In 1999, the Croatian novelist Slavenka Drakulić visited The Hague to observe the trials for war crimes committed in the former Yugoslavia. Among the defendants was Goran Jelisić, a thirty-year-old Serb from Bosnia, who struck her as “a man you can trust.” With his “clear, serene face, lively eyes, and big reassuring grin,” he reminded Drakulić of one of her daughter’s friends. Many of the witnesses at The Hague shared this view of the defendant—even many Muslims, who told the court how Jelisić helped an old Muslim neighbor repair her windows after they were shattered by a bomb, or how he helped another Muslim friend escape Bosnia with his family. But the Bosnian Muslims who had known Jelisić seven years earlier, when he was a guard at the Luka prison camp, had different stories to tell. Over a period of eighteen days in 1992, they testified, Jelisić himself killed more than a hundred prisoners. As Drakulić writes, he chose his victims at random, by asking “a man to kneel down and place his head over a metal drainage grating. Then he would execute him with two bullets in the back of the head from his pistol, which was equipped with a silencer.” He liked to introduce himself with the words “Hitler was the first Adolf, I am the second.” He was sentenced to forty years in prison.
Anh ta thích tự giới thiệu về mình: Hitler là Adolf thứ nhất. Tớ, thứ nhì.

Ryszard Kapuscinski, widely regarded as the greatest journalist of the twentieth century, died in January this year. Virtually the last sentence he wrote was the one that concludes this volume of memoirs. It is a description of the receptionist at a hotel in Bodrum, Turkey, the modern name for the ancient town of Halicarnassus, where the ancient Greek historian Herodotus was born. As she greeted the ageing Pole, the “black-eyed” young Turk’s smile was professionally polite, but “tempered by tradition's injunction always to maintain a serious and indifferent mien toward a strange man”.

Kap được nhiều người coi là nhà báo vĩ đại nhất của thế kỷ 20, chết tháng Giêng vừa rồi [2007]. Cứ kể như câu văn chót ông viết, là câu đóng lại tập chót cuốn hồi ức này của ông. Câu văn tả cô tiếp tân của một khách sạn ở Bodrum, Thổ nhĩ kỳ, tên mới của thành phố cũ, Halicarnassus, nơi sử gia Hy Lạp thời cổ đại Herodotus sinh ra. Mặc dù lịch sự có thừa, đúng dân nhà nghề, nhưng nụ cười của cô thiếu nữ Thổ mắt đen lay láy vẫn phảng phất sự khinh khi, rè bỉu, lãnh đạm, đúng theo truyền thống, đối với một “người dưng”.
* 

Note: Nhân trong nước cho ra lò một tác phẩm của ông.
*
Ông không viết về những thế giới tưởng tượng, cũng không viết về thế giới nội tâm của riêng ai, mà là một thế giới thực, những sự kiện đã xảy ra, những gì chính mắt ông đã nhìn thấy, và bằng thiên tài của mình, ông phân tích, xâu chuỗi, đánh giá chúng, nâng chúng lên một tầm cao mới; do đó những gì ông viết, ngoài giá trị văn học, mang một sức nặng hiếm có của các tư liệu, dữ kiện."
BBC

Tôi sợ, ngược lại! Me-xừ này vừa làm phóng viên, vừa làm gián điệp!
Tin Văn mới đi một đường về tay này, trục trặc kỹ thuật, bị mất, nay đành phải dịch một số đoạn, trên TLS, để minh chứng cho điều trên.
Herodotus được coi là 'cha già của dối trá', còn Kap (1), thì TLS gọi là 'bà mẹ dối trá'. Vậy mà dám phán là ông không viết gì về thế giới tưởng tượng!
Bài của John Ryle, trên TLS được đánh giá là bài viết hay nhất về Kap. Tin Văn sẽ chuyển ngữ trong những kỳ tới.
John Ryle: Tales of mythical Africa
Where fact meets tropical baroque: Kapuscinski and literary colonisalism
TLS 27 July 2001
*
Kap, Kap, nghe như Cạp, Cạp, khiến Gấu nhớ ra câu chuyện tiếu lâm tại sân gà vịt vào một buổi sáng sớm, anh cu chó hỏi chị gà mái:
-Này, có tin gì mới không?
-Tớ chưa gặp con vịt!
*
We have recently learned from TLS how to review books one has not read (or how to teach about such books at the university). The glorified Ryszard Kapuscinski has experienced more than most, but those who are properly familiar with themes and places he wrote about know that his version is basically fictional--even when there is enough of a veneer of truth to make it believable to many superficial readers. If Herodotus was the "father of lies", Ryszard Kapuscinski deserved the title "mother of lies". That said, it is very enjoyable to read his books, as fiction. And he deserves credit for cutting dictators down to size, but it would have been even better it he had stuck to the truth about them. That is already bad enough..
Chúng ta vừa mới biết, qua TLS, về chuyện làm sao đìểm những cuốn sách mà người điểm chưa đọc, hay là làm sao dậy về những cuốn sách như thế ở Đại học. Kap còn hiển hách hơn thế nhiều, nhưng với dân nhà nghề, họ coi sách của ông là giả tưởng, tuy nhiên, vẫn đánh lừa được nữ dịch giả như Thái Linh, thí dụ! Nếu sư phụ của Kap được coi là 'cha dối trá', thì Kap cũng xứng đáng gọi là 'mẹ dối trá'. Nhưng đọc chúng như là giả tưởng, thì cũng dzui! Ông ta được coi là người nhét những ông khổng lồ bạo chúa vào trong chai, nhưng giá mà ông cố bám vào sự thực về họ. Như vậy cũng đủ khốn nạn rồi!
*
Đây là những tính chất đã trở thành cổ điển của văn phong của Kap; một bên là bức tranh sống động, nơi hầu như chẳng có gì xẩy ra (cảnh tượng bên trong một chiếc xe taxi-bus, tiện ích của những chiếc túi ni lông đối với mấy bà nhà quê, một bên là những cuộc phiêu lưu khiến tóc dựng đứng, nơi Kap có thể mất mạng sống, chết đói, chết khát, chết bệnh thời khí vùng nhiệt đới, rắn cắn, đạn lạc…. hai bên nhập lại đẩy lên một mức, trở thành những suy tưởng mang tính triết học về một thế giới ở bên ngoài Âu châu.
Nhưng chính những dòng suy tưởng triết học của ông làm người đọc nghi ngờ tính chân xác của Kap, khi chọn lựa thể văn “phóng sự”. Sức mạnh văn phong của ông dựa trên sự chính xác, dựa trên một giọng nói của kinh nghiệm, của quyền uy, của một con người, như chúng ta được ông kể lại, trong Shad of Shads, đã sống sót hai mươi bẩy cú đảo chánh và cách mạng, người đã chạy trên những đoạn đường nóng bỏng, những con phố buồn hiu [mượn chữ của Bernard Fall viết về Việt Nam], bị cầm giữ bủa vây ở trong những thành phố, nhà phóng viên ngoại độc nhất còn ở lại trong khi tất cả bạn bè nhà báo của ông đã cuốn gói, như ông viết trong The Soccer War: Tôi đi trên con đường nơi người ta nói, không một tên mọi trắng nào đi mà thấy trở về, "I was driving along a road from where they say no white man can come back alive"...
John Ryle
Chắc chắn, mấy anh Yankee Bi Bì Xèo chưa từng đọc Kap, chắc chắn Nguyễn Thái Linh cũng chưa từng đọc TLS, chưa từng biết đến nghề tay trái của Kap?
Thảm thế!
*
Phi Châu Truyền Kỳ: Kapuscinski và chủ nghĩa thực dân thuộc địa văn chương
TRAVEL
Tales of mythical Africa
Where fact meets tropical baroque: Kapuscinski and literary colonial
JOHN RYLE
Ryszard Kapuscinski
THE SHADOW OF THE SUN 336pp. Allen Lane The Penguin Press. £18.99. TLS £18.49.
071399455 X
In a career extending over four decades, Ryszard Kapuscinski has published accounts of Iran, of travels in his homeland, Poland, and the former Soviet Union, and a collection of reportage from a number of Third-World countries including Honduras, El Salvador, Chile and Bolivia. But his principal subject has been Africa, where, in the late 1950s, in his mid-twenties, after a brief spell in India and Pakistan, he began his career as a foreign correspondent, working for the Polish state news agency. In the 1960s, he covered the early years of independence and the first of the postcolonial civil wars that have ravaged the continent ever since. In the 1970s, he revisited these conflicts in a sequence of works of reflective reportage, works in which he transformed himself from a journalist into an author of international stature. In The Emperor: The downfall of an autocrat, his account of the final years of the reign of Haile Selassie I, which appeared in Polish in 1978, Kapuscinski invented a new subgenre of political reportage. In a series of linked testimonies from former Ethiopian court officials he created an arresting picture of the accelerating collapse of an authoritarian regime. This was a story that had special resonance for his audience in Poland, where dissent against Communist autocracy was growing. The Emperor was also the book that established Kapuscinski's reputation in the West. When it appeared in English translation, in 1983, it was an immediate critical success. In 1987, in Another Day of Life (published in Polish in 1976), he chronicled the beginning of the civil war in Angola and the disintegration of civil institutions in the capital, Luanda. In The Soccer War (1990), he collected vignettes of insurrection and revolution in Ghana and the Congo, Ethiopia and Somalia, juxtaposing them with accounts of conflicts in South America. Each of these books added to Kapuscinski' s reputation, leading more than one critic to compare his work to that earlier chronicler of the tropics and human beings in extreme situations - his compatriot Jozef Korzeniowski, better known as Joseph Conrad.