài viết này, trên số báo đặc biệt về sự độc ác, Le Magazine Littéraire, Tháng Bẩy & Tám 2009, làm nhớ tới một lời tự thú của một nhà văn ra đi từ Miền Bắc: Tôi lụy NHT!
Câu nói đó, phải đọc Trái Tim của Bóng Đen thì mới ngộ ra được: Tôi luỵ Cái Ác Bắc Kít, mà nhân vật của NHT làm bật ra.
Liệu có thể gọi những truyện ngắn của NHT, như là bài tập về cái ác, l'exercice du mal?
Le «cœur des ténèbres», Heart of Darkness, n'est donc pas seulement le fin fond du continent africain. C'est en Kurtz lui-même qu'il y a des ténèbres. L'expression anglaise est d'ailleurs ambiguë: on peut y comprendre aussi « cœur ténébreux », « cœur de ténèbres », comme on dit« un cœur de pierre ». Kurtz prétendait apporter la lumière de la civilisation dans des contrées obscures, et c'est lui qui se révèle profondément noir et sauvage.
Kurtz a aboli la différence entre haut et bas, noble et vil, bien et mal. Marlow, en face de lui, en ressent l'effet: il ne parvient pas à formuler un jugement à son sujet. Seul Kurtz peut prononcer un verdict sur sa propre existence. Il semble en être ainsi dans ses ultimes paroles: «L'horreur! l'horreur! »
Kurtz a percé le mystère de la vie, il a soulevé le voile, et il a vu l'horreur. Marlow, sans aller aussi loin, entrevoit ce qu'il expérimente: l'état inouï que l'on atteint dans l'effacement des limites, c'est dire dans l'exercice du mal, apparaît à ses yeux comme l'objet d'une connaissance nouvelle, qui contribue à la méditation bouddhique que son visage exprime. Il est difficile, par conséquent, d'appliquer aux rapports de Marlow et de Kurtz le schème narratif qui oppose un « bon» à un « méchant ».
Trái Tim của Bóng Đen, sau cùng là... Hà Nội, qua NHT!
Gấu đã ngộ ra điều này, khi đọc Conrad, nhưng bài viết chỉ ra một điều tuyệt vời:
Phải là Conrad, một anh thuỷ thủ, người của biển cả, mới nhìn ra một cõi thối rữa, là đất liền, là những đại lục, nhất là Cựu Đại Lục!
« Les affaires terrestres sont un pot-pourri d'événements, de désirs contradictoires, de motifs inavouables, d'idées fausses, et de croyances illusoires. La mer représente un domaine réglé par des devoirs simples, une hiérarchie de valeurs clairement définies, la camaraderie et le goût du travail bien fait.” »
*
«L'horreur! l'horreur! »
Ghê rợn! Ghê rợn!
Ta là hiện thân của Cái Ác Bắc Kít!
Ta là... Kít!
*

Kurtz trong Trái Tim của Bóng Đen là một hình tượng về cái ác trong văn chương. Anh thì quá nổi tiếng, nhưng cũng gây phiền. Nguyên do của nỗi phiền muộn này rõ ràng là sự lấp lửng của hai cách nhìn, qua đó, anh lần lượt xuất hiện, khi thì là hiện thân của cái ác tuyệt đối, một vết chàm biểu tượng, từ đó bật ra cái tít cuốn truyện, khi thì là một cá nhân con người vượt lên trên cả tốt lẫn xấu, thiện lẫn ác.
Nhân viên của một công ty thương mại thuộc địa ở mãi nơi thượng nguồn con sông Congo, anh thu thập ngà voi cho công ty giữa đám thổ dân và tỏ ra hết sức cần mẫn, rất ư là hiệu quả.
Người kể chuyện của cuốn truyện phải lái một con thuyền đi tìm gặp Kurtz này, vì đã lâu, biệt tin từ anh ta, và nghe nói, anh ta đang bịnh nặng.
Hai tính chất ở ngay trung tâm nghiên cứu chữa trị lâm sàng, dành cho những vấn đề đạo đức trong tất cả những tác phẩm của Conrad, ùa ra cùng với sự xuất hiện của Kurtz, cùng với chúng là những phẩm chất bẩm sinh, do là dân Bắc Kít thì là có, qua những biểu hiện thật là quái đản của anh ta.
Thứ nhất: thiếu vắng kiềm chế. Kurtz có những giấc mộng về vinh quang, về Hà Nội ta ngẩng đầu hiên ngang ba ngàn năm lịch sử, và về sở hữu toàn thể, cái gì của ai là của ta. Những giấc mộng như thế thật dễ dàng biến thành thực tại một khi một mình giữa rừng thẳm.
Thứ nhì: một sự trống rỗng ở phía bên trong: Kurtz thì rỗng, rỗng một cách thê thảm [hollow at the core, ui chao, cụm từ này sử dụng để chỉ cái sự ngu si dốt nát nhưng coi trời bằng vung của những đấng Yankee mũi tẹt thì thật tuyệt!].
Rỗng đến nỗi, cái thiên nhiên man rợ vây bủa chung quanh anh ta bèn chiếm lấy anh ta một cách dễ dàng, đúng vào lúc anh ta tưởng là làm chủ được nó, tất cả thuộc về anh ta.
Nói tóm gọn anh ta không thể tự ngăn cấm mình, giới hạn mình, và cũng không thể tự chống đỡ, bảo vệ mình.
Sutpen vs Kurtz:
The Decomposing Archetypes of Thomas Sutpen and Mr. Kurtz in the Motley Flag of Modernism

Gấu nhà văn

Kurtz des ténèbres [Kurtz của bóng đen]

Cầu Việt Trì, trên sông Hồng, nơi ông cụ Gấu, vào năm 1946, được một đấng học trò làm thịt, xong, thẩy xuống sông, kèm cục đá tổ bố, để cho khỏi nổi lên.

Kurtz, như thế, họ hàng với Colonel Sutpen, trong Absalom, Absalom!
Cũng dòng Yankee mũi tẹt, gốc gác Hải Dương [cùng quê PXA], hay Sơn Tây [cùng quê Tướng Râu Kẽm]?
Gấu bảnh hơn cả PXA & Râu Kẽm: Sinh Hải Dương, nhưng gốc dân Sơn Tây!
Gấu về Bắc lần đầu, năm 2000, là để tìm hỏi coi ông bố mình mất ngày nào, và đến chỗ ông mất, trên, ngày xưa chỉ là một bãi sông, thắp nén hương cho bố, rồi đi.
Mấy ông bạn văn VC nói, đi làm cái quái gì nữa, anh mua cái nhà, khu Thanh Xuân chẳng hạn, vừa gần Tướng Về Hưu vừa gần tụi này!
Đi rất xa, chỉ để ở lại đây!
Tôi nhớ xứ Đoài mây trắng lắm!
*
Motifs
In the novel, Conrad uses the river as the vehicle for Marlow to journey further into the "heart of darkness." The descriptions of the river, particularly its depiction as a snake, reveal its symbolic qualities. The river "resembl[es] an immense snake uncoiled" and "it fascinates [Marlow] as a snake would a bird." Not only is Marlow captivated by the river, representing as it does the jungle itself, but its association with a snake gives this "fascination of the abomination" its metaphorical characteristics. The statement that "the snake had charmed me" alludes to both the idea of snake charmer and the snake in the story of Genesis. While typically, a snake charmer would charm the snake, in this case, Marlow is charmed by the snake, a reversal which puts the power in the hands of the river, and thus the jungle wilderness. Furthermore, the allusion to the snake of temptation from the story of Adam and Eve demonstrates how the wilderness itself contains the knowledge of good and evil, and upon entering that wilderness Marlow will be able to see, or at least explore, the characteristics of humanity as well as good and evil.
Heart of Darkness [Wikipedia]
Miêu tả sông Hồng, đặc biệt, như một con rắn, làm bật ra chất biểu tượng của câu chuyện... Nó hớp hồn Marlow, như con rắn trước con chim [như con cua NDT co rúm người trước con ếch TH! Coi hồi ký NDM]
Reception
In a post-colonial reading, the Nigerian writer Chinua Achebe famously criticized the Heart of Darkness in his 1975 lecture An Image of Africa: Racism in Conrad's "Heart of Darkness", saying the novel de-humanized Africans, denied them language and culture, and reduced them to a metaphorical extension of the dark and dangerous jungle into which the Europeans venture. Achebe's lecture prompted a lively debate, reactions at the time ranged from dismay and outrage—Achebe recounted a Professor Emeritus from the University of Massachusetts saying to Achebe after the lecture, "How dare you upset everything we have taught, everything we teach? Heart of Darkness is the most widely taught text in the university in this country. So how dare you say it’s different?"[3]—to Cedric Watts' A Bloody Racist: About Achebe's View of Conrad (1983),[4] which sets out to refute Achebe's critique. Other critiques include Hugh Curtler's Achebe on Conrad: Racism and Greatness in Heart of Darkness (1997).[5]
In King Leopold's Ghost (1998), Adam Hochschild argues that literary scholars have made too much of the psychological aspects of Heart of Darkness while scanting the moral horror of Conrad's accurate recounting of the methods and effects of colonialism. He quotes Conrad as saying, "Heart of Darkness is experience...pushed a little (and only very little) beyond the actual facts of the case."[6]
Heart of Darkness is also criticized for its characterization of women. In the novel, Marlow says that "It's queer how out of touch with truth women are." Marlow also suggests that women have to be sheltered from the truth in order to keep their own fantasy world from "shattering before the first sunset."
Adaptations
The most famous adaptation of Conrad’s Heart of Darkness is Francis Ford Coppola's 1979 movie Apocalypse Now, which translates the context of the narrative from the Congo into Vietnam and Cambodia.
Heart of Darkness [Wikipedia]
*
NHT cũng một thứ Kurtz, nhưng chẳng bao giờ rời xứ Bắc Kít!
Bảnh nhất trong những Trái Tim của Bóng Đen!
Ông Trùm.
Chẳng cần đi rất xa, và cứ ở mãi đây!
*
Ông hẳn là... Mr Thiệp?

Trái Tim của Bóng Đen ở đâu?

Bạo chúa Mobutu Sese Seko, trị vì từ 1965 tới 1997, đổi tên nước là Zaire, và “đòi” đất nước “trả công” cho ông: 4 tỉ, hơn cả con số chắt chiu dành giụm trong bao nhiêu năm trời của vua Bỉ Leopold II. Ông và thân quyến, đệ tử… vắt kiệt xứ sở đến nỗi, khi bạo quyền cáo chung, người dân ở đây còn thê thảm hơn thời kỳ cáo chung của 80 năm thực dân thuộc địa. Đám viên chức của cái chính quyền bị phá sản đó đã cứ thế mà đánh nhanh rút gọn, vơ vét cào cấu bằng đủ mọi trò có thể nghĩ ra được: đánh cướp chính mình, tức là biến đồng tiền đang là của chung thành của riêng, ăn hối lộ… (liệu chúng ta có thể tưởng tượng ra nổi, thời kỳ cáo chung của chủ nghĩa toàn trị ở trong nước?).

LE ROMAN ET LA PROCRÉATION
(Gabriel Garcia Marquez: Cent ans de solitude)
C'est en relisant Cent ans de solitude qu'une idée étrange me vient: les protagonistes des grands romans n'ont pas d'enfants. À peine un pour cent de la population n'a pas d'enfants, mais au moins cinquante pour cent des grands personnages romanesques quittent le roman sans s'être reproduits. Tiểu thuyết và sự sinh đẻ.
Trong khi đọc lại TNCD, một ý lạ đến với tôi: những nhân vật chính ở trong những cuốn tiểu thuyết lớn đều tuyệt tự. Chưa tới 1% dân số tiểu thuyết không có con cái, nhưng ít ra là 50% những nhân vật tiểu thuyết lớn từ giã tiểu thuyết, và không được tái chế, tái sản xuất.
Kundera.
Gide cũng đã từng chê Malraux, trong tiểu thuyết của Malraux, không có tiếng cười, không có con nít.
Simenon, khi được hỏi, tại sao Maigret không có con, ông cho biết, đó là do bà vợ đầu của ông, không muốn điều này, và vì vào thời gian sống với bà, do chưa từng có hạnh phúc làm bố, nên không làm sao tả được những cái lỉnh kỉnh, như nửa đêm vợ đánh thức đi pha sữa cho con, hay khi về nhà, con chạy ra ôm lấy bố....
Phóng viên: Hãy lấy thí dụ nhân vật bảnh nhất của ông, Maigret. Hoặc là Maigret sau cùng giống ông, hoặc là ngược lại, anh ta có những ý này ý nọ về cuộc đời là do thuổng ông?
Simenon:
Thoạt đầu Maigret rất đơn giản. Một người đàn ông kịch cợm, hiền lành, tin vào trực giác hơn là vào sự thông minh, hơn là những phương pháp này nọ, như lấy dấu tay, của cảnh sát. Anh ta cũng sử dụng nó, do phải bắt buộc, nhưng không tin vào nó. Mỗi thứ một tí, sau cùng là hai đứa chúng tôi giống nhau. Thật khó mà biết anh ta xáp lại gần tôi, hay là tôi xáp lại bên anh ta. Chắc chắn là có những thói hư tật xấu, hay tính tốt tôi thuổng của anh ta, và ngược lại. Thí dụ: Người ta hay hỏi tôi là tại sao Maigret không có con, trong khi anh ta thực tình muốn…
Gấu nhớ là, trong những ngày gặp lại cô bạn ở nơi xứ người, có lần cô hỏi Gấu một câu, trong đám con của anh, có đứa nào như anh không, [nghĩa là cũng say mê văn chương, như anh, và sau này, biết đâu, sẽ say mê một người nào đó, như tôi, và lập lại được cái điều tôi và anh không thể làm được…].
Ui chao, Gấu mới tưởng tượng tới đó, là sướng mê tơi, nhưng buồn bã lắc đầu, không có đứa nào ngu ngốc như Gấu cả, nghĩa là yêu mà sợ đến không dám cầm tay người yêu!
*

… nghĩa là cũng say mê văn chương, như anh, và sau này, biết đâu, sẽ say mê một người nào đó, như tôi, và lập lại được cái điều tôi và anh không thể làm được?

Đoạn văn trên, ẩn chìm trong nó, là một câu chuyện thần tiên, câu chuyện thần tiên này liên quan đến âm nhạc, và là một trong những kỷ niệm tuyệt vời nhất của Gấu, và là nguyên nhân đưa đến câu hỏi thăm tuyệt vời sau đây:
Anh có còn nghe Yanni?
Gấu, nhà văn
Anh có khỏe không. Có gì vui không? Anh vẫn thích nghe Kenny G. và Yanni?
Em,
*
Ui chao, Gấu này vẫn nợ và vẫn nhớ nợ, Em, một lời giải thích, có thể nói, một câu chuyện thần tiên, có tên là "Anh vẫn thích nghe Yanni?" (1)
Kenny G, thì hết nghe nổi rồi. Tiếng kèn của ông này thê lương quá, chịu không nổi, và như thế, có vẻ như càng gần xuống lỗ, Gấu càng vui hơn lên!
Bởi vì, có một thời, ghiền Kenny G.

(1) Bất giác lại nhớ Hòa tấu khúc dành cho một cô gái có tên là Tôi Yêu Em, Concerto pour une jeune fille nommée Je T'aime.
Bản này, Gấu nhờ nó mà qua được cả một mùa địa ngục Sikiew, Thái Lan.
Sau này, để "nhớ ơn", Gấu sử dụng nó, có chút mô phỏng, cho Tứ Tấu Khúc viết về Lan Hương và Sài Gòn

"Đó là cái thời đại mà tất cả mọi người đều hai mươi tuổi". (1)
Gertrude Stein nói như thế, để giải thích những năm tháng tuyệt vời ở Paris của những người Mẽo trong có bà.
(1) Gấu nhớ lộn, bà này nói, hai muơi sáu tuổi.
*
Quái lạ, là, Gấu đã từng nghe cô bé Bông Hồng Đen của Gấu, phán về Gấu như Stein, khi Gấu nói yêu thương cô, khi cô chỉ mới 11 tuổi, già dặn bằng một thằng cha Gấu sắp lìa đời.
"Mi đâu có thương yêu ta, mà thương một con bé con 11 tuổi, là ta, khi mi gặp lần đầu tiên, cũng là lúc mi nhớ Hà Nội đến phát điên phát khùng!"
Làm sao một cô bé 11 tuổi lại nhìn ra được điều đó cơ chứ?
Một điều mà phải đến già, Gấu mới ngộ ra được?

Nguyễn Huy Thiệp vs Kurtz

Introduction

Ầm ầm sóng vỗ chung quanh ghế ngồi

Câu thơ trên, của Nguyễn Du, trong truyện Kiều, tả cảnh Kiều ở trung tâm một trận bão, lụt, làm Gấu nhớ tới cái truyện ngắn chỉ có được mỗi cái tên truyện của Gấu: Mắt Bão.
Nhớ, cả cái bữa ngồi Quán Chùa, khoe cái tít với ông anh, ông biểu, còn nhiều từ như thế lắm, ở trong môn học địa lý.
Nhưng, "ầm ầm sóng vỗ chung quanh ghế ngồi", còn là cái dáng ngồi như ông Bụt của Marlow, khi anh kể lại câu chuyện của Kurtz, trong Trái Tim Của Bóng Đen.
Và đúng là cái tâm trạng của NHT, kẻ "chẳng bao giờ đi xa và cứ ở mãi đây", ở cái xứ Bắc Kít. Ở trung tâm của Bóng Đen.
Ở Mắt Bão.

Bien qu'il n'ait jamais disparu, le courant brun qui coulait rapidement du cœur des ténèbres vers la mer en nous emportant sur le fleuve Congo est de retour. Et avec lui revient le personnage de Kurtz qui, lui non plus, n'a jamais disparu, ou s'il l'a fait, il était « parti très loin, comme dirait Kafka, pour rester ici ».
Thì, tất nhiên, nó chẳng bao giờ biến mất, cái dòng nước đục ngầu, đỏ như máu, của sông Hồng, chảy từ trái tim của bóng đen, là thành phố Hà Nội, ra biển, đưa chúng ta dạt dào lưu vong, sau khi thoát hải tặc Thái lan, mãi tít tới miệt Công Gô, và, ăn Tết Công Gô xong, lại trở về.
Và cùng về với nó, là nhân vật Kurtz; anh này, tất nhiên, cũng chẳng hề biến mất, hay là, nếu anh ta làm như thế, “anh ta đi rất xa, nói như Kafka, để ở lại đây”.
Kurtz, như thế, họ hàng với Colonel Sutpen, trong Absalom, Absalom!
Cũng dòng Yankee mũi tẹt, gốc gác Hải Dương [cùng quê PXA], hay Sơn Tây [cùng quê Tướng Râu Kẽm]?
Gấu bảnh hơn cả PXA & Râu Kẽm: Sinh Hải Dương, nhưng gốc dân Sơn Tây!
Gấu về Bắc lần đầu, năm 2000, là để tìm hỏi coi ông bố mình mất ngày nào, và đến chỗ ông mất, trên, ngày xưa chỉ là một bãi sông, thắp nén hương cho bố, rồi đi.
Mấy ông bạn văn VC nói, đi làm cái quái gì nữa, anh mua cái nhà, khu Thanh Xuân chẳng hạn, vừa gần Tướng Về Hưu vừa gần tụi này!
Đi rất xa, chỉ để ở lại đây!
Tôi nhớ xứ Đoài mây trắng lắm!
*
NHT cũng một thứ Kurtz, nhưng chẳng bao giờ rời xứ Bắc Kít!
Bảnh nhất trong những Trái Tim của Bóng Đen!
Ông Trùm.
Chẳng cần đi rất xa, và cứ ở mãi đây!

Giles Foden, đọc và giới thiệu A Burnt-out Case của Greene, cũng nhận ra, Trái Tim Của Bóng Đen của Conrad phủ lên nó.
"Burnt-out", cháy mất tiêu, cháy đến tàn lụi, ở đây, là để chỉ tình trạng bệnh cùi ăn chân tay của người bệnh, biến chúng thành một thứ bóng ma, có đó, nhưng không có đó.

Cái chuyện Gấu mê Faulkner, có thể đã có trong tiềm thức, bởi vì vừa gặp Colonel Sutpen là đã nhận ra họ hàng [Miền Nam nhận họ, Miền Bắc nhận hàng] rồi, nhưng chuyện làm quen Greene chỉ để học tiếng Tây khi học trung học, vậy mà về già chỉ còn tâm sự được với những nhân vật của ông, thì đúng là.. có Trời!
Đành phải cám ơn ông ta một phát!

Có thể nói, cuốn nào của Greene cũng tuyệt. Cái tay Giles Foden giới thiệu "một trường hợp cánh tay cháy tàn đến thành tay ma" [A Burnt-out Case] này, cũng đúng là tri kỷ của Greene!
*
V/v "Cánh tay ma" này, bữa trước Gấu có đọc một truyện ngắn của một anh bộ đội MB, viết, cũng đề tài này. Truyện cũng được lắm. Hình như có giới thiệu lại trên Tin Văn, để coi lại.
Đọc, Gấu nhớ tới lần, xém một tí là mất cánh tay, và khẩu súng, của chính Gấu, tại nhà hàng Mỹ Cảnh!
Và nhớ luôn, cái cảm giác, vừa té xuống, là nghĩ ngay đến BHD, và câu trách của Em, em đã nói rồi, anh đừng có ham ăn ham uống, mà khổ!
Quái đản thật, mất cánh tay, có thể mất mạng, không sợ, mà chỉ sợ em giận, em dỗi, nghỉ chơi với Gấu!
*

In some ways the novel can be read as an investigation of post-Christian faith, an attempt to see what can be raised from the ashes of a century notable for its cruelty. Yet it is dangerous to see A Burnt-out Case in such totalizing terms. Its appeal to or against ending feels closer to Matthew Arnold's poem about ebbing Christian faith, 'Dover Beach', than to works written in response to the Holocaust. Some further remarks in Greene's Ways of Escape appear to recognize the way in which Arnold's poem acts as a 'nineteenth-century forestructure' for the novel:

This account may seem cynical and unfeeling, but in the years between The Heart of the Matter and The End of the Affair I felt myself used and exhausted by the victims of religion. The vision of faith as untroubled sea was lost for ever; faith was more like a tempest in which the lucky were engulfed and lost, and the unfortunate survived to be flung battered and bleeding on the shore. A better man could have found a life's work on the margin of that cruel sea, but my own course of life gave me no confidence in any aid 1 might proffer. 1 had no apostolic mission, and the cries for spiritual assistance maddened me because of my impotence. What was the Church for but to aid these sufferers? What was the priesthood for? 1 was like a man without medical knowledge in a village struck with plague. It was in those years, I think, that Querry was born and Father Thomas too.
Greene

Trong một vài đường hướng, cuốn tiểu thuyết có thể được đọc như một cuộc điều tra, về niềm tin hậu-Ky tô, một toan tính để nhìn coi xem, cái gì dấy lên từ tro than của thế kỷ trứ danh về cái sự độc ác của nó…
Ui chao, bạn đọc có thể mô phỏng đoạn trên, và đi một đường “bốc thúi” trang Tin Văn:
Trong một vài đường hướng, trang Tin Văn có thể được đọc như là "… niềm tin hậu chiến Mít, một cái gì dấy lên từ tro than của cuộc chiến trứ danh vì Cái Ác Bắc Kít của nó."!
Nhưng, biết đâu đấy, Ky Tô giáo đang lâm đại nạn tại nước Mít, là cũng ứng vào cuộc "điều tra" này, của trang Tin Văn? (1)
(1) Nên nhớ, bộ sách khổng lồ Gulag của Solz. còn có một cái tiểu tít là 'một cuộc điều tra có tính văn học...'.[ The Gulag Archipelago: An Experiment in Literay Investigation, Một thử nghiệm trong điều tra văn học…]. Biết đâu đấy, sau khi Gấu đi rồi, một bạn đọc Tin Văn download những trang sách hổ lốn, chẳng biết đâu mà lần này, gỡ nó ra, sắp xếp lại, thành một bộ sách khổng lồ có tên là Gulag Mít hay cái gì đó tương tự?
Cái viễn ảnh của niềm tin như là biển cả bình yên không sóng gió thế là mất vĩnh viễn ... Tôi cảm thấy mệt nhoài, nát bấy bởi những nạn nhân của tôn giáo....
Greene
Dzui thôi mà!

Ấm ức từ lâu về sự ác của con người, ăn đủ con vật, không tha cả côn trùng, trong đó có dế mèn, cà cuống, bọ xít, bọ nẹt, bọ cạp, bọ hung, đều bị lên đĩa, từ rán giòn đến chiên bơ, tẩm bột, tôi kể với nhà văn. Tưởng ông thương lũ dế - nhân vật cuộc đời, ngờ đâu nhà văn tai thính nói luôn: “Biết rồi, biết từ lâu chuyện dế nuôi làm đồ nhậu. Tôi cũng đã ăn dế chiên giòn ở Ngã Tư Sở, được mời. Gặp một tỷ phú nuôi dế Củ Chi, anh ta bảo: 'Cháu thành tỷ phú là nhờ dế mèn đấy, ông Dế Mèn ạ. Người ta ăn nhiều vì ngon, lành, lại chống béo'”. Ông cười an nhiên nói thêm: “Còn châu chấu tôm bay, bị ăn từ lâu lắm rồi đấy”.
Vi Thuỳ Linh trò chuyện với Tô Hoài

Note: Liệu có thể coi, đây, Tô Hoài, là một ấn bản khác, của Kurtz, trong Trái Tim Của Bóng Đen, của NHT, trong Không Có Vua, thí dụ?
Tại sao không?

Ba Người Khác sợ còn bảnh hơn Không Có Vua.
Bởi vì so với NHT, thì Tô Hoài khác hẳn: Ông chính là nhân vật của ông.
Ông là một, trong Ba Người Khác.